Prawoznawstwo - Magisterskie24.pl

PRAWOZNAWSTWO
Prawoznawstwo:
1) Opisowy punkt widzenia – opis, dostatecznie rozwinięte i usystematyzowane wypowiedzi na
temat prawa, w szczególności prawa obowiązującego, z drugiej strony objęte formami
nauczania uniwersyteckiego
2) Normatywny punkt widzenia – co powinno wchodzić w zakres prawoznawstwa, zaliczenie lub
niezaliczenie do prawoznawstwa już istniejących dyscyplin, ale też i tworzenie nowych
Zakres prawoznawstwa – wyodrębnienie typowych grup zagadnień, jakie występują w dyscyplinach
zaliczanych do prawoznawstwa we współczesnych kulturach prawnych
1) wypracowanie aparatu pojęciowego, opis i systematyzacja prawa obowiązującego
2) wykładnia i stosowanie prawa
3) funkcjonowanie prawa w społeczeństwie
4)
5)
6)
7)
8)
9)
zagadnienia de lege lata i de sententiae ferenda
pozasystemowa ocena prawa i państwa
zagadnienia władzy politycznej oraz typu państwa i prawa
zagadnienia formy państwa
funkcjonowanie państwa
zagadnienia filozoficzne i metodologiczne prawoznawstwa
Podział nauk prawnych:
1) Dogmatyczne – szczegółowe dyscypliny prawnicze – zakres wyznaczają przedmiot dogmatyki
(prawo obowiązujące), poglądy prawoznawstwa na podstawowe podziały systemu, poglądy
na cle i formy dydaktyki
a. Służy głównie praktyce prawniczej (najczęściej stosowaniu, ale też i tworzeniu), za
pomocą:
i. Analizy
ii. Systematyzacji prawa obowiązującego
b. Bada genezę instytucji i ich funkcje
c. Formułuje wnioski de lege lata i de sententiae ferenda
2) Historyczne
a. Nauki traktujące o instytucjach prawno-ustrojowych przeszłości (historia państwa i
prawa)
b. Nauki traktujące o dziejach poglądów na państwo i prawo (historia doktryn
politycznych i prawnych)
3) Ogólna teoria prawa i państwa – zagadnienia ogólne, filozoficzne i metodologiczne
a. Praktyka społeczno-polityczna
b. Praktyka prawnicza
c. Zagadnienia ideologiczne o dużej doniosłości
d. Rozważania pozostałych dyscyplin analizowane
4) Pomocnicze dyscypliny prawnicze
PRAWO JAKO NAUKA NORMATYWNA
Pojęcie nauki normatywnej jest pojęciem wieloznacznym:
I.
nauka, która tworzy normy prawne
II.
nauka, która wartościuje prawo
III.
nauka, która opisuje prawo
IV.
nauka, która poznaje prawo za pomocą norm
Znaczenia I – III pojęcia nauki normatywnej należy odróżnić od ujęcia IV.
Znaczenie IV odnosi się do bardzo szczególnego podejścia epistemologicznego na gruncie filozofii
prawa, odnosi się do koncepcji egologicznej Cossio.
Znaczenia I – III tradycyjnie funkcjonują na gruncie filozofii prawa biorąc pod uwagę założenia
epistemologiczne, jakie z reguły się wymienia. Chodzi tu głównie o założenia dotyczące
zróżnicowania wypowiedzi językowych odnoszących się
- albo do rzeczywistości, którą poznajemy za pośrednictwem zdań w sensie logicznym
- albo do wypowiedzi, które nie są zdaniami w sensie logicznym, a stanowią normy bądź oceny
ZAŁOŻENIA EPISTEMOLOGICZNE
Ad. I. Prawoznawstwo jako nauka, która tworzy normy prawne.
Prawoznawstwo nie tworzy prawa. Żadna nauka nie jest nauką tworzącą prawo.
Jeżeli jednak wziąć pod uwagę przedmiot zainteresowania dogmatyk prawniczych i uznać, że w
ramach tych dogmatyk specjaliści
 dokonują wykładni prawa, inferencji, a więc pewnych wnioskowań prawniczych, takich jak
o stosowanie reguł kolizyjnych,
o analiza aparatu pojęciowego,
 a także biorą udział w opracowaniu projektów aktów prawa obowiązującego,
 dokonują analizy tekstów prawniczych na drodze wykładni dogmatyczno – prawnej,
 współtworzą kulturę prawną, która ma wpływ na oceny, na wartości, na sposoby
wnioskowań,
 to można powiedzieć, że w szerokim znaczeniu, ale nie ustrojowym, dogmatykom tym należałoby
przypisać funkcję nauki, która „tworzy” prawo.
Ad. II, III. Prawoznawstwo jako nauka, która wartościuje i opisuje prawo.
Można powiedzieć z całą pewnością, że prawoznawstwo wartościuje i opisuje prawo.
Jeśli chodzi o wartościowanie prawa, to łatwo zauważyć, że we wszelkich podręcznikach prawniczych
znajdują się rozważania dotyczące ocen prawa obowiązującego (de lege lata) i ocen pod adresem
prawa w przyszłości (de lege ferenda).
Prawoznawstwo bez wątpienia dokonuje opisu, deskrypcji prawa obowiązującego.
Gdy mowa o prawoznawstwie jako nauce wartościującej i opisującej, nie ma odniesienia wprost do
materii, która pod wpływem opisu czy oceny się zmienia, choć ocena i opis mogą do tego doprowadzić
w konsekwencji. Prawoznawstwo w tym ujęciu oddziałuje nie wprost na prawo, ale poprzez
formułowanie ocen i postulatów, konstruowanie opisów i wykazywanie sprzeczności na
gruncie tego prawa, a to może w konsekwencji doprowadzić do zmiany treści prawa
obowiązującego.
ZAŁOŻENIA EGOLOGICZNE
Ad. IV. Prawoznawstwo jako nauka, która poznaje prawo za pomocą norm.
Punkt wyjścia: założenie, że przedmioty kulturowe poznaje się inaczej niż przedmioty
przyrodnicze.
np. biorąc bryłę marmuru, można ją badać z 2 różnych punktów widzenia – sztuki albo
geologii
Przedmioty przyrodnicze poznaje się okiem, kulturowe – rozumieniem, czuciem, empatią.
Jeśli do tego twierdzenia metodologicznego dołoży się pewne twierdzenia fenomenologiczne, to
powstanie teza:
„Prawo jest przedmiotem kulturowym (egologicznym)”.
Cossio twierdził, że substratem prawa jest zachowanie się jakiegoś człowieka, ale nie chodzi o
zachowanie rozpatrywane w oderwaniu od zachowań innych ludzi, ale o zachowanie, któremu może
przeszkodzić jakiekolwiek zachowanie innego podmiotu. Prawem jest wiec zachowanie, które jest
intersubiektywnie interferowane.
Nie będzie wiec prawem zachowanie jednostki znajdującej się na bezludnej wyspie. Ona
może opracować pewne reguły zachowania, ale nie jest możliwe, by inna osoba przeszkodziła
swoim zachowaniem tej jednostce. O prawie można mówić, gdy istnieją co najmniej dwa
podmioty, które mogą sobie wzajemnie przeszkadzać swoimi zachowaniami.
Zdaniem Cossio, by mówić o prawie, nie jest konieczne istnienie norm.
W przypadku przedmiotów przyrodniczych można stwierdzać ich istnienie poprzez obserwacje
rzeczywistości, jednakże nie będzie można nazwać, opisać, zinterpretować przedmiotów
przyrodniczych, jeżeli wcześniej nie zostaną nadane im pewne pojęcia. Natomiast do samego
stwierdzenia istnienia tych przedmiotów pojęcia nie są potrzebne.
Cossio twierdzi, że by stwierdzić istnienie prawa, wystarczy wiedzieć, że istnieje jedno
zachowanie i drugie, które może temu pierwszemu przeszkodzić.
Natomiast by zakwalifikować, poznać to prawo, niezbędne są normy, normy bowiem nadają
kwalifikację prawną tym zachowaniom – mogą je kwalifikować jako obowiązki, uprawnienia,
roszczenia, sankcje. Normy wiec stanowią niejako odpowiednik pojęć występujących na gruncie
nauk przyrodniczych.
Prawoznawstwo w znaczeniu egologicznym nie jest nauką o prawie, a logiką prawa – podobnie jak
nauka o pojęciach nie odnosi się do rzeczywistości, ale stanowi naukę o formach myślenia
prawniczego. (????)
Prawnik dla pewnej świadomości prawnej musi wiedzieć, ze istnieja pewne zachowania
intersubiektywnie interferowane, ale także musi umieć je nazwać, a to staje się dzięki prawoznawstwu,
które jest nauką o formach myślenia prawniczego.
Dla Cossio paradygmatem, najlepszym wzorem stanowiska prawniczego jest stanowisko sędziego.
Sędzia:
 tworzy prawo na gruncie systemu precedensowego sensu stricto, a na gruncie prawa
stanowionego w sensie prawa indywidualnego (wydaje indywidualne decyzje dla
poszczególnych podmiotów prawa)
 ocenia prawo, wartościuje je, opisuje normy, odwołując się do obowiązujących reguł i
tworząc zwroty stosunkowe „norma N obowiązuje w tym dniu w danej miejscowości”
 poznaje za pomocą norm prawo obowiązujące i to pozwala mu te normy kwalifikować
Postawa sędziego wyraża to, co robi on w swojej pracy zawodowej, ale jednocześnie jest
paradygmatem dla nauki normatywnej – w tym prawoznawstwa.
Teoria egologiczna była bardzo popularna w kręgach filozoficzno – prawnych, obecnie występuje
wiele nurtów, które nawiązują do tej teorii.
PŁASZCZYZNY BADANIA PRAWA
Płaszczyzny badania prawa wiążą się z zadawaniem następujących pytań:
1. co to jest prawo?
2. jak prawo jest poznawane?
3. jakie prawo jest wartościowe?
4. jakimi metodami można badać prawo?
Ontologia: wiąże się z bytem i odpowiada na pytanie „co to jest?”
Epistemologia: wiąże się z odpowiedzą na pytanie „jak to coś jest poznawalne?”
Metodologia: odpowiada na pytanie „jakimi metodami można to coś badać?”
I.
Płaszczyzna ontologiczna
Ontologia odnosi się do istoty zjawisk prawnych. Odpowiada na pytania:
 „co to jest prawo?”,
 „jakie prawo jest wartościowe?”
W tym zakresie miesci się także ujęcie epistemologiczne, określające,
 jak poznawalne są istniejące zjawiska
Prawo badane jest na płaszczyźnie ontologicznej wtedy, gdy można wskazać na istnienie takich
przedmiotów, jak prawo – gdy stwierdzi się, ze są one poznawalne i gdy można uznać, że typologia
zjawisk przyjęta jest według określonej, przyjętej ontologii.
W kontekście płaszczyzny ontologicznej można wskazać następujące odpowiedzi na pytanie „co to
jest prawo?”:
1. Prawo to jest norma.
2. Prawo to jest fakt.
3. Prawo to jest fakt psychiczny.
4. Prawo to jest wartość.
ad. 1. Prawo jako norma.
Norma – to jest wyrażenie językowe.
W związku z takim określeniem, można wskazać dwa aspekty:
a. można mówić o wyrażeniu przejawiającym się jako napis, czyli ślady farby drukarskiej na papierze,
kredy na tablicy itp. (technika, substrat).
b. znaczenie takiego wyrażenia.
--> istnieją w tym zakresie koncepcje
idealistyczne
materialistyczne
Koncepcje idealistyczne
zakładają, ze istnieją znaczenia w sensie bytów idealnych i znaczenia te bytują niezależnie od tego,
co na dany temat sądzą ludzie
Koncepcje materialistyczne
a) ujęcie mentalistyczne
Znaczenie odnosi się do przeżycia albo treści przeżycia.
Do tego ujęcia nawiązują statyczne teorie wykładni, nawiązujące do woli historycznego
prawodawcy i stawiające na realizację triady wartości statycznych, tj. stałości, pewności,
bezpieczeństwa prawnego.
Gdy dokonuje się wykładni prawa i istnieje możliwość wyboru rozmaitych znaczeń wyrażenia
językowego, w tym normy, to można dążyć do różnych celów. Zgodnie z ujęciem mentalistycznym
należy nawiązywać do woli historycznego prawodawcy (tego, który ustanowił normę). Jeśli
nawiązuje się do woli takiego historycznego prawodawcy i nie odstępuje się od niej, to utrzymuje
się sens, historyczne znaczenie danego terminu. Instytucje, życie społeczne zmieniają się szybko,
język ulega zmianom bardzo wolno.
Np. KH 1934 reaktywowano i okazało się, że jest on zrozumiały, a język nie zmienił się na tyle,
by nie było wiadomo, o czym mówił ówczesny prawodawca.
Przyjmując rozwiązania prawne, które obowiązywały przed kilkudziesięcioma laty, i nie
interpretując ich w sposób odmienny, a wyłącznie zgodnie z wolą historycznego prawodawcy,
odwołujemy się do wartości statycznych. Język zmienia się powoli, a wiec daje gwarancję stałości
i pewności.
b) ujęcie behawiorystyczne
Znaczenie jest reakcją na znak, którym jest zapis. Jeśli reakcja na znak ulega zmianie, to zmienia
się znaczenie znaku.
Ujęcie behawiorystyczne nawiązuje do dynamicznych koncepcji wykładni prawa, które mówią o
adekwatności prawa do życia. Zadaniem interpretatora jest nawiązanie do współczesnej sytuacji
reguły prawnej, która jest interpretowana. Można zatem mówić o nawiązaniu do woli aktualnego,
ewentualnego prawodawcy, wskazując, że wola prawodawcy byłaby taka a taka, gdyby
ustawodawca dane zagadnienie chciał uregulować i w związku z tym ustanowiłby normę o takim,
a ni innym znaczeniu.
ad. 2. Prawo jako fakt.
Chodzi tu o fakt w sensie społecznym. Prawo jest faktem w znaczeniu
 albo środka kontroli społecznej (A)
 albo pewnego typu zachowania się (B)
(A)
Istnieją 2 znaczenia terminu „kontrola”:
1) znaczenie wąskie, wywodzące się z prawa niemieckiego, które oznacza porównanie jakiegoś
zachowania z jakimś standardem, wzorem zachowania;
można to określić jako znaczenie administracyjne, urzędnicze
2) znaczenie szerokie, nawiązujące do angielskiego to control – oddziaływać, wpływać;
Jeśli mowa o prawie jako środku kontroli społecznej w tym ujęciu, to wykorzystuje się właśnie
takie szerokie znaczenie kontroli w postaci wpływu, oddziaływania. Nie chodzi tu o
porównanie zachowania z wzorem zawartym w normie, ale o to, że prawo jest jednym z
środków wpływania i oddziaływania na społeczeństwo, np. zasady współżycia społecznego,
etyka, moralność, sposoby właściwego zachowania się, etykieta, moda, religia itd. Niektóre
maja charakter sformalizowany, inne nie, a prawo należy do tych sformalizowanych.
(B)
Przez prawo rozumie się fakt pewnego typu zachowania się, który jest spostrzegalny i może być
badany. Takie fakty mogą być badane tak samo, jaki inne fakty, które można postrzegać, a wiec przez
obserwację i inne tego typu metody. Przykładami takich faktów będą zachowania adwokatów, sędziów
itp.
Jeśli przez fakt rozumie się fakt nie społeczny, ale kulturowy, to można powiedzieć, że prawo jest
zjawiskiem, które polega na jakimś substracie materialnym oraz na szczególnym znaczeniu pewnej
konwencji, które temu substratowi można przypisać i które ma zupełnie inny sens niż substrat
materialny.
np. jeśli marszałek mówi „proszę panie posłanki i panów posłów o wciśnięcie guzika”, to
posłowie wykonują pewien ruch fizyczny polegający na wciśnięciu guzika w odpowiednim
momencie. To stanowi substrat materialny. Znaczenie, jakie przypisuje się takiemu
zachowaniu w danych okolicznościach, to jest głosowanie.
Pojawiają się też głosy, że prawo jest również takim faktem kulturowym. prawo jako fakt kulturowy
poznaje się w sposób charakterystyczny dla takich faktów, a więc w dordze rozumienia, ewentualnie
wartościowania.
ad. 3. Prawo jako fakt psychiczny.
W tym ujęciu pojawia się pewien problem, bowiem bardzo trudno jest oddzielić zjawiska fizyczne od
psychicznych.
Ujmując taki podział w sposób analityczny, można powiedzieć, że:
- zjawiska fizyczne to materia, ciało
- zjawiska psychiczne to dusza, duch
W praktyce podział nie jest aż tak oczywisty.
Sposoby poznawania zjawisk psychicznych:
 uznaje się idealne byty zjawisk psychicznych
 mówi się, że istnieją zjawiska psychiczne, ale są one uwarunkowane materialnie, dlatego
poznawalne są tak samo, jak inne fakty, choć może innymi metodami.
W teorii prawa najwięcej jest koncepcji (nazywanych tradycyjnie teoriami), które uznaja, że prawo jest
zarówno normą, jak i faktem. Właściwie jedynie czysty normatywizm Kelsena negował istnienie
prawa jako faktu.
ad. 4. Prawo jako wartość.
W tym ujęciu istnieją dwie podstawowe koncepcje:
a. idealistyczne (realistyczne), które zakładają istnienie (realny byt) bytów idealnych
b. materialistyczne, które negują istnienie (realny byt) bytów idealnych, natomiast wychodzą z
założenia, że wartości są zawsze w jakiś sposób uwarunkowanymi ocenami człowieka, efektami jego
intelektu i emocji.
Spór między tymi stanowiskami traw od wielu wieków i pewnie będzie trwał aż do momentu, w którym
zostanie udowodnione istnienie Boga.
Odpowiedź na pytanie, jak poznawalne są wartości, zależy od tego, założenia której koncepcji zostaną
przyjęte.
***Koncepcja złożona ontologicznie***
Zakłada dwa ujęcia:
1) Wróblewski początkowo twierdził, że prawo może być ujmowane jako zjawisko złożone
ontologicznie, tzn. może być ujmowane jednocześnie jako norma, fakt, fakt psychiczny i
wartość
 fala krytyki, słusznej z tego względu, że trudno sobie wyobrazić taki twór złożony z
poszczególnych fragmentów
2) Prawo jest jednorodne ontologicznie, natomiast może być ujmowane z różnych punktów
widzenia i badane w różnych aspektach. W tym przypadku na pytanie „czym jest prawo”
należy odpowiedzieć w zależności od reprezentowanej teorii, ale dobrze jest, jeżeli teorie nie
zamykają się w jednym aspekcie badania, lecz dostrzegają możliwość badania zjawiska
prawnego z różnych punktów widzenia. W większości teorii współczesnych do omawianego
zagadnienia podchodzi się w ten sposób.
II.
Płaszczyzna metodologiczna
Metodologia odnosi się do metod, technik badawczych. Jeżeli do płaszczyzny ontologicznej doda się
jeszcze taki fragment, który mówi o tym, że uznaje się prawo jako zjawisko typu P i że to prawo
może być poznawane jako zjawisko typu P, przy czym istnieją takie techniki i metody badawcze
na gruncie jakiejś dziedziny nauki, to wtedy właśnie można mówić o płaszczyźnie metodologicznej.
1. Prawo jako norma.
Prawo jako norma w znaczeniu wyrażenia językowego badane jest tak, jak język, a więc na
gruncie płaszczyzny, którą nazywa się logiczno – językową. Płaszczyzna ta pozwala wskazać
wszystkie metody, które wykorzystywane są na gruncie nauki o języku. W tym kontekście mówi
się również o logice, którą stosuje się do metod językowych.
Wyróżnia się dwa rodzaje logik:
a. logika formalna
Klasyczna logika, sprowadzająca się do rachunku zdań, lub logika matematyczna
sformalizowana.
Na tym gruncie istnieje jednak problem w odniesieniu do norm, bowiem logika klasyczna
zajmuje się zdaniami w sensie logicznym, a więc wypowiedziami podlegającymi kryterium
prawdy i fałszu. Wedle koncepcji nonkognitywistycznej natomiast pytanie o prawdę i fałsz
normy jest pytaniem źle postawionym. Logika klasyczna ma mniejsze zastosowanie do
badania norm, chyba że uzna się wypowiedzi, które są badane, za wypowiedzi deontyczne.
Zdanie „powinno się płacić podatki” wydaje się normą, która nie może podlegać - na gruncie
stanowiska nonkognitywistycznego – kryterium prawdy i fałszu, ale można przyjąć, że
wypowiedź ta jest fragmentem wypowiedzi, która w całości powinna brzmieć „z systemu
prawa wynika, że powinno się płacić podatki”. W ten sposób normę przekształca się w zdanie
deontyczną, które odnosi się do normy, jednocześnie nie będąc normą. Do takiego zdania
będzie można zastosować reguły logiki klasycznej.
Były również czynione próby zbudowania obok logiki klasycznej swoistej logiki norm.
b. logika nieformalna
Zajmuje się analizą praktycznych rozumowań i wnioskowań, w tym także wnioskowań
odnoszących się do prawa  Perelman, Hiber zajmują się analizą tego, co prawnicy robią w
praktyce. Obok analizy również opisują te wnioskowania i czasem próbują dawać pewne
schematy.
Perelman tworzy tzw. audytorium uznając, ze to ono decyduje, czy dany argument jest do
przyjęcia, czy nie. Można by wysunąć zastrzeżenie, że takie zastrzeżenie, że takie ujęcie
byłoby bardzo subiektywne, bo w każdym przypadku występowałoby inne audytorium, a więc
w tej samej sprawie mogłyby padać inne argumenty i decyzje o ich przyjęciu lub odrzuceniu.
Powstało pojęcie audytorium oświeconego.
2. Prawo
fakt.
jako