AGRESJA U DZIECI Agresja – 1. łac. aggressio – zachowanie

AGRESJA U DZIECI
Agresja – 1. łac. aggressio – zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na
osobach lub rzeczach; 2.napastliwe zachowanie, szukanie zaczepki, chęć wyładowania swojej złości
na ludziach lub rzeczach.
Agresja to dla nas przede wszystkim stan uczuć, który wprawdzie tak samo nazywamy, ale który
jednak każdy z nas przeżywa w odmienny sposób. Rozpatrując to zjawisko w aspekcie fizycznym,
dochodzimy do wniosku, że wszystkim ludziom wspólna jest ta sama reakcja: każdemu pobudzeniu
towarzyszy wzrost adrenaliny, powodujący określone uczucia. Uczucia te zaś wyzwalają agresję.
Zarówno wrodzone skłonności (np. temperament), jak i oddziaływania środowiskowe (okazja,
otoczenie lub subiektywne opinie) decydują o tym, kiedy u człowieka rozpoczyna się ten proces.
Agresja i związane z nią brutalne zachowania występujące w pewnych okolicznościach są więc
całkiem naturalne i pełnią ważne funkcje w życiu każdej jednostki lub grupy. Wskazane tu sposoby
wyrażania przez człowieka agresji Erich Fromm tłumaczy jako „filogenetycznie zaprogramowane
reakcje na zagrożenie uzyskiwania życiowych korzyści. Taką interpretację zrozumiemy natychmiast,
gdy pomyślimy, jak rzadko pozostajemy obojętni, gdy sądzimy, że ktoś działa na naszą niekorzyść.
Bronimy się tym bardziej, im bardziej dostrzegamy zagrożenie. Taką wrodzoną i „służącą życiu”
agresję Erich Fromm nazywa łagodną. Jest konstruktywna agresja, której – w przeciwieństwie do
agresji destruktywnej – brakuje jakiejkolwiek subiektywnej wrogości. Agresję destrukcyjną
charakteryzuje postawa świadomej wrogości i tendencji do niszczenia. Odgrywa ona ogromną rolę
w relacjach między dorosłymi dziećmi, gdyż ma ona charakter instrumentalny. Agresja tego rodzaju
nie jest wrodzona, została wyuczona. Każdy z nas w odmienny sposób ustala granice pomiędzy
„łagodną” i „złośliwą” agresją na podstawie własnych doświadczeń, wyobrażenia norm oraz ich
interpretacji. To, że agresja jest dla człowieka naturalna i niezależną od cech kulturowych forma
reakcji, wykazali etologowie, między innymi Konrad Lorenz, Bernard Hassenstein i Irenaus EiblEibesfeld.
Chcąc pracować nad agresją u dziecka, należy pochylić się nad nim i pomóc mu poradzić sobie nie
tylko ze źródłem złości, ale również z nią samą. Dziecko potrzebuje spotkania z rzeczywistym
człowiekiem – pełnym empatii i przeżywającym różne uczucia, a nie z osobą wyuczoną roli rodzica
lub wychowawcy.
1. Powiedz, co ci się nie podoba, na co się nie zgadzasz. Bez kazań i okrągłych zdań. Wprost: „Nie
podoba mi się, że krzyczysz”, „Nie zgadzam się, żebyś mnie bił”.
2. Naucz dziecko języka emocji. Dziecko może jeszcze nie rozpoznawać tego, co czuje. Powiedz:
„Zacisnąłeś pięści, chyba się zdenerwowałeś” lub „Masz ochotę ją uderzyć, jesteś na nią zły,
prawda?”. W ten sposób pozna, jak łączyć to, co czuje ze słowami opisującymi ten stan.
3. Poszukaj przyczyn. To najciekawsza, ale i najtrudniejsza część, która pozwala zamienić agresje
dziecka w zaproszenie do kontaktu. Gdy dziecko się uspokoi, możesz powiedzieć: ”Ostatnio często się
złościsz. Czy dzieje się coś trudnego?” lub „Jesteś zły, rozumiem, dlaczego się zdenerwowałeś.
Porozmawiamy o tym?”. Dzięki takim zdaniom dziecko dostaje komunikat, że interesuje cię to, co
dzieje się w jego życiu, że może liczyć na twoją pomoc. Jeśli zapytasz, masz szansę dowiedzieć się
czegoś ważnego.
4. Naucz rozwiązywania problemów. Dzieciaki chętnie współpracują z dorosłymi, o ile ci starają się je
zrozumieć. Jeżeli mały człowiek zachowuje się agresywnie, pomóż mu przestać. Pochylając się nad
-1-
jego sprawami i ucząc co może robić w krytycznej sytuacji. Poszukajcie pomysłów razem. Nie ma
idealnego rozwiązania dla wszystkich.
5. Wyznacz granice. Swoje własne. Powiedz dziecku, czego w waszym domu, szkole robić nie wolno.
Krótko i konkretnie, bez moralizowania: „Nie chcę, żebyś kogoś bił” lub „Nie lubię kiedy rzucasz
przedmiotami”.
6. Zastanów się, zanim użyjesz kary. Kara za przemoc daje dziecku sygnał: „Nie rozumiem, dlaczego
to zrobiłeś, nie obchodzi mnie to, ale poniesiesz konsekwencje swojego czynu.” Takie rozwiązanie
sprawia, że dziecko pozostaje z problemem samo i dalej powtarza negatywne zachowania.
Wnioski:
Wskazanie jednoznacznych przyczyn genezy narastającej fali agresji jest niemożliwe.
Jeśli chodzi o agresję, jej siła, częstość występowania, rodzaj manifestowanych zachowań zależą, tak
jak w ogóle osobowość człowieka, od zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów
środowiska i od wychowania. W każdym przypadku agresji można wyróżnić kilka czynników:
- czynnik wrodzony – u wszystkich ludzi mniej więcej jednakowy.
- czynnik aktywnościowy – stwarzający różne możliwości w zakresie zdobywania przez dziecko
doświadczeń.
- czynnik frustracyjny – zależy w dużym stopniu od środowiska i postaw rodzicielskich.
- czynnik naśladowczy – zależy głównie od środowiska, można go modyfikować przez wychowanie
dostarczając odpowiednich wzorów do naśladowania lub wpływając na środowisko dziecka,
zwłaszcza na jego środowisko domowe.
- czynnik instrumentalny – bardzo zależy od pozostałych czynników, jest też w największym stopniu
podatny na wpływy wychowawcze.
Profilaktyka przyczyniająca się do eliminacji lub ograniczenia przemocy powinna obejmować rodzinę
i udzielanie jej pomocy. Należy wspomagać działalność obejmującą:
- edukację rodziny,
- poradnictwo w zakresie wychowania i rozwoju,
- czas wolny i wypoczynek rodziny.
Agresja jest obecnie zjawiskiem powszechnym, ponadkulturowym, obejmującym wszystkie
środowiska społeczne i grupy wiekowe. Zjawiska agresji, przemocy, gwałtu i nietolerancji na skutek
ich popularności i ciągłości tracą na niezwykłości, wrastają w pejzaż „normalności”. Stają się
trwałymi komponentami życia codziennego, systemu edukacji, informacji, kultury masowej, rozrywki
i sportu. Dotknęły głęboko i boleśnie takie podstawowe i najważniejsze środowiska społeczno –
wychowawcze, jak rodzina i szkoła.
Najczęściej wymieniane są takie uwarunkowania agresji i przemocy jak: kryzys wartości i autorytetów
przy jednoczesnym braku wzorców, a drugiej strony brak perspektyw życiowych i lęk przed
-2-
przyszłością związany z okresem przejściowym i transformacją systemu społeczno - politycznego
kraju i rosnącym kultem pieniądza. Ciągła zmiana i niepewność powoduje rozpad moralny rodziny,
brak jednolitego systemu wychowawczego relacji szkoła – dom – środowisko. Na te negatywne
zjawiska nakładają się błędy wychowawcze i zaniedbania ze strony rodziców i nauczycieli, anomia
społeczna spowodowana wypieraniem wyższych wartości przez masowe środki przekazu, głównie
telewizję, stępiające wrażliwość, preferujące pasywność i bezrefleksyjność, często wręcz promujące
przemoc.
Nasze dzieci są dla nas wyzwaniem dnia codziennego, naszym głównym zadaniem w wypełnianiu roli
rodziców i wychowawców. Możliwe, że w naszym życiu istnieją pewne okresy, w których inne
zadania wymagają większego zaangażowania. Jednak troska o dobro dzieci pozostaje zawsze na
pierwszym planie. Wszyscy, którzy mają władzę w polityce, kulturze i gospodarce, są szczególnie
zobowiązani do respektowania i wspierania funkcji wychowawczej i edukacyjnej rodzin i instytucji
pedagogicznych.
Opracowały: mgr Mariola Małek, mgr Agnieszka Zdziebło
Bibliografia:
- Andrzej Markowski, Radosław Pawelec – „Nowy słownik wyrazów obcych i trudnych” –
Wydawnictwo Wilga 2005r.
- Jan Tokarski –„Słownik Wyrazów Obcych” – Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Warszawa
1980r.
- Joachim Rumpf – „Krzyczeć, bić, niszczyć”– Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne – Gdańsk
2003r.
- redakcja Józef Kuźma i Zofia Szarota – „Agresja i przemoc we współczesnym świecie – Agresja
i przemoc wśród dzieci i młodzieży szkolnej oraz w instytucjach społeczno - opiekuńczych” – tom I –
Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej- Kraków 1998r.
- Edyta Żółkowska - Górska – „Sposób na małego agresora” – artykuł – „Skarb” 10/2014
- Joanna Grochulska –„Agresja u dzieci” – Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne – Warszawa 1993r.
-3-