Leasing operacyjny i finansowy

ACCOUNTICA
Miesięcznik
Nr 23/Styczeń 2011/www.gierusz.com.pl
Spis treści:
1. Leasing operacyjny i finansowy- nowe podejście -
prof. dr hab. Jerzy Gierusz,
mgr Katarzyna Gierusz
Artykuł prezentuje główną ideę nowego podejścia rachunkowości do leasingu. Projekt równego
traktowania leasingu finansowego i operacyjnego został przygotowany wspólnie przez Radę
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) oraz Amerykańską Radę Standardów
Rachunkowości Finansowej (FASB). Przedstawiane stanowisko jest jeszcze na etapie projektu.
1
Leasing operacyjny i finansowy- nowe podejście
1. Wprowadzenia
opłatę
Artykuł prezentuje główną ideę nowego
podejścia
Projekt
rachunkowości
równego
finansowego
leasingu.
traktowania
i
przygotowany
do
leasingu
operacyjnego
wspólnie
został
przez
Międzynarodowych
Radę
Standardów
Rachunkowości (IASB) oraz Amerykańską
Radę
Standardów
Finansowej
Rachunkowości
(FASB).
Przedstawiane
stanowisko jest jeszcze na etapie projektu.
Dotychczas
opublikowano
dwa
dokumenty: w marcu 2009 r. Wstępne
załoŜenia
do
standardu
(Leases-
Preliminary Views) oraz w sierpniu 2010 r.
Projekt
standardu
(Exposure
lub
przekazuje
uŜytkowania
serię
opłat,
leasingodawca
leasingobiorcy
składnika
prawo
aktywów
do
przez
uzgodniony okres1. RozróŜnia się dwa typy
leasingu:
- finansowy- na mocy którego następuje
przeniesienie zasadniczo całego ryzyka i
poŜytków
wynikających
z
tytułu
posiadania aktywów na leasingobiorcę.
Ostateczne
przejęcie
tytułu
prawnego
moŜe, lecz nie musi nastąpić;
- operacyjny-gdzie ryzyko pozostaje przy
leasingodawcy.
RóŜnice pomiędzy leasingiem finansowym i
operacyjnym
prezentuje
schemat
1.
Draft).
Przyjęty harmonogram prac zakłada: w
drugiej połowie 2011 r. opublikowanie
ostatecznej wersji standardu, do końca
2013
r.-
wdraŜanie
przejściowy),
standardu
styczeń
(okres
2014
r.-
obowiązywanie standardu.
2. Krytyka istniejących rozwiązań
Zgodnie
z
obecnie
Międzynarodowym
obowiązującym
Standardem
Rachunkowości Nr 17 (MSR 17), leasing to
umowa, na mocy której w zamian za
1
Por. Międzynarodowe Standardy 2007 s. 637
2
Schemat 1. Klasyfikacja leasingu.
Przeniesienie własności
przedmiotu na
korzystającego z końcem
umowy
TAK
NIE
Możliwość nabycia
przedmiotu po zakończeniu
umowy
TAK
NIE
Okres leasingu odpowiada
przeważającej części okresu
ekonomicznej użyteczności
przedmiotu
TAK
NIE
Suma opłat pomniejszona
o dyskonto przekracza 90%
wartości rynkowej
przedmiotu
TAK
NIE
Leasing operacyjny
Leasing finansowy
Źródło: B. Elliott, J. Elliot, 2008, s. 439
Aktualnie,
leasingu
odzwierciedlenie
w
księgach
umowy
rachunkowych
To
zróŜnicowanie
-
zasady,
moŜe
umowy
leasingu
przyczyną
następujących problemów2:
uzaleŜnione jest od jego rodzaju. Co do
przedmiot
jest
odpowiednie
skonstruowanie
powodować,
i
Ŝe
wiele
zobowiązań
nie
umowy
środków
finansowego ujmowany jest w księgach
trwałych
będzie
leasingobiorcy, a obowiązek przyszłych
ujawnianych w sprawozdaniu finansowym
płatności z tego tytułu jako zobowiązanie.
leasingobiorcy;
Natomiast okresowe płatności związane z
leasingiem operacyjnym traktowane są
przez leasingobiorcę jako koszty okresu.
2
Snapshot: Leases- Preliminary Views, s. 2
3
-
umowy
zbliŜone
pod
względem
ekonomicznym są odmiennie traktowane z
harmonogramem, od momentu dostawy
maszyny.
punktu widzenia rachunkowości.
PowyŜsze przeszkody mogą powodować
ChociaŜ jest to bez wątpienia przykład
zmniejszenie
leasingu operacyjnego (wg obowiązującej
transparentności
porównywalności
i
sprawozdań
finansowych.
Chcąc
nomenklatury)
istnieje
pewność,
Ŝe
w
ramach powyŜszej umowy powstają prawa
zapewnić
prawdziwy
i
rzetelny
i obowiązki u obu stron kontraktu, a
obraz podmiotu, Rada Międzynarodowych
zwłaszcza u leasingobiorcy, co przedstawia
Standardów Rachunkowości oraz Rada
tabela 1.
Standardów Rachunkowości Finansowej
zaproponowały nowe podejście oparte na
załoŜeniu, Ŝe wszystkie umowy leasingu
niosą za sobą prawa i obowiązki, które
spełniają definicję aktywów i zobowiązań.
W celu zobrazowania tego zagadnienia
Rady
przedstawiają
następujący
przykład3:
Umowa leasingu maszyny została zawarta
na
czas
określony-
5
lat.
Okres
ekonomicznej uŜyteczności obiektu wynosi
10 lat. Umowa leasingu jest nieodwołalna,
a
strony
nie
przedłuŜenia.
mają
prawa
Leasingobiorca
do
nie
jej
ma
prawa nabycia przedmiotu umowy ani
gwarancji jego wartości końcowej. Opłaty
leasingowe
ponoszone
odstępach
czasu
3
są
w
stałych
zgodnie
z
Leases- Preliminary Views 2009; s. 24-32
4
Tabela 1. Prawa i obowiązki leasingobiorcy zidentyfikowane przez Radę Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości.
Prawa leasingobiorcy
•
Zobowiązania leasingobiorcy
prawo do uŜywania maszyny przez okres
trwania umowy
•
obowiązek płacenia rat
•
obowiązek zwrotu maszyny na koniec
okresu umowy
Źródło: Leases- Preliminary Views 2009; s. 24-32
Zasadniczy
zarzut
postawić
zatem
waŜne- kaŜda umowa leasingu znajdzie
obowiązującym
swoje odzwierciedlenia w bilansie, tak u
jaki
moŜna
obecnie
regulacjom sprowadza się do stwierdzenia,
biorcy
iŜ
leasingowe
w
leasingu
operacyjnym-
biorca
jak
i
u
dawcy.
biorców
Zobowiązania
oraz
naleŜności
wykorzystując niekiedy wiele składników
leasingowe u dawców, będą na kaŜdy
aktywów
dzień
nie
podobnie
ujawnia
jak
ich w
bilansie,
towarzyszących
im
bilansowy
podlegały
wycenie, jeŜeli pojawią się nowe fakty lub
zobowiązań. Wskazuje to na wspomaganie
okoliczności
się
zmiany szacunków5.
pozabilansowymi
źródłami
ponownej
wskazujące na konieczność
finansowania.
4. Ujęcie w księgach leasingobiorcy
3. Istota proponowanych zmian4
NiezaleŜnie od cech szczególnych umowy
Kluczowym dla nowego ujęcia leasing w
leasingu,
rachunkowości jest odejście od modelu
rozpoznawał
bazującego na koncepcji ryzyk i korzyści
aktywach:
prawo
na rzecz prawa do uŜytkowania składnika
składnika
aktywów,
aktywów.
zobowiązanie
zaprzestaje
W
praktyce
się
oznacza
podziału
na
to,
Ŝe
leasing
w
z
kaŜdorazowo
swoich
księgach-
do
w
uŜytkowania
w
tytułu
będzie
pasywach:
leasingu.
Przy
początkowym ujęciu, obie kategorie naleŜy
operacyjny i finansowy oraz co szczególnie
wyceniać
4
5
Por. Leases Exposure Draft.
biorca
według
bieŜącej
wartości
Por. M. Matusewicz 2010, s.5
5
płatności leasingowych, tj. sumy opłat
17
leasingowych
leasingobiorcy
za
zdyskontowanej
cały
za
okres
pomocą
umowy,
krańcowej
„krańcowa
procentowa,
stopy procentowej. Wymaga to ustalenia:
musiałby
stopa
procentowa
jest
to
jaką
zapłacić
stopa
leasingobiorca
na
podstawie
podobnej umowy leasingowej lub1) okresu leasingu, który powinien być
równy
jeŜeli nie moŜna jej ustalić- stopa
najdłuŜszemu, moŜliwemu
czasowi
trwania
z
leasingu, przy jakiej leasingobiorca
uwzględnieniem: istniejących opcji
musiałby poŜyczyć środki niezbędne
wydłuŜenia
do
albo
kontraktu,
skrócenia
własnych
leasingobiorcy,
praktyki
umowy,
procentowa na dzień rozpoczęcia
intencji
danego
składnika
aktywów, na podobny okres i przy
podobnych zabezpieczeniach”6.
dotychczasowej
realizacji
zakupu
podobnych
W ciągu roku leasingobiorca amortyzuje
umów,
2) płatności
leasingowych,
przy
prawo
do
uŜytkowania
wzięciu pod uwagę: warunkowych
aktywów.
opłat leasingowych (np. zaleŜnych
zobowiązania leasingowe i odpowiadające
od
im
oczekiwanego
osiąganego
z
przedmiotu
przychodu
uŜytkowania
Na
składnika
aktywa
dzień
bilansowy
wyceniane
zamortyzowanego
kosztu
są
według
(skorygowanej
leasingu),
ceny nabycia). Według § 9 MSR 39 oraz
gwarantowanej wartości końcowej,
art. 28 ust 8a ustawy o rachunkowości
kar za przedterminowe zakończenie
jest to „cena nabycia (wartość), w jakiej
umowy,
składnik
3) krańcowej
stopy
procentowej
aktywów
pierwszy
leasingu,
rachunkowych,
posłuŜy
do
lub
zobowiązań finansowych został po raz
leasingobiorcy na dzień rozpoczęcia
która
finansowych
wprowadzony
zdyskontowania
oczekiwanych
wartości
płatności
leasingowych.
skorygowana
do
pomniejszona
nominalnej,
o
ksiąg
o
spłaty
odpowiednio
skumulowaną
kwotę
Przypomnijmy, Ŝe zgodnie z § 4 MSR
6
Międzynarodowe Standardy 2007, s. 634
6
zdyskontowanej róŜnicy między wartością
składnika
początkową składnika i jego wartością w
źródłem
terminie
leasingu lub jeŜeli dotyczą okresów
wymagalności,
wyliczoną
za
aktywów,
była
zmiana
okresu
przyszłych,
takŜe pomniejszona o odpisy aktualizujące
urealnienia płatności leasingowych.
Ponadto,
korekta
ich
pomocą efektywnej stopy procentowej, a
wartość”7.
a
jeŜeli
wynika
z
Ponadto, prawo do uŜytkowania składnika
na
dzień
bilansowy
naleŜy
kaŜdorazowo dokonać ponownej wyceny i
ewentualnej
korekty
aktywów
podlega
na
dzień
bilansowy
ocenie pod kątem utraty wartości.
zobowiązania
leasingowego. Podobnie jak przy wycenie
5. Ujęcie w księgach leasingodawcy
początkowej, brane są tu pod uwagę
następujące
czynniki:
okres
trwania
umowy leasingu (np. podjęcie decyzji o
skróceniu
lub
stosunku
do
zmiany
wydłuŜeniu
pierwotnych
szacunków
umowy
w
zamierzeń),
oczekiwanych
Leasingodawcy będą mogli stosować dwa
alternatywne podejścia, oparte na:
1) zobowiązaniu
do
wykonania
świadczenia,
2) wyłączeniu.
płatności (np. wskutek weryfikacji opłat
Pierwszy wariant znajdzie zastosowanie w
warunkowych).
sytuacji, gdy w trakcie realizacji umowy
Korekty
wartości
zobowiązania
leasingowego odnoszone są:
lub po jej zakończeniu, to po stronie
leasingodawcy pozostaną nadal znaczące
1) na rachunek zysków i strat, jeŜeli
ryzyka
i
(lub)
korzyści
związane
z
wynikają ze zdarzeń bieŜącego lub
przedmiotem leasingu. JeŜeli ryzyka i (lub)
poprzednich okresów, zaistniałych
korzyści,
wskutek
leasingobiorca,
zmiany
oczekiwanych
płatności,
2) jako
których
mowa
przejmie
wykorzystać
naleŜy
wariant drugi.
wzrost
wartości
o
prawa
lub
do
zmniejszenie
Wspólnym
uŜytkowania
metodologia
dla
obu
wyceny
podejść
jest
początkowej
naleŜności z tytułu leasingu, bazująca na
7
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U.
z 2009 r. Nr 152, poz 1223 z póź. zm), Międzynarodowe
Standardy 2007, s. 1227.
bieŜącej wartości płatności leasingowych.
7
Obowiązują tu identyczne zasady jak przy
bilansie dawcy, podlegając amortyzacji.
pomiarze
Przy
zobowiązania
leasingowego
u
podejściu
dawcy
drugim,
zostaje
wyłączony.
on
z
biorcy. Elementem zasadniczo róŜnym dla
bilansu
Zasadnicze
obu analizowanych podejść jest ujęcie w
róŜnice i podobieństwa obu analizowanych
bilansie obiektu przekazanego w leasing.
wariantów prezentuje tabela 2.
Przy zastosowaniu wariantu pierwszego
środek trwały nadal ujawniany jest w
Tabela 2. Podobieństwa i róŜnice w podejściach opartych na zobowiązaniu do wykonania
świadczenia i wyłączeniu, przy ujęciu leasingu w księgach dawcy.
Płaszczyzna porównań
1.
Wycena
Podejście oparte na zobowiązaniu
Podejście
do wykonania świadczenia
wyłączeniu
oparte
na
naleŜności
leasingowych na dzień bilansowy
tak
tak
tak
tak
tak
tak
tak
tak
tak
nie
tak
nie
wg zamortyzowanego kosztu
2.
Rozpoznanie
przychodów
odsetkowych przez okres trwania
leasingu
3. Dokonywanie ponownej oceny
okresu leasing i kwot naleŜności
leasingowej na moment bilansowy
4. Analiza naleŜności leasingowej
pod kątem utraty wartości
5. Ujęcie obiektu przekazanego w
leasing w bilansie
6.
Amortyzacja
przekazanego w leasing
obiektu
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Matusewicz 2010, s. 22
8
6. MoŜliwe uproszczenia
przepływy pienięŜne klasyfikowane dotąd
Analizowany projekt standardu dopuszcza
jako operacyjne, będą ujmowane jako
stosowanie daleko idących uproszczeń,
finansowe.
jeŜeli przewidywany okres leasingu jest
W związku z powyŜszym, leasingobiorcy
krótszy niŜ 12 miesięcy. Wówczas:
mogą
1)
leasingobiorca
rozpoznaje
jedynie
dąŜyć
do
skrócenia
leasingowych, co pozwoli im skorzystać z
krótkoterminowe zobowiązania z tytułu
opisanych
uproszczeń,
leasingu bez potrzeby ich dyskontowania,
umoŜliwi
wyeliminowanie
2)
zobowiązań
leasingodawca
ujmuje
płatności
leasingowe w rachunku zysków i strat.
Jest
to
rozwiązanie
zbieŜne
umów
a
tym
samym
aktywów
leasingowych
i
ze
sprawozdania.
z
O
ile
rozwiązania
obowiązującym obecnie, w odniesieniu do
leasingobiorców,
leasingu operacyjnego.
uŜytkowników
adresowane
z
punktu
sprawozdań
do
widzenia
finansowych
naleŜy uznać za korzystne- sprzyjają one
7. Ocena proponowanych rozwiązań
bowiem
JeŜeli omawiane regulacje wejdą w Ŝycie
rzetelnego
spowodują
przeznaczone dla leasingodawców budzą
szereg
konsekwencji
leasingobiorców,
klasyfikowanych
powaŜnych
głównie
w
w
zakresie
umów
jako
juŜ
powaŜne
zwłaszcza
koncepcji
obrazu-
to
wątpliwości.
podejścia
jasnego
i
propozycje
Dotyczy
opartego
to
na
leasing
zobowiązaniu do wykonania świadczenia.
operacyjny. Ujawnione bowiem zostaną
Wariant ten zakłada bowiem dwukrotne
zobowiązania
nowa
wykazywanie w sprawozdaniu finansowym
kategoria aktywów- prawo do uŜytkowania
tego samego obiektu, raz w księgach
leasingowanego obiektu. Pogorszy to bez
biorcy drugi raz u dawcy. Dotychczas,
wątpienia
rozwiązanie
rentowności
obecnie
księgach
realizacji
leasingowe
wskaźniki
aktywów.
oraz
zadłuŜenia
W
oraz
rachunku
takie
do
obcych) zastąpione zostaną amortyzacją i
przekazywanych
odsetkowymi.
dopuszczone
jedynie na zasadzie wyjątku w odniesieniu
zysków i strat koszty dzierŜawy (usług
kosztami
było
nieruchomości
inwestycyjnych
w
leasing
Ponadto,
9
operacyjny8. Jego upowszechnienie moŜe
Inny zarzut dotyczący generalnie całej
spowodować
wraŜenie
przedłoŜonej koncepcji wynika z oparcia
podwojenia zasobów gospodarczych np.
wyceny tak początkowej jaki i bilansowej,
samolotów,
zarówno
tymczasem
zabiegów
na
rynku
statków,
będzie
to
księgowych,
gruntów,
efektem
a
nie
gdy
jedynie
realnych
procesów ekonomicznych.
u
dawcy
szacunkach
subiektywnie
jaki
i
biorcy,
dokonywanych
przyjętych
na
przy
załoŜeniach.
Rodzi to niebezpieczeństwo manipulacji,
dopasowywania
wyników
do
bieŜących
potrzeb przedsiębiorstwa.
8
Por § 6 MSR 40 (Międzynarodowe Standardy 2007, s. 1358)
10
Literatura:
1) Elliott B. Elliot J.; Financial Accounting and Reporting 12th edition; Pearson Edition
2008;
2) IASB, FASB; Leases- Preliminary Views, Marzec 2009
3) Snapshot: Leases- Preliminary Views, www.iasb.
4) Leases Exposure Draft, Sierpień 2010, ED/2010/9
5) Matusewicz M.; Leasing- proponowane zmiany w MSSF, Ernst and Young, 2010
(materiały szkoleniowe nie publikowane)
6) Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej, SKWP, IASB 2007
7) Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U. z 2009 Nr 152, poz. 1223 z
póź. zm.)
11