PYTANIA DO OBRONY Z EKONOMIA

PYTANIA DO OBRONY - EKONOMIA.
1. Przedmiot ekonomii
Ekonomia – to nauka o najefektywniejszej alokacji ograniczonych zasobów, między nieograniczone
potrzeby, w celu uzyskania maksimum zadowolenia klienta.
Ekonomia – to nauka o procesach gospodarczych oraz prawidłowościach nimi rządzących – czyli prawach
ekonomicznych.
Ekonomia dzieli się na:
1. Mikroekonomię
 Bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę, takie jak:
Gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie gospodarki, rynki określonych
produktów i usług.
 Analizuje sposób działania oraz zachowania na rynku poszczególnych producentów i
konsumentów, sprzedawców i nabywców.
 Bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji oraz podaży
poszczególnych produktów i usług, rozmiarów popytu na nie oraz wielkości ich cen.

2. Makroekonomię
 Zajmuje się analizą gospodarki, jako całości.
 Bada czynniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych, jak:
globalna produkcja i konsumpcja w danej gospodarce, globalna podaż produktów i
usług, globalny popyt na nie, ogólny poziom cen, globalne zatrudnienie i inwestycje,
dochody i wydatki budżetu państwa.
 Bada wielkości agregatowe.
Podmioty i decyzje ekonomiczne
1. gospodarstwo domowe – pełni funkcje: produkcyjną, konsumpcyjną
2. przedsiębiorstwo – ludzie dysponują określonymi środkami (ziemia, lokale, budynki, maszyny,
urządzenia, surowce, środki pieniężne, środki transportu), które są niezbędne do regularnego prowadzenia
dział. gosp. w sferze produkcji, obrotu towarowego, czy usług.
3. państwo - rola państwa w porównaniu z innymi podmiotami gosp. ma charakter zróżnicowany.
2. Podstawowe składniki procesu gospodarowania oraz analiza współzależności między
nimi.
GOSPODAROWANIE : nie jest działalnością jednorazową ze względu na odnawialność i rozwój
ludzkich potrzeb, jest to działalność ciągła dlatego mówimy o powtarzających się procesach
gospodarczych.
Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych, instytucjonalnych,
społecznych, politycznych itp. Całokształt tych warunków oraz reguł i mechanizmów gospodarowania
składa się na pojęcia: gospodarka i system gospodarczy.
PROCESY GOSPODARCZE : Proces produkcji / Proces wymiany / Proces konsumpcji
RACJONALNOŚC GOSPODAROWANIA : Jest konieczna z uwagi na to, iż zasoby którymi
dysponujemy są ograniczone
Jak racjonalnie gospodarować :
 Zasada największego efektu : dążenie do maksymalizacji efektu przy danym nakładzie środków
 Zasada najmniejszego nakładu : dążenie do osiągnięcia danego efektu przy minimalnym nakładzie
środków
1
Proces gospodarowania : jest kompleksem stale powtarzających się działań ludzkich w zakresie produkcji
dóbr materialnych i usług, ich podziału, wymiany oraz spożycia ilościowo
ograniczonych dóbr gospodarczych.
Produkcja to wytwarzanie dóbr usług.
Podstawowymi elementami każdego procesu produkcji są:
1. praca, czyli człowiek ze swoimi umiejętnościami, kwalifikacjami, kapitał ludzki + kapitał intelektualny
2. kapitał – w formie pieniężnej i rzeczowej: przedmioty pracy (surowce, materiały) + środki
pracy (maszyny, technologie) = środki produkcji
3. ziemia wraz z jej bogactwami materialnymi
Podział
zajmuje się rozdysponowaniem tych dóbr rzadkich między producentów i konsumentów.
Konsumpcja zaś polega na zaspokajaniu potrzeb ludzkich przy pomocy dóbr i usług.
Bez produkcji nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a konsumpcja napędza produkcję.
Celem gospodarowania musi być zawsze spożycie, konsumpcja, czyli zaspokajanie potrzeb.
Podstawowym elementem procesu gospodarowania jest produkcja.
3. Gospodarowanie a rzadkość dóbr
Ekonomia jest nauką, która bada w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w
celu zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych.
Zasoby, którymi ludzie dysponują są przekształcane podczas procesów produkcyjnych w dobra i usługi
zaspokajające określone potrzeby. Dążeniem ludzi jest zaspokojenie wszystkich potrzeb w stopniu
maksymalnym. Jednak cechą zasobów jest to, iż są ograniczone. Konsekwencją nieograniczoności potrzeb
i ograniczoności zasobów jest proces gospodarowania. Gospodarować tzn. dokonywać wyborów
ekonomicznych – decydować na co przeznaczyć stosunkowo rzadkie zasoby, które są do dyspozycji
człowieka i jakie potrzeby zaspokajać. Decyzja gospodarcza posiada zawsze 2 aspekty:
 pozytywny (oznacza dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze będziemy realizować oraz jakie
zasoby przeznaczymy na osiągnięcie tych celów)
 i negatywny (oznacza konieczność rezygnacji z innych celów, na osiągnięcie, których moglibyśmy
przeznaczyć posiadane zasoby).
Ludzie podejmują decyzje dotyczące wykorzystania zasobów i technologii w procesie
gospodarowania. Decyzje te podejmowane są w określonym momencie czasu. Suma takich momentów
składa się na ciągłość procesów gospodarczych.
Gospodarowanie, które odbywa się zawsze w określonym momencie czasu napotyka na
ograniczoność zasobów i technologii. Nawet gdyby zastosować najlepsze z dostępnych technologii i
wykorzystać w maksymalnym stopniu wszystkie zapasy zasobów, to zawsze możliwe będzie wytworzenie
jedynie ograniczonej ilości nowych dóbr w ciągu roku. Wynika to z faktu, iż nie wszystkie zasoby mogą
być wykorzystane w stopniu maksymalnym (np. bariera biologiczna uniemożliwiająca człowiekowi pracę
przez 24h/ dobę).
Konsekwencją tych zjawisk jest problem rzadkości w ekonomii. Rzadkość jest wynikiem
zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi
zdolnościami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości występuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi
na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr (niezależnie od tego jak znaczne są
możliwości produkcyjne).
OGRANICZONOŚĆ ZASOBÓW I NIEOGRANICZONOŚĆ POTRZEB STWARZAJĄ
KONIECZNOŚĆ DOKONYWANIA WYBORÓW. Wybór celów (potrzeb i dóbr je zaspokajających) oraz
środków potrzebnych do osiągnięcia tych celów (zasobów i technologii ich przetwarzania) stanowi
ISTOTĘ PROCESU GOSPODAROWANIA.
2
Pyt. 4 Gospodarowanie jako proces dokonywania wyborów.
Gospodarowanie – nie jest działalnością jednorazową ze względu na odnawialność i rozwój ludzkich
potrzeb jest to działalność ciągła dlatego mówimy o powtarzających się procesach gospodarczych.
Procesy gospodarcze to:
• procesy produkcji
• procesy podziału
• procesy wymiany oraz
• procesy konsumpcji.
Działalność racjonalnego gospodarowania jest konieczna z uwagi na to iż zasoby, którymi dysponujemy są
niestety ograniczone.
Jak racjonalnie gospodarować? Posługując się zasadą racjonalnego gospodarowania, która może być
ujmowana dwojako, a mianowicie jako:
• zasada największego efektu – oznacza dążenie do maksymalizacji efektu przy danym układzie środków,
• zasada najmniejszego nakładu – oznacza dążenie do osiągnięcia danego efektu przy minimalnym
nakładzie środków.
Aby wybrać najbardziej efektywne ekonomicznie warianty decyzji porównujemy uzyskane z danej
działalności gospodarczej efekty (np. dochody) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami
(np. wydatkami). Mówimy wtedy o rachunku ekonomicznym. Aby móc się nim poprawnie posługiwać
efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią nakłady muszą być:
• mierzalne – dające się wyrazić w określonych jednostkach miary,
• stosowane jednostki miary muszą być takie same,
• należy dysponować możliwie jednoznacznymi kryteriami wyboru.
W praktyce nie zawsze powyższe warunki są spełnione dlatego nie wszystkie decyzje społecznogospodarcze są oparte na precyzyjnym rachunku ekonomicznym.
5. Współzależności popytowo- podażowe a czynniki zmieniające krzywe popytu i podaży.
Popyt, podaż i ceny są podstawowymi elementami rynku. Powiązania jakie między nimi zachodzą i ich
zależności określane są ogólnie mechanizmem rynkowym lub też mechanizmem popytowo-podażowocenowym.
Popyt – ilość dobra lub usługi, jaką nabywcy gotowi są zakupić w określonym miejscu, czasie i po
określonej cenie.
Prawo popytu - wraz ze wzrostem ceny danego dobra, maleje popyt na dane dobro, a wraz ze spadkiem
ceny popyt na to dobro rośnie.
Pozacenowe determinanty popytu:
 poziomu realnych dochodów ludności
 preferencje konsumentów ( upodobania, gusty wynikające z tradycji, zwyczajów, mody, reklamy w
środkach masowego przekazu)
 ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
 oczekiwań co do zmiany cen i dochodów w przyszłości
 liczba nabywców i ich struktura wg. płci, wieku, wykształcenia, zawodów
 sytuacja gospodarcza i polityczna kraju
3
Krzywa popytu – ilustruje zależność między ilością dobra, którą nabywcy chcą kupić przy różnych
poziomach ceny ( zakładając że determinanty pozacenowe pozostają bez zmian)
Podaż – ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować w określonym miejscu, czasie i po określonej
cenie.
Prawo podaży – jeśli cena danego dobra rośnie to podaż tez rośnie, jeśli cena maleje to podaż też maleje
Krzywa podaży - pokazuje ile jednostek danego dobra (Q) są skłonni wyprodukować producenci przy
danej cenie (P).
Pozacenowe determinanty podaży:







koszty produkcji – przy danej cenie dobra na rynku niższe koszty produkcji oznaczają dla
producenta większe zyski co skłania ich do zwiększania produkcji. Wzrost k-tów produkcji
natomiast zniechęca producentów do zwiększania podaży
ceny czynników wytwórczych – na poziom kosztów mają wpływ ceny surowców, energii, paliw,
pracy, itp. Ich spadek wpływa na obniżenie k-tów produkcji co zachęca do zwiększenia podaży
przewidywania producentów co do zmiany cen i poziomu popytu w przyszłości – jeśli w
przyszłości opłacalność sprzedaży dóbr będzie wyższa niż aktualnie mogą one być magazynowane
i czekać na korzystniejszy moment sprzedaży
polityka interwencyjna rządu – wysokość podatków, polityka celna
warunki naturalne ( sezonowość produkcji – np. w rolnictwie, leśnictwie, górnictwie)
czynniki losowe – powódź, susza, pożary
czas – w krótkim okresie czasu producent może zwiększyć podaż, np. poprzez lepsze
wykorzystanie potencjału wytwórczego; w długim okresie czasu dzięki nowym inwestycjom lub
zmianom w technice i technologii produkcji
4
W sytuacji gdy na rynku podaż zrównoważona jest z popytem, kształtuje się sytuacja, która określana
jest jako równowaga rynku. Wtedy kształtuje się również cena równowagi na dane dobro.
Cena równowagi rynkowej - cena, przy której występuje zrównoważenie popytu i podaży. Krzywa
popytu przecina się z krzywą podaży, tworząc w ten sposób punkt równowagi cenowej. Obie krzywe
stanowią instrument opisujący dynamikę produktu przy zmianie jego ceny.
S (podaż)
D (popyt)
P (cena)
A (punkt równowagi
rynkowej)
P1
Q1
Q (ilość)
Cena wyższa od ceny równowagi – oznacza przewagę podaży nad popytem czyli nadwyżkę dobra. Jest to
sytuacja korzystna dla nabywcy gdyz sprzedawcy musza obniżać cenę co jednocześnie zwiększy popyt ale
zredukuje podaż
Cena niższa od ceny równowagi – oznacza przewagę popytu nad podażą, czyli niedobór dobra. Jest to
sytuacja korzystna dla producenta gdyż kupujący rywalizują w tzw. „walce” o towar, pozwiększa podaż,
ale redukuje popyt.
Cena
Nadwyżka
P3
dobra
P1
Niedobór dobra
P2
Q2
Q1
Q3
Popyt
Podaż
5
6. Model gospodarki rynkowej.
Gospodarka rynkowa – to taka forma gospodarki, w której poszczególne jednostki gospodarcze
specjalizują się w wytwarzaniu jakiegoś jednego lub kilku produktów,
a następnie przez akty
kupna – sprzedaży wymieniają je między sobą na rynku za pośrednictwem pieniądza. Warunki owej
wymiany uzgadniane są przez umawiające się strony. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i
w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz
dla kogo (tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty
gospodarcze. Podstawą podejmowania decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług,
ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych,
walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Decyzje te
mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo
w związku z ustalaniem przez nie np. stóp
podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen,
minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń,
zakresu opieki socjalnej itp.
Przesłanki powstania:
 rozwój społecznego podziału pracy (specjalizacja), co doprowadziło do powstania prywatnej
własności,
 ograniczona liczba zasobów wobec ciągłego rozwoju i ustawicznego odradzania się potrzeb.
Cechy gospodarki rynkowej:
 prywatna własność jako fundamentalna podstawa gospodarki rynkowej;
 oparcie działalności gospodarczej oraz wyboru ekonomicznego na zasadzie racjonalnego
gospodarowania;
 mechanizm rynkowy, który kształtuje procesy ekonomiczne na nim zachodzące tj: ceny, popyt,
podaż, koszty, procent i inne kategorie ekonomiczne odzwierciedlające realne procesy
gospodarowania w sferze produkcji, wymiany, podziału, a także
w znacznym stopniu w
sferze konsumpcji dóbr i usług.
Zalety gospodarki rynkowej:
 racjonalne wykorzystanie zasobów gospodarczych,
 skuteczny system motywacji,
 innowacja gospodarki,
 dyscyplina finansowa przedsiębiorstw,
 skłonność do samodzielnego ustalania się ceny rynkowej,
 dobre zaopatrzenie sklepów.
Omawiając zagadnienie modelu gospodarki rynkowej nie sposób nie wspomnieć o konkurencji
doskonałej, konkurencji niedoskonałej i rynku monopolistycznym.
Rynek doskonały charakteryzuje się tym, że z punktu widzenia nabywcy dobra i usługi stanowiące
przedmiot obrotu na rynku są jednorodne (homogeniczne), mają jednakowe cechy fizyczne i są
postrzegane przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego jaki producent je wytworzył i nie
występują osobiste preferencje pomiędzy uczestnikami rynku.
Konkurencja niedoskonała wyraża się tym, że konsument nie zawsze zna cenę po jakiej różni producenci
lub handlowcy sprzedają dany towar. W skutek tego kupuje u dawnego producenta nawet jeśli musi płacić
wyższą cenę. Przyzwyczajony jest bowiem do nabywania określonego towaru i niechętnie może zmieniać
sprzedawcę. Niemałą rolę mogą tu odgrywać takie czynniki jak dogodność robienia zakupów lub
określone zachowanie się sprzedawcy. To wszystko powoduje, że w granicach pewnych różnic cen każdy
sprzedawca i towar każdego producenta mają swoją klientelę.
Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy
danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców jak
i występowaniem
wielu barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek.
6
7. Mechanizm rynku doskonałego.
Rynek doskonały charakteryzuje się tym, że spełnione są na nich warunki homogeniczności:
- Z punktu widzenia nabywcy dobra i usługi stanowiące przedmiot obrotu na rynku są jednorodne
(homogeniczne), mają jednakowe cechy fizyczne i są postrzegane przez nabywców jako jednakowe,
niezależnie od tego jaki producent je wytworzył,
- Nie występują osobiste preferencje pomiędzy uczestnikami rynku,
- Nie występują różnice przestrzenne (np. brak kosztu transportu), które mogłyby uzasadniać odpowiednie
preferencje.
- Nie występują różnice czasowe (np. odnośnie terminu dostaw), które mogłyby uzasadniać odpowiednie
preferencje.
A ponadto:
1.
rozproszenie po stronie popytu i podaży
duża liczba kupujących i sprzedających, żaden z kupujących lub sprzedających nie posiada pozycji
pozwalającej na dyktowanie warunków sprzedaży i kupna - cena jest dana i jest wypadkową gry rynkowej
(popytu i podaży),
2.
brak barier wejścia na rynek
istnieje możliwość wejścia na rynek oraz wyjścia z niego oraz łatwość zmiany zastosowania zasobów,
3.
przejrzystość
sprzedający oraz kupujący dysponują pełnymi informacjami o dobrach i usługach oraz o warunkach
zawierania transakcji, prędkość dostosowywania się do zmieniających się warunków jest bardzo wysoka.
Kategoria rynku doskonałego jest ściśle związana z warunkami wolnej konkurencji. Obecnie jest to
kategoria teoretyczna, elementów rynku doskonałego można szukać jedynie wśród rynków formalnych
(rynków kierowanych przez instytucje, np. na rynku papierów wartościowych).
W warunkach konkurencji doskonałej działa samoczynny mechanizm likwidujący brak równowagi
na rynku. W przypadku wystąpienia nadwyżki rynkowej, czyli sytuacji, w której podaż przewyższa popyt
producenci są skłonni obniżać cenę. Obniżanie ceny prowadzi do jednoczesnego wzrostu popytu oraz
spadku podaży. Proces ten trwający w czasie doprowadzi do zrównania podaży z popytem. W przypadku
wystąpienia niedoboru rynkowego, czyli w sytuacji, w której popyt przewyższa podaż, nabywcy są gotowi
zapłacić za nie wyższą cenę. Rosnąca cena prowadzi do obniżenia popytu oraz do wzrostu podaży (tutaj
również dojdzie do wyrównania się tych dwóch wielkości, ukształtuje się stan równowagi).
8. Mechanizm rynku niedoskonałego.
[R. Milewski].
Mechanizmy rynkowe to popyt, podaż i cena. O tym czy rynek jest doskonały czy niedoskonały decyduje wyrównywanie cen, ich przejrzystość i racjonalność oraz jednorodność towarów o takich samych
cechach fizycznych.
Cechami rynku niedoskonałego są:
- zaopatrywanie się konsumentów stale u tego samego dostawcy lub przywiązanie do
określonego znaku firmowego
- ceny na ten sam towar nie są jednakowe
- ceny są regulowane przez producentów i ich zmiana nie musi wywoływać natychmiastowej
zmiany podaży lub popytu (przedsiębiorca jest cenotwórczą)
- duża liczba małych przedsiębiorstw
- występuje szereg konkurentów produkujących nie wiele różniące się od siebie produkty
- przeważają formy konkurencji poza cenowej (reklama, jakość towaru)
- istnieje swoboda wejścia i wyjścia z rynku
- istnieją bliskie substytuty i klienci mogą wybierać innych producentów
- jest wielu kupujących
- doskonała informacja o rynku
7
9. Monopol i konkurencja monopolistyczna
Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:


występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny,
oraz wielu odbiorców;
występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo,
patenty, koszty itp.);
Monopol może mieć charakter:



państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony
asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny
itp.);
wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali
producenci bankrutują;
naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych
konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie
prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).
Założenia czystego (pełnego) monopolu
-na rynku jest wielu kupujących i jeden sprzedający, monopol podaży (bądź jeden kupujący i - wielu
sprzedających, monopol popytu)
-produkty są jednorodne, lub zróżnicowane. Nie istnieją ich bliskie substytuty
-istnieje doskonała informacja o rynku. Oznacza to, że monopolista podaży zna popyt na produkowane
przez siebie dobro, zaś monopolista popytu zna podaż dobra na które jest zapotrzebowanie.
-występują bariery wejścia do działalności opanowanej przez monopol,
-cenodawczość - monopolista ustala cenę
Przyczyny powstawania monopolu:
-monopolista posiada patenty i prawa autorskie na produkt,
-monopolista jest jedynym i wyłącznym właścicielem strategicznego zasobu, nie mającego bliskich
substytutów,
-założenia czystego (pełnego) monopolu,
-monopolista ma wyłączność sprzedaży danego towaru na danym obszarze
-monopolista posiada odpowiednio duży kapitał
Konkurencja monopolistyczna – powszechnie występująca forma rynku (inne to konkurencja doskonała,
oligopol, monopol) wyróżniona ze względu na możliwość kształtowania ceny przy jednoczesnej dużej
liczbie podmiotów na rynku i gdzie producenci próbują odróżniać się od swoich konkurentów.
8
Rynek ma postać konkurencji monopolistycznej, jeżeli:





występuje na nim ograniczona lecz stosunkowo duża liczba producentów (znacznie mniejsza niż
przy konkurencji doskonałej, ale wyraźnie większa niż przy oligopolu) i wielka liczba kupujących,
dostawcy próbują się odróżniać i wytwarzają zróżnicowane (choć podobne) produkty – produkt jest
niejednorodny
krzywe popytu są wysoce elastyczne, więc zmiana rozmiarów produkcji ma wpływ na poziom
ceny.
względnie łatwe wejście ponieważ produkt jest zróżnicowany ale trudniejsze od rynku wolnej
konkurencji;
konkurencja niecenowa silna w strefach innych niż cena (reklama, warunki dostawy, itp.) np.
sklepy, restauracyjki.
W konkurencji monopolistycznej istnieje konkurencja zarówno cenowa jak i na polu cech produktu. Każdy
produkt ma określone cechy, których nie ma inny. Producent ma ograniczoną kontrolę nad ceną.
Konkurencja odbywa się głównie na poziomie reklamy, promocji, także przez doskonalenie wyrobów,
różnicowanie wyglądu, sprawność obsługi i napraw. Wejście na rynek nie jest łatwe, potrzebny jest duży
kapitał do promocji
10. Zastosowanie teorii rynku
Rynek to ogół transakcji kupna - sprzedaży towarów dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły,
w wyniku, których zostają określone cechy nominalne oraz ilości nabywczych i sprzedawanych
towarów
Funkcje rynku:
 Informacyjna - dostarcza informacji o popycie, podaży i cenie
 Równowagi dostosowuje wielkość produkcji oraz jej jakość do oczekiwań klienta
 Akceptacji produktu następuje potwierdzenie przydatności danego produktu lub jego odrzucenie
przez rynek
 Alokacyjna decyzje inwestycyjne umożliwiają zwiększenie produkcji towarów cieszących się
największym powodzeniem
 Selekcyjna akceptowane są produkty dobre i ich producenci, a eliminowane są produkty i
producenci niekonkurencyjni
Znajomość praw rynku przynosi korzyści podmiotom gospodarczym. Najbardziej jest to widoczne na
rynku konkurencji niedoskonałej, gdzie mogą one do pewnego stopnia wpływać na cenę i wielkość oferty
rynkowej.
Znajomość praw rynku umożliwia państwu korygowanie lub uzupełnianie mechanizmu rynkowego przez
regulację cen i redystrybucję dochodów.
W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie biorąc pod uwagę popytu i podaży)
zazwyczaj poniżej poziomu równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus, regulowano ceny
czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano reglamentację.
Liberalizacja cen w Polsce była konieczna w celu uzdrowienia rynku, co przejawiało się głównie w
zniknięciu niedoboru podaży (zlikwidowało to kolejki, czarny rynek itp.). Liberalizacja odbywała sie
stopniowo, by nie spowodować gwałtownego wzrostu cen.
Rynki niektórych dóbr są często regulowane przez państwo także w rozwiniętej gospodarce rynkowej.
Najczęściej reguluje się rynki produktów rolniczych, które charakteryzują się dużymi wahaniami cen
9
(producenci działają z opóźnieniem). Reguluje się również rynki przemysłu zbrojeniowego (popyt
wytwarzany jest tylko przez państwo). Państwo może wpływać na kształtowanie cen określonych dóbr w
warunkach gospodarki rynkowej stosując dwie podstawowe metody:


wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż (zamówienia rządowe, zapasy
buforowe, dotacje, podatki);
bezpośrednie ustalanie cen (ceny maksymalne i minimalne).
Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez państwo jest zwiększanie
dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr bardziej przystępnymi z jednej strony i zapewnianiem
producentom odpowiednich zysków z drugiej strony. Silna ingerencja w rynek kosztuje jednak państwo
bardzo dużo, jak również nierzadko powoduje negatywne zjawiska w sferze jakości dóbr i usług oraz
inwestycji w branżach.
11. Towar i jego atrybuty.
Towar – to produkt pracy ludzkiej, przeznaczony do sprzedaży. Posiada on:
1. wartość użytkową
 to zdolność towaru do zaspokojenia potrzeb człowieka, wynikająca z jego właściwości
fizycznych, chemicznych
 towar musi mieć wartość użytkową, nie tylko dla producenta, ale przede wszystkim dla
innych ludzi (tzw. społeczna wartość użytkowa)
 wartość użytkowa towaru jest realizowana w procesie konsumpcji, np. wartość chleba
realizowana jest w trakcie jego konsumpcji, wartość obuwia- w trakcie jego noszenia,
wartość mebla w trakcie jego używania
 wartość użytkową mają nie tylko towary, ale także: powietrze, woda, promienie słoneczne.
2. wartość wymienną
 w procesie wymiany, producent otrzymuje za swój oferowany towar, określoną ilość innego
towaru. Stosunek ilościowy (proporcja), w jakim jeden towar jest wymieniany na inny,
nazywamy wartością wymienną towaru, czyli:
x towaru A = y towary B
 gdy powszechnym ekwiwalentem stał się pieniądz, powyższa formuła przyjęła postać:
x towaru A = y jednostek pieniężnych (cena)
 cena więc to ilość pieniądza, którą trzeba zapłacić za jednostkę towaru, to pieniężny wyraz
wartości towaru.
12. Istota i funkcja pieniądza.
PIENIĄDZ - to powszechny środek wymiany który dzięki swoim funkcją może być ekwiwalentem
wszystkich towarów.
FUNKCJE PIENIĄDZA:
• środek wymiany,
• środek płatniczy,
• jednostka obrachunkowa czyli miernik wartości produktów i usług,
• środek przechowywania bogactwa czyli środek tezauryzacji.
Pieniądz jako środek wymiany czyli cyrkulacji – pieniądz może być wykorzystany jako środek wymiany,
jeśli spełnione zostaną pewne warunki:
1. Musi być powszechnie, tzn. sprzedawcy dóbr muszą być przekonani, że za otrzymane pieniądze bez
trudu będą mogli nabyć potrzebne im produkty i usługi.
2. Musi być łatwo przenośny, nie może być ciężki, ani duży objętościowo.
10
3. Musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki aby dokonywanie transakcji odbywało się bez
zakłóceń.
4. Musi być trudny do podrobienia, tylko wtedy wzbudzi zaufanie i nie straci szybko wartości.
Pieniądz jako jednostka obrachunkowa, jako miernik wartości produktów i usług
- jako miernik wartości pieniądz pozwala wyrazić w postaci ceny wartość kosztów, które zostały
poniesione na wytworzenie danego produktu lub usługi. Dzięki temu że wszystkie towary mają ceny
wyrażone w pieniądzu istnieje możliwość sprowadzenia ich do wspólnego mianownika a następnie
określenia ilościowych relacji między nimi. Warto pamiętać jednak iż cena nie zawsze odzwierciedla
ujęcie kosztowe. W warunkach gospodarki rynkowej jest ona określana na podstawie wzajemnego układu
podaży i popytu z uwzględnieniem konkurencji w ujęciu marketingowym.
Pieniądz jako środek płatniczy – w momencie zawierania transakcji pieniądz nie występuje realnie, pełni
jedynie funkcje jednostki rozrachunkowej. Pieniądz realny pojawia się dopiero wtedy , gdy odbiorca
dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty lub usługi albo regulują swoje zobowiązania płacąc
np. podatki. Dopiero wtedy pieniądz pełni funkcje środka płatniczego.
Pieniądz jako środek przechowywania bogactwa czyli środek tezauryzacji – pieniądz jako środek wszędzie
przyjmowany i poszukiwany, pozwala przechowywać siłę nabywczą tj. zdolność do nabywania dóbr o
określonej wartości, wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności, z chwilą ich odłożenia w
postaci nagromadzonych pieniędzy, wychodząc z obiegu stają się środkiem tezauryzacji. Mówimy
wówczas że pieniądz pełni funkcje środka przechowywania wartości.
FORMY PIENIĄDZA:
-> PIENIĄDZ GOTÓWKOWY – realny, występuje w postaci pieniądza papierowego czyli banknotu
emitowanego przez bank centralny lub w formie tłoczonego z matali bilonu o określonych nominałach.
-> PIENIĄDZ BEZGOTÓWKOWY – inaczej pieniądz bankowy. Nie posiada ona materialnej postaci lecz
stanowi przedmiot ewidencji księgowej banków. Występuje w postaci depozytów ulokowanych na
rachunkach bankowych które umożliwiają rozliczenia pomiędzy posiadającymi je jednostkami, do tej
kategorii zalicza się także pieniądz elektroniczny w postaci kart.
-> CZEKI – mogą pełnić w Polsce funkcje pieniądza, choć czasem uznaje się je również za papiery
wartościowe.
13. Koszty przedsiębiorstwa.
Koszty stanowią wyrażone w mierniku pieniężnym i poniesione w określonym celu zużycie
rzeczowych składników majątku, usług obcych oraz wyłożonej pracy ludzkiej w formie
wynagrodzenia.
Pojęcie kosztu wiąże się z ekonomicznym pojęciem wartości, a więc z zużyciem uzasadnionym i
niezbędnym.
Zużycie ponadnormatywne jest stratą, a nie kosztem. Kosztów nie należy mylić ze stratami.
Ponoszone koszty powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w osiąganych, w danym okresie,
przychodach ze sprzedaży.
Do kosztów należą też pozycje, które nie związane są ze zużyciem zasobów, lecz traktowane jako koszty
na mocy obowiązujących przepisów- są to podatki i opłaty pieniężne (np. podatki, składki ZUS).
Według ustawy o rachunkowości koszty- to uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, występujące w
postaci zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań i rezerw oraz powodujące zmniejszenie
kapitału własnego.
Koszty ujmowane są według różnych kryteriów klasyfikacji:
Kryterium podziału
Rodzaj kosztu
Pozycje kosztów
amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty,
wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe
11
koszty rodzajowe
koszty proste
Struktura wewnętrzna
koszty złożone
kosztów
koszty zwykłej działalności operacyjnej (koszty działalności
podstawowej, pomocniczej, ogólnego zarządu)
Działalność operacyjna i
pozostałe koszty operacyjne
finansowa
koszty operacji finansowych
koszty zakupu
koszty produkcji
Sfera działalności
koszty sprzedaży
Stopień zależności kosztów od koszty stałe
koszty zmienne
wielkości produkcji
koszty bezpośrednie
Sposób odnoszenia kosztów
koszty pośrednie
na wytwarzane produkty
koszty uzyskania przychodów
Związek kosztów z
koszty i wydatki nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów
osiągniętymi przychodami
Źródło: K. Sawicki: Podstawy rachunkowości.
14. Nowe kierunki w rozwoju teorii mikroekonomicznej.
Ekonomia dobrobytu. Teoria dobrobytu w pełni ukształtowała się po II wojnie Światowej. Podstawowe
założenia tej teorii zakładały wzrost dobrobytu ekonomicznego poprzez zaspokojenie potrzeb.
Konieczność osiągnięcia tego dobrobytu jest ściśle związana z ingerencją państwa, którego rola sprowadza
się do tak kształtowanych stosunków podziału, aby każda jednostka uzyskała odpowiedni udział w
społecznym dobrobycie. U podstaw tej teorii leży: zapobieganie kryzysom gospodarczym, stworzenie
warunków pełnego zatrudnienia, zlikwidowanie analfabetyzmu .
Główni przedstawiciele tego kierunku to: Lerner, Satowsky, Reder. Zgodnie z jej założeniami należy
zwrócić uwagę na kwestię ingerencji państwa w gospodarce.
Państwo dobrobytu zakłada:
- w sferze ekonomicznej - ingerencję państwa w życie gospodarcze, głównie poprzez zapobieganie
negatywnym zjawiskom społecznym - inflacja, bezrobocie, zadłużenie publiczne
- w sferze życia społecznego - rozszerzenie systemu świadczeń
- w sferze ustroju politycznego - demokrację.
Realizacja tych założeń ma pozwolić na maksymalizację dobrobytu przy zachowaniu własności prywatnej.
Teoria dobrobytu stale nurtuje ekonomistów. Szczególnie obecnie, kiedy zachodzi konieczność
racjonalizacji wydatków publicznych. Stąd współcześnie wprowadza się nową teorię ekonomii dobrobytu
która opiera się na takich założeniach
1. każdy człowiek jest najlepszym sędzią własnego dobrobytu
2. dobrobyt społeczny określa się w kategoriach dobrobytu jednostki
3. dobrobytu różnych jednostek nie można porównywać.
Jednym z elementów teorii dobrobytu jest przyjęcie zasady, że należy minimalizować zawodność rynku
oraz państwa, aby tworzyć warunki przyśpieszonego i trwałego wzrostu gospodarczego.
Współcześnie ekonomia dobrobytu określona jest jako podstawa polityki społeczno-gospodarczej państwa,
czyli ekonomia normatywna. Zagadnienia rozważane w jej ramach to m.in.: sposób zorganizowania
sprawnie funkcjonującej gospodarki, konstrukcja właściwego systemu podatkowego, metoda najbardziej
optymalnego zróżnicowania dochodów.
Neoliberalizm. Kierunek we współczesnej ekonomii przyjmujący za podstawę funkcjonowania
gospodarki wolną grę sił rynkowych, lecz dopuszczający ingerencję państwa w określonym zakresie.
Współczesny neoliberalizm jest spadkobiercą wcześniejszych XIX wiecznych systemów liberalnych.
Docenia rolę państwa, ale tylko jako twórcy i strażnika ustroju. Odrzuca niemal w całości państwową
gestię w gospodarce. Neoliberalizm jest reakcją na nadmierny interwencjonizm i jego ekonomiczne skutki
12
- wzrost deficytu budżetowego, długu publicznego i inflacji. Hasłem neoliberałów jest: deregulacja, czyli
powrót do samoczynności mechanizmów ekonomicznych, odchodzenie od modelu państwa opiekuńczego
jako zmniejszającego aktywność i kreatywność ludzi. Gospodarka powinna być więc wolna od ingerencji
państwa w mechanizm rynkowy, regulowana jedynie polityką pieniężno-kredytową banku centralnego i
potrzebami budżetu państwa. Od strony teoretycznej współczesny neoliberalizm oparty jest na tzw.
ekonomii podażowej Zadaniem państwa w tej koncepcji nie jest stymulacja popytu, ale tworzenie
warunków sprzyjających wzrostowi podaży i aktywności wytwórców, zmuszonych konkurencją do
obniżania kosztów produkcji i cen.
Neoliberalizm opiera się na dwóch głównych tezach ekonomii podaży:
1) istnieje prymat produkcji, która jest podstawowym celem systemu ekonomicznego, gdyż zapewnia
coraz wyższy poziom zaspokajania potrzeb
2) rynek stanowi najefektywniejszy mechanizm optymalnej alokacji zasobów
Ordoliberalizm. (myśl niemiecka) nowa koncepcja gospodarowania, czyli społeczna gospodarka
rynkowa. Jest to liberalizm porządkujący sprawy socjalne .Ordoliberałowie głosili apologię gospodarki
wolnorynkowej, potępiali interwencjonizm państwowy, a po wojnie także kolektywizm. Odegrali znaczną
rolę w okresie odbudowy powojennych Niemiec (Zachodnich) i tzw. cudu gospodarczego na przełomie lat
60. i 70. Głosili hasło społecznej gospodarki rynkowej i integracji zachodnioeuropejskiej.
Ordoliberalizm docenia ideę wolnego rynku, ale zakłada, że występują na nim liczne niewydolności,
porażki rynku umożliwiające wzrost monopoli i oligopoli. Zadaniem państwa jest nieustanna walka z
interesem korporacji, które dopiero gdy działają bez nadużywania pozycji monopolistycznej, nie naruszają
interesów konsumentów.
Założenia społecznej gospodarki rynkowej:
a) Rynek jest mechanizmem skutecznym, działającym w oparciu o zasadę wolnej konkurencji
b) Rynek jest skuteczny ekonomicznie, ale nieskuteczny socjalnie, prowadzi do wzrostu bogactwa, ale i
do nędzy, w tym miejscu jest rola państwa, ma uzupełnić socjalną działalność rynku, zasada
subsydiarności
c) Państwo występuje jako arbiter rynku, konkurencja musi być uczciwa
d) Ma działać na rzecz równowagi ekonomicznej wewnętrznej i zewnętrznej (działalność Banku
Centralnego)
e) Rynek pracy podlega regulacji odrębnej, o wysokości płac decydują umowy zbiorowe
f) Ubezpieczenia społeczne
g) Zasada partycypacji – współdziałanie pracodawcy i pracownika na rzecz przedsiębiorstwa
15 Istota i funkcje cen.
Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się
swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją oddać, aby do tego dobra nabyć prawa. Cena
może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Według większości teorii ekonomicznych cena równa się wartości
danego dobra. Poniżej inne definicje ceny:





Cena - wstępnie ustalona zapłata za określone świadczenia,
Cena - koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu,
Cena - wyrzeczenie poniesione przez korzystającego w celu otrzymania wartości, którą wyrób lub
usługa reprezentuje,
Cena - cokolwiek z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za jednostkę nabywanego
dobra,
Cena - pieniężny wyraz wartości.
13
Funkcje ceny:
Wyróżnia się następujące funkcje ceny:



Informacyjno - bodźcowa - parametru, który pozwala określić wielkość przychodów ze
sprzedaży, a także parametru pobudzającego do określonego działania. Nabywcę ceny informują o
ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują o
ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on sprzedaży.
Redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz
przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa. Państwo
również może dokonywać redystrybucji dochodów przy pomocy cen - różnicując obciążenie cen
podatkami, ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując pewne gałęzie gospodarki.
Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców - im wyższy jest poziom cen,
tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do zwiększania rozmiarów
produkcji. Niższy poziom cen zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji. Wyższy
poziom cen może skłaniać producentów do zwiększenia produkcji a nawet podnoszenia wartości
użytkowej wyrobów (jakość, estetyka, funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania
konsumentów do ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.
Przy pomocy cen państwo może stymulować wzrost spożycia niektórych wyrobów tj. modyfikować
strukturę spożycia, a także regulować poziom dochodów realnych w społeczeństwie.
Strategie cenowe:
Strategie cenowe spotykane na rynku są to sposoby działania i myślenia, które podkreślają strategiczną i
kluczową rolę ceny na rynku.
Dumping -polega na akceptowaniu początkowych strat wynikających ze sprzedaży produktu poniżej
kosztów w celu zwiększenia sprzedaży, lub wprowadzenia do sprzedaży nowego produktu.
Dominacja - polega na jednoczesnym obniżeniu ceny w ślad ze spadkiem kosztów produkcji uzyskanym
dzięki korzyściom skali. W ten sposób firma utrzymuje stałą marżę.
Stosowanie tej strategii utrudnia wejście na rynek nowym firmom, a nawet eliminuje z rynku słabsze
firmy.
Parasol cenowy - polega na tym, że firma zamiast obniżać ceny wraz ze spadkiem kosztów produkcji
utrzymuje przez pewien czas wysoki poziom cen. Pozwala to firmie szybciej odzyskać zainwestowany
kapitał.
Przechwycenie części rynku – aby przechwycić część rynku firma może zdecydować się w pewnym
momencie na sprzedaż swoich wyrobów po cenach niższych niż ceny u konkurentów - czasami nawet
poniżej własnych kosztów produkcji (dumping).
Porzucenie rynku - stosują je firmy, które postanawiają się z rynku wycofać, ale jednocześnie
maksymalizują rentowność, czyli tak ustalają ceny, aby wziąć z rynku najwięcej profitów.
Prestiżowa; Śmietankowa - polega na zebraniu w krótkim czasie maksymalnych zysków dzięki ustaleniu
możliwie najwyższej ceny na nowe produkty i oferowanie ich tym nabywcom, dla których ta cena nie
stanowi bariery zakupu.
Penetracja rynku - polega na sprzedaży dużej ilości tanich produktów a zarobek jest skutkiem sprzedaży
masowej, a nie na jednostkowej. Istnieją dwie odmiany penetracji rynku:
14


szybka - nakłady na reklamę i promocję są wysokie,
wolna - reklama i promocja ograniczona do minimum.
Rodzaje cen:
W literaturze i życiu codziennym mówi się o różnych rodzajach cen. M.in. wskazuje się na ceny:





producenta
hurtowe - pośrednia, np. bez marży sklepu,
detaliczne - wliczone są wszystkie elementy kosztów produkcji, marketingu i dystrybucji,
wolnorynkowe - kształtują się swobodnie, w związku z prawem popytu i podaży,
urzędowe - inaczej regulowane - ustalane przez organy Państwa.
Całość działań związanych z ustalaniem ceny dla osiągnięcia celów biznesowych nazywa się polityką
cenową lub strategią cenową.
16. Inflacja- jej przyczyny, skutki oraz mechanizm jej ograniczania.
Inflacja – obniżanie się siły nabywczej pieniądza (jego wartości rynkowej). Na rynku obserwowana jest
jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. Stopień nasilenia inflacji
określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do
okresu przyjętego przez ustawę. W zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:
1) inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów
gospodarczych, poddającą się kontroli.
2) inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują
określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona
wymykać kontroli.
3) inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów
gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu
gospodarczego.
4)..hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu
niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności
systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
Przyczyny inflacji:




niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych),
który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży1 (inflacja kosztowa2)
wzrost zagregowanego popytu w gospodarce (inflacja popytowa3)
niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)
przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego
przez państwo)
Zagregowana podaż (AS) to zależność całkowita między ilością produktów, czyli wielkością realnego PNB, jaką wszyscy
producenci w gospodarce chcą zaoferować na sprzedaż, a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w danym okresie.
2
Jeśli rosną koszty, przedsiębiorstwa podnoszą ceny.
3
Wywołana jest nadwyżką popytu nad podażą. W takiej sytuacji liczba chętnych do zakupu przekracza oferowaną ilość
towarów. Ponieważ w krótkim czasie producenci nie mogą gwałtownie powiększyć podaży, dochodzi do wzrostu cen.
1
15






ingerencja państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do
nadmiernej ilości pieniądza.
wadliwa struktura gospodarki
import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost
kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)
długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)
recesja gospodarcza (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)
monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)
Negatywne skutki zjawiska inflacji
Inflacja oznacza spadek
wartości pieniądza oraz wzrost poczucia niepewności
w społeczeństwie. Jej wzrost wywołuje spadek skłonności do oszczędzania i chęć gwałtownego
pozbywania się posiadanej gotówki.
Generalnie rzecz biorąc, inflacja jest zjawiskiem niepożądanym, powoduje szereg bardzo niekorzystnych
skutków
–
zarówno
ekonomicznych,
jak
i
społeczno
–
politycznych.
W pracach naukowych wspomina się o stymulującym oddziaływaniu inflacji pełzającej, jednak
doświadczenia gospodarcze wskazują, że w dłuższej perspektywie nawet ten typ inflacji może wymknąć
się
spod
kontroli,
powodując
znaczne
osłabienie
koniunktury
gospodarczej.
Inflacja zakłóca procesy gospodarcze. Wzrost cen powoduje zaburzenie procesów
w gospodarce: zakłóca procesy produkcji i wymiany, powoduje też ucieczkę od pieniądza.
Inflacja powoduje spadek płac realnych. Wzrost cen powoduje spadek siły nabywczej pieniędzy, a w
konsekwencji także spadek płac realnych – nawet w przypadku, gdy umowy zawierają klauzulę o
rewaloryzacji płacy w związku z inflacją.
Inflacja obniża poziom życia w społeczeństwie. Nadmierny wzrost cen obniża poziom życia
społeczeństwa: częściej rezygnuje się wówczas z zakupu dóbr luksusowych czy
z zaspokajania potrzeb wyższego rzędu.
Inflacja uderza w najbiedniejszych. Bogatsza część społeczeństwa posiada zazwyczaj bezpieczne lokaty,
chroniące przed inflacją. Ponadto zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza dotyka wprawdzie
bogatszych, ale raczej nie zagraża ich egzystencji (co najwyżej, powoduje ograniczenie ich inwestycji czy
zakupów towarów luksusowych). Inflacja uderza najsilniej w najbiedniejszych, którzy nie mają żadnej
możliwości
ucieczki
przed
jej
skutkami.
Inflacja prowadzi do ucieczki od pieniądza. Skoro inflacja powoduje spadek siły nabywczej pieniądza,
ludzie mają coraz mniejszą chęć do oszczędzania. Zamiast gromadzić pieniądze, wolą je natychmiast
wydawać
–
często
nawet
w
sposób
mało
racjonalny.
W skrajnych przypadkach hiperinflacji ludzie pozbywają się pieniędzy natychmiast po ich otrzymaniu, co
powoduje bardzo często występowanie marnotrawstwa (jeśli kupowane są na zapas np. łatwo psujące się
artykuły żywnościowe).
Inflacja jest zjawiskiem samonapędzającym się. Wzrastająca inflacja skłania zazwyczaj producentów i
konsumentów do podejmowania prób zabezpieczenia się przed jej negatywnymi skutkami. Zwykle
napędzają oni tym samym spiralę inflacyjną (Klasyczny przykład to pracownicy, żądający podwyżek w
obliczu szybkiego wzrostu cen, otrzymawszy więcej pieniędzy natychmiast je wydają, powodując wzrost
popytu i kolejny skok cen, po czym znów wysuwają żądania płacowe i tak dalej).
Inflacja pogarsza ocenę kraju w świecie. Zbyt wysoka inflacja przyczynia się zawsze do niższej oceny
kraju na arenie międzynarodowej. Może to powodować na przykład trudności przy próbie sprzedaży
16
papierów wartościowych na rynkach zagranicznych, zniechęca też zagraniczne firmy do inwestycji
bezpośrednich.
Skutki, konsekwencje inflacji (raz jeszcze- dokładniej:):
 powoduje redystrybucję dochodu narodowego na rzecz grup bogatszych kosztem ludzi
biedniejszych: rencistów, emerytów (ludzi otrzymujących stałe dochody),
 powoduje spadek wartości pieniądza, czyli jego deprecjację,
 zniechęca do oszczędzania,
 obniża ciężar spłaconych kredytów,
 niszczy rachunek ekonomiczny (nikt nie wie jakich żądać cen), powoduje duże zamieszanie w
kalkulacji kosztów produkcji,
 rodzi niepewność co do oczekiwanych zysków przez co zniechęca do podejmowania ryzykownych
inwestycji
 powoduje wzrost stopy oprocentowania kredytów na działalność inwestycyjną (zwłaszcza
kredytów długoterminowych - co odbija się niekorzystnie na budownictwie mieszkaniowym,
postępie innowacyjnym i wzroście produkcyjności pracy)
 osłabia eksport (waluta krajowa stopniowo traci na wartości w stosunku do innych walut
wymienialnych w krajach o niższej inflacji)
 prowadzi do dewaluacji waluty krajowej, która wzmacnia pozycje eksporterów, ale osłabia pozycje
importerów co stanowi z kolei przyczynę dalszego wzrostu cen
 wprowadza zamieszanie na rynku papierów wartościowych, przez co zakłóca system finansowy
kraju
 pogłębia niepewność jutra i prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności
Inne skutki inflacji



Ponieważ siła nabywcza pieniądza maleje, konsumenci chcą się go pozbyć, zakupując dobra,
których wartość nie maleje. Tym samym napędzają te sektory gospodarki, które produkują dobra
trwałe (szeroko pojęte maszyny, biżuterię, złoto itp.).
Ponieważ rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki. Na przykład, gdy
drożeje szynka z 10 zł/kg do 12 zł/kg, a kiełbasa z 5zł/kg do 6 zł/kg (oba produkty po 20%), to
osoby, których już nie stać na zakup szynki, kupią kiełbasę. Tym samym producenci kiełbas
zwiększą dochody, a producenci szynki - zmniejszą.
Powyższy skutek wywołuje wzrost (niekoniecznie równomierny) cen innych towarów. Jeżeli
wzrasta cena benzyny (także np. przez nakładanie podatków, w tym akcyzy), rosną koszty
transportu i ceny wszystkich towarów, które są transportowane. Tym samym wzrost ceny benzyny
może spowodować wzrost cen chleba.
Sposoby walki z inflacją
Ze względu na negatywne skutki inflacji walka z nią jest jednym z priorytetów polityki gospodarczej
państwa. Należy przede wszystkim nie dopuścić, aby inflacja osiągnęła rozmiary wymykające się spod
kontroli rządu. Nie ma jednoznacznej i powszechnie akceptowanej odpowiedzi jak zwalczać inflację.
Zależy to w dużym stopniu od diagnozy przyczyn inflacji, a także od warunków określonego kraju, w
którym występują procesy inflacyjne.
Wg współczesnej teorii neokeynesistowskiej należy:
1. hamować wzrost cen przez odpowiednie hamowanie wzrostu płac pieniężnych (podatek od ponad
normatywnych wzrostów wynagrodzeń; przekonywanie związków zawodowych, aby wzrost płac
nie przekraczał wzrostu cen, lecz dokonywał się dzięki wydajności pracy)
2. dążyć do likwidacji deficytu budżetowego (podwyższanie obciążeń podatkowych, drastyczne cięcia
w wydatkach budżetowych, co jednak z kolei grozi recesją i wzrostem bezrobocia) W krótkim
17
okresie czasu deficyt budżetowy można finansować pieniądzem znajdującym się w obiegu i
ściągniętym przez sprzedaż obligacji skarbowych, bądź przez zaciągnięcie kredytu w banku
komercyjnym)
3. odpowiednio regulować dopływ pieniądza do obiegu za pośrednictwem polityki banku centralnego
(zmiany stopy rezerw obowiązkowych, co umożliwia kreację pieniądza przez banki komercyjne
oraz zmiany stopy dyskontowej od kredytu refinansowanego, która wywiera wpływ na wysokość
stopy oprocentowania depozytów i kredytów - skłonność do oszczędzania i do inwestycji)
4. likwidacja monopoli i dążenie do konkurencji doskonałej
17./ 29. Interwencja gospodarcza państw / Postępowanie państwa
Podatki i wydatki państwa jako instrumenty stabilizacji koniunktury
Wpływ wydatków rządowych na koniunkturę
Wydatki rządowe
Analiza wpływu wydatków rządowych na koniunkturę wymaga podziału wydatków na dwie grupy
Wydatki rządowe związane
z zakupem produktów i usług
Wydatki transferowe
(renty, emerytury, zasiłki, etc.)
Państwo finansując wydatki związane z
zakupem dóbr
i usług występuje na rynku jako ostateczny
nabywca
części dochodu narodowego (Y)
Państwo finansując wydatki transferowe nie
dokonuje
żadnych zakupów a jedynie powiększa dochody
podmiotów które te transfery otrzymują
- Jeżeli wydatki rządowe na produkty i usługi wzrosną (↑)
� to produkcja będzie wzrastała (↑)
- Jeżeli wydatki rządowe na produkty i usługi spadają (↓) a podatki i inne czynniki wpływające na dochód
narodowy pozostają bez zmian (const.)
� to prowadzi to do spadku dochodu narodowego (↓)
Wydatki rządowe mogą wpływać stabilizująco lub destabilizująco na gospodarkę:
Wzrost wydatków rządowych (↑) w okresie recesji wpływa na wzrost (↑) dochodu narodowego,
� zwiększone wydatki stymulują efektywny popyt agregatowy (+)
� wzrasta deficyt budżetowy (–)
Ograniczenie wydatków rządowych (↓) w okresie recesji wpływa na spadek (↓) dochodu narodowego,
� zmniejszenie wydatków hamuje wzrost popytu efektywnego (–)
� zmniejsza się deficyt budżetowy (+)
Właściwości transferów
� Przepływy transferowe mają charakter płatności redystrybucyjnych:
- stypendia,
- renty, emerytury, zasiłki itp.
� wpływają jedynie pośrednio na dochód narodowy
- zwiększają zasoby pieniężne ludności, a w przypadku subwencji – dochody przedsiębiorstw
� Zwiększają dochód do dyspozycji
- równocześnie podatki wpłacane do budżetu pomniejszają dochód do dyspozycji
Podatki:
Kwotowe podwyższenie podatków
• obniża dochód do dyspozycji
• obniża wydatki konsumpcyjne
18
• co w konsekwencji obniża poziom dochodu narodowego
Kwotowe obniżenie podatków
• zwiększa dochód do dyspozycji
• zwiększa wydatki konsumpcyjne
• co w konsekwencji zwiększa poziom dochodu narodowego
Wpływ podatków i wydatków budżetowych na popyt i dochód narodowy
Czy równoczesny wzrost wydatków budżetowych i podatków może przyczynić się do wzrostu
dochodu narodowego?
� Tak, jeżeli spełnione są następujące założenia:
1. Zwiększone wydatki budżetowe zostaną w całości przeznaczone na wydatki konsumpcyjne
(w całości przyczynią się do wzrostu popytu i dochodu narodowego),
2. Wzrost podatków nie obniży wielkości wydatków konsumpcyjnych o pełną kwotę
zapłaconych podatków
- zazwyczaj niecałe dochody przeznaczane są na konsumpcję, a ponadto część wydatków konsumpcyjnych
może być pokryta z oszczędności
Równe i mające taki sam kierunek zmiany wydatków publicznych i podatków wywołują zmianę
zagregowanego popytu i produktu krajowego brutto o tą samą wielkość
Aktywna i pasywna polityka fiskalna - automatyczne stabilizatory koniunktury
Polityka fiskalna - opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji
gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych . Instrumenty te mogą być
wykorzystane w różny sposób Można mówić o:
� Aktywnej polityce fiskalnej.
� Pasywnej polityce fiskalnej.
Aktywna polityka fiskalna - podejmuje takie decyzje dotyczące zmian dochodów
i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze
Pasywna polityka fiskalna (automatyczne stabilizatory koniunktury) - polega na wykorzystaniu
właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu
narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie reagują na
zmianę koniunktury
Aktywna polityka fiskalna
� Polega na świadomym interwencjonaliźmie wymagającym każdorazowo podejmowania
decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak:
- zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele np. roboty publiczne,
- zmiana stawek i zasad opodatkowania
� W dłuższym okresie czasu decyzje takie prowadzą do:
- wzrostu udziału wydatków budżetowych w dochodzie narodowym
- napotykają na krytykę ze strony zwolenników nurtu liberalnego przeciwstawiającego się
nadmiernemu rozszerzeniu roli państwa
Słabości aktywnej polityki fiskalnej
� Decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian
legislacyjnych w programach budżetowych
- prowadzi to do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej
Rozróżnia się cztery rodzaje opóźnień:
a) diagnostyczne - związane z potrzebą dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce)
b) decyzyjne - wynikające z czasu potrzebnego do dokonania wyboru narzędzia które trzeba zastosować i
przeprowadzenia zmian legislacyjnych
c) wdrożeniowe - ze względu na czas potrzebny do praktycznego zastosowania przyjętych środków
d) związane z reakcją podmiotów gospod. na wprowadzone narzędzia interwencyjne
19
Automatyczne stabilizatory koniunktury
Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury nalezą:
� Podatki od dochodów ludności,
� Podatki od przedsiębiorstw,
� Podatki pośrednie (nakładane na artykuły konsumpcyjne),
� Zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych,
� Programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów
rolnych),
Od automatycznych stabilizatorów koniunktury oczekuje się tego, aby:
� w okresie recesji hamowały spadek globalnego popytu,
� w okresie ekspansji hamowały jego wzrost
Wady automat. stabilizatorów koniunktury
1. Poprzez oddziaływanie na globalny popyt mogą zmniejszyć wahania gospodarki
w stosunkowo krótkim okresie – nie stwarzają warunków do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej.
� Ich zadaniem jest dążenie do utrzymania dotychczasowego poziomu aktywności gospodarczej przez
obronę wyjściowych rozmiarów popytu globalnego,
- niezależnie od tego na jakim poziomie się ustabilizował (i przy jakim poziomie zatrudnienia)
2. Konsekwencją stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury jest:
a) tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresach recesji:
- Duże wydatki budżetowe na tworzenie dodatkowego popytu i niskie dochody budżetowe;
b) tendencja do powstawania nadwyżek budżetow. w okresach ożywienia gospodarczego:
- Zwiększone dochody budżetowe przy równoczesnym ograniczeniu wydatków transferowych;
Teoria Keynesa (wklejam całą teorię, ponieważ nie przypominam sobie czy ją mieliśmy na studiach
– raczej nie, więc wycięte fragmenty mogą Wam nic nie mówić… niech każdy sobie ją przeczyta i
wybierze to, co dla niego istotne… najważniejsze – moim zdaniem – jest pogrubione)
Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na
dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii.
Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas
gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o
całkowitym popycie.
W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity
popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym
zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub
pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt
pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do
oszczędzania
i inwestowania.
Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby
chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują
właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten
nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące
efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych,
aż do ponownego uzyskania równowagi.
W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i
wzrost
stóp
procentowych
powoduje
w
jego
ujęciu
spadek
popytu
i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się
20
jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe
miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach.
Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na
skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.
Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez
działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy
procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie
podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w
rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę
rozmaite działania interwencjonistyczne.
Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo
nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z
podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak
zachodzi tu efekt "mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz
zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei
pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.
http://www.sciaga.pl/tekst/52358-53john_keynes_i_jego_makroekonomiczny_system_w_okresie_swaitowego_kryzysu_w - (tu można sobie poczytać o tym więcej – od połowy strony: „Teoria keynesizmu polega głównie na tym
że wiąże ona pieniądz z ogólną teorią funkcjonowania gospodarki…”).
Wzrost gospodarczy
Wzrost gospodarczy to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Miarą wielkości
wykorzystaną do pomiaru wzrostu gospodarczego są: PNB, PKB, DN. Odnosi się tylko do zmian
ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się
długofalowym trendem.
Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększenie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług
pożądanych przez ludzi.
Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w
niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak i również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu
kwalifikacji pracy.
Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzeniu i ulepszeniu materialnych i osobowych czynników
produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom,
ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego.
Teoria wzrostu gospodarczego jest ważną częścią teorii rozwoju gospodarczego, która ujmuje całokształt
wszystkich czynników i uwarunkowań społeczno-ekonomicznych determinujących rozwój gospodarczy
krajów określonego ustroju społecznego (sposobu produkcji), bądź grup krajów i poszczególnych państw.
Głównymi materialnymi źródłami wzrostu gospodarczego jest akumulacja (nagromadzenie środków na
inwestycje) i postęp techniczny.
Czynników wzrostu gospodarczego jest wiele. Podstawowe znich to inwestycje, postęp techniczny,
alokacja nakładów.
Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest podwyższenie standardu życia, lepsza
sytuacja socjalna, większe bezpieczeństwo publiczne.
21
Od niedawna część badaczy kwestionuje PKB jako uniwersalną miarę wzrostu gospodarczego. Nowe
sugerowane miary w większym stopniu mają koncentrować się na wzroście wartości posiadanych przez
osoby fizyczne i firmy dóbr i oparte są o powiązane ze sobą miary PKB oraz indeksy cen: PPI indeks (cen
producentów) i CPI (indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych)
Produkt narodowy brutto (PNB, ang. GNP) - miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych
wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie
niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody
obcokrajowców w danym państwie.





K - konsumpcja
I - inwestycje
G - wydatki rządowe
En - eksport netto, czyli eksport-import
Dn - dochód netto obywateli za granicą
Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych
mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną
wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu
(najczęściej w ciągu roku).
Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia np. pochodzenie kapitału, własność
firmy itp.
Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr
i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą
wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony
produkcyjnej:
PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich
gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani
bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne
formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu
równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem
od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy
albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija
się ją w obliczeniach PKB.
Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich
źródeł. Zatem od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał
(właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
22
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej
wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego
przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach
stałych z wybranego roku bazowego.
PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu
gospodarczego.
PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i
usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie
niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. W ten sposób w skład np. PNB
Polski wchodzą dochody polskich podmiotów za granicą oraz polskie PKB pomniejszone o dochody
podmiotów obcych.
Czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego
powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę;
czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki.
Dochód narodowy (ekon.) to suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania
czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług.
Podział dochodu narodowego:
1)pierwotny – odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w przedsiębiorstwie; nie dzieli się między
pracowników i przedsiębiorców. W wyniku pierwotnego podziału tworzą się płace pracowników
najemnych i zyski przedsiębiorstwa;
2)wtórny – tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy) i budżet państwa. Tworzony poprzez system
cen i system podatków. Co się tworzy w wyniku wtórnego podziału dochodów? Tworzy się dochody
właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa. Mamy
trzy grupy podmiotów, które otrzymują dochody w wyniku wtórnego podziału dochodów. Jeżeli państwo
dysponuje własnymi dochodami, to realizuje zadania polityki gospodarczej i społecznej:



finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego;
obronę narodową, powszechną i publiczną oświatę, naukę i kulturę;
obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę zdrowia i opiekę społeczną.
Zadania te wynikają z koncepcji państwa dobrobytu, które przychodzi z pomocą swoim obywatelom.
3)ostateczny – tworzy się fundusz konsumpcji i akumulacji, który tworzy się za pomocą redystrybucji
dochodów, podatków i kredytów.
Istnieje wiele możliwości oddziaływania państwa na gospodarkę:
- aktywny wpływa na przebieg koniunktury za pomocą wydatków z budżetu: (ogólnopaństwowe – obrona i
administracja, ogólnospołeczne – kultura i oświata). Państwo nakręcając koniunkturę poprzez
powiększanie wydatków z budżetu, świadomie powiększa tzw. dług publiczny, który z kolei wywołuje
tzw. lukę w budżecie.
- za pomocą polityki podatkowej – jest ona zarazem ważnym elementem oddziaływania państwa na
poziom konsumpcji i strumień inwestycji, z drugiej strony jest głównym źródłem dochodów państwa.
- za pomocą polityki inwestycji publicznych.
23
Charakterystyka i przebieg cyklu koniunkturalnego
Cykl koniunkturalny, cykl gospodarczy, wahania produkcji i zatrudnienia wokół krótkookresowego trendu.
W procesie wzrostu gospodarczego aktywność gospodarcza ulega na przemian nasileniom i załamaniom.
Cykl koniunkturalny to inaczej okres pomiędzy jednym a drugim załamaniem, składa się on z czterech faz.
1.Kryzys,recesja-produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie
2.Depresja,dno-stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie
3.Ożywienie-wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia
4.Rozkwit,szczyt,boom-stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie
Cykl koniunkturalny może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i
bezrobocia może być zróżnicowana, państwo może podejmować pewne działania na rzecz złagodzenia
wahań koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków, noszą one nazwę interwencjonizmu państw.
Interwencjonizm państwa, jest to polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów
gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego, czyli całkowita neutralność państwa i innych
organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych. Zwolennicy
interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele-ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za
niezbędny a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny
poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu
gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą
1.podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez
wzrostu podaży dóbr i usług np. roboty publiczne
2.dotarcie do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja- czyli przejmowanie na własność
państwa prywatnych przedsiębiorstw lub ziemi
3.protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego
4.polityka monetarna-część ekonomicznej polityki państwa obejmująca decyzje dotyczące kształtowania
podaży pieniądza celu dostosowania jej do potrzeb gospodarki
5.polityka fiskalna, polityka budżetowa- ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków. Jest
częścią polityki finansowej państwa. Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są-redystrybucja
dochodów i stabilizacja gospodarki
Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze
stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza
zagrożenie inflacją, czyli wzrostem powodującym niekontrolowane i nieakceptowane społecznie zmiany
proporcji podziału dochodu narodowego, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwaDeficyt budżetowy. Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny, czyli suma pozostających do
spłacenia przez państwo lub inny związek publiczno prawny np. samorząd terytorialny pożyczek,
kredytów i innych zobowiązań.
LUB 17./ 29. Interwencja gospodarcza państw / Postępowanie państwa
(Zabijcie mnie, ale ja nie umie tego streścić :/ wybrałam już najważniejsze rzeczy :p)
24
Podatki i wydatki państwa jako instrumenty stabilizacji koniunktury
Omawiając zagadnienia z zakresu interwencjonizmu państwa należy rozpocząć rozważania od polityki
fiskalnej
państwa,
która
oznacza
decyzje
rządu
dotyczące
wydatków
i podatków. Jej podstawowymi funkcjami są: zapewnie finansowania i kształtowania wydatków
publicznych oraz zapewnienia funkcjonowania systemu podatkowego, gromadzącego środki na ten cel.
Wykorzystuje się ją, bowiem jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych,
zabezpieczenie podstawowych potrzeb socjalnych społeczeństwa, ograniczenie rozmiarów bezrobocia i
kształtowanie stabilizacyjne ogólnej koniunktury. Polityka fiskalna została skonstruowana przez J.M.
Keynesa, którego zdaniem państwo powinno aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych.
Dla tego autora stanem normalnym w gospodarce jest nierównowaga, stan równowagi jest zaś celem, do
którego gospodarka powinna zmierzać. Osiągnięcie tego celu jest według Keynesa możliwe tylko w
warunkach ingerencji państwa w gospodarkę. W teorii ekonomii koncepcja ta nosi miano
interwencjonizmu państwowego.
Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji
gospodarki i realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Instrumenty te mogą być
wykorzystane w różny sposób. Można mówić o:
 aktywnej polityce fiskalnej - polega na podejmowaniu takich konkretnych decyzji dotyczących
zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji
cele gospodarcze. Polega ona również na świadomym interwencjonizmie, wymagającym
każdorazowo
podejmowania
decyzji
o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie
wydatków budżetowych na określone cele, zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad
subwencjonowania przedsiębiorstw, oraz określenia sposobu, zakresu i terminu, w jakim
instrumenty te zostaną wykorzystane. Decyzje takie prowadzą z reguły do wzrostu udziału
wydatków budżetowych w dochodzie narodowym
 pasywnej polityce fiskalnej - polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom
wrażliwości
na
zmiany
poziomu
dochodu
narodowego,
zatrudnienia
i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te niejako samoczynnie, bez potrzeby
podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury. Określa się
więc je jako automatyczne stabilizatory koniunktury.
Niektóre wydatki i dochody rządowe, poza tym że mogą być wykorzystane jako narzędzia świadomego
interwencjonizmu, mają tę właściwość, że działają niejako samoczynnie, wpływają na kształtowanie się
globalnego popytu i w ten sposób oddziałują stabilizująco na gospodarkę. Właściwość taką mają np.
podatki. Wzrost dochodów ludności lub przedsiębiorstw automatycznie sprawia, że dochody budżetu
państwa wzrastają. Dzieje się to bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek zmian w zasadach
opodatkowania, trybie poboru podatków itp.
Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury należy zaliczyć:
− podatki od dochodów ludności,
− podatki od przedsiębiorstw,
− podatki pośrednie (nakładane na artykuły konsumpcyjne),
− zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych oraz programy dla rolnictwa
− programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów
rolnych),
Polityka fiskalna, stanowiąc integralny element interwencjonizmu państwowego, powinna zapewnić
realizację następujących celów:
1. pełne zatrudnienie – walka z bezrobociem stanowi kluczowy cel polityki fiskalnej,
2. stabilizacja cen i walka z inflacją,
3. wzrost gospodarczy,
4. równowaga bilansu płatniczego,
5. sprawiedliwość społeczna i eliminacja ubóstwa,
6. efektywny podział zasobów ekonomicznych i ochrony środowiska.
25
Realizacja wymienionych celów wymaga użycia określonych instrumentów. Ogólnie rzecz biorąc,
instrumentarium polityki fiskalnej stanowią podatki i wydatki rządowe.
Najważniejszymi jednak instrumentami polityki fiskalnej są:
1. polityka kredytowa (inwestycyjna). W okresie kryzysu zadaniem państwa jest stymulowanie popytu,
co można osiągnąć przez wzrost inwestycji. Inwestycje będą wzrastały wtedy, gdy przedsiębiorcy uzyskają
w bankach kredyty na korzystnych warunkach. Sprzyjać temu może określona polityka państwa,
polegająca na obniżeniu stopy procentowej, obniżeniu rezerwy bankowej w bankach komercjalnych lub
obniżeniu stopy redyskontowej stosowanej przez bank centralny wobec banków komercjalnych. Tego
rodzaju operacje prowadzone przez rząd określa się jako operacje na otwartym rynku kredytowym.
2. polityka podatkowa i zasada przyspieszonej amortyzacji. W okresie kryzysu państwo obniża stopę
podatkową, by w rękach przedsiębiorców pozostawić większą ilość środków pieniężnych, którą mogliby
oni przeznaczyć na inwestycje. Zasada przyspieszonej amortyzacji polega na tym, że państwo skraca okres
amortyzacji, co w efekcie oznacza sztuczne zwiększenie kosztów i zmniejszenie zysków przedsiębiorców.
Zmniejszenie podstawy opodatkowania oraz dodatkowo zmniejszanie stopy podatkowej powoduje, iż
przedsiębiorcy dysponują większymi zasobami pieniężnymi, które mogą przeznaczyć na inwestycje. W
okresie rozkwitu państwo postępuje w tej sprawie wręcz odwrotnie;
3. polityka pieniężna. Ma na celu wzmocnienie działania trzech wymienionych instrumentów. Polega ona
na sterowaniu poziomem emisji pieniądza papierowego. W okresie kryzysu państwo, dążąc do zwiększenia
popytu, który jest za niski w stosunku do podaży towarów i usług na rynku, stara się zwiększyć emisję
pieniądza. Manewr ten grozi niebezpieczeństwem pojawienia się inflacji. Oznacza to, iż zwiększenie
emisji pieniądza spowodowałoby tylko wzrost cen, gospodarka zaś nadal pozostałaby w stanie kryzysu. W
fazie rozkwitu państwo hamuje emisję pieniądza papierowego;
4. planowanie gospodarcze. Specjalne służby planistyczne, opracowując krótko- i długoterminowe plany,
wskazują przedsiębiorstwom i organom państwowym warunki niezbędne do utrzymania równowagi
gospodarczej. Planowanie to ma najczęściej charakter wieloletnich programów z wyraźnie określonymi
priorytetami gospodarczymi.
5. tworzenie silnego sektora publicznego. Sektor publiczny obejmuje urzędy oraz przedsiębiorstwa
państwowe, federalne, stanowe, wojewódzkie, miejskie itd. Przedsiębiorstwa państwowe najczęściej
tworzono wtedy, gdy prywatny business nie chciał inwestować w określone dziedziny życia
gospodarczego ze względu na niską rentowność. Ponieważ chodziło tutaj o kolej, wodociągi, telefony,
pocztę i telegraf czy o gazociągi, tj. dziedziny gospodarki niezbędne do normalnego funkcjonowania
społeczeństwa, więc musiało wkroczyć państwo bądź władze regionalne tworząc własne przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej. Sektor publiczny to nie tylko przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne centrum
polityczno-gospodarcze, które może określać politykę makroekonomiczną, koordynując tym samym
funkcjonowanie gospodarki.
Teoria Keynesa (wklejam całą teorię, ponieważ nie przypominam sobie czy ją mieliśmy na studiach – raczej
nie, więc wycięte fragmenty mogą Wam nic nie mówić… niech każdy sobie ją przeczyta i wybierze to, co dla niego
istotne… najważniejsze – moim zdaniem – jest pogrubione)
Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na
dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii.
Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas
gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o
całkowitym popycie.
26
W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity
popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym
zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub
pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt
pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do
oszczędzania
i inwestowania.
Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby
chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują
właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten
nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące
efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych,
aż do ponownego uzyskania równowagi.
W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i
wzrost
stóp
procentowych
powoduje
w
jego
ujęciu
spadek
popytu
i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się
jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe
miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach.
Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na
skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.
Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez
działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy
procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie
podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w
rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę
rozmaite działania interwencjonistyczne.
Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo
nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z
podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak
zachodzi tu efekt "mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz
zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei
pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.
http://www.sciaga.pl/tekst/52358-53john_keynes_i_jego_makroekonomiczny_system_w_okresie_swaitowego_kryzysu_w - (tu można sobie poczytać o tym więcej – od połowy strony: „Teoria keynesizmu polega głównie na tym
że wiąże ona pieniądz z ogólną teorią funkcjonowania gospodarki…”).
WZROST GOSPODARCZY- powiększanie się zdolności danego kraju do produkcji dóbr i usług
zaspokajających potrzeby.
MIERNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO:
• tempo wzrostu produkcji(wartość produkcji w okresie wyjściowym i końcowym oraz przyrost
między nimi),
• PKB (miara wartości produkcji wytworzonej w kraju. Wyrażą sumę wytworzonych w ciągu roku
towarów i usług lub sumę dochodów powstałych w wyniku ich wytworzenia. Zsumowanie
wydatków gospodarstw domowych, wydatków rządowych, inwestycyjnych przedsiębiorstw oraz
bilansu handlu zagranicznego.)
• PNB to PKB + transfery zagraniczne.
• PNN(dochód narodowy) to PNB- amortyzacja.
27
CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO –kapitał(maszyny, budynki), ziemia( w krajach
rolniczych zwiększa się powierzchnię upraw), surowce(zwiększenie wydobycia), zwiększenie zatrudnienia
i wydajności pracy, postęp naukowo- techniczny. Można je podzielić na ekstensywne czyli zwiększanie
ilości i intensywne czyli lepszym wykorzystaniu tego co się ma.
Granice wzrostu gospodarczego- wyczerpanie surowców, degradacja środowiska(kwaśne deszcze,
niszczą zabytki, glebę, ocieplenie klimatu), brak ludzi wykształconych i w wieku produkcyjnym,
ograniczona ilość kapitału by pobudzić wzrost gospodarczy, eksplozja demograficzna, brak infrastruktury.
Cykl gospodarczy, cykl koniunkturalny, wahania produkcji i zatrudnienia wokół krótkookresowego
trendu. W procesie wzrostu gospodarczego aktywność gospodarcza ulega na przemian nasileniom i
załamaniom; cykl gospodarczy to inaczej okres pomiędzy jednym a drugim załamaniem; składa się on z
czterech faz:
1) kryzysu (recesji) - produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie;
2) depresji (dna) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie;
3) ożywienia - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia;
4) rozkwitu (szczytu, boomu) - stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie;
Cykl gospodarczy może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia
może być zróżnicowana; państwo może podejmować pewnie działania na rzecz złagodzenia wahań
koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków; noszą one nazwę interwencjonizmu państwowego.
Za przyczynę występowania cykli gospodarczych uznaje się najczęściej wahania w działalności
inwestycyjnej przedsiębiorstw.
18. Podstawy rachunku dochodu narodowego.
Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce.
Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB wyrażonego w cenach czynników
produkcji. Dochód narodowy jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na
dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji
i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.
Wzór: Y= PNN=PNB-A
Y- Dochód narodowy
PNN- PNN w cenach czynników wytwórczych
PNB- PNB w cenach czynników wytwórczych
A- amortyzacja
Mimo, że kategoria PNN lepiej niż kategoria PNB odzwierciedla dochód powstający w gospodarce, w
analizach ekonomicznych częściej wykorzystuje się PNB. Wiąże się to przede wszystkim z tym, że
występują olbrzymie trudności z dokładnym oszacowaniem amortyzacji w skali makroekonomicznej.
19. Determinanty dochodu narodowego- beznadzieja :/
Dla przypomnienia  Co to jest w ogóle dochód narodowy?
Dochód Narodowy (DN) lub inaczej Produkt Narodowy Netto, jest miarą produkcji nowo wytworzonej
przez czynniki wytwórcze należące do obywateli danego kraju po skorygowaniu o utratę wartości
czynników wytwórczych.
28
- jest miara ilości pieniędzy jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po oddaniu odłożeniu
niezbędnej ilości pieniędzy wystarczającej do sfinansowania amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu
kapitału na dotychczasowym poziomie
DN = PNN( w cenach czynników produkcji) = PNB( w cenach czynników produkcji)
AMORTYZACJA (zagregowana utrata wartości środków trwałych należących do obywateli danego kraju
w ciągu roku obrachunkowego).
Korygując wartość PNB o AMORTYZACJĘ otrzymujemy wskaźnik faktycznie nowo wytworzonej
produkcji przez obywateli danego kraju z uwzględnieniem faktu, że maszyny, urządzenia, komputery,
programy komputerowe, ulegają w ciągu roku moralnemu lub fizycznemu zużyciu. Problem w tym, że
różne
kraje
różnie
liczą
amortyzację,
dlatego
wskaźnik
ten
nie
jest
używany
w porównaniach międzynarodowych.
Podział dochodu narodowego:
1. Podział pierwotny: odbywa się w samym procesie produkcji i tworzy dochody pierwotne pracodawców
w postaci akumulacji finansowej przedsiębiorstw oraz dochody pierwotne pracowników w postaci ich
wynagrodzeń.
2. Podział wtórny: dokonuje się za pośrednictwem rynku i budżetu państwa (ceny
i system podatkowy).
3. Podział ostateczny:
1. Fundusz konsumpcji, który zaspokaja bieżące potrzeby społeczeństwa dzielimy na:


fundusz konsumpcji indywidualnej – finansowany z dochodów indywidualnych (ok. 90%),
fundusz konsumpcji zbiorowej – realizowany z dochodów budżetu państwa.
2. Fundusz akumulacji, który decyduje o możliwościach rozwoju społeczeństwa i tym samym o
zaspokojeniu przyszłych potrzeb społeczeństwa składa się z:


inwestycji netto na środki trwałe,
przyrostu materialnych środków obrotowych.
Determinanty Dochodu Narodowego
cena (p)
AS
Yp
AD
Dochód (Y)
Yp – produkcja potencjalna
AD – agregatowy popyt
AS – agregatowa podaż
29
Analiza krótkookresowa.
Produkcja potencjalna- produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce gdyby racjonalnie
wykorzystać wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy, kapitału, ziemi.. Rozmiary produkcji
potencjalnej zależą od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce oraz od
efektywności ich wykorzystania, warunkiem więc wzrostu produkcji jest wzrost wspomnianych zasobów
oraz poprawa efektywności ich wykorzystania
Produkcja faktyczna-produkcja rzeczywiście wytwarza na gospodarce. W gospodarce rynkowej, w której
produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk, jej pozom wyznaczony jest przez możliwości
opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć
poziom produkcji potencjalnej co oznacza pełne wykorzystanie czynników produkcji
Jeśli popyt na towary jest niższy to produkcja faktyczna odchyla się w dół od produkcji potencjalnej co
oznacza nie pełne wykorzystanie czynników produkcji.
Agregatowy popyt- to łączna ilość towarów jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach:
Krzywa agregatowego popytu- zależność agregatowego popytu do ogólnego poziomu cen towarów
(zakładamy ż pozostałe czynniki determinujące agregatowy popyt są niezmienne)
Determinanty agregatowego popytu:
- ogólny poziom cen
- wysokość dochodów; jako wskaźnik można przyjąć dochód narodowy na jednego mieszkańca
Agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności.
Agregatowa podaż- oznacza łączną ilość towarów jaka producenci decydują się wytworzyć w danych
warunkach i dostarczyć na rynek.
Przez „dane warunki” rozumie się czynniki determinujące agregatowy popyt i agregatowa podaż.
Krzywa agregatowa podaży określa zależność agregatowej podaży do ogólnego poziomu cen ( zakładamy
ze pozostałe czynniki są niezmienne)
Determinanty agregatowej podaży:
- zasoby czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania
- ogólny poziom cen towarów
- koszty produkcji ponoszone przy wytwarzaniu towarów
Agregatowa podaż jest rosnąca funkcją ogólnego poziomu cen i malejąca funkcją kosztów produkcji
Kształt krzywej agregatowej podaży wywołuje spory między ekonomistami.
Koncepcje czynników determinujących:
Faktyczny dochodów narodowy:
-podejście podażowe wg neoklasyków- determinanty dochodu narodowego to czynniki określające
maksymalne rozmiary podaży
-podejście popytowe wg keynesistów- determinanty dochodu narodowego to czynniki określające
maksymalne rozmiary popytu
Stanowisko kompromisowe- Poziom faktycznego dochodu narodowego wyznaczony jest przez
zrównanie agregatowego popytu i agregatowej podaży, a więc prze pewien stan równowagi na rynku
towarów
Równowaga na rynku towarów- oznacza sytuację, w której nabywcy chcą kupić dokładnie taka ilość
towarów, jaką się wytwarza w gospodarce.
W sytuacji nierównowagi występuje tendencja do ustalenia się dochodu narodowego na poziomie
wyznaczonym przez agregatowy popyt na towary. Tendencja ta oznacza zarazem ustalenie się dochodu
narodowego na poziomie zapewniającym równowagę na rynku towarów.
20.Cykl koniunkturalny, bezrobocie i wzrost gospodarczy
Cykl koniunkturalny - oznacza nieregularne i powtarzające się wahania poziomu ogólnej działalności
gospodarczej w ramach długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. Za początek i koniec cyklu
koniunkturalnego uważa się najczęściej okres załamania koniunktury i początek kryzysu.
30
Wyróżnia się najczęściej cztery fazy cyklu: kryzys, stan depresji (dno kryzysu), ożywienie i rozkwit –
dotyczą one kryzysu klasycznego (Burns, Mitchell). W cyklu współczesnym wyróżnia się dwie fazy:
ożywienie i recesję.
Wzrost gospodarczy to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Miarą wielkości
stosowaną do pomiaru wzrostu gospodarczego są: PNB, PKB, DN. Odnosi się tylko do zmian
ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się
długofalowym trendem.
Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest :




podwyższenie standardu życia,
lepsza sytuacja socjalna,
większe bezpieczeństwo publiczne.
Miejsca pracy
Wzrost gospodarczy jest hamowany przez ograniczenia strukturalne, niski popyt wewnętrzny oraz brak
odpowiedniej równowagi w konfiguracji polityki makroekonomicznej taki potencjał wzrostu jest
niewystarczający do tworzenia nowych miejsc pracy i zmniejszenia wskaźników bezrobocia, a także do
rozwoju rozszerzonej Unii.
stan finansów publicznych ma istotny wpływ na tempo wzrostu gospodarczego, zatrudnienie, stabilizację
makroekonomiczną.
Wzrost gospodarczy może przyczynić się do ograniczenia bezrobocia, lecz musi on być długotrwały aby
można było zobaczyć efekty
21. Realny cykl koniunkturalny
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego zakłada, ze wahania produkcji i zatrudnienia są wynikiem
zmian realnych czynników w gospodarce przy rynkach dostosowujących się szybko i zawsze
pozostających w stanie równowagi.
Cykl ten składa sie z kilku faz:
1.
2.
3.
4.
recesja,
depresja,
ożywienie.
rozkwit.
Gdy pojawia się recesja polityka gospodarcza Państwa może minimalizować jej skutki poprzez:
- zwiększenie wydatków publicznych na inwestycje,
- obniżenie podatków,
- zwiększenie świadczeń socjalnych.
W fazie depresji zadaniem polityki gospodarczej jest pobudzenie gospodarki poprzez jeszcze większe
wydatki rządowe (np. prace publiczne, zmniejszenie ograniczeń dla przedsiębiorców, itp). W fazie
ożywienia, gdy dochody Państwa rosną, polityka może ulec zmianie, jednak gdy rząd nadal zwiększa
wydatki, nie zwiększając podatków potęguje to wzrost gospodarczy i dojście do fazy rozkwitu.
31
21. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego
teorie cyklu koniunkturalnego równowagi różnią się pod względem identyfikacji przyczyn sprawczych
fluktuacji. W wersji monetarystycznej ich źródłem są zakłócenia pieniężne. Szokiem takim może być
wzrost podaży pieniądza, spowodowany dodatkową jego emisją w celu sfinansowania deficytu
budżetowego. Bezpośrednią konsekwencją zwiększenia ilości pieniądza w obiegu jest wzrost cen, który
uruchamia dostosowania. Początkowo przedsiębiorcy uważają, że rosną wyłącznie ceny sprzedawanych
przez nich wyrobów. Taka percepcja jest uzasadniona, bowiem łatwiej jest śledzić tylko ceny własnych
produktów niż wszystkich pozostałych. Wzrost cen zachęca do wzrostu produkcji. W tym celu
przedsiębiorcy zwiększają zatrudnienie, oferując wyższe płace. Wzrost produkcji i zatrudnienia oznacza
dla gospodarki okres pomyślności, który jednak rychło się kończy. Wszyscy bowiem szybko przekonują
się, że wzrost cen jest zjawiskiem powszechnym. Pracownicy stwierdzają, że wzrost płac ma li tylko
charakter nominalny, a nie realny, zaś przedsiębiorcy dochodzą do wniosku, że wzrosły nie tylko ceny
wytwarzanych przez nich wyrobów, ale także nabywanych czynników produkcji. Wszystko to skłania do
rewizji zamierzeń, a produkcja i zatrudnienie powracają do punktu wyjścia, a jedynym trwałym skutkiem
opisanych zmian jest wzrost cen.
Koncepcja ta akcentuje niebezpieczeństwo destabilizowania gospodarki w wyniku nieodpowiedzialnej
polityki ekonomicznej. Ponadto wskazuje na nieskuteczność polityki pieniężnej jako narzędzia pobudzania
gospodarki.
Innym niż opisane wcześniej typem zakłóceń są szoki podażowe, uwzględniane w teoriach realnego cyklu
koniunkturalnego. Do tej kategorii zakłóceń należy chociażby przyspieszenie tempa wzrostu wydajności
pracy w wyniku działania postępu technicznego. Wzrost wydajności pracy sprawi, że produkcja stanie się
bardziej opłacalna, co zachęci do zwiększania zatrudnienia, produkcji i inwestycji. Podobny wpływ na
gospodarkę wywrze gwałtowny spadek cen surowców. Obok szoków pozytywnych, których przykłady
przedstawiono mogą pojawiać się również negatywne, jak chociażby obserwowany w roku 2004 wzrost
cen ropy naftowej.
Podstawowym zarzutem kierowanym przeciwko teorii realnego cyklu koniunkturalnego jest trudność
udowodnienia występowania regularnie silnych szoków destabilizujących gospodarkę. Zdroworozsądkowy
argument sprowadza się do stwierdzenia, że informacje o takich zdarzeniach powinny się znajdować na
pierwszych stronach gazet. Tymczasem trudno jest doszukać się koincydencji między fazami cyklu
koniunkturalnego i charakterem doniesień prasowych.
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego zbudowana jest na założeniu, że tempo
postępu technologicznego podlega dużym fluktuacjom. Wstrząsy podażowe wywołują
wahania ogólnej produkcji i zatrudnienia, ponieważ racjonalnie działające jednostki
odpowiadają zmianami podaży i decyzji konsumpcyjnych na zmiany względnych cen. Zatem
szoki technologiczne, przy założeniu stałego kapitału i liczby godzin pracy, powodują
fluktuacje w gospodarce. Według tej teorii występowanie cykli jest związane z koniecznością
oczyszczania się rynków i przywracaniem stanu równowagi wskutek szoków podażowych
związanych z techniką produkcji (nowe wynalazki, odkrycia, nowe produkty, zmiana
technologii). Powodują one zmianę produktywności czynników produkcji i zmieniają
otoczenie, w których działają podmioty rynkowe. Faza nagłego przyspieszenia wzrostu
wywołana "szokiem technologicznym" trwa do momentu kiedy siły rynkowe zniwelują jego
działanie21. Innymi słowy do momentu wyczerpania się przyspieszenia.
32
22. Czynniki wzrostu gospodarczego
Wzrost gospodarczy to powiększanie się zdolności danego kraju do produkcji dóbr i usług
zaspokajających potrzeby.
Podstawowym czynnikiem pobudzającym wzrost gospodarczy w krótkim okresie jest popyt konsumpcyjny
i inwestycyjny, krajowy i zagraniczny, w długim okresie - dostateczna podaż i efektywność czynników
wytwórczych. Dynamicznym czynnikiem wzrostu staje się również handel zagraniczny, przełamujący
bariery wynikające z ograniczeń rynku wewnętrznego (popytowych i podażowych).
Czynniki wzrostu gospodarczego w ujęciu:
 Historycznym:
o Ziemia,
o Kapitał,
o Praca.

Modelowym:
o Bezpośrednie (zatrudnienie, wydajność pracy)
o Pośrednie (inwestycje i ich efektywność)

Systemowym:
o Ekonomiczne (zasoby naturalne, demograficzne)
 Bezpośrednie (zatrudnienie, wydajność)
 Pośrednie (majątek produkcyjny, efektywność wykorzystania tego majątku)
 Ekstensywne (zatrudnienie, majątek produkcyjny => powodują zwiększenie
ilości)
 Intensywne (wydajność pracy => powodują poprawę jakości, największy
wpływ ma postęp naukowo – techniczny).
o Nowoczesne (postęp naukowy).

Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych. Zwiększa rentowność
kapitału i pozwala stawić czoła konkurencji rozwiniętych gospodarek. Jednak warunkiem
wykorzystania innowacji technologicznych i wyników badań naukowych jest zaplecze finansowe.
Tylko silny i bogaty kraj może sobie pozwolić na finansowanie badań naukowych, a następnie
wdrożenie wyników tych badań. Jest to czynnik, który powoduje długoterminowy wzrost
gospodarczy.
Praca - zarówno pod względem ilości, jak i jakości. Poziom wykształcenia polepsza jakość i
zwiększa rentowność pracy. Bardzo duże znaczenie mają koszty pracy, czyli koszty, które musi
ponosić pracodawca z tytułu zatrudnienia pracownika (na przykład ubezpieczenia zdrowotne i
świadczenia socjalne). Kolejnym czynnikiem wpływającym na efektywność pracy jest zakres jej
automatyzacji oraz stopień rozwoju technologicznego kraju. Im on jest wyższy tym wyższy jest
wskaźnik efektywności wykorzystania czasu pracy i potencjału pracowników.
Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania produkcji. Podstawowe formy
kapitału produkcyjnego to kapitał rzeczowy, kapitał finansowy i kapitał ludzki. Kapitał rzeczowy
jest tym większy, im większy jest kapitał finansowy w gospodarce. Kapitał rzeczowy stanowi
bowiem formę lokowania (inwestowania) kapitału finansowego.
Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka krajowa prowadzi ze
światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów, wyników badań naukowych.



33
23. Globalny popyt.
Mianem globalnego popytu określamy tę sumę, którą – przy danych cenach, dochodach oraz innych
zmiennych ekonomicznych – wydadzą konsumenci, przedsiębiorstwa oraz rząd.
Globalny popyt mierzy zatem łączne wydatki dokonywane przez różne podmioty w gospodarce: na
samochody nabywane przez konsumentów, czołgi kupowane przez rząd, ciężarówki kupowane przez
przedsiębiorstwa itd. Do sił wyznaczających globalny popyt należą takie czynniki, jak poziom cen,
dochody ludzi, oczekiwania dotyczące przyszłości, a także zmienne polityczne, takie jak podatki, zakupy
rządowe czy podaż pieniądza.
Oświata i wykształcenie, badania i rozwój, wyczerpywanie się zasobów ropy naftowej, minerałów i
gruntów ornych – wskutek oddziaływania każdego z tych czynników na przyszłość pozostanie
zmniejszony lub zwiększony zasób użytecznych nakładów kapitałowych. W ten sposób interakcje
globalnej podaży i globalnego popytu mają sprzężenie zwrotne, wywierające wpływ na globalną podaż w
gospodarce.
Opadająca krzywa obrazuje funkcję globalnego popytu, czyli funkcję AD. Mówi nam, ile wszystkie
podmioty w gospodarce – konsumenci, przedsiębiorstwa, rząd – kupią przy różnych poziomach ogólnego
wskaźnika cen.
Rosnąca krzywa jest krzywą AS czyli funkcją globalnej podaży. Krzywa ta wyraża zależność pomiędzy
cenami, jakie będą sobie liczyć przedsiębiorstwa, a wielkością wytwarzanego i sprzedawanego przez nie
produktu.
Globalny popyt jest siłą napędzającą krótkookresowe zmiany produkcji realnej. W bardzo długim okresie
jednak wielkością produkcji realnej rządzi głównie produkt potencjalny, zaś globalny popyt wywiera
wpływ przede wszystkim na poziom cen.
Globalny zagregowany popyt wynosi:
,
Gdzie:
A- zagregowany popyt;
C - popyt konsumpcyjny (gospodarstw domowych);
I - popyt inwestycyjny (przedsiębiorstw);
G - wydatki rządowe;
R - transfery rządowe;
NX - eksport netto (różnica pomiędzy eksportem a importem).
Polityka fiskalna
Polityka fiskalna. – Zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów. Polityka fiskalna to
całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra
finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków. Instrumentami polityki
fiskalnej są:
- podatki,
- wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji
zawodowych,
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
- wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
- wydatki na roboty publiczne,
- deficyt budżetowy,
34
- dług publiczny,
- zasiłki dla bezrobotnych,
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki.
24 Pieniądz a współczesny system bankowy.
W historii pieniądza wyróżnia się 4 wielkie systemy pieniężne:
1. System pieniądza towarowego (wymiana dobra A na dobro B)
2. System pieniądza kruszcowego
3. System pieniądza papierowego
4. System pieniądza elektronicznego
W systemie pieniądza kruszcowego wyróżniamy dwa podsystemy:
1) system pieniądza monometalicznego ( funkcjonuje tylko jeden kruszec
2) System pieniądza bimetalicznego ( są w obiegu co najmniej dwa kruszce)
Pieniądz papierowy w Europie X/XI w. i pojawił się w formie tzw. listów bankowych → początek
podsystemów:
1) System pieniądza papierowego w pełni wymienialnego na kruszec
2) System pieniądza papierowego o ograniczonej wymienialności na kruszec:
a) system sztabowo złoty – polegał na tym, że minimalną ilością pieniądza papierowego, który
można było wymienić na kruszec była równowartość 6 lub 12 kg sztaby złota (chciano
zniechęcić do kupna kruszca)
b) system dewizowo złoty jago odmianą stał się system dolarowo złoty inaczej zwany
systemem z Bretton Woods.
3) System pieniądza papierowego niewymienialnego na kruszec
Do powszechnego obiegu pieniądz papierowy trafił w okresie rewolucji francuskiej bądź wojen
napoleońskich. Wszedł do obiegu powszechnego za względu na praktyczność. Ten system trwał do
pierwszej wojny światowej (XIX) Od lat 20 zaczyna funkcjonować system ograniczonej wymienialności
na kruszec. Można było wymieniać pieniądze papierowe jedynie w wymianie międzynarodowej.
Ad 2b) Państwa ustalały minimalną ilość dewiz, które można było wymieniać na kruszec (waluta –
pieniądz kraju innego, dewiza- bezgotówkowe środki płatnicze innych krajów)
System został przekształcony na system z Breton Woods: W tym systemie po II wojnie światowej jedyną
walutą wymienialną na kruszec w stosunkach międzynarodowych pozostał dolar amerykański. Ten system
funkcjonował do 1971 r. → koniec systemu pieniądza kruszcowego. Złoto wróciło do świata towarów.
35
Ad 3) Od 1971 r. funkcjonuje system pieniądza papierowego niewymienialnego na kruszec.
Pieniądz elektroniczny - pojęcie prawne zawarte w ustawie Prawo bankowe
z dnia 29 sierpnia
1997. Zgodnie z art. 4 pkt 5 ustawy pieniądz elektroniczny to wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny
odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia łącznie następujące warunki:

jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,

jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej
wartości nie mniejszej niż ta wartość,

jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do
dyspozycji,

na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,

jest wyrażona w jednostkach pieniężnych.
Funkcje pieniądza:
1) miernik wartości (środek rozrachunkowy)- doskonale tę funkcję pełniły kruszce, ponieważ same
miały wartość, pieniądz papierowy posiada niewielką wartość, dysponuje nadaną mu umownie siłą
nabywczą,
2) środek cyrkulacji (środek obiegu) – pieniądz oddziela w niej akt kupna od aktu sprzedaży, czyli
uczestniczy we wszystkich transakcjach kupna i sprzedaży,
3) środek tezauryzacji (gromadzenie bogactwa)- najlepiej tę funkcje pełni pieniądz kruszcowy,
obecnie tę funkcję pełnią rzadkie i cenne towary, takie jak: nieruchomości, dział sztuki, biżuteria
4) środek płatniczy (funkcja odroczonych płatności)- pieniądz oddziela akt kupna od aktu sprzedaży
w czasie. Dotyczy to transakcji kredytowych oraz transakcji o charakterze ciągłym
5) pieniądz światowy – pieniądz pełni te wyżej wymienione funkcje w wymianie międzynarodowej.
Doskonałym pieniądzem światowym było złoto, obecnie – główne waluty świata.
25. Rynek pracy – podaż globalna a płace
Nazwą globalnej podaży określamy tę wielkość produkcji, którą wytworzą i sprzedadzą podmioty
gospodarcze przy danych istniejących cenach, mocy wytwórczej i kosztach. Ogólnie rzecz biorąc jednostki
gospodarujące będą dążyły do tego, by wielkość ich produkcji odpowiadała wielkości ich potencjalnego
produktu. (Produktem potencjalnym danej gospodarki jest ta maksymalna ilość, którą może ona
wytworzyć bez uruchomienia inflacji.) Jeżeli jednak ceny i wydatki są niskie, przedsiębiorstwa mogą
wytwarzać mniej, niż wynosi ich potencjalny produkt; w sytuacji natomiast, gdy ceny i popyt są wysokie,
przedsiębiorstwa mogą przez jakiś czas wytwarzać ilości większe od swego potencjalnego produktu.
Z tej definicji widać jasno, że globalna podaż jest ściśle związana z poziomem potencjalnego produktu.
Co więc wpływa na potencjalny produkt, i – co za tym idzie – wyznacza globalną podaż?
36
Globalna podaż jest wyznaczana przez wielkość nakładów produkcyjnych (spośród których najważniejsze
to praca i kapitał) oraz przez efektywność stosowanych kombinacji owych nakładów (tzn. przez istniejące
w danym społeczeństwie technikę i technologię).
Popyt globalny i podaż globalna
Model makroekonomiczny
AD – popyt globalny (całkowita ilość dóbr i usług, które konsumenci i przedsiębiorstwa są w stanie nabyć w gospodarce w pewnym
okresie czasu)
AS – podaż globalna (całkowita ilość dóbr i usług, wytworzona w gospodarce w pewnym okresie czasu)
Krzywa AD przesuwa się w prawo lub w lewo gdy zachodzą zmiany w dochodzie realnym, w stopach %, przewidywanej stopie inflacji
lub w przyszłej aktywności gospodarczej. wszystkie te czynniki wpływają na ogólną zamożność oraz na możliwości nabywcze dóbr i
usług.
Krzywa AS przesuwa się w prawo lub w lewo jeśli zachodzą zmiany w podaży zasobów produkcyjnych, technologii, wydajności pracy,
zmiany stopy inflacji, polityki gospodarczej itp.
25. Rynek pracy- globalna podaż a płace
Ludzie!! Sami określcie która odpowiedź jest dobra bo ja sama nie wiem. To znaczy jeśli chodzi o rynek pracy to
chyba chodzi właśnie o poniższą odpowiedź. A jeśli ogółem o podaż globalną to tamta odpowiedź 
Gdy na rynku pracy mamy do czynienia z dużą ilością miejsc pracy (podaż globalna) i niedużą liczbą osób
chętnych do pracy ( czyli tzw. rynek pracownika) wtedy pracodawcy muszą starać się o pozyskanie kadry
pracowniczej. W takiej sytuacji będą oni zwiększać płace aby pozyskać pracowników. Odmienna sytuacja
występuje gdy mamy do czynienia z rynkiem pracodawcy ( wtedy jest mało miejsc pracy, i dużo osób
chętnych do pracy). Pracodawcy wówczas obniżają płace, gdyż mają świadomość, iż przy dużym
bezrobociu i tak znajdą się osoby chętne do pracy (nawet przy niskim wynagrodzeniu).
26. Płace, ceny i podaż globalna
Hej przesyłam odpowiedz na to pytanie tam na rysunku pozioma linia to
produkcja a pionowa płaca nominalna. rysunek jest brzydki ale nie
wiedzialam jak go inaczej zrobić. te cyferki koło niego to C, B, A, WW,
WW2, WW1, Y, Yp.
37
Jeżeli początkowo gospodarka znajduje się w punkcie A, przy pełnym zatrudnieniu w krótkim okresie
wykres funkcji płac WW przebiega bardzo płasko. Chcąc zwiększyć rozmiary produkcji np. przejść do
punktu C, przedsiębiorstwa najpierw wydłużają czas pracy (za co muszą dodatkowo płacić) nie zmieniając
jednak wielkości zatrudnienia. Odwrotna sytuacja występuje w przypadku spadku popytu na produkty
przedsiębiorstw. Pierwszą ich reakcją jest likwidacja ponadwymiarowego i skrócenie podstawowego czasu
pracy i w konsekwencji nieznaczna obniżka godzinowej stawki płac. Gospodarka przejdzie więc do punktu
B i produkcji Y.
W średnim okresie, jeżeli popyt nadal nie ożywia się, przedsiębiorstwa zaczną zwalniać pracowników i
obniżać płace. Jednak płace nie spadną od razu do poziomu WW2, przy którym gospodarka powróciłaby
do stanu pełnego zatrudnienia w klasycznym, długim okresie. Średnim okresie nastąpi raczej częściowe
dostosowanie płac, związane z przejściem na krzywą np. WW1. niższe płace pozwolą na obniżenie cen, co
częściowo odbuduje popyt globalny przez zwiększenie realnej podaży pieniądza i obniżkę stopy
procentowej. Jednak powolne dostosowywanie się płac sprawia, że w średnim okresie zmiany te nie
zostaną całkowicie zakończone. Produkcja przedsiębiorstw będzie nadal niższa od produkcji potencjalnej
Yp.
Krzywa płac osiagnie położenie WW2 dopiero w długim okresie. Spadek płac i cen wystarczy wówczas do
zwiększenia realnej podaży pieniądza i obniżenia stopy procentowej gwarantującego wzrost popytu
globalnego do poziomu umożliwiającego pełne zatrudnienie. Jeżeli nie wystąpią nowe zaburzenia popytu
globalnego to nowym punktem równowagi długookresowej będzie A2 przy płacy na poziomie W2.
Ewentualne przejściowe wahania popytu wokół nowego poziomu równowagi znajdą odzwierciedlenie w
ruchach wzdłuż nowej krzywej płac WW2.
27. Bezrobocie, przyczyny i rodzaje.
Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć
jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów
To nic innego jak nadwyżka podaży pracy reprezentowanej przez pracowników poszukujących pracy nad
popytem na pracę reprezentowanym przez pracodawców poszukujących pracowników.
Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności
gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w
pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy).
Rodzaje bezrobocia:
38
1) W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się:
Bezrobocie strukturalne, związane z ograniczeniem produkcji lub zanikaniem pewnych dziedzin
działalności gospodarczej, w związku z czym powstaje nadmiar pracowników reprezentujących określone
zawody
Bezrobocie technologiczne związane z wprowadzaniem postępu technicznego, zastępowaniem pracy
ludzi pracą maszyn i urządzeń,
Bezrobocie koniunkturalne wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego
i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych
przedsiębiorstw.
Bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi
zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości;
Bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku,
spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.
W zależności na formę występowania wyróżnia się:
• bezrobocie krótkookresowe – do 3 miesięcy bez zatrudnienia.
• bezrobocie średniookresowe – od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.
• bezrobocie długookresowe – dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy.
• bezrobocie ukryte to pewna – nieokreślona – liczba osób, które w myśl ustawy nie
mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest
niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar
rąk do pracy, dawniej – przerost administracji).
• bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone
w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.
Przyczyny bezrobocia:
• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa
• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi
• ograniczanie produkcji
• brak informacji o miejscach pracy
• brak mobilności
• przeniesienie zakładu do innego rejonu
• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników
• zmiany w technologii
• wysokie obciążenia fiskalne
28 Inflacja a bezrobocie
Zależność między inflacją a bezrobociem wyraża krzywa Philipsa. Jest to zależność odwrotna, a więc
wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia i odwrotnie.
Philips zauważył, że jeśli rosły ceny to bezrobocie malało, tzn. im mniejsza inflacja tym większe
bezrobocie. Jeśli się da ludziom pieniądze to ludzie nie będą bezrobotni, ale wzrośnie inflacja. Jeśli
ludziom zabierze się pieniądze, inflacja zmaleje ale wzrośnie bezrobocie.
39
stopa
inflacji
LN - bezrobocie
naturalne
LN
stopa
bezrobocia
Na osi poziomej widzimy stopę bezrobocia, która oznacza stosunek ilości bezrobotnych do ilości
ludności zawodowo czynnej. Po lewej stronie mamy stopę inflacji rocznej (przeciętny roczny wzrost
cen). Wykres wskazuje, że jeśli stopa bezrobocia maleje – towarzyszy temu wzrost cen i płac, co
widoczne jest w przebiegu krzywej Philipsa. W wykresie przyjęto, że tempo wzrostu płac jest nieco
większe niż tempo wzrostu cen. Wynika to z przyjętego założenia, że występuje w każdym roku stały
wzrost wydajności pracy (wielkość produktu na jednego zatrudnionego) wynoszącego 2% co
umożliwia wzrost płac w tempie nieco wyższym niż wzrost stopy inflacji. Zasadnicze znaczenie
posiada tu jednak założenie, że inflacja i bezrobocie rozwijają się w przeciwnym kierunku –
zmniejszeniu inflacji towarzyszy większe bezrobocie, wzrost inflacji wiąże się ze zmniejszeniem
bezrobocia.
Lata 70 i 80 podważyły w krajach o gospodarce rynkowej słuszność zależności odkrytej przez Philipsa,
zwłaszcza w odniesieniu do kresów długich. Okazało się, że w tym okresie inflacja i bezrobocie nie były
związane z odwrotną zależnością, lecz zarówno inflacja, jak i bezrobocie wykazywały ogólne tendencje
do wzrostu. Rosnącej stopie inflacji towarzyszyła rosnąca stopa bezrobocia. Sytuacja taka prowadzi do
stagnacji
Stagflacja – wyrażenie z dziedziny makroekonomii; powstaje, gdy wysoka inflacja i bezrobocie występują
równocześnie. Jest to stagnacja gospodarcza w warunkach inflacji.
30. Dług publiczny i jego istota.
Dług publiczny – jest to suma wszelkich finansowych zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz
innych działań podmiotów publicznych powodujących wzrost ich zobowiązań.
Dzieli się na:
- dług dobrowolny i przymusowy
- dług krajowy i dług zagraniczny
40
-
dług krótkoterminowy( do 1 roku), długoterminowy( pow.15 lat), średnioterminowy (10-15 lat)
Mechanizm powstania długu publicznego jest ściśle związany z przyczynami występowania deficytu
budżetowego. Są to:
- stabilizacja koniunktury gosp. przez manipulowanie strukturą dochodów oraz wydatków budżetowych.
- ponoszenie ciężarów zobowiązań powstałych na skutek niecelnej polityki finansowej poprzednich
pokoleń.
- dążenie do ograniczenia negatywnych skutków ekonomicznych oraz społecznych, wynikających z
gwałtownych zmian w poziomie wydatków np. klęska żywiołowa.
Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych
latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery
wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.
Elementami długu publicznego mogą być również kredyty zaciągane przez skarb państwa lub instytucje
władzy terytorialnej na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne, salda międzypaństwowych rozliczeń
majątkowych, dotacje, odszkodowania za wywłaszczone mienie (np. w związku z nacjonalizacją
niektórych dziedzin gospodarowania), odszkodowania wojenne
Wierzycielami krajowego długu publicznego mogą być krajowe instytucje finansowe, in. podmioty
gospodarcze oraz osoby fizyczne. Pożyczkodawcami zagranicznymi są z reguły państwowe i komercyjne
instytucje finansowe. Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby długu publiczny nie
przekroczył kwoty 60% produktu krajowego brutto, koszty rocznej obsługi (spłaty rat kapitałowych i
odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10% rocznych wydatków budżetu państwa, długu
zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów z eksportu. Nadmierny długu publicznego osłabia bowiem
aktywność gospodarki.
41