Tabela 1. Kształtowanie się dochodowych elastyczności popytu na
advertisement
Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 1 MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE REGULAMIN PRZEDMIOTU 1. Zajęcia odbywają się według planów i programów nauczania obowiązujących w Akademii Rolniczej w Poznaniu. 2. Okresem zaliczeniowym jest semestr. Zajęcia prowadzone są w III semestrze na II roku studiów w wymiarze 30 godzin wykładów i 30 godzin ćwiczeń w semestrze. 3. Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest obecność na zajęciach i uzyskanie oceny pozytywnej z ćwiczeń i egzaminu końcowego. 4. Udział we wszystkich zajęciach dydaktycznych z przedmiotu jest obowiązkowy. Nieobecność powyżej 20% zajęć ćwiczeniowych (więcej niż 1 zajęcie) powoduje skreślenie z listy studentów. Prowadzący ustala termin i tryb odrabiania zaległości. 5. Na ocenę końcową z ćwiczeń składa się wynik z kolokwium oraz aktywność na zajęciach. Kolokwium odbywa się w terminie wyznaczonym przez prowadzącego przy konsultacji ze studentami. Przy zaliczeniu kolokwium, ćwiczeń oraz egzaminu stosuje się oceny: bardzo dobry – 5,0 dostateczny plus – 3,5 dobry plus – 4,5 dostateczny – 3,0 dobry – 4,0 niedostateczny – 2,0 Student zobowiązany jest do zaliczenia kolokwium w terminie określonym przez prowadzącego, zgodnie z planem zajęć w roku akademickim 2005/06. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności na wyznaczonym terminie kolokwium wystawiona jest ocena niedostateczna (2,0). 6. Wymagania warunkujące zaliczenie przedmiotu: Przedmiot międzynarodowe stosunki gospodarcze realizowany w formie ćwiczeń i wykładów i kończy się egzaminem po uprzednim uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń. Egzamin w pierwszym terminie ma formę pisemną polegającą na udzieleniu przez zdających poprawnych odpowiedzi na pytania podawane kolejno po udzieleniu odpowiedzi w ciągu dziesięciu minut na każde pytanie. Pytania egzaminacyjne formułowane są na podstawie treści prowadzonych wykładów i zalecanej literatury przedmiotu przy czym są one różne dla dwóch grup i różne dla każdego egzaminu w danym roku (przy założeniu drugiego terminu i egzaminów poprawkowych) w poszczególnych latach. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności na wyznaczonym terminie egzaminu wystawiona jest ocena niedostateczna (2,0). 7. Studentowi przysługuje jedna możliwość poprawiania egzaminu oraz tryb zaliczenia komisyjnego przewidziany Regulaminem Studiów (punkt IV §23/6 i 7). Kierownik przedmiotu Prof. dr hab. Zdzisław W. Puślecki TREŚĆ PROGRAMOWA ĆWICZEŃ 1. Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej. pojęcie i zakres przedmiotu: międzynarodowe stosunki gospodarcze; pojęcie międzynarodowego podziału pracy i czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy; globalizacja współczesnej gospodarki światowej (pojęcie i aspekty globalizacji). Międzynarodowe przepływy czynników produkcji pojęcie, istota i przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji; korzyści z wywozu czynników produkcji; międzynarodowe przepływy kapitału (pojęcie i klasyfikacja międzynarodowych ruchów kapitału, formy przepływów kapitału); inwestycje bezpośrednie (inwestycje bezpośrednie a inwestycje portfelowe, korporacje transnarodowe, strategia przedsiębiorstwa a inwestycje bezpośrednie, eklektyczna teoria handlu międzynarodowego, wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju wywożącego i przywożącego kapitał, znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej); Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 2 międzynarodowe przepływy siły roboczej (przyczyny i ekonomiczne skutki migracji siły roboczej); międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej; 2. Międzynarodowe przepływy czynników produkcji (c.d.) Ceny w handlu międzynarodowym. Pojęcie i charakter ceny światowej; mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w krótkim okresie (towary wystandaryzowane, towary zindywidualizowane); mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w długim okresie (pojęcie terms of trade i ich rodzaje, przyczyny poprawy i pogarszania się terms of trade). 3. Wzrost gospodarczy i ewolucja handlu międzynarodowego. pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego; skutki wzrostu gospodarczego dla handlu międzynarodowego (wzrost zrównoważony, niezrównoważony); wpływ wzrostu gospodarczego na terms of trade i dobrobyt kraju (wzrost gospodarczy zastępujący import, wzrost zubażający); źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy (wzrost czynnikowoneutralny, wzrost zasobów kapitału, wzrost zasobów pracy, twierdzenie Rybczyńskiego, proces deindustrializacji); korzyści z handlu międzynarodowego towarami i usługami; ewolucja handlu światowego (struktura towarowa i geograficzna, dynamika); handel zagraniczny Polski; Wzrost i rozwój gospodarczy krajów rozwijających się. charakterystyka krajów rozwijających się (kryteria podziału, cechy); teoria handlu międzynarodowego a rozwój gospodarczy krajów rozwijających się (teoria zależności, teoria wzrostu zubażającego, teoria Prebisha); polityka handlowa krajów rozwijających się zmierzająca do zwiększenia korzyści z handlu międzynarodowego (próby stabilizacji cen eksportowanych surowców a międzynarodowe porozumienia towarowe; zmiana struktury produkcji a strategia antyimportowa i proeksportowa); kryzys zadłużeniowy i możliwości jego rozwiązywania (skala problemu, przyczyny i zagrożenia związane z kryzysem, współczesne kryzysy finansowe a kryzys azjatycki); próby przedsięwzięć integracyjnych krajów rozwijających się; kartele międzynarodowe (OPEC); problemy rozwoju i wymiany zagranicznej krajów rozwijających się na przełomie XX i XXI wieku. 4. Kolokwium. 5. Polityka handlowa. Środki kontroli handlowej. pojęcie i instrumenty (narzędzia) polityki handlowej – klasyfikacja; pojęcie i rodzaje cła, taryfa celna, wartość celna towaru; mechanizm działania cła (ekonomiczne skutki cła); stopień protekcji celnej (efektywna i nominalna stopa protekcji); efekt kreacji i przesunięcia handlu; środki antydumpingowe (kodeks antydumpingowy); środki parataryfowe i pozataryfowe w polityce handlowej; pojęcie i rodzaje środków parataryfowych (opłaty wyrównawcze; opłaty fiskalne; opłaty specjalne; podatki; subsydia eksportowe, bezpośrednie i pośrednie a ekonomiczny mechanizm działania; depozyty importowe; kontyngenty taryfowe; inne środki parataryfowe); pojęcie i rodzaje środków pozataryfowych (ograniczenia ilościowe, skutki, rodzaje; licencje importowe; dobrowolne ograniczenia; ograniczenia dewizowe i ich zakres; reguły pochodzenia; zakupy rządowe; wymóg składnika krajowego; normy techniczne, sanitarne i weterynaryjne); instrumenty handlowe WPR skuteczność środków polityki handlowej i przemiany w ich stosowaniu. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 3 6. WTO rola GATT/WTO w liberalizacji handlu międzynarodowego (zasady, struktura, rundy itp.) Runda Katarska; Liberalizm i protekcjonizm w polityce handlowej (argumenty). Wzrost handlu kontrolowanego. Integracja gospodarcza na świecie. istota międzynarodowej integracji gospodarczej; czynniki sprzyjające i utrudniające procesy integracyjne; podstawowe formy instytucjonalno-organizacyjne, typy i mechanizmy międzynarodowej integracji gospodarczej; ich rola w gospodarce; przykłady ugrupowań integracyjnych w gospodarce światowej (NAFTA, FTAA, MERCOSUR, ASEAN, APEC, SPARTECA); 7. Unia Europejska jako najbardziej zaawansowana forma integracji gospodarczej. pogłębianie i poszerzanie integracji WE/UE, etapy integracji europejskiej; Unia Gospodarcza i Walutowa, EBC, ESBC; Euro jako nowy pieniądz; 8. Międzynarodowe stosunki finansowe. pojęcie i struktura bilansu płatniczego (bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych); równowaga bilansu płatniczego (przyczyny i konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego, mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego: cenowy, dochodowy, monetarny); pojęcie kursu walutowego, ustalanie poziomu kursu walutowego (czynniki określające poziom kursu walutowego); rynek walutowy, rodzaje transakcji na międzynarodowym rynku walutowym; polityka dostosowawcza (przyczyny i cele a równowaga zewnętrzna i wewnętrzna; narzędzia a polityka zmiany wydatków i polityka przesuwania wydatków; ograniczenia a podejście absorpcyjne, diagram Swana). Lub: Podstawowe zagadnienia z zakresu organizacji i techniki handlu zagranicznego. dokumenty transportowe; warunki płatności w handlu zagranicznym; obsługa celna towarów. 9. Kolokwium. 10. Repetytoium LITERATURA PODSTAWOWA DO ĆWICZEŃ: Budnikowski Adam, (2003): Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2. Puślecki Zdzisław W., (2001): Środki kontroli handlowej Unii Europejskiej w warunkach globalizacji, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 3. Rymarczyk J., red. nauk.(2006): Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 4. Bożyk P., Misala J., Puławski M. (2001): Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 5. Misala J., (2005): Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania, Szkoła główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 6. Oziewicz E. red. nauk. (2006): Przemiany we współczesnej gospodarce światowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 7. Świerkocki J. (2004): Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 8. Jantoń-Drozdowska E. (2004): Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Przedsiębiorstwo Wydawnicze: Ars boni et aequi, Poznań 9. Oziewicz E. red. nauk. (2001): Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN 10. Flejterski S., Wah; P.T., (2003): Ekonomia globalna. Synteza., Wydawnictwo Difin, Warszawa 1. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 4 11. Budnikowski A., Kawecka-Wyrzykowska E. red. nauk. (2000): Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Warszawa 12. Kisiel-Łowczyc A.B. red. nauk. (2000): Współczesna gospodarka światowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 13. Hoekman B., tłum. Kostecki M. M. (2002): Ekonomia światowego systemu handlu. WTO zasady i mechanizmy negocjacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 14. Jantoń-Drozdowska E. (1998): Regionalna integracja gospodarcza, Warszawa-Poznań 15. Liberska B. red. nauk. (2002): Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, WYBRANE ZAGADNIENIA ("PRZEWODNIK” PO ĆWICZENIACH Z MSG) Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej. - pojęcie i zakres przedmiotu: międzynarodowe stosunki gospodarcze; - pojęcie międzynarodowego podziału pracy i czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy; - międzynarodowy podział pracy a gospodarka światowa - globalizacja współczesnej gospodarki światowej (pojęcie, rodzaje i aspekty globalizacji). Wybrane zagadnienia Międzynarodowe stosunki gospodarcze - część ekonomi zajmująca się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów i usług, przepływami finansowymi i ruchem czynników produkcji. Międzynarodowy podział pracy – jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych. Czynniki określające międzynarodowy podział pracy: 1. Czynniki strukturalne (różnice w zasobach bogactw naturalnych, różnice w zasobach pracy, różnice w zasobach kapitału) 2. Czynniki techniczne (rewolucja naukowo-techniczna, formy współpracy naukowotechnicznej) 3. Czynniki instytucjonalne (ustrój polityczny, polityka gospodarcza, traktaty i umowy międzynarodowe) 4. Czynniki koniunkturalne Globalizacja – to proces coraz bliższego, realnego scalania gospodarek narodowych, przejawiającego się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych, będący efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę państw całego świata jako rynku zbytu. Aspekty globalizacji: Globalizacja hegemonialna Globalizacja trójbiegunowa Globalizacja multilateralna (multicentryczna) Międzynarodowe przepływy czynników produkcji pojęcie, istota i przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji; korzyści z wywozu czynników produkcji; międzynarodowe przepływy kapitału (pojęcie i klasyfikacja międzynarodowych ruchów kapitału, formy przepływów kapitału); Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 5 inwestycje bezpośrednie (inwestycje bezpośrednie a inwestycje portfelowe, korporacje transnarodowe, strategia przedsiębiorstwa a inwestycje bezpośrednie, eklektyczna teoria handlu międzynarodowego, wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju wywożącego i przywożącego kapitał, znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej); międzynarodowe przepływy siły roboczej (przyczyny i ekonomiczne skutki migracji siły roboczej); międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej; Wybrane zagadnienia. Przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji: chęć uzyskania większego dochodu; trudność lub niemożność ich zastosowania na rynku wewnętrznym. Międzynarodowe przepływy kapitału: Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu – każdy ruch kapitału przez granicę odnotowany w bilansie płatniczym. Podmioty uczestniczące w tak rozumianym obrocie kapitałowym: – przedsiębiorstwa, – gospodarstwa domowe, – banki komercyjne, – budżety różnych szczebli’ – bank centralny. Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu – podejmowany w celu uzyskania zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny. Formy przepływu kapitału w wąskim znaczeniu Wg okresu, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału: – krótkookresowy ruch kapitału (kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych, krótkookresowe lokaty na rynku walutowym); – długookresowy ruch kapitału (pow. 1 roku). Wg pochodzenia: – przepływ kapitału ze źródeł publicznych (budżety różnego rodzaju agend rządowych, budżety lokalne, organizacji międzynarodowych; realizacja celów makroekonomicznych lub regionalnych; – przepływ kapitału ze źródeł prywatnych (wywóz kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne, cel: osiągnięcie zysku). Wg formy wywożonego kapitału: – lokaty na rynku walutowym; – kredyty handlowe; – inwestycje portfelowe; – kredyty finansowe; – inwestycje bezpośrednie. Lokaty na rynku walutowym – obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym. Kredyty handlowe – związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są one udzielane przez eksportera importerowi i często są elementem zwiększającym konkurencyjność danego towaru. Inwestycje portfelowe – długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza obligacjach i akcjach. Dominującą formę zagranicznych inwestycji portfelowych stanowi obecnie zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 6 Kredyty finansowe polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania. Formę pożyczek finansowych przybierają przede wszystkim kredyty udzielane przez banki, a niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe. Stosując jako kryterium podziału rodzaj stopy procentowej, można wyróżnić kredyty finansowe udzielane wg stałej lub płynnej stopy procentowej. Inwestycje bezpośrednie – podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa. Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest jedną z cech odróżniających inwestycje bezpośrednie od inwestycji portfelowych. Czynniki skłaniające przedsiębiorstwo do zagranicznych inwestycji bezpośrednich można przedstawić posługując się tzw. eklektyczną teorią produkcji międzynarodowej, sformułowaną przez J.Dunninga. jest ona podsumowaniem większości korzyści odnoszonych przez przedsiębiorstwo dążące do umiędzynarodowienia swej produkcji przez wywóz kapitału. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA DECYZJĘ O INTERNACJONALIZACJI PRODUKCJI PRZEDSIĘBIORSTWA Walory przedsiębiorstwa Korzyści z możliwości Korzyści i zagrożenia związane z możliwe do internalizacji procesu lokalizacją części działalności p-stwa za spożytkowania za gospodarowania granicą granicą kraju-siedziby wielkość obniżenie kosztów ceny i jakość czynników produkcji przedsiębiorstwa produkcji w wyniku (płace i stopa procentowa, np. zwiększenia skali produkcji kwalifikacje i wydajność siły roboczej) pozycja monopolistyczna obniżenie kosztów w dostępność komunikacyjna i koszty wyniku rozłożenia transportu marka niektórych kosztów (np. ustawodawstwo regulujące unikalna technologia marketingu) na większą działalność obcego kapitału potencjał badawczy produkcję wielkość rynku i możliwość lokowania zasoby uniknięcie kosztów prawnej na nim produktu finalnego kwalifikowanej siły ochrony własności (np. przy polityka handlowa prowadzona w roboczej transferze technologii) kraju ewentualnej filii zasoby wysoko możliwość manipulowania stopień podobieństwa kulturowego kwalifikowanej kadry cenami w obrocie między (język, alfabet, religia) menedżerskiej filią a centralą (np. dla stosunek społeczeństwa do uniknięcia czy zmniejszenia obecności obcego kapitału podatków) Czynniki wpływające na przyrost inwestycji: – postęp techniczny – procesy integracyjne zwłaszcza w Europie Zachodniej – procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej (prywatyzacja i deregulacja niektórych branż – wzrost możliwości zagranicznej ekspansji kapitałowej przedsiębiorstw), – rozwój wielkich korporacji transnarodowych Znaczenie: W krótkim okresie czasu inwestycje dokonywane za granicą prowadzą przede wszystkim do pogorszenia bilansu płatniczego w kraju wywożącego kapitał (koszty założenia filii), zmienia się to w momencie, gdy przedsiębiorstwa te zaczną przynosić zysk, którego część będzie transferowana do kraju pochodzenia kapitału; Wpływ inwestycji zagranicznych na wielkość zatrudnienia w kraju pochodzenia (w sposób pośredni na wielkość eksportu); Korzyści z dopływu inwestycji w krajach rozwijających się – stają się ważnym środkiem zwiększającym fundusz inwestycji, a tym samym poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia, stanowią szanse poprawy bilansu płatniczego, kraje te mają możliwość podniesienia poziomu zaawansowania technicznego swej gospodarki (transfer technologii); Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska Zob. 7 Korzyści z dopływu inwestycji w krajach rozwiniętych – źródło transferu technologii, środek wzbogacający istniejącą wiedzę, źródło zwiększania podaży środków kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej zaawansowanych gospodarczo, może doprowadzić do normalizacji sytuacji rynkowej; Skutkiem dopływu kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich jest występowanie obawy przed politycznymi następstwami zdominowania gospodarki narodowej przez obcych właścicieli, w bogatych w surowce krajach rozwijających się – obawy dotyczą nadmiernej i sprzecznej z długookresowym interesem tych państw eksploatacji ich zasobów surowcowych; niechęć do inwestorów zagranicznych (Polska – Niemcy, Litwa – Polska); możliwość regulowania warunków działania obcego kapitału przez państwo zezwalające na podejmowanie w danym kraju IB (przepisy, wykluczenie możliwości przejęcia pakietu akcji, opłaty za korzystanie z zasobów); próba stworzenia kodeksu postępowania KT na forum ONZ. Roczniki i opracowania dotyczące bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., http://paiz.gov.pl oraz NBP http://www.nbp.gov.pl . na świecie: UNCTAD http://www.unctad.org/en/docs/wir2006_en.pdf Międzynarodowe przepływy siły roboczej. Ekonomiczne skutki migracji siły roboczej: pozytywną stroną migracji zarobkowej dla kraju pochodzenia siły roboczej jest zmniejszenie jej podaży na wewnętrznym rynku pracy, transfer części zarobków do kraju macierzystego emigrantów straty – na emigrację decydują się zazwyczaj ludzie młodzi, o najwyższych kwalifikacjach, korzyści i straty kraju przyjmującego imigrantów są najczęściej odwrotnością korzyści i strat kraju pochodzenia emigrantów (zwiększenie podaży, spadek poziomu płac, wzrost dyscypliny pracy i wymagań, dostęp do kwalifikacji – szersza oferta rynkowa, koszty dostosowywania imigrantów do życia w nowych warunkach, koszty społeczne np. wzrost przestępczości). Ceny w handlu międzynarodowym. Pojęcie i charakter ceny światowej; mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w krótkim okresie (towary wystandaryzowane, towary zindywidualizowane); mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w długim okresie (pojęcie terms of trade i ich rodzaje, przyczyny poprawy i pogarszania się terms of trade). Wybrane zagadnienia. Czynniki wpływające na poziom ceny światowej (i krajowej): ♪ protekcjonistyczna polityka ekonomiczna poszczególnych państw; ♪ monopolizacja produkcji i zbytu towarów na rynkach światowych przez korporacje transnarodowe; ♪ proces internacjonalizacji życia gospodarczego (wynik postępu technologicznego i polityki integracyjnej państw); ♪ procesy międzynarodowej integracji gospodarczej; ♪ kształtowanie się relacji podaży i popytu. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 8 Towary będące przedmiotem wymiany międzynarodowej z punktu widzenia sposobu kształtowania się ich cen na rynku światowym można podzielić na dwie grupy: 1) towary wystandaryzowane – masowe, posiadające jednolity charakter – są to surowce mineralne, pewna część artykułów żywnościowych oraz niektóre półfabrykaty przemysłowe. Towary te niezależnie od kraju pochodzenia są doskonałymi substytutami i zaspakajają potrzeby w sposób identyczny, a ich cechy fizyczno-chemiczne można łatwo ocenić. Czyli, są to towary, których ich walory użytkowe są identyczne i łatwe do jednoznacznej klasyfikacji, bez względu na miejsce ich wytworzenia. Są zastępowalne. Ich ceny charakteryzują się brakiem krótkookresowej stabilności, podlegają one w krótkim okresie znacznym wahaniom.. 2) towary zindywidualizowane – tj. przemysłowe, zarówno gotowe, jak i części oraz podzespoły, niektóre półfabrykaty (specjalne gatunki stali, niektóre półprodukty chemiczne), a także luksusowe towary konsumpcyjne (np. niektóre gatunki tytoniu, win, koniaków). Ich główną cechą jest duże zróżnicowanie np. różna jakość, sposób wykończenia, trwałość, opakowanie, technologia itp. Są to więc towary charakteryzujące się walorami użytkowymi określonymi przez potrzeby indywidualnych odbiorców lub poszczególnych segmentów rynku. Nie są one doskonałymi substytutami, ich ceny odznaczają się dużą stabilnością w krótkich okresach. Elastyczność – relacja stosunkowej zmiany zmiennej zależnej (popyt, podaż) do zmiany zmiennej niezależnej (cena, dochody). 1. Cenowa elastyczność popytu (-) ♦ punktowa Edp = ∆D/D : ∆P/P ♦ łukowa Edp = (D0 – D1)/(D0 + D1) : (P0 – P1)/(P0 + P1) D – wielkość popytu przed zmianą (D0), po zmianie ceny (D1) P0 – pierwotny poziom ceny, P1 – nowy poziom ceny 2. Cenowa elastyczność podaży (-) Esp = ∆S/S : ∆P/P 3. Cenowa elastyczność mieszana popytu: sybstytucyjna i komplementarna Edpm = ∆Da/Da : ∆ Pb/Pb Edpm –elastyczność cenowa mieszana Da – popyt na dobro a Pb – cena dobra b komplementarnego lub substytucyjnego względem dobra a 4. Cenowa elastyczność podaży Esp = ∆S/S : ∆P/P 5. Dochodowa elastyczność popytu (+) Edy = ∆D/D : ∆Y/Y 6. Dochodowa elastyczność podaży Esy = ∆S/S : ∆Y/Y Objaśnienia: S – podaż, ∆S – zmiana podaży, P – cena, ∆P – zmiana ceny, D – popyt, ∆D – zmiana popytu, P – cena, ∆P – zmiana ceny, Y – dochód, ∆Y – zmiana dochodu Podaż artykułów rolnych charakteryzuje się niską elastycznością względem popytu i ceny. Wynika to ze specyfiki ich produkcji i zbytu. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności podaży artykułów rolnych: stosunkowo długi cykl produkcyjny – reakcja producentów lub dystrybutorów na zmianę popytu jest więc ograniczona; wysokie koszty magazynowania towarów (nietrwałość artykułów żywnościowych) – ograniczają posiadanie odpowiedniej ilości zapasów, zmniejszając możliwość dostosowania do popytu; wysoki stopień rozdrobnienia produkcji i opóźnienia w przekazie informacji rynkowych do bezpośredniego producenta; specyficzna organizacja sieci zbytu – w sferze skupu i dystrybucji na ogół działają pośrednicy; polityka rządów krajów eksportujących – jeśli chodzi o wielkość wpływów dewizowych kraju w istotny sposób decydują dochody z eksportu tych towarów, polityka rządów prowadzi do utrzymania podaży na niezmienionym lub nawet wyższym poziomie, bez względu na kształtowanie się ich cen; protekcjonizm rolny i/lub polityka stabilizacji dochodów farmerów w krajach wysoko rozwiniętych – sprzedaż nadwyżek rolnych za granicę, bez względu na ceny światowe, nawet poprzez subsydiowanie tego eksportu. Elastyczność podaży surowców – jest z reguły większa od elastyczności podaży towarów rolnych. Wynika to z następujących względów: mniejsze rozproszenie producentów i dystrybutorów, stąd sygnały rynkowe docierają do nich szybko i bez większych zakłóceń; Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 9 większe możliwości składowania, co umożliwia szybszą reakcję na zmianę popytu. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności podaży surowców naturalnych: podaż towarów limitują względy techniczno-produkcyjne – wysoka kapitałochłonność i wysoki udział kosztów stałych oraz czasochłonny i kosztowny cykl inwestycyjny, stąd też reakcja na zmianę cen jest ograniczona; polityka rządów krajów eksportujących – w krajach silnie uzależnionych od dochodów z eksportu surowców spadek cen nie wywołuje ograniczenie dostaw, ponieważ nadrzędnym celem rządu są dochody dewizowe. W wypadku towarów surowcowo-rolniczych poziom elastyczności popytu względem ceny i dochodu jest również niewysoki. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności popytu na towary rolne: szczególna rola, jaką spełniają te towary w zaspokajaniu podstawowych potrzeb organizmu ludzkiego – import tych dóbr uzupełnia na ogół produkcję krajową, stąd w wypadku podst. towarów rolnych nawet wzrost cen nie powoduje spadku popytu; wraz ze wzrostem dochodów udział wydatków na żywność w całości wydatków maleje (prawo Engla); trudności magazynowania; rozdrobnienie konsumentów. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności popytu na surowce naturalne: duża zależność procesów technologicznych od systematycznych dostaw surowców; stan koniunktury gospodarczej – jej poprawa zwiększa popyt na surowce, a tym samym może spowodować wzrost cen, przy braku odpowiednich zapasów; czynniki pozaekonomiczne – wydarzenia polityczne i społeczne o zasięgu ponadregionalnym oraz fałszywe sygnały rynkowe, które mogą wywołać ruchy cen o charakterze spekulacyjnym. Przyczyny większej elastyczności podaży towarów zindywidualizowanych: mniejsza zależność produkcji od warunków naturalnych; większa możliwość zmiany skali produkcji i jej struktury w celu dostosowania się do zmieniającej się struktury popytu; większa możliwość dostosowywania poziomu zapasów do zmian popytu ze względu na niższe koszty składowania gotowych produktów; większa koncentracja produkcji, co umożliwia odpowiednie dostosowywanie rozmiarów podaży; tylko w przypadku wyjątkowo zindywidualizowanych wyrobów elastyczność podaży może być mniejsza. Przyczyny większej elastyczności popytu na artykuły przemysłowe: wzrost dochodów konsumentów towary wysoce zindywidualizowane charakteryzują się niewielką cenową elastycznością podaży, popytu ze względu na ograniczone możliwości zmiany producentów; towary przemysłowe mniej zindywidualizowane są bardziej elastyczne względem ceny, co wynika z większej możliwości substytucji dostawców; usztywnienie popytu względem ceny może być wzmocnione poprzez oddziaływanie marketingowe na popyt. TERMS OF TRADE Dla badania długookresowych zmian warunków wymiany w handlu międzynarodowym stosuje się następujące wskaźniki terms of trade: ♣ Cenowe terms of trade (nominalne) Formuła: TotC = Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) lub TotC = Pex(t)/Pim(t) : Pex(0)/Pim(0) Pex(t) – ceny eksportowe w okresie badanym Pex(0) – ceny eksportowe w okresie podstawowym Pim(t) – ceny importowe w okresie badanym Pim(0) - ceny importowe w okresie podstawowym Szczególną odmianą cenowych terms of trade są tzw. towarowe terms of trade Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 10 ♣ Dochodowe terms of trade Formuła: TotD = ( Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) ) Qex lub TotD =( Pex(t)/Pim(t) : Pex(0)/Pim(0) ) Qex Qex – indeks eksportu w cenach stałych ♣ Realne terms of trade (ilościowe) Formuła: TotR = Qex(t)/Qex(0) : Qim(t)/Qim(0) lub TotR = Qex(t)/Qim(t) : Qex(0)/Qim(0) Q (t) – wolumen eksportu/importu w okresie badanym Q (0) – wolumen eksportu/importu w okresie podstawowym Czynnikowe terms of trade Jednoczynnikowe terms of trade. Formuła: TotC’ = ( Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) ) W ex W ex – indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym. ♣ Dwuczynnikowe terms of trade Formuła: TotC’’ = (Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) ) W ex/W im W ex – indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym danego kraju W im – indeks wydajności w sektorze eksportowym kraju partnera (lub indeks wydajności w imporcie danego kraju) Żródło: Misala J., (2005): Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania, Szkoła główna Handlowa w Warszawie, Warszawa Mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w długim okresie. Międzynarodowe ceny towarów wskazują również tendencje do zmian w długim okresie, kiedy zazwyczaj mamy do czynienia z istotnymi przemianami o charakterze strukturalnym i technicznym. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 11 Towarzyszą temu wyraźne zmiany w dochodach. Dlatego też w analizach długookresowych zmian cen w handlu międzynarodowym wykorzystuje się przede wszystkim wskaźniki dochodowej elastyczności popytu i podaży. Istotna jest również analiza wskaźników TOT. („warunków wymiany”). Przyczyny pogarszania się terms of trade krajów eksportujących głównie towary standardowe. Przyczyny pogarszania się TOT (a zatem także względnego zubożenia) krajów eksportujących głównie towary (także usługi) standardowe (surowce naturalne, usługi fryzjerskie) są zróżnicowane. Ogólnie jednak chodzi przede wszystkim o skutki określonego kształtowania się dochodowych elastyczności popytu na te towary i ich podaży. Tabela 1 Kształtowanie się dochodowych elastyczności popytu na towary standardowe i ich podaż. Niska dochodowa elast. podaży i jej Niska dochodowa elast. popytu i jej przyczyny przyczyny Artykuły żywnościowe Działanie prawa Engla, zgodnie z którym w miarę Dostosowywanie się producentów i wzrostu dochodów (zwłaszcza po przekroczeniu eksporterów do zmian po stronie odpowiedniego ich poziomu) popyt na artykuły popytu. podstawowe wzrasta wolniej niż zapotrzebowanie na Ograniczone możliwości wyroby przemysłowe i usługi. stymulowania rozwoju popytu Zmiany w strukturze spożycia sprowadzają się do zagranicznego. względnego zmniejszenia popytu na artykuły prostsze i tańsze, co w sumie hamuje wzrost ogólnego popytu na podstawowe artykuły rolno-spożywcze. Hamowanie przez wiele krajów świata rozwoju importu wskutek prowadzenia polityki samowystarczalności żywnościowej i bezpieczeństwa żywnościowego. Niska dochodowa elast. podaży i jej Niska dochodowa elast. popytu i jej przyczyny przyczyny Surowce naturalne Wysoka dynamika postępu technicznego, prowadząca do Dostosowywanie się producentów i zwiększenia oszczędności surowców i do zmniejszenia eksporterów do zmian po stronie ich strat w procesach produkcji. popytu. Postępująca substytucja surowców naturalnych przez Ograniczone możliwości syntetyki (np. zastępowanie kauczuku naturalnego stymulowania popytu zagranicznego. kauczukiem syntetycznym). Prowadzenie przez wiele krajów świata tzw. polityki bezpieczeństwa narodowego. Tabela 1. Przyczyny poprawy terms of trade krajów eksportujących głównie towary zidywidualizowane. Przyczyny długookresowej poprawy TOT krajów specjalizujących się głównie w produkcji i eksporcie towarów zindywidualizowanych również są zróżnicowane – głównie chodzi o skutki określonego kształtowania się dochodowych elastyczności popytu na te towary i ich podaży. Tabela 2. Kształtowanie się dochodowych elastyczności popytu na towary zindywidualizowane i ich podaż. Wysoka doch. elast. podaży i jej Wysoka dochodowa elast. popytu i jej przyczyny przyczyny Działanie prawa Engla, zgodnie z którym w miarę Możliwość dostosowania się wzrostu dochodów (będących do dyspozycji po producentów i eksporterów do zmian zaspokojeniu podstawowych potrzeb) szybciej wzrasta po stronie popytu. popyt na towary przemysłowe oraz na usługi. Możliwość stymulowania popytu (w Zmiany w strukturze konsumpcji towarów przemysłowych tym zagranicznego) przez (także usług), sprowadzające się m.in. do relatywnego wykorzystywanie różnorodnych wzrostu zapotrzebowania na bardziej skomplikowane i dywersyfikacji towarów i usług. droższe towary przemysłowe (także usługi) typu Możliwości wykorzystywania konsumpcyjnego, co prowadzi do wzrostu ich wartości różnorodnych instrumentów Tabela 2. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 12 międzynarodowej oraz cen relatywnych (tzn. w porównaniu z cenami towarów standardowych). Postępujący proces internacjonalizacji i liberalizacji życia gospodarczego, prowadzący m.in. do poprawy warunków życia ludności świata. zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej. Wzrost gospodarczy i ewolucja handlu międzynarodowego. pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego; skutki wzrostu gospodarczego dla handlu międzynarodowego (wzrost zrównoważony, niezrównoważony); wpływ wzrostu gospodarczego na terms of trade i dobrobyt kraju (wzrost gospodarczy zastępujący import, wzrost zubażający); źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy (wzrost czynnikowo-neutralny, wzrost zasobów kapitału, wzrost zasobów pracy, twierdzenie Rybczyńskiego, proces deindustrializacji); korzyści z handlu międzynarodowego towarami i usługami; ewolucja handlu światowego (struktura towarowa i geograficzna, dynamika); handel zagraniczny Polski; Wybrane zagadanienia. Skutki wzrostu gospodarczego dla handlu międzynarodowego (wykresy). Wzrost gospodarczy – proces stałego ilościowego powiększania wielkości produkcji oraz zmiany stosowanej technologii. Rodzaje: wzrost zrównoważony – zwiększenie możliwości produkcyjnych nastąpiło w jednakowej proporcji, wzrost niezrównoważony, wzrost niezrównoważony nachylony w kierunku produkcji danego dobra Zwiększenie możliwości wytwórczych, będące istotą wzrostu gospodarczego, prowadzi także do wzrostu dochodów i związanego z tym wzrostu popytu. To z kolei wpływa na gotowość danego kraju do eksportu. Wzrost produkcji i związane z tym zmiany popytu prowadzą również do zmiany wielkości konsumpcji, co może mieć istotny wpływ na gotowość danego kraju do eksportu. wzrost wielkości konsumpcji < przyrost produkcji wzrost gotowości kraju do eksortu. Wniosek: Wzrost zrównoważony oraz wzrost nie zrównoważony z nachyleniem w kierunku produkcji dobra, w którego wytwarzaniu dany kraj posiada przewagę, prowadzi do wzrostu obrotów handlowych. Natomiast wzrost nie zrównoważony z nachyleniem w kierunku zwiększenia produkcji dobra przez dany kraj importowanego nie sprzyja wzrostowi wymiany. Wpływ wzrostu gospodarczego na TOT i dobrobyt kraju - w odniesieniu do grupy krajów o dużym udziale w handlu międzynarodowym nie można przyjąć założenia, że wzrost gospodarczy będący ich udziałem nie ma wpływu na relacje cen światowych. Rodzaje: wzrost nie zrównoważonym ograniczającym import, wzrost zubożający. Wpływ wzrostu gospodarczego na dobrobyt danego kraju będzie zależał w tej sytuacji od stosunku korzyści osiągniętych w wyniku wzrostu gospodarczego i strat poniesionych w wyniku pogorszenia relacji cenowych w wymianie międzynarodowej. Źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy Postęp techniczny - przyjmując dwa czynniki produkcji: pracę i kapitał możemy wyróżnić: postęp neutralny, pracooszczędny, kapitałooszczędny Przyrost zasobów czynników produkcji: kapitału, zasobów siły roboczej. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 13 Wpływ zmian podaży czynników produkcji na krzywą możliwości produkcyjnych (abstrahując od postępu technicznego) – model: wzrost czynnikowo neutralny wzrost zasobów kapitału wzrost zasobów pracy. Zmiany w wyposażeniu kraju w czynniki wytwórcze a handel międzynarodowy - Twierdzenie Rybczyńskiego – w małym kraju, a więc w warunkach nie zmienionych relacji cen na rynku światowym, wzrost zasobów wyłącznie jednego czynnika produkcji, przy nie zmienionym poziomie drugiego, prowadzi do wzrostu produkcji dobra zużywającego przede wszystkim czynnik, którego zasoby powiększają się, oraz do zmniejszenia produkcji dobra, w wytwarzaniu którego potrzebny jest przede wszystkim czynnik produkcji, którego zasoby nie ulegają zmianie. Teoria handlu międzynarodowego i jej ewolucja. Korzyści z wymiany międzynarodowej - korzyści z handlu międzynarodowego w świetle teorii klasycznych (teoria kosztów absolutnych, teoria kosztów względnych); - neoklasyczne teorie handlu międzynarodowego (podział korzyści z wymiany międzynarodowej – strefa opłacalnej wymiany) - teoria obfitości zasobów; - współczesne teorie rozwoju handlu międzynarodowego (teorie neoczynnikowe, teorie neotechnologiczne, teorie popytowo-podażowe). Wybrane zagadnienia Zasada kosztów absolutnych – podstawą specjalizacji międzynarodowej, a zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie między dwoma krajami i (lub) większą liczbą krajów bezwzględnych (absolutnych) różnic w kosztach wytwarzania, które A.Smith mierzył wyłącznie nakładami pracy. Tab. 1 Absolutne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego Kraj Polska Niemcy Miedź 10 t / 1 dzień 5 t / 1 dzień Wino 5 beczek / 1 dzień 10 beczek / 1 dzień Relacje wynikające z nakładu pracy potrzebnego do wytworzenia towarów: Polska: 1M = 0,5W lub 1W = 2M Niemcy:1M = 2W lub 1W = 0,5M Przy istnieniu różnic w kosztach produkcji między obu krajami, przedział relacji wymiennych, które są do zaakceptowania dla obu krajów, jest stosunkowo duży. W powyższym przykładzie każda relacja wymienna w przedziale 0,5W < 1M < 2W jest do zaakceptowania przez obu partnerów. Zasada kosztów względnych – zgodnie z tą zasadą w warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagą nad krajem B w produkcji różnych dóbr (załóżmy: dwu z nich), tenże kraj A powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B, tj. towaru, w przypadku którego jego przewaga, mierzona kosztami (także cenami), nad krajem B jest stosunkowo największa. Jednocześnie kraj B powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku którego podobnie mierzona jego niekorzystna sytuacja ujawnia się stosunkowo w najmniejszym stopniu. Tab. 2 Względne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego Kraj Polska Niemcy Miedź 8 t / 1 dzień 9 t / 1 dzień Wino 4 beczek / 1 dzień 18 beczek / 1 dzień Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 14 Tab. 3 Jednakowe relacje wydajności jako brak podstawy handlu międzynarodowego Kraj Polska Niemcy Miedź 5 t / 1 dzień 10 t / 1 dzień Wino 10 beczek / 1 dzień 20 beczek / 1 dzień Zasada obfitości zasobów - każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, importować zaś towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji Współczesne teorie handlu międzynarodowego: 1) teorie neoczynnikowe – ich istota sprowadza się do rozszerzenia rozważań E.Heckschera, B.Ohlina i P.A.Samuelsona na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. uważają za celowe uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału (praca prosta i złożona, kapitał rzeczowy i ludzki); 2) teorie neotechnologiczne – uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego: teoria luki technologicznej – możliwość rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego, teoria cyklu życia produktu – handel międzynarodowy stanowi pochodną przechodzenia danego produktu-innowacji kolejno przez trzy fazy: innowacyjną, dojrzewania, standaryzacji, teoria korzyści skali produkcji i zbytu – korzyści skali występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji; 3) teorie popytowo-podażowe – ich autorzy eksponują, oprócz czynników podażowych, znaczenie czynników po stronie popytu, a ściślej kształtowanie się jego rozmiarów i struktury. wg nich jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów oraz inwestorów. duże znaczenie ma rozwój tzw. handlu wewnątrzgałęziowego (jednoczesny import i eksport wyrobów tych samych gałęzi i branż). Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 15 Wzrost i rozwój gospodarczy krajów rozwijających się. charakterystyka krajów rozwijających się (kryteria podziału, cechy); teoria handlu międzynarodowego a rozwój gospodarczy krajów rozwijających się (teoria zależności, teoria wzrostu zubażającego, teoria Prebisha); polityka handlowa krajów rozwijających się zmierzająca do zwiększenia korzyści z handlu międzynarodowego (próby stabilizacji cen eksportowanych surowców a międzynarodowe porozumienia towarowe; zmiana struktury produkcji a strategia antyimportowa i proeksportowa); kryzys zadłużeniowy i możliwości jego rozwiązywania (skala problemu, przyczyny i zagrożenia związane z kryzysem, współczesne kryzysy finansowe a kryzys azjatycki); próby przedsięwzięć integracyjnych krajów rozwijających się; kartele międzynarodowe (OPEC); problemy rozwoju i wymiany zagranicznej krajów rozwijających się na przełomie XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia. Brak jest jednoznacznych kryteriów, które umożliwiałyby zakwalifikowanie danego państwa do grupy krajów rozwijających się. Cechy charakterystyczne to m.in.: niski poziom PKB na 1 mieszkańca; wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie; wysoki poziom analfabetyzmu; niski poziom zdrowotności społeczeństwa; niska jakość środowiska naturalnego. Teoria handlu międzynarodowego a rozwój gospodarczy krajów rozwijających się - istnieje wiele koncepcji teoretycznych wiążących zacofanie gospodarcze krajów rozwijających się z ich uczestnictwem w handlu międzynarodowym. Teoria zależności (A.G.Frank, P.Baran) – zacofanie krajów rozwijających się spowodowane jest ich zależnością gospodarczą od krajów rozwiniętych. Zależność ta jest z kolei wynikiem zależności politycznej (historia). Teoria wzrostu zubożającego (J.N.Bhagwatiego) – zgodnie z tą koncepcją w określonych warunkach handel międzynarodowy odbywający się zgodnie z zasadą kosztów komparatywnych prowadzi do spadku dobrobytu kraju zwiększającego eksport. Teoria Prebisha – twierdzenie: w długim okresie następuje stałe pogarszanie relacji cenowych surowców mineralnych i artykułów rolnych w stosunku do cen dóbr przemysłowych. Ekonomia rozwoju – część ekonomii badająca warunki rozwoju ekonomicznego krajów rozwijających się. Czynniki mające wpływ na niekorzystne zmiany: działanie prawa Engla, syntetyczne substytuty, naturalne ograniczenia wzrostu podaży /nieodnawialność/, mały wzrost wydajności produkcji. Polityka handlowa krajów rozwijających się zmierzająca do zwiększenia korzyści z handlu międzynarodowego: Próby stabilizacji cen eksportowanych surowców - międzynarodowe porozumienia towarowe (umowy gospodarcze zawierane przez kraje-eksporterów określonych towarów z zamiarem stabilizacji ich cen). Podstawowe narzędzia stosowane w międzynarodowych umowach towarowych: - Kwoty eksportowe (etapy: docelowy poziom ceny, prognozowanie wielkości popytu światowego, wielkości podaży, podział podaży na kwoty/limity). - System zapasów buforowych – istota tego systemu polega na utworzeniu funduszu wyposażonego w środki finansowe oraz postawione im do dyspozycji zasoby określonego surowca (odpowiednia polityka sprzedaży i zakupów). - Kontrakty wielostronne – wspólne wyznaczanie przez eksporterów i importerów przedziału cen. - Mechanizm kompensacyjny – stworzenie funduszu, który w przypadku spadku cen poszczególnych surowców rekompensowałby eksportującym je krajom poniesione straty. Zmiana struktury produkcji – strategia antyimportowa i proeksportowa Kryteria klasyfikacji poszczególnych strategii wg BŚ: 1. wysokość efektywnej stopy protekcji 3. stopień przewartościowania własnej waluty 2. zakres ograniczeń ilościowych w imporcie 4. stopień stosowania bodźców eksportowych Podstawową przesłanką strategii jest chęć zmiany przez kraje rozwijające się swej roli w MPP. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - ćwiczenia, rok akademicki 2006/2007 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 16 Strategia antyimportowa – jej głównym założeniem jest zmniejszenie uzależnienia kraju od importu artykułów przemysłowych przez podjęcie ich produkcji na miejscu. Strategia proeksportowa – popieranie rozwoju produkcji artykułów przemysłowych z przeznaczeniem na eksport. Kartel międzynarodowy jest porozumieniem producentów dotyczącym podziału rynku w celu uzyskania zysku monopolistycznego oraz równomiernego rozłożenia strat pomiędzy producentami w okresie spadku popytu [Budnikowski 2003, s. 242-246]. OPEC Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (Organization of Petroleum Exporting Countries) – organizacja międzyrządowa grupująca kraje, których głównym towarem eksportowym jest ropa naftowa. Obecnie do OPEC należy 11 krajów. Organizacja ta została powołana do życia w 1960 roku w Bagdadzie z zamiarem ujednolicenia polityki w dziedzinie produkcji i zbytu ropy naftowej.
