Temat 1: PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O PRAWIE. 1. Pojęcie

Temat 1: PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O PRAWIE.
1. Pojęcie prawa:
2. Norma prawna i przepis prawny:
3. Funkcje i zadania prawa:
4. Prawo naturalne a stanowione:
5. Gałęzie i dziedziny prawa:
IURI OPERAM DATURUM PRIUS NOSSE OPORTET,
UNDE NOMEN IURIS DESCENDAT.
EST AUTEM A IUSTITIA APPELLATUM:
NAM UT ELEGANTER CELSUS DEFINIT,
IUS EST ARS BONI ET AEQUI.
Zamierzając studiować prawo należy najpierw wiedzieć, skąd pochodzi słowo prawo. Jest bowiem
ono nazwane tak od sprawiedliwości, albowiem, jak to elegancko określa Celsus, prawo jest sztuką
tego, co dobre i słuszne.
PRAECEPTA SUNT HAEC:
HONESTE VIVERE, ALTERUM NON LAEDERE,
SUM CUIQUE TRIBUERE.
Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiego nie krzywdzić, oddać każdemu to, co mu się
należy.
Ulpianus
normy prawne stanowią podstawowy wyznacznik ludzkiego postepowania. Łącznie z normami
moralnymi, obyczajowymi i normami religijnymi tworzą grupę norm społecznych,
prawo w ujęciu podmiotowym:
− prawo to zespół norm ogólnych wydanych lub usankcjonowanych przez państwo
i zagwarantowanych przymusem państwowym,
− prawo to zbiór uporządkowanych zasad postępowania, pochodzących od państwa
i zabezpieczonych sankcją prawną,
prawo w ujęciu przedmiotowym:
− to zbiór uprawnień przysługujących jednostce przez obowiązujące akty prawne służące
zabezpieczeniu jej interesów i dające swobodę działania, np. prawo do życia, prawo do
nauki, prawo do zabezpieczenia społecznego.
Norma prawna:
norma prawna – to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w
najprostszym przypadku musi odpowiadać na przynajmniej 2 następujące pytania: kto i w
jakich okolicznościach, jak powinien się zachować,
za naruszenie normy prawnej istnieje możliwość stosowania przez państwo sankcji wobec
sprawcy,
przepis prawny – to nie reguła postępowania, ale jej zapis w postaci paragrafu, artykułu,
punktu czy ustępu, np. §, art., ust.
norma prawna zawiera 3 elementy:
Strona 1 z 3
H–D–S
Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...) obowiązany jest zwrócić
kupującemu pobrana różnicę (...) lub podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.
hipoteza – określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachować się w
sposób przewidziany przez normę,
Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (... )
dyspozycja – określa wzór powinnego zachowania się, formułuje zakazy, nakazy lub
dozwolenia, czyli nakłada uprawnienia lub obowiązki,
(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...)
sankcja – konsekwencje za zachowanie niezgodne z normą.
(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.
Przykład:
art. 148 kk „kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat
8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywocia”.
wyróżniamy 3 rodzaje norm prawnych:
− normy nakazujące: określają zgodny z obowiązującym prawem sposób postępowania, np.
nakaz jazdy w lewo.
− normy zakazujące: określają działania niedozwolone, np. zakaz wjazdu, zakaz palenia,
− normy dozwalające – określają prawnie dozwolone działania adresata normy.
Funkcje i zadania prawa:
Prawo jest czynnikiem kontroli i oceny społecznych zachowań. Jego podstawowymi funkcjami są:
regulacja życia społecznego:
− zapewnia obywatelom poczucie bezpieczeństwa, utrwala istnienie ładu społecznego
wychowawcza:
− kształtowanie pozytywnych zachowań
dystrybucyjna:
− rozdział dóbr społecznych
represyjna:
− wymierzanie kar za przestępstwa
kulturotwórcza:
− utrzymanie ciągłości historycznej narodu i państwa
Prawo naturalne a stanowione:
prawo naturalne:
− prawo naturalne stanowi ogół norm, które obowiązują całe społeczeństwo i władzę
państwową, niezależnie od tego, czy zostało przez tę władzę ustanowione i uznawane
− prawo naturalne wywodzi się bezpośrednio z natury pojmowanej jako środowisko
naturalne przyrodnicze,
− to prawo przyrodzone człowiekowi, wypływa z jego natury,
− proces w Norymberdze (oskarżała ich „cywilizacja”).
prawo stanowione:
− to ogół norm zachowania ustanowionych lub uznawanych przez państwo
i zagwarantowanych przymusem. To prawo pozytywne.
Strona 2 z 3
HUGO GROCJUSZ
jednym z najwybitniejszych myślicieli prawnopolitycznych i jednocześnie przedstawicieli prawa
natury jest Hugo Grocjusz (1583-1645), Holender,
usytuował on prawo natury ponad prawem pozytywnym:
„prawo naturalne jest to nakaz prawego rozumu, który wskazuje, że w każdej czynności tkwi
moralna ohyda lub moralna konieczność i w konsekwencji Bóg, który jest twórcą natury,
czynności takiej zabrania lub nakazuje”
Grocjusz wskazał na 4 główne zasady prawa naturalnego mające służyć za podstawę dla porządku
prawnego:
− obowiązek dotrzymywania umów,
− zakaz naruszania cudzej własności,
− obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej z własnej winy,
− zasada karalności przestępców.
Gałęzie prawa.
− konstytucyjne,
− administracyjne,
− cywilne,
− karne,
− rodzinne i opiekuńcze,
− finansowe,
− pracy,
− międzynarodowe prywatne,
− międzynarodowe publiczne,
− europejskie,
− kościelne,
− zwyczajowe.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Pytania:
1. Jakie mogą zachodzić związki między prawem a moralnością?
2. Na czym może polegać konflikt między prawem naturalnym a stanowionym?
Strona 3 z 3