Eliminowanie agresji na zajęciach wychowania fizycznego

Dorota Wędzik
nauczyciel
Szkoły Podstawowej nr 4
w Zelowie
Eliminowanie agresji na zajęciach wychowania fizycznego
Agresja i przemoc wśród dzieci to zjawiska coraz bardziej powszechne
w szkołach. Bardzo często szkoła przestaje być miejscem bezpiecznym.
W obecnej sytuacji szkoła musi aktywnie przeciwdziałać temu zjawisku,
tworzyć własny system czy strategię przeciwdziałania agresji i przemocy.
Zdefiniowanie pojęcia agresji jest zadaniem dosyć złożonym. Agresja
i przemoc, ujmując najogólniej, sprowadza się do zachowania człowieka,
którego intencją jest pośrednie lub bezpośrednie wyrządzenie szkody,
sprawienie cierpienia, wykorzystanie do czynów bezprawnych, narzucenie
władzy, panowanie. Jest to umyślne działanie na szkodę innych ludzi lub ich
własności, którego nie da się społecznie usprawiedliwić. Agresywne zachowanie
może przyjmować formę fizyczną lub słowną. Przejawem agresji fizycznej
są wszczynane przez dziecko bójki, uderzenie, kopnięcie, popychanie kolegi,
zamierzone niszczenie lub uszkodzenie różnych przedmiotów, znęcanie się nad
zwierzętami ale i niszczenie roślin. Agresja słowna przejawia się natomiast
w inicjowanych kłótniach, przezywaniu, wyśmiewaniu, dokuczaniu i skarżeniu.
Agresywność dziecka jest zatem ukierunkowana na inne dzieci lub na rzeczy
martwe. Zdarza się także, że przedmiotem agresji bywają również rodzice,
nauczyciele lub sąsiedzi. Agresja pojawia się w sposób gwałtowny
i bezpośredni, często występuje wraz z niechęcią do nauki. Coraz częściej
dorośli, rodzice, nauczyciele, mimo usilnych zabiegów, nie mogą sobie poradzić
ze wzrastającą agresją. Można zadać sobie pytanie: „Co jest przyczyną takich
zachowań?”. Wydaję się, że świat, w którym żyjemy, bardzo często stawia nas
w sytuacji, w której czujemy się niepewnie, jesteśmy rozczarowani. Nie zawsze
możemy zaspokoić także potrzeby swoje i najbliższych. Rodzice starają się
stworzyć dzieciom jak najlepsze warunki, w których bezstresowo mogłyby
przeżyć swoje dzieciństwo. Chronią więc swoje pociechy przed wszystkimi
złymi doświadczeniami, zaspokajają potrzeby, ale też i zachcianki. Nie chcą,
by ich dziecko było gorsze od innych. Taka postawa rodziców może przynieść
skutki odwrotne od zamierzonych. Jeśli wychowanie ograniczy się tylko
do zaspokajania potrzeb materialnych, to między dzieckiem i rodzicami nie
rozwija się więź i porozumienie. Chociaż dziecku niczego nie brakuje, rolę
wychowawcy często przejmuje telewizor lub komputer. Przyczyną agresji dzieci
jest także bieda. Złe warunki materialne rodziny, uniemożliwiające zaspokajanie
potrzeb i pragnień dziecka, powodują że dziecko się broni w postaci agresji,
najczęściej w stosunku do słabszych kolegów. W dalszej kolejności na postawy
dzieci, oddziałują środki masowego przekazu, które często pokazują
okrucieństwo i przemoc. Niektórzy rodzice mniej lub bardziej świadomie
aprobują agresywne zachowania dzieci, traktując je jako formę samoobrony
przed wrogim otoczeniem. Przyczyną agresywnego zachowania może być
również szkoła, a w szczególności niepowodzenia w nauce. Współczesna szkoła
wymaga od dzieci dużej wiedzy, umiejętności, radzenia sobie w sytuacjach
trudnych, ciągłego poszukiwania nowych rozwiązań. Dziecko o mniejszej
odporności emocjonalnej zaczyna się w tym wszystkim gubić. Nauczyciel,
często pracujący w licznej klasie, nie ma możliwości bliskiego poznania
problemu ucznia i udzielenia mu pomocy. Dziecko staje się nieraz agresywne
wskutek blokady, potrzeby uznania społecznego. Jest to spowodowane zbyt
częstym upominaniem go przez rodziców, wytykaniem różnych wad i braków
przy równoczesnym stawianiu za przykład osiągających lepsze wyniki w nauce
lub wzorowo zachowujących się brata, siostry lub kolegi. Zachowanie dziecka
agresywnego charakteryzuje brak zdyscyplinowania, naruszania zasad
regulaminu szkolnego i klasowego. Dziecko agresywne wywiera destrukcyjny
wpływ na układ stosunków w rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej.
Wychowanie fizyczne i sport należą do ważniejszych czynników
wspomagających ogólny rozwój dzieci i młodzieży. Wpływają na kształtowanie
sfery emocjonalnej, rozwijają zainteresowania, aktywność, poprawiają
wydolność fizyczną oraz zdolność przystosowania. Stwarzają również podstawy
kształcenia wysokich predyspozycji do nauki i wysiłku oraz pomagają
w realizacji funkcji społecznych człowieka. Obecnie przed nauczycielem
wychowania fizycznego stawia się nowe zdania, przesłania i role społeczne
polegające na przewodnictwie w procesie rozwijania zdolności i umiejętności
wychowanków oraz organizowaniu procesów kształcenia i wychowania,
wdrażaniu dzieci i młodzieży do samodzielnej pracy umysłowej oraz
racjonalnym użytkowaniu ruchu- stosownie do potrzeb i możliwości organizmu,
rozwijaniu uzdolnień, motywacji do ćwiczeń, wyzwalaniu inicjatywy
i samodzielności dzieci i młodzieży w dziedzinie organizowania czasu wolnego.
Dużą uwagę nauczyciel powinien przywiązywać do samowychowania,
samokontroli i samooceny ucznia. Kształtowanie pozytywnych postaw wobec
kultury fizycznej powinno iść w parze z kształtowaniem postaw ogólnoludzkich,
takich jak: dobro, życzliwość, lojalność, poszanowanie zdrowia i życia, empatia,
wrażliwość na piękno, odpowiedzialność i samodzielność. Kreowanie
właściwych postaw wychowanków powinno więc stanowić nadrzędny cel
wychowania fizycznego. Nauczyciel wychowania fizycznego może w pełni
wpływać na dziecko, może podczas lekcji wychowania fizycznego kształtować
pozytywne postawy sportowe, ucząc zasad sportowej rywalizacji (fair play).
W umiejętny sposób powinien wspomagać rozwój dzieci, tworzyć korzystne
warunki dla samorozwoju i samodoskonalenia się uczniów, rozbudzać
motywację wewnętrzną, emocje, ciekawość, inicjatywę i twórczość.
Każdy nauczyciel wychowania fizycznego, który chce nieść pomoc dziecku
o zaburzonym zachowaniu powinien stosować się do następujących zaleceń:
 Budować sytuacje wychowawcze kształtujące u dziecka sądy i treści
przeciwnej do jego własnych- destrukcyjnych.
 Komunikować się z dzieckiem za pomocą sformułowań nie
zawierających negatywnych uogólnień.
 Krytykować dziecko w formie informacji zwrotnej, zawierającej
elementy pokazujące jego mocne strony, własną wiarę w to, że potrafi
zachować się inaczej. Mówić o faktach, własnym ustosunkowaniu się
do nich, oczekiwaniach.
 Odwoływać się często do pozytywnych doświadczeń dziecka,
przypominać i eksponować to, co zrobiło dobrze, co mu się udało.
 Chwalić konkretne zdarzenia, dopiero na ich podstawie formułować
możemy oceny ogólne.
 Nie przyjmować prób pomniejszania przez dziecko własnych osiągnięć
i sukcesów.
 Szukać sojuszników do budowania konstruktywnych sądów o świecie.
Zazwyczaj są nimi rodzice, których zachęcać należy do formułowania
wobec dziecka i o dziecku sądów eksponujących dobre i mocne strony,
atuty i sukcesy. Sojuszników szukać należy również w woźnych i innych
pracownikach obsługi szkoły.
 Być cierpliwym. Pamiętać należy, że na efekty zmian czasem trzeba
poczekać.
 Nie przyjmować zaburzonych zachowań dzieci jako działań przeciwko
nauczycielowi. Pamiętać, że zazwyczaj są to zachowania pojawiające się
w sposób sztywny i automatyczny.
 W sytuacji zachowań, na które się nie zgadza - stawiać granice na
wprost, nie moralizować, nie pouczać, nie stosować sarkazmu. Zamiast
stosowania kar pozwolić dziecku doświadczyć negatywnych skutków
jego postępowania, towarzysząc mu w przeżywaniu przez niego
negatywnych emocji.
 Zauważać każdą pozytywną zmianę w zachowaniu dziecka.
 Pamiętać, że wobec trudnych zachowań dziecka nie musi być sam.
Zawsze rozmawiać z wychowawcą, w razie potrzeby zwrócić się
do pedagoga, nie należy jednak skarżyć na dziecko, nie traktować
rozmowy z wychowawcą lub pedagogiem jako okazji do odreagowania
własnego napięcia. Należy formułować problem i zachęcać do rozmów
w celu jego przezwyciężenia.
Wszyscy chcielibyśmy, aby urzeczywistniła się nakreślona niegdyś
przez M. Demela wizja nauczyciela wychowania fizycznego, który „będzie
uczył... jak żyć zgodnie z obowiązującymi normami, jak dzielić czas między
pracę i wypoczynek, jak kształtować ciało, doskonalić zdrowie pielęgnować
urodę... Będzie to więc światły doradca i przyjaciel młodzieży, taki za
którym młodzież chodzi, do którego zwraca się z wielkimi kłopotami
małych ludzi.