FILOZOFIA A EKONOMIA

FILOZOFIA A EKONOMIA
•
•
•
•
TEORIA PUBLICZNEGO WYBORU
stanowi próbę przełożenia działań racjonalnej jednostki
(człowieka ekonomicznego) na decyzje zbiorowe
zawarta jest w niej możliwość oceny tych decyzji ze
względu na to, czy są one przez jednostkę akceptowane
teoria ta posługuje się pojęciem homo oeconomicus
homo oeconomicus - jednostka działająca racjonalnie, to
znaczy zmierzająca do maksymalizacji swej szczęśliwości.
Wybiera największą spodziewaną użyteczność racjonalnie.
CZŁOWIEK EKONOMICZNY - ISTOTA
RACJONALNA?
• KRYTYKA: ekonomia behawioralna - nurt
psychologiczny w ekonomii
• w nurcie tym podkreśla się, że w działaniach jednostek na
rynku widoczne są elementy irracjonalne, które można
opisać i sklasyfikować
• OBRONA (Gary Becker, Jon Elster, Bryan Caplan),
pozornie irracjonalne działania są w istocie racjonalne i
dają się w ten sposób wyjaśnić
• BECKER pracuje nad racjonalnym modelem tworzenia
uczuć i przekonań religijnych
• BUCHANAN posługuje się pojęciem homo oeconomicus
podkreślając, że jest to teoretyczne uproszczenie, a nie
pełna koncepcja człowieka
AMARTYA SEN; problem związany z racjonalnością
• Rozważa koncepcje homo oeconomicus w kontekście
związku pomiędzy egoizmem a dobrem ogółu
• Uważa, że opis zachowań jednostki jest niewystarczający.
• Wprowadza pojęcia: współodczuwanie i zobowiązanie
• Krytykuje:
- ekonomiczną teorię użyteczności (związaną z teorią
racjonalnego zachowania), która traktuje osobę jako
posiadającą jedną preferencję.
- założenie o racjonalności. Uważa je za
konsekwencjalistyczne: ocenia się czyny i wybory poprzez
ich konsekwencje
• W różnych odmianach teorii wyboru publicznego
poszukuje się nowego modelu działań jednostki.
POJĘCIE RACJONALNOŚCI
• Racjonalizm - kierunek filozofii, zajmujący się badaniami
dotyczącymi problematyki rozumu.
• Racjonalność - wiąże się z poznaniem i z działaniem
człowieka. Jest to sfera odrębna od rozumu.
• Racjonalność metodologiczna - sposób postępowania,
oceniany z punktu widzenia zgodności działania z wiedzą
posiadaną przez działającego, niezależnie od zgodności tej
wiedzy z obiektywnym stanem rzeczy
• Racjonalność rzeczowa - dobór środków odpowiednich w
danej obiektywnej sytuacji
• Współcześnie racjonalność działania jednostek jest
oceniana niezależnie od efektów, które owe działania w
świecie powodują
O RACJONALNOŚCI c.d.
• KARTEZJUSZ nadał filozofii nowożytnej orientację
racjonalistyczną.
• Chciał zbudować system filozoficzny oparty na
racjonalizmie, zawierający pełną wiedzę o świecie.
• Podstawę miała stanowić metafizyka
• Głównymi dziedzinami zastosowania: etyka, medycyna i
mechanika
• Uważał, że ta metoda ma uniwersalne zastosowanie, ale
nie chciał jej stosować w polityce („łatwo jest obalić
ustrój, lecz trudno go odbudować”)
PANSOFIA; racjonalna polityka
• Próbowano znaleźć sposób na racjonalne przebudowanie
sfery polityki
• Tu pojawia się pojęcie pansofii.
- utopia polityczna dotycząca projektu przebudowy
stosunków politycznych w Europie
- uwzględniała religijny wymiar życia społeczeństwa
- w koncepcjach zakładano:
* zbudowanie wiedzy o społeczeństwie i o teorii
państwa oraz
* rozwiązanie sporów wyznaniowych
oczekiwany efekt - zjednoczenie się polityczne i religijne
państw Europy
- klęska UTOPII
RACJONALNA ETYKA - KARTEZJUSZ
• Podstawą systemu była metafizyka, w której istnienie
Boga jawiło się jako niekwestionowane (czyli nie był to
zamiar ateistyczny)
• Racjonalna etyka miała wskazywać szczegółowe zasady
działania, którymi jednostka, obdarzona przez Boga
wolnością powinna się kierować
• Racjonalne postępowanie było więc wyborem zasad
ustalonych przez Boga, wyborem wolnym, ponieważ
zawsze człowiek mógł powiedzieć „nie” i odrzucić te
zasady
• Było to rozwiązanie problemu na gruncie
metodologicznym
RACJONALNA ETYKA - DAVID GAUTHIER
• Próbował stworzyć etykę racjonalną, nieodwołującą się do
metafizycznych założeń i nieopartą na teologicznych
podstawach
• problemem przy zdefiniowaniu działania etycznego jako
działania racjonalnego jest brak pełnej wiedzy jednostki o
intencjach i zamiarach innych osób, z którymi wchodzi ona
w relacje
• stara się zbudować etykę sytuacyjną, wypracować
racjonalne strategie w różnych okolicznościach
• bada możliwość oraz charakter współpracy między
jednostkami rozpatrując ją na gruncie racjonalnym, jak i w
szczególnym przypadku działań etycznych
KONCEPCA ZDROWEGO ROZSĄDKU
• Thomas Reid
- zdr. rozs. - zdolność do empirycznego budowania teorii.
- twierdził, że większość ludzi ma tylko zdr. roz., a zdatny
do wnioskowania rozum przysługuje tylko nielicznym
• David Hume
- zdr. roz. - pozaintelektualna zdolność, nie jest kategorią
poznawczą
-zdr. roz. ma zastosowanie tylko w etyce i w polityce
• Kant
- protestuje przeciw sądom zdr. roz., które przekraczają
zakres doświadczenia oraz pretendują do uniwersalnej
ważności i obowiązywalności
• Michał Wiszniewski
- zdr. roz. związany jest z inteligencją praktyczną
CO TO JEST UMYSŁ EKONOMICZNY, A CZYM JEST
ZDROWY ROZSĄDEK? - PETTIT
• Zdrowy rozsądek - potoczny sposób myślenia i
postrzegania świata
• Umysł ekonomiczny - specyficzne założenia
przyjmowane przez ekonomistów w odniesieniu do
umysłów jednostek, których zachowania opisują
• Uważa, że o umyśle ekonomicznym można mówić tylko w
znaczeniu wirtualnym.
• przejawia się on w zachowaniach rynkowych z pełną
wyrazistością, zaś w interakcjach osobistych słabo,
czasami niedostrzegalnie.
• Inne podejście - uznanie sprzeczności i nieuzgadnialności
umysłu ekonomicznego oraz zdrowego rozsądku. Czyli
zgodzenie się na to, że jednostka zachowuje się inaczej na
rynku, a inaczej w relacjach z ludźmi
PODSUMOWANIE
• Ekonomia jest w znacznym stopniu zmatematyzowana
• przybrała kształt modeli nie troszczących się o
podobieństwo ze światem rzeczywistym
• jest teorią, w której człowiek jawi się jako istota racjonalna
(mimo, że teoria homo oeconomicus nie wyczerpuje w
pełni natury ludzkiej)
• szuka się dziś nowych ujęć, by wyjść z pułapki nadmiernie
zracjonalizowanych koncepcji
• taką próbę podejmuje właśnie teoria wyboru publicznego
• jej twórcy krytykują zmatematyzowaną nadmiernie
ekonomię i stawianie teorii odbiegających od
rzeczywistego doświadczenia
• są za korzystaniem w niewielkim stopniu z teorii gier i
teorii decyzji oraz za traktowaniem człowieka jako istoty
wybierającej w konkretnej rzeczywistej sytuacji