Racjonalność w ekonomii
advertisement
Racjonalność w ekonomii Na podstawie tekstów J. Miklaszewskiej i M. Blauga Plan prezentacji • • • • Rys historyczny ujęcia racjonalności Homo oeconomicus Pojęcie racjonalności Założenie o racjonalności Przekrój czasowy Starożytność XVI/XVII XVIII XVIII/XIX XX czas Diogenes Aureliusz Kartezjusz Hobbes Reid Hume Kant Sen Hegel Pettit Wiszniewski Starożytność • Grecja • Rzym Racjonalizm stoicki Diogenes Polityka i etyka to jedno „racjonalność” a „rozum” Aureliusz Kartezjusz (1596-1650) • • • • • • • • • • Rozum jako władza poznawcza Prawda/fałsz ważniejsze niż dobro/zło Zdrowy rozsądek Zasada podstawowego aksjomatu Ojciec pansofii (zjednoczenie wiedzy ludzkiej, by przedstawić ją w formie spójnego systemu) Etyka da się zbudować od podstaw w sposób racjonalny, polityka zaś nie Etyka poddaje się refleksji, polityka – nie Racjonalne postępowanie Racjonalność w sensie metodologicznym Racjonalność w sensie rzeczowym Racjonalność w sensie metodologicznym Sposób postępowania, oceniany z punktu widzenia zgodności działania z wiedzą posiadaną przez działającego niezależnie od zgodności tej wiedzy z obiektywnym stanem rzeczy. Racjonalność w sensie rzeczowym Oznacza dobór środków odpowiednich w danej obiektywnej sytuacji. Thomas Hobbes (1588-1679) • Ludzie irracjonalnie kierują się instynktem i irracjonalnie walczą ze sobą, zamiast współpracować. David Gauthier (1932 - ... ) uważa, że w/w postępowanie da się opisać jako działanie racjonalne. XVIII w. Thomas Reid (1710-1796) • Większość posiada zdrowy rozsądek, a rozum przysługuje nielicznym • „chłopski rozum” David Hume (1711-1775) • Odrzucenie koncepcji rozsądku jako kategorii poznawczej, uznanie zaś jego zastosowania w etyce oraz polityce • Za pomocą zdrowego rozsądku można opisać i wytłumaczyć wszelkie ludzkie działania Immanuel Kant (1724-1804) • Krytyka zdrowego rozsądku, tzn. Jest powoływaniem się na sąd tłumu Darem niebios, ale trzeba dowieść przez czyny, że się go posiada • Oddziela zdrowy rozsądek od rozumu spekulatywnego • Koncepcja zdrowego rozumu Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) • • • • Oddzielenie pojęć „rozum” od „rozsądek” Koncepcje deterministyczne Przyjęcie założenia o wolności jednostki Racjonalność wiąże się z działaniem człowieka W Polsce: Michał Wiszniewski (1794-1865) • Zdrowy rozsądek jako rozum praktyczny, zaradność • Oddzielenie pojęć: „rozsądek” i „rozum” Homo oeconomicus Jednostka działająca racjonalnie, tzn. zmierzająca do maksymalizacji zysku bądź ogólnej użyteczności (w koncepcji utylitarystycznej). Wybiera największą spodziewaną użyteczność racjonalnie (teoria racjonalnych oczekiwań). Polemika nad homo oeconomicus • Ekonomia behawioralna kwestionuje, bo działania jednostek na rynku mogą być irracjonalne. • Teoria wyboru publicznego broni tej koncepcji, bo każde działanie pozornie irracjonalne jest racjonalne. • Jest teoretycznym uproszczeniem człowieka (Buchanan) Amartya Sen (1933 - ...) • Człowiek działa egoistycznie (racjonalnie) na rynku i altruistycznie w życiu prywatnym (moralnym) • Koncepcja „współodczuwania” i „zobowiązania” • Koncepcja racjonalności ekonomicznej w odniesieniu do zachowań jednostki powinna być wzbogacona o wymiar etyczny – odpowiedzialność Philip Pettit (1945 - ...) • Działanie jako proces racjonalny • Egocentryzm ludzkich pragnień • Umysł ekonomiczny nie jest tym samym, co zdrowy rozsądek • Wirtualna obecność umysłu ekonomicznego we wszelkich działaniach ludzkich Racjonalność 1. W potocznym rozumieniu 2. W języku ekonomicznym 3. W ujęciu współczesnym Racjonalność w potocznym rozumieniu Działanie, za którym stoją dobre racje; działanie wykorzystujące tak wiele informacji, jak to tylko możliwe; konsekwentne stosowanie odpowiednich środków w celu osiągnięcia dobrze określonych celów. Racjonalność w języku ekonomicznym Dokonywanie wyboru w zgodzie z uporządkowanym zbiorem preferencji, które są zupełne i tranzytywne, w warunkach doskonałego i nie związanego z żadnymi kosztami dostępu do informacji. W przypadku niepewności przyszłych wyników działania, racjonalność oznacza maksymalizację oczekiwanej użyteczności. W ujęciu współczesnym 1. Cecha ludzkiego działania, umiejętność doboru, w wyniku rozumowania, adekwatnych środków do realizacji zamierzonego celu. 2. Racjonalność działania jednostek jest oceniana niezależnie od efektów, które owe działania w świecie powodują; jako relacja miedzy subiektywną wiedzą a jej działaniami w danej sytuacji. Założenie o racjonalności Sprowadzenie wszelkiego zachowania ekonomicznego do działania jednostek, które maksymalizują swą użyteczność w sytuacji, gdy istnieją ograniczenia w postaci technologii i wielkości posiadanych zasobów. Polemika nad założeniem o racjonalności „ZA” • Jest w sposób oczywisty prawdziwe, na podstawie konwencji • „twardy rdzeń” • Odwołuje się do intuicji • Dotyczy motywacji jednostek • Pomocne przy innych badaniach • Brak problemu agregacji, gdyż wszystkie jednostki są do siebie podobne „PRZECIW” • Nie odnosi się do wszelkich działań w gospodarce • Działania pod wpływem impulsu • Nawyki • Ciekawość • „irracjonalna pasja do racjonalnych wyliczeń” • Zaspokajanie potrzeb w zadowalającym stopniu – nie zaś max użyteczności • Nierealne podejście o podobieństwie jednostek Podsumowanie • Miara „racjonalności” stosowana przez ekonomistę nie odpowiada potocznemu rozumieniu tego terminu • Przez wieki różnorodna była interpretacja racjonalności jednostki i odbicie jej na tle zbiorowości • Homo oeconomicus jest mocnym uproszczeniem osoby – należy ją wzbogacać o wymiar etyczny • Okazuje się, że założenie o racjonalności jest prawdopodobnie fałszywe. Dziękuję za uwagę!
