Wst*p do prawoznawstwa
advertisement
Wstęp do prawoznawstwa Ewa Niemiec [email protected] Literatura • A. Bator, W. Gromski, A. Kozak „Wprowadzenie do nauk prawnych – leksykon tematyczny” Lexis Nexis • A. Bator … „Wstęp do prawoznawstwa testy egzaminacyjne” Nauka humanistyczne • Jedność przedmiotu i podmiotu badania – obiekt badań jest tworzony przez badacza przyrodnicze • Odrębność przedmiotu i podmiotu badania – badacz bada to, co nie jest od niego zależne • Kultura i wytwory ludzkie • Otaczający nas świat • np: nauki o sztuce, prawoznawstwo • Np. medycyna, fizyka Prawoznawstwo Prawoznawstwo = wszelkie „znawstwo” prawa, w tym: 1. Nauki prawne: a) Dogmatyki prawnicze b) Nauki historycznoprawne c) Teoria i filozofia 2. Praktyka prawnicza (to, jak prawo i prawnicy działają na codzień) Modele prawoznawstwa 1. Tradycyjny dogmatyczny – prawo jest ścisłe: norma + stan faktyczny = orzeczenie, brak miejsca na filozofię 2. Nowoczesny dogmatyczny – prawo daje zbiór rozwiązań, z których wybieramy najlepsze: norma + stan faktyczny = zbiór akceptowalnych rozwiązań, np. musimy ukarać złodzieja, ale wysokość kary możemy wybrać sami 3. Antynaturalistyczny – prawo to efekt działania prawnika, a nie jakieś normy. Efekt ma być sprawiedliwy i słuszny, a niekoniecznie zgodny z ustawą 4. Integracyjny – pomiędzy 1 a 2: prawo daje zbiór akceptowalnych rozwiązań, które wybiera prawnik, ale nie może wybrać któregokolwiek, lecz decyzję uzasadnić aksjologicznie. Prawoznawstwo, a inne nauki • Ujęcie naturalistyczne (nie mylić z prawem natury!!!) – prawo można badać metodami właściwymi dla nauk przyrodniczych („szkiełkiem i okiem”). Cechuje się antykognitywizmem. • Ujęcie antynaturalistyczne – metody przyrodnicze nie wystarczą, bo pomijają stronę znaczeniową. Cechuje się kognitywizmem. Czy norma ma wartość poznawczą? • Antykognitywizm: nie, nie ma. Norma nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa, więc nic się z niej nie dowiemy. Tylko zdania które można określić jako prawdziwe albo fałszywe mają taką wartość. • Kognitywizm: tak, ma. Norma, podobnie jak ocena, w pewien sposób opisuje obiektywną rzeczywistość. Mówi nam np. o wspólnie wyznawanych wartościach. Nauczanie prawa 1. Dyscypliny prawnicze – podział na potrzeby akademickie na katedry, instytuty itp. Wynika z potrzeby organizacji nauczania. 2. Metodologia – to, jakimi sposobami badamy prawo, jakich pojęć używamy, w jaki sposób sprawdzamy wyniki badań. 3. Integracja wewnętrzna – mimo rozbicia na poszczególne dyscypliny, używa się w nich podobnych metod badań i terminów (np. pojęcie podmiotowości prawnej będzie miało podobne znaczenie i w prawie karnym, i cywilny, i w teorii prawa). Prawoznawstwo, a inne nauki • Integracja zewnętrzna – „współpraca” prawoznawstwa z innymi, pomocniczymi naukami: • Nauki pomocnicze – nie są to nauki prawne, ale pomagają prawu. Np. faktyczne działanie prawa karnego byłoby niemożliwe bez pomocy nauk przyrodniczych. Są to np. kryminalistyka, medycyna sądowa. Norma • Norma: pewien wzorzec • Norma postępowania: wskazanie określonego sposobu postępowania w formie nakazu albo zakazu. - Wyrażenie językowe Określone podmioty Nakaz/zakaz Określone okoliczności System normatywny Zbiór norm stanowiący spójną całość zasad regulujących zachowania ludzkie. Systemy normatywne: - Moralny (etyka) - Religijny - Obyczajowy - Estetyczny - Prawny - itp. Dlaczego norma obowiązuje? • Obowiązywanie aksjologiczne – bo takie zachowanie jest dobre/porządane/akceptowane • Obowiązywanie tetyczne – bo tak nakazuje nam podmiot, który ma prawo nam nakazywać (np. prawodawca) Co się stanie, jeśli nie będziemy stosować normy? • Sankcja rozproszona – spontaniczna, trudna do przewidzenia. Np. za naruszenie normy moralnej będziemy mieć wyrzuty sumienia, za naruszenie normy obyczajowej sąsiedzi nie będą nas lubić. • Sankcja skupiona – zorganizowana, przewidywalna, wymierzana przez kompetentny do tego podmiot. Np. za naruszenie normy prawa karnego sąd wymierzy nam karę więzienia. Język w prawie • Język prawny – język aktów prawnych. Zawiera przepisy. Jest sformalizowanym rejestrem języka naturalnego. • Język prawniczy – metajęzyk (język służący do mówienia o języku), służący do rozmawiania o prawie. Posługują się nim głównie prawnicy mówiąc o prawie. Również jest oparty na języku naturalnym. Język naturalny a sztuczny • Język naturalny – język w użyciu, który został stworzony przez jakąś zbiorowość w celu rozmawiania ze sobą, wyrażania myśli itd. Np. język polski, język niemiecki itp. • Język sztuczny – język stworzony przez osobę lub grupę osób w celu innym, niż zwykła komunikacja. Np. język logiki formalnej, języki komputerowe html, c++. Wyrażenie normy prawnej • Norma (wzór zachowania) jest wyrażona przepisem. • Przepis - zdanie w tekście aktu prawotwórczego. Podstawowa jednostka języka prawnego. Ma formę zdania. • Jak wyróżnić przepis? - Zaczyna się od wielkiej litery i kończy kropką. Norma a przepis W jednym przepisie (zdaniu) może być zakodowanych wiele norm i odwrotnie – jedna norma może być zakodowana w wielu przepisach. - Rozczłonkowanie normy w przepisach - Skondensowanie norm w przepisach Rozczłonkowanie normy w przepisach • Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. • Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Skondensowanie norm w przepisach Art. 148.§ 2. Kto zabija człowieka: ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, z użyciem materiałów wybuchowych, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. Elementy normy • Adresat: osoba fizyczna, osoba prawna, tzw. ułomna osoba prawna • Hipoteza – okoliczności • Dyspozycja – jak ma się zachowywać • Sankcja – co, jeśli jednak się tak nie zachowa • Zakres zastosowania normy – okoliczności, w których stosujemy daną normę • Zakres normowania normy – zachowania nakazane lub zakazane przez normę Budowa normy dwuczłonowa Art. 415 k.c. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. H Ktoś wyrządził ze swojej winy szkodę innej osobie D Ten ktoś musi tę szkodę naprawić Budowa normy trójczłonowa § 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. H -> D albo S Pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwioneg o okolicznościami Nie wolno zabić człowieka Kara pozbawienia wolności od roku do lat 10 Koncepcja norm sprzężonych Norma 1: sankcjonowana (dla podmiotu) „ Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami” - nie wolno zabijać pod wpływem silnego wzburzenia Norma 2: sankcjonująca (dla organu) „ podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” – na zabijającego trzeba nałożyć określoną sankcję.
