Człowiek ekonomiczny – istota racjonalna? Dylematy racjonalności.

Człowiek ekonomiczny –
istota racjonalna?
Dylematy racjonalności.
Na podstawie: „Filozofia a ekonomia” J. Miklaszewskiej
Warszawa, 10.11.2005r.
Teoria wyboru publicznego


Próba przełożenia działań racjonalnej
jednostki (homo oeconomicus) na decyzje
zbiorowe oraz ocena tych decyzji ze względu
na to czy są akceptowane przez jednostkę.
Homo oeconomicus: jednostka działająca
racjonalnie – zmierzająca do maksymalizacji
zysku.
Ekonomia behawioralna



Zakwestionowanie pojęcia
racjonalności.
W działaniach jednostek na rynku
widoczne są elementy irracjonalne,
które można opisać i sklasyfikować.
Pewne zachowania dają się ująć tylko
jako myślenie magiczne, np.
inwestowanie na giełdzie.
Polemika pomiędzy teorią
wyboru publicznego
a ekonomią behawioralną.




Obrona racjonalności działań jednostek przez
ekonomistów i filozofów takich jak: Gary
Becker, Jon Elster, Bryan Caplan.
Pozornie irracjonalne działania dają się
wyjaśnić w sposób naukowy, ponieważ w
rzeczywistości są racjonalne.
Krytyka ekonomii behawioralnej za stosowanie
metod psychologicznych i nienaukowość.
Buchanan: postulat stosowania pojęcia homo
oeconomicus z przyjęciem warunku, że jest to
jedynie teoretyczne uproszczenie.
Amartya Sen „Rational Fools”



Analiza koncepcji homo oeconomicus,
Nawiązanie do teorii A. Smitha i analiz
F.Y.Edgewortha,
Nowe podejście: nie chodzi o to dlaczego
abstrakcyjne koncepcje powinny być
stosowane w teorii ekonomii, ponieważ jest
oczywiste, że natura ekonomii tego
wymaga, lecz dlaczego wybiera się
założenie, o którym z góry wiadomo, że jest
fundamentalnie błędne.
A. Sen c.d.



Analiza związku pomiędzy egoistycznymi
decyzjami jednostki a dobrem ogółu.
Występowanie „homo oeconomicus” w wielu
teoriach ekonomicznych bez uwzględnienia
pojęć takich jak współodczuwanie,
zobowiązanie moralne (jako element
motywacji do pracy).
Krytyka podstaw współczesnej teorii
ekonomii: teoria użyteczności, założenie o
racjonalności zachowań jednostki oraz ciągłe
dążenie jednostki do realizacji własnego
interesu.
Pojęcie racjonalności

•
•

Starożytna Grecja:
Filozofia stoicka (Diogenes): racjonalność jako
„rozum wybierający”.
Filozofia poznania (Arystoteles i Platon).
Marek Aureliusz: racjonalność jako
umiejętność dokonywania rozumnych
wyborów, etyka jest narzucana przez
wspólnotę polityczną a nie wynika z procesów
poznawczych.
Pojęcie racjonalności
w tradycji filozofii



Jest to sfera odrębna od rozumu i wiąże się
z przede wszystkim z działaniem człowieka a
nie z samym poznaniem.
Czasem ludzkie decyzje nie są racjonalne
(psychoanaliza, pozytywizm, socjologizm,
społeczny darwinizm).
Kartezjusz nadał nowożytnej filozofii
orientację racjonalistyczną: badał rozum
jako władzę poznawczą , zaś rozróżnienie
prawdy i błędu było ważniejsze od kwestii
określenia dobra i zła.
Przydatność koncepcji zdrowego
rozsądku do rozstrzygnięcia
problemu praktycznej racjonalności
Immanuel Kant
 Wskazanie na ograniczony charakter sądów
zdrowego rozsądku,
 Protest przeciw sądom zdrowego rozsądku,
które przekraczają zakres doświadczenia,
 Zdrowy rozsądek nie ma żadnego
zastosowania w metafizyce, odnosi się on
do kwestii praktycznych i zachowuje
ważność w obrębie doświadczenia.



David Hume – zdrowy rozsądek nie jest
kategorią
poznawczą
(zdolność
pozaintelektualna), znajduje wykorzystanie
tylko w etyce i polityce.
Thomas Reid – zdrowy rozsądek (common
sense) przysługuje wszystkim istotom
racjonalnym.
Michał Wiszniewski – utożsamienie
zdrowego
rozsądku
z
inteligencją
praktyczną, wręcz z zaradnością życiową,
która jest cechą niektórych ludzi, niezbyt
wybitnych pod względem intelektu.
Zdrowy rozsądek a współczesna
filozofia polityczna




Ekonomia, dzięki upowszechnieniu teorii
liberalnych, stała się dominującą nauką społeczną,
w znacznym stopniu zmatematyzowaną.
Powszechne stosowanie założenia o racjonalności
jednostki jako homo oeconomicus, chociaż nie
opisuje ono w pełni natury ludzkiej.
A.Sen („Racjonalni głupcy”) dochodzi do wniosku,
że koncepcja ta powinna zostać wzbogacona o
wymiar etyczny.
Poszukiwanie nowych ujęć, by wyjść z pułapki
nadmiernie zracjonalizowanych koncepcji.
Philip Pettit „The Virtual
Reality of Homo Economicus”



Pettit jako filozof rozwijający liberalną,
indywidualistyczną teorię twierdzi, że wszelkie
struktury i ciała zbiorowe dają się opisać jako wynik
decyzji podejmowanych przez jednostki.
„Ekonomiczny umysł” jest wirtualnie obecny przy
generowaniu działań, nawet takich, na które
aktualnie nie wpływa.
Zdrowy rozsądek – potoczny sposób myślenia i
postrzegania świata. Umysł ekonomiczny –
założenia przyjmowane przez ekonomistów w
odniesieniu do umysłów jednostek, których
zachowania opisują.



Zdaniem Pettita teoria nie jest
rzeczywistym obrazem umysłu
ludzkiego, uproszczeniem, które jest
sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem.
Istnieje również inny sposób
rozwiązania tej sprzeczności: model
wirtualnej obecności umysłu
ekonomicznego.
Zaproponowany przez Pettita model
został zakwestionowany na gruncie
ekonomii. Zaproponowano teorie
odwołujące się do psychologii.



Ucieczka od racjonalności nie jest
dobrym rozwiązaniem w żadnej teorii
naukowej.
Paradoks racjonalności ekonomicznej
daje się poprzez zmianę pojęcia
użyteczności.
Zdrowy rozsądek dostarcza pojęcia
racjonalności jako dokonywania
wyborów, w których korzyść własna
nie jest absolutem.

Przedstawiciele wielu odmian teorii
ekonomii oraz liberalni filozofowie
zgodnie uważają, że chociaż na
podstawie koncepcji zdrowego
rozsądku nie da się zbudować
metafizyki ani antropologii, to jednak
pojęcie to ma walor metodologiczny.
Za jego pomocą można tłumaczyć
wszelkie ludzkie zachowania.