Źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel
advertisement
Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 1 MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE REGULAMIN PRZEDMIOTU 1. Zajęcia odbywają się według planów i programów nauczania obowiązujących w Akademii Rolniczej w Poznaniu. 2. Okresem zaliczeniowym jest semestr. Zajęcia prowadzone są w III semestrze na II roku studiów w wymiarze 30 godzin wykładów i 30 godzin ćwiczeń w semestrze. 3. Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest obecność na zajęciach i uzyskanie oceny pozytywnej z ćwiczeń i egzaminu końcowego. 4. Udział we wszystkich zajęciach dydaktycznych z przedmiotu jest obowiązkowy. Nieobecność powyżej 20% zajęć ćwiczeniowych (więcej niż 1 zajęcie) powoduje skreślenie z listy studentów. Prowadzący ustala termin i tryb odrabiania zaległości. 5. Na ocenę końcową z ćwiczeń składa się wynik z kolokwium oraz aktywność na zajęciach. Kolokwium odbywa się w terminie wyznaczonym przez prowadzącego przy konsultacji ze studentami. Przy zaliczeniu kolokwium, ćwiczeń oraz egzaminu stosuje się oceny: bardzo dobry – 5,0 dostateczny plus – 3,5 dobry plus – 4,5 dostateczny – 3,0 dobry – 4,0 niedostateczny – 2,0 Student zobowiązany jest do zaliczenia kolokwium w terminie określonym przez prowadzącego, zgodnie z planem zajęć w roku akademickim 2005/06. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności na wyznaczonym terminie kolokwium wystawiona jest ocena niedostateczna (2,0). 6. Wymagania warunkujące zaliczenie przedmiotu: Przedmiot międzynarodowe stosunki gospodarcze realizowany w formie ćwiczeń i wykładów i kończy się egzaminem po uprzednim uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń. Egzamin w pierwszym terminie ma formę pisemną polegającą na udzieleniu przez zdających poprawnych odpowiedzi na pytania podawane kolejno po udzieleniu odpowiedzi w ciągu dziesięciu minut na każde pytanie. Pytania egzaminacyjne formułowane są na podstawie treści prowadzonych wykładów i zalecanej literatury przedmiotu przy czym są one różne dla dwóch grup i różne dla każdego egzaminu w danym roku (przy założeniu drugiego terminu i egzaminów poprawkowych) w poszczególnych latach. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności na wyznaczonym terminie egzaminu wystawiona jest ocena niedostateczna (2,0). 7. Studentowi przysługuje jedna możliwość poprawiania egzaminu oraz tryb zaliczenia komisyjnego przewidziany Regulaminem Studiów (punkt IV §23/6 i 7). Kierownik przedmiotu Prof. dr hab. Zdzisław W. Puślecki TREŚĆ PROGRAMOWA WYKŁADÓW: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej. Teoria handlu międzynarodowego i jej ewolucja. Korzyści z wymiany międzynarodowej. Ceny w handlu międzynarodowym. Międzynarodowe przepływy czynników produkcji. Międzynarodowy system walutowy. Bilans płatniczy i międzynarodowa równowaga płatnicza. Wzrost gospodarczy i ewolucja handlu międzynarodowego. Wzrost i rozwój gospodarczy krajów rozwijających się. Integracja gospodarcza w Europie i w świecie. Polityka handlowa. Środki polityki handlowej – elementarna analiza ceł. Środki parataryfowe i pozataryfowe w polityce handlowej. Dumping i środki antydumpingowe. Rola GATT/WTO w liberalizacji współczesnego handlu międzynarodowego. Problemy globalne w gospodarce światowej. Integracja krajów Europy Środkowej i Wschodniej z Unią Europejską a globalizacja. Integracja krajów Europy Środkowej i Wschodniej z Unią Europejską a globalizacja Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 2 Literatura do wykładu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Zdzisław W. Puślecki, System środków kontroli handlowej Unii Europejskiej w warunkach globalizacji,, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001 Zdzisław W. Puślecki, Ochrona handlowa Wspólnoty Europejskiej, Poznań 1994 Zdzisław W. Puślecki (Red.), Proces integracji ekonomicznej Polski z Unią Europejską, Wydawnictwo INPiD UAM, Poznań 2001 Zdzisław W. Puślecki, Maciej Walkowski (Red.), Rolnictwo polskie we Wspólnej Polityce Rolnej Unii Europejskiej, Wydawnictwo INPiD UAM, Poznań 2004 Zdzisław W. Puślecki (Red.), Życie gospodarcze, w: Przewodnik encyklopedyczny po współczesnej Europie. Europa, Europa...,II, Redakcja naukowa Z. Drozdowicz, Wydawnictwo KURPISZ S.A., Poznań 2004, s. 332-422. Zdzisław W. Puślecki (Red.), Integracja europejska, w: Przewodnik encyklopedyczny po współczesnej Europie. Europa, Europa...,II, Redakcja naukowa Z. Drozdowicz, Wydawnictwo KURPISZ S.A., Poznań 2004, s. 424-522. Zdzisław W. Puślecki, (Red.), Polska w Unii Europejskiej, w: Przewodnik encyklopedyczny po współczesnej Europie. Europa, Europa...,II, Redakcja naukowa Z. Drozdowicz, Wydawnictwo KURPISZ S.A., Poznań 2004, s. 524-568. Zdzisław W. Puślecki, Strategia rozwoju ekonomicznego Unii Europejskiej w warunkach globalizacji, w: Z.Drozdowicz (Red.), Europa w nowych granicach czy Europa bez granic?, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2004, s. 127-153. Zdzisław W. Puślecki, Polska w okresie transformacji a zjednoczone Niemcy, Warszawa-Poznań 1996. Zbigniew Drozdowicz, Zdzisław W. Puślecki (Red.), Przezwyciężanie barier w integrującej się Europie, Poznań 2000. Zbigniew Drozdowicz, Zdzisław W. Puślecki (Red.), Adaptacja przez transformacje, Poznań 2001. A. Budnikowski, E.Kawecka-Wyrzykowska (Red.), Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Warszawa 1999. P.Bożyk, J.Misala, M.Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2001 A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Warszawa 2003. E.Jantoń-Drozdowska, Regionalna integracja gospodarcza, Warszawa-Poznań 1998 Współczesna gospodarka światowa, Praca zbiorowa pod red. A.B. Kisiel- Łowczyc, Gdańsk 1994 P.R.Krugman, M.Obstfeld, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Tłumacz. i adapt. St. Ładyka, Warszawa 1993, tom I i Warszawa 1994 tom II. T.Rynarzewski (Red.), Teoretyczne i empiryczne aspekty współczesnych międzynarodowych stosunków gospodarczych, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2001. Z.Drozdowicz (Red.), Europa w nowych granicach czy Europa bez granic?, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2004 Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 3 TREŚĆ PROGRAMOWA ĆWICZEŃ: Ćwiczenie 1 Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej. - pojęcie i zakres przedmiotu: międzynarodowe stosunki gospodarcze; - pojęcie międzynarodowego podziału pracy i czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy; - międzynarodowy podział pracy a gospodarka światowa (powstanie i rozwój gospodarki światowej); - globalizacja współczesnej gospodarki światowej (pojęcie, rodzaje i aspekty globalizacji). Teoria handlu międzynarodowego i jej ewolucja. Korzyści z wymiany międzynarodowej - korzyści z handlu międzynarodowego w świetle teorii klasycznych (teoria kosztów absolutnych, teoria kosztów względnych); - neoklasyczne teorie handlu międzynarodowego (podział korzyści z wymiany międzynarodowej – strefa opłacalnej wymiany, koncepcja popytu wzajemnego); - teoria obfitości zasobów; - współczesne teorie rozwoju handlu międzynarodowego (teorie neoczynnikowe, teorie neotechnologiczne, teorie popytowo-podażowe). Ćwiczenie 2,3 Ceny w handlu międzynarodowym. - pojęcie i charakter ceny światowej; - mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w krótkim okresie (towary wystandaryzowane, towary zindywidualizowane); - mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w długim okresie (pojęcie terms of trade i ich rodzaje, przyczyny poprawy i pogarszania się terms of trade). Międzynarodowe przepływy czynników produkcji. - pojęcie, istota i przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji; - międzynarodowe przepływy kapitału (pojęcie i formy przepływów kapitału); - inwestycje bezpośrednie (inwestycje bezpośrednie a inwestycje portfelowe, korporacje transnarodowe, strategia przedsiębiorstwa a inwestycje bezpośrednie – eklektyczna teoria handlu międzynarodowego, wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju wywożącego i przywożącego kapitał, znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej, inwestycje bezpośrednie w sektorze rolno-spożywczym na świecie); - międzynarodowe przepływy siły roboczej (przyczyny i ekonomiczne skutki migracji siły roboczej); - międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej; - międzynarodowe przepływy gospodarcze a środowisko naturalne człowieka. Ćwiczenie 3, 4 Międzynarodowe stosunki finansowe. - pojęcie i struktura bilansu płatniczego (bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych); - równowaga bilansu płatniczego (przyczyny i konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego, mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego: cenowy, dochodowy, monetarny); - pojęcie kursu walutowego, czynniki określające poziom kursu walutowego; - rynek walutowy; - polityka dostosowawcza (przyczyny i cele – równowaga zewnętrzna i wewnętrzna; narzędzia – polityka zmiany wydatków i polityka przesuwania wydatków; ograniczenia – podejście absorbcyjne, diagram Swana). Ćwiczenie 5 Wzrost gospodarczy i ewolucja handlu międzynarodowego. - pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego; Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 4 - - skutki wzrostu gospodarczego dla handlu międzynarodowego (wzrost zrównoważony, niezrównoważony); wpływ wzrostu gospodarczego na terms of trade i dobrobyt kraju (wzrost gospodarczy zastępujący import, wzrost zubażający); źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy (wzrost czynnikowoneutralny, wzrost zasobów kapitału, wzrost zasobów pracy, twierdzenie Rybczyńskiego, proces deindustrializacji); korzyści z handlu międzynarodowego towarami i usługami – rola handlu zagranicznego w gospodarce, dochód w handlu międzynarodowym w ujęciu wolumenowym i wartościowym; mnożnik inwestycyjny i eksportowy; struktura towarowa i geograficzna handlu międzynarodowego Kolokwium Ćwiczenie 6 Integracja gospodarcza w Europie i w świecie. - istota międzynarodowej integracji gospodarczej; - czynniki sprzyjające i utrudniające procesy integracyjne; - podstawowe formy instytucjonalno-organizacyjne, typy i mechanizmy międzynarodowej integracji gospodarczej; - Unia Europejska jako najbardziej zaawansowana forma integracji gospodarczej (pogłębianie i poszerzanie integracji WE/UE, etapy integracji europejskiej); - przykłady ugrupowań integracyjnych w gospodarce światowej (EFTA, CEFTA, BFTA, NAFTA, MERCOSUR, ASEAN, APEC, SPARTECA); Ćwiczenie 7 Wzrost i rozwój gospodarczy krajów rozwijających się. - charakterystyka krajów rozwijających się (kryteria podziału, cechy); - teoria handlu międzynarodowego a rozwój gospodarczy krajów rozwijających się (teoria zależności, teoria wzrostu zubażającego, teoria Prebisha); - polityka handlowa krajów rozwijających się (stabilizacja cen eksportowanych surowców – międzynarodowe porozumienia towarowe; zmiana struktury produkcji – strategia antyimportowa i proeksportowa); - kryzys zadłużeniowy i możliwości jego rozwiązywania; - próby przedsięwzięć integracyjnych krajów rozwijających się; - kartele międzynarodowe (OPEC); - problemy rozwoju i wymiany zagranicznej krajów rozwijających się w XXI wieku. Ćwiczenie 7, 8 Polityka handlowa. Środki taryfowe kontroli handlowej – elementarna analiza ceł. - pojęcie polityki handlowej; - instrumenty (narzędzia) polityki handlowej – klasyfikacja. - pojęcie i rodzaje cła, taryfa celna, wartość celna towaru; - mechanizm działania cła (ekonomiczne skutki cła); - stopień protekcji celnej (efektywna i nominalna stopa protekcji); - efekt kreacji i przesunięcia handlu; - środki antydumpingowe (kodeks antydumpingowy). Środki parataryfowe i pozataryfowe w polityce handlowej. - pojęcie i rodzaje środków parataryfowych (opłaty wyrównawcze; opłaty fiskalne; opłaty specjalne; podatki; subsydia eksportowe – ekonomiczny mechanizm działania; subsydium bezpośrednie i subsydium pośrednie; subsydia produkcji krajowej – mechanizm działania; dumping – rodzaje, mechanizm działania; depozyty importowe; podwyższenie podstawy wymiaru cła; kontyngenty taryfowe; inne środki parataryfowe – techniczne, przepisy); - pojęcie i rodzaje środków pozataryfowych (ograniczenia ilościowe – mechanizm działania, skutki, rodzaje; licencje importowe; dobrowolne ograniczenia eksportu VER i jego mechanizmy; porozumienie o dobrowolnym ograniczeniu eksportu VRA; ograniczenia Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 5 - dewizowe i ich zakres; reguły pochodzenia; zakupy rządowe; wymóg składnika krajowego; normy techniczne, sanitarne i weterynaryjne); skuteczność środków polityki handlowej i przemiany w ich stosowaniu. Ćwiczenie 9 Liberalizm i protekcjonizm w polityce handlowej (argumenty). Wzrost handlu kontrolowanego. Kolokwium Ćwiczenie 10 Światowa Organizacja Handlu - od GATT do WTO (rundy rokowań i ich wyniki); - obszar działania, funkcje, struktura, zasady GATT/WTO; - rola GATT/WTO w liberalizacjii współczesnego handlu międzynarodowego; Repetytorium LITERATURA: 1. Budnikowski Adam, (2003): Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2. Puślecki Zdzisław W., (2001): Środki kontroli handlowej Unii Europejskiej w warunkach globalizacji, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 3. Bożyk P., Misala J., Puławski M. (2001): Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 4. Jantoń-Drozdowska E. (2004): Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Przedsiębiorstwo Wydawnicze: Ars boni et aequi, Poznań 5. Oziewicz E. red. nauk. (2001): Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN 6. Świerkocki J. (2004): Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 7. Budnikowski A., Kawecka-Wyrzykowska E. red. nauk. (2000): Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Warszawa 8. Kisiel-Łowczyc A.B. red. nauk. (2000): Współczesna gospodarka światowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 9. Hoekman B., tłum. Kostecki M. M. (2002): Ekonomia światowego systemu handlu. WTO zasady i mechanizmy negocjacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 10. Jantoń-Drozdowska E. (1998): Regionalna integracja gospodarcza, Warszawa-Poznań 11. Liberska B. red. nauk. (2002): Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 6 "PRZEWODNIK PO ĆWICZENIACH Z MSG" Ćwiczenie 1 Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej. - pojęcie i zakres przedmiotu: międzynarodowe stosunki gospodarcze; - pojęcie międzynarodowego podziału pracy i czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy; - międzynarodowy podział pracy a gospodarka światowa (powstanie i rozwój gospodarki światowej); - globalizacja współczesnej gospodarki światowej (pojęcie, rodzaje i aspekty globalizacji). Teoria handlu międzynarodowego i jej ewolucja. Korzyści z wymiany międzynarodowej - korzyści z handlu międzynarodowego w świetle teorii klasycznych (teoria kosztów absolutnych, teoria kosztów względnych); - neoklasyczne teorie handlu międzynarodowego (podział korzyści z wymiany międzynarodowej – strefa opłacalnej wymiany, koncepcja popytu wzajemnego); - teoria obfitości zasobów; - współczesne teorie rozwoju handlu międzynarodowego (teorie neoczynnikowe, teorie neotechnologiczne, teorie popytowo-podażowe). Wybrane zagadnienia Rozwinięcie teorii przewagi komparatywnej w ujęciu pieniężnym [Budnikowski 2003, s.50-53] Założenia: - płaca w Polsce wynosi 10 PLN, płaca w Niemczech wynosi 8 EUR - koszty pracy stanowią 3/4 całkowitej ceny obu produktów - kurs euro wynosi 3,5 PLN Tab. 1 Różnice w kosztach produkcji w ujęciu pieniężnym jako podstawa handlu międzynarodowego Polska Niemcy Wyszczególnienie miedź wino miedź wino Nakłady pracy (godz./jedn.) 1 2 0,9 0,4 Płaca/godz. 10 PLN 10 PLN 8 EUR 8 EUR Koszt pracy 10 PLN 20 PLN 7,20 EUR 3,20 EUR Ogólny koszt 13,34 PLN 26,67 PLN 9,60 EUR 4,27 EUR Kurs walutowy Koszt w złotych Koszt w euro 1 EUR = 3,5000 PLN 13,34 PLN 3,81 EUR 26,67 PLN 7,62 EUR 1 PLN = 0,2857 EUR 33,60 PLN 9,60 EUR 14,95 PLN 4,27 EUR Wnioski: Biorąc pod uwagę tylko nakłady pracy: Niemcy mają przewagę absolutną w wytwarzaniu obu dóbr, przewagę względną w wytwarzaniu wina, a Polska posiada przewagę względną w produkcji miedzi (patrz: ceny/koszt dóbr); Pytania pomocnicze - obliczyć: Jak kształtują się ceny miedzi i wina przy kursie 1 EUR = 4,5 PLN Przy jakim poziomie płac cena wina w Niemczech osiągnie poziom ceny wina w Polsce? Przy jakim poziomie kursu walutowego cena wina w Niemczech osiągnie poziom ceny wina w Polsce? Rozwinięcie teorii przewagi komparatywnej w warunkach większej ilości towarów; Tab. 2 Nakłady pracy niezbędne do wytworzenia określonych dóbr w dwóch krajach. Relacja nakładu pracy niezbędnego do wytworzenia określonych towarów w dwóch krajach Wyszczególnienie ... Miedź Jogurt Truskawki Szparagi Wino ,,, Polska ,,, 1 2 1,2 4 6 ,,, Niemcy ,,, 0,9 0,4 1,0 2 1,25 ,,, Relacja (R) <1,11 1,11 1,2 2 4,8 5 >5 Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 7 Współczesne teorie handlu międzynarodowego: 1) teorie neoczynnikowe – ich istota sprowadza się do rozszerzenia rozważań E.Heckschera, B.Ohlina i P.A.Samuelsona na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. uważają za celowe uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału (praca prosta i złożona, kapitał rzeczowy i ludzki); 2) teorie neotechnologiczne – uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego: teoria luki technologicznej – możliwość rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego, teoria cyklu życia produktu – handel międzynarodowy stanowi pochodną przechodzenia danego produktu-innowacji kolejno przez trzy fazy: innowacyjną, dojrzewania, standaryzacji, teoria korzyści skali produkcji i zbytu – korzyści skali występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji; 3) teorie popytowo-podażowe – ich autorzy eksponują, oprócz czynników podażowych, znaczenie czynników po stronie popytu, a ściślej kształtowanie się jego rozmiarów i struktury. wg nich jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów oraz inwestorów. duże znaczenie ma rozwój tzw. handlu wewnątrzgałęziowego (jednoczesny import i eksport wyrobów tych samych gałęzi i branż). Przykładowe pytania kontrolne: Wyjaśnić pojęcia: - międzynarodowy podział pracy - gospodarka światowa. 2. Jakie są przyczyny powstania międzynarodowego podziału pracy? 3. Scharakteryzować czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy. 4. Jakie zmiany zachodzą we współczesnej gospodarce światowej? 5. Co to jest globalizacja i w czym się przejawia? 6. Jakie kryterium decyduje o wyborze kierunku specjalizacji międzynarodowej - wg A.Smitha - wg D.Ricardo? 7. Do czego prowadzi handel międzynarodowy zgodnie z założeniami modelu przewagi komparatywnej D. Ricarda? 8. Na wybranym przykładzie: - w przypadku którego dobra kraj/zagranica posiada absolutną/względną przewagę? - kiedy między tymi krajami rozwinie się wzajemna wymiana - podać relacje wymienne (cenowe) - narysować granice opłacalności handlu międzynarodowego/strefę opłacalnej wymiany; - jaki jest koszt alternatywny wyprodukowania danego towaru? - do jakich zmian relacji cenowych między towarami zagranicznymi i krajowymi mogą prowadzić zmiany płac i poziomu kursu walutowego? 9. Krótko scharakteryzować współczesne teorie handlu międzynarodowego. 10. Co można stwierdzić na podstawie łańcucha przewagi względnej? 1. Polecana literatura: Wykłady prof. dr hab. Zdzisława Puśleckiego (pyt.1,2,3) Ćwiczenia + Budnikowski 2003, s.18-20 (pyt.4,5) Budnikowski 2003, s. 39-43, 50-53, 68-71 (pyt. 6,7,8) Misala...2001, s. 93-95 (pyt.9) Logiczne łączenie faktów! Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 8 Ćwiczenie 2,3 Ceny w handlu międzynarodowym. - pojęcie i charakter ceny światowej; - mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w krótkim okresie (towary wystandaryzowane, towary zindywidualizowane); - mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w długim okresie (pojęcie terms of trade i ich rodzaje, przyczyny poprawy i pogarszania się terms of trade). Międzynarodowe przepływy czynników produkcji. - pojęcie, istota i przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji; - międzynarodowe przepływy kapitału (pojęcie i formy przepływów kapitału); - inwestycje bezpośrednie (inwestycje bezpośrednie a inwestycje portfelowe, korporacje transnarodowe, strategia przedsiębiorstwa a inwestycje bezpośrednie – eklektyczna teoria handlu międzynarodowego, wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju wywożącego i przywożącego kapitał, znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej, inwestycje bezpośrednie w sektorze rolno-spożywczym na świecie); - międzynarodowe przepływy siły roboczej (przyczyny i ekonomiczne skutki migracji siły roboczej); - międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej; - międzynarodowe przepływy gospodarcze a środowisko naturalne człowieka. Ceny w handlu międzynarodowym. Wybrane zagadnienia. Czynniki wpływające na poziom ceny światowej (i krajowej): ♪ protekcjonistyczna polityka ekonomiczna poszczególnych państw; ♪ monopolizacja produkcji i zbytu towarów na rynkach światowych przez korporacje transnarodowe; ♪ proces internacjonalizacji życia gospodarczego (wynik postępu technologicznego i polityki integracyjnej państw); ♪ procesy międzynarodowej integracji gospodarczej; ♪ kształtowanie się relacji podaży i popytu. Towary będące przedmiotem wymiany międzynarodowej z punktu widzenia sposobu kształtowania się ich cen na rynku światowym można podzielić na dwie grupy: 1) towary wystandaryzowane 2) towary zindywidualizowane. Elastyczność – relacja stosunkowej zmiany zmiennej zależnej (popyt, podaż) do zmiany zmiennej niezależnej (cena, dochody). 1. Cenowa elastyczność popytu (-) ♦ punktowa Edp = ∆D/D : ∆P/P ♦ łukowa Edp = (D0 – D1)/(D0 + D1) : (P0 – P1)/(P0 + P1) D – wielkość popytu przed zmianą (D0), po zmianie ceny (D1) P0 – pierwotny poziom ceny, P1 – nowy poziom ceny 2. Cenowa elastyczność podaży (-) Esp = ∆S/S : ∆P/P 3. Cenowa elastyczność mieszana popytu: sybstytucyjna i komplementarna Edpm = ∆Da/Da : ∆ Pb/Pb Edpm –elastyczność cenowa mieszana Da – popyt na dobro a Pb – cena dobra b komplementarnego lub substytucyjnego względem dobra a 4. Cenowa elastyczność podaży Esp = ∆S/S : ∆P/P 5. Dochodowa elastyczność popytu (+) Edy = ∆D/D : ∆Y/Y 6. Dochodowa elastyczność podaży Esy = ∆S/S : ∆Y/Y Objaśnienia: S – podaż, ∆S – zmiana podaży, P – cena, ∆P – zmiana ceny, D – popyt, ∆D – zmiana popytu, P – cena, ∆P – zmiana ceny, Y – dochód, ∆Y – zmiana dochodu Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 9 Podaż artykułów rolnych charakteryzuje się niską elastycznością względem popytu i ceny. W ynika to ze specyfiki ich produkcji i zbytu. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności podaży artykułów rolnych: stosunkowo długi cykl produkcyjny – reakcja producentów lub dystrybutorów na zmianę popytu jest więc ograniczona; wysokie koszty magazynowania towarów (nietrwałość artykułów żywnościowych) – ograniczają posiadanie odpowiedniej ilości zapasów, zmniejszając możliwość dostosowania do popytu; wysoki stopień rozdrobnienia produkcji i opóźnienia w przekazie informacji rynkowych do bezpośredniego producenta; specyficzna organizacja sieci zbytu – w sferze skupu i dystrybucji na ogół działają pośrednicy; polityka rządów krajów eksportujących – jeśli chodzi o wielkość wpływów dewizowych kraju w istotny sposób decydują dochody z eksportu tych towarów, polityka rządów prowadzi do utrzymania podaży na niezmienionym lub nawet wyższym poziomie, bez względu na kształtowanie się ich cen; protekcjonizm rolny i/lub polityka stabilizacji dochodów farmerów w krajach wysoko rozwiniętych – sprzedaż nadwyżek rolnych za granicę, bez względu na ceny światowe, nawet poprzez subsydiowanie tego eksportu. Elastyczność podaży surowców – jest z reguły większa od elastyczności podaży towarów rolnych. Wynika to z następujących względów: mniejsze rozproszenie producentów i dystrybutorów, stąd sygnały rynkowe docierają do nich szybko i bez większych zakłóceń; większe możliwości składowania, co umożliwia szybszą reakcję na zmianę popytu. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności podaży surowców naturalnych: podaż towarów limitują względy techniczno-produkcyjne – wysoka kapitałochłonność i wysoki udział kosztów stałych oraz czasochłonny i kosztowny cykl inwestycyjny, stąd też reakcja na zmianę cen jest ograniczona; polityka rządów krajów eksportujących – w krajach silnie uzależnionych od dochodów z eksportu surowców spadek cen nie wywołuje ograniczenie dostaw, ponieważ nadrzędnym celem rządu są dochody dewizowe. W wypadku towarów surowcowo-rolniczych poziom elastyczności popytu względem ceny i dochodu jest również niewysoki. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności popytu na towary rolne: szczególna rola, jaką spełniają te towary w zaspokajaniu podstawowych potrzeb organizmu ludzkiego – import tych dóbr uzupełnia na ogół produkcję krajową, stąd w wypadku podst. towarów rolnych nawet wzrost cen nie powoduje spadku popytu; wraz ze wzrostem dochodów udział wydatków na żywność w całości wydatków maleje (prawo Engla); trudności magazynowania; rozdrobnienie konsumentów. Główne przyczyny niskiej cenowej elastyczności popytu na surowce naturalne: duża zależność procesów technologicznych od systematycznych dostaw surowców; stan koniunktury gospodarczej – jej poprawa zwiększa popyt na surowce, a tym samym może spowodować wzrost cen, przy braku odpowiednich zapasów; czynniki pozaekonomiczne – wydarzenia polityczne i społeczne o zasięgu ponadregionalnym oraz fałszywe sygnały rynkowe, które mogą wywołać ruchy cen o charakterze spekulacyjnym. Przyczyny większej elastyczności podaży towarów zindywidualizowanych: mniejsza zależność produkcji od warunków naturalnych; większa możliwość zmiany skali produkcji i jej struktury w celu dostosowania się do zmieniającej się struktury popytu; większa możliwość dostosowywania poziomu zapasów do zmian popytu ze względu na niższe koszty składowania gotowych produktów; większa koncentracja produkcji, co umożliwia odpowiednie dostosowywanie rozmiarów podaży; tylko w przypadku wyjątkowo zindywidualizowanych wyrobów elastyczność podaży może być mniejsza. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 10 Przyczyny większej elastyczności popytu na artykuły przemysłowe: wzrost dochodów konsumentów towary wysoce zindywidualizowane charakteryzują się niewielką cenową elastycznością podaży, popytu ze względu na ograniczone możliwości zmiany producentów; towary przemysłowe mniej zindywidualizowane są bardziej elastyczne względem ceny, co wynika z większej możliwości substytucji dostawców; usztywnienie popytu względem ceny może być wzmocnione poprzez oddziaływanie marketingowe na popyt. TERMS OF TRADE [Budnikowski 2003, s.75-79] Dla badania długookresowych zmian warunków wymiany w handlu międzynarodowym stosuje się następujące wskaźniki terms of trade: ♣ Cenowe terms of trade (nominalne) Formuła: TotC = Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) lub TotC = Pex(t)/Pim(t) : Pex(0)/Pim(0) Pex(t) – ceny eksportowe w okresie badanym Pex(0) – ceny eksportowe w okresie podstawowym Pim(t) – ceny importowe w okresie badanym Pim(0) - ceny importowe w okresie podstawowym Szczególną odmianą cenowych terms of trade są tzw. towarowe terms of trade Przykład: Ceny w eksporcie i imporcie Polski w 1990r. wynoszą 100. Ile wynosi wskaźnik towarowych terms of trade, jeżeli w 1996r. ceny w eksporcie Polski wzrosły do 320,9, a w imporcie – do 297,7? ♣ Dochodowe terms of trade Formuła: TotD = ( Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) ) Qex lub TotD =( Pex(t)/Pim(t) : Pex(0)/Pim(0) ) Qex Qex – indeks eksportu w cenach stałych Przykład: Ceny w eksporcie i imporcie Polski w roku 1990 wynoszą 100. W roku 1996 ceny w eksporcie Polski wzrosły do 320,9, a w imporcie – do 297,7. Ile wynosi dochodowe terms of trade, jeżeli wolumen eksportu (indeks) Polski w 1996 roku wynosił w porównaniu z 1990 rokiem 142,5? Czy w porównaniu z rokiem 1990 Polska może sprowadzić z zagranicy więcej czy mniej dóbr? ♣ ♣ Realne terms of trade (ilościowe) Formuła: TotR = Qex(t)/Qex(0) : Qim(t)/Qim(0) lub TotR = Qex(t)/Qim(t) : Qex(0)/Qim(0) Q (t) – wolumen eksportu/importu w okresie badanym Q (0) – wolumen eksportu/importu w okresie podstawowym Czynnikowe terms of trade Jednoczynnikowe terms of trade. Formuła: TotC’ = ( Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) ) W ex W ex – indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym. Przykład: Ceny w eksporcie i imporcie Polski w roku 1990 wynoszą 100. W roku 1996 ceny w eksporcie Polski wzrosły do 320,9, a w imporcie – do 297,7. Ile wynosi czynnikowe terms of trade, jeżeli indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym w gospodarce Polski wynosił 141,0? Co oznacza wzrost tego wskaźnika? Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 11 Dwuczynnikowe terms of trade Formuła: TotC’’ = (Pex(t)/Pex(0) : Pim(t)/Pim(0) ) W ex/W im W ex – indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym danego kraju W im – indeks wydajności w sektorze eksportowym kraju partnera (lub indeks wydajności w imporcie danego kraju) Mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen towarów w długim okresie. Międzynarodowe ceny towarów wskazują również tendencje do zmian w długim okresie, kiedy zazwyczaj mamy do czynienia z istotnymi przemianami o charakterze strukturalnym i technicznym. Towarzyszą temu wyraźne zmiany w dochodach. Dlatego też w analizach długookresowych zmian cen w handlu międzynarodowym wykorzystuje się przede wszystkim wskaźniki dochodowej elastyczności popytu i podaży. Istotna jest również analiza wskaźników TOT. („warunków wymiany”). Przyczyny pogarszania się terms of trade krajów eksportujących głównie towary standardowe. Przyczyny pogarszania się TOT (a zatem także względnego zubożenia) krajów eksportujących głównie towary (także usługi) standardowe (surowce naturalne, usługi fryzjerskie) są zróżnicowane. Ogólnie jednak chodzi przede wszystkim o skutki określonego kształtowania się dochodowych elastyczności popytu na te towary i ich podaży. Tabela 1 Kształtowanie się dochodowych elastyczności popytu na towary standardowe i ich podaż. Niska dochodowa elast. podaży i jej Niska dochodowa elast. popytu i jej przyczyny przyczyny Artykuły żywnościowe Tabela 1. Działanie prawa Engla, zgodnie z którym w miarę wzrostu dochodów (zwłaszcza po przekroczeniu odpowiedniego ich poziomu) popyt na artykuły podstawowe wzrasta wolniej niż zapotrzebowanie na wyroby przemysłowe i usługi. Zmiany w strukturze spożycia sprowadzają się do względnego zmniejszenia popytu na artykuły prostsze i tańsze, co w sumie hamuje wzrost ogólnego popytu na podstawowe artykuły rolno-spożywcze. Hamowanie przez wiele krajów świata rozwoju importu wskutek prowadzenia polityki samowystarczalności żywnościowej i bezpieczeństwa żywnościowego. Niska dochodowa elast. popytu i jej przyczyny Dostosowywanie się producentów i eksporterów do zmian po stronie popytu. Ograniczone możliwości stymulowania rozwoju popytu zagranicznego. Niska dochodowa elast. podaży i jej przyczyny Surowce naturalne Wysoka dynamika postępu technicznego, prowadząca do zwiększenia oszczędności surowców i do zmniejszenia ich strat w procesach produkcji. Postępująca substytucja surowców naturalnych przez syntetyki (np. zastępowanie kauczuku naturalnego kauczukiem syntetycznym). Prowadzenie przez wiele krajów świata tzw. polityki bezpieczeństwa narodowego. Dostosowywanie się producentów i eksporterów do zmian po stronie popytu. Ograniczone możliwości stymulowania popytu zagranicznego. Przyczyny poprawy terms of trade krajów eksportujących głównie towary zidywidualizowane. Przyczyny długookresowej poprawy TOT krajów specjalizujących się głównie w produkcji i eksporcie towarów zindywidualizowanych również są zróżnicowane – głównie chodzi o skutki określonego kształtowania się dochodowych elastyczności popytu na te towary i ich podaży. Tabela 2. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 12 Kształtowanie się dochodowych elastyczności popytu na towary zindywidualizowane i ich podaż. Wysoka doch. elast. podaży i jej Wysoka dochodowa elast. popytu i jej przyczyny przyczyny Działanie prawa Engla, zgodnie z którym w miarę Możliwość dostosowania się wzrostu dochodów (będących do dyspozycji po producentów i eksporterów do zmian zaspokojeniu podstawowych potrzeb) szybciej wzrasta po stronie popytu. popyt na towary przemysłowe oraz na usługi. Możliwość stymulowania popytu (w Zmiany w strukturze konsumpcji towarów przemysłowych tym zagranicznego) przez (także usług), sprowadzające się m.in. do relatywnego wykorzystywanie różnorodnych wzrostu zapotrzebowania na bardziej skomplikowane i dywersyfikacji towarów i usług. droższe towary przemysłowe (także usługi) typu Możliwości wykorzystywania konsumpcyjnego, co prowadzi do wzrostu ich wartości różnorodnych instrumentów międzynarodowej oraz cen relatywnych (tzn. w zagranicznej i międzynarodowej porównaniu z cenami towarów standardowych). polityki ekonomicznej. Postępujący proces internacjonalizacji i liberalizacji życia gospodarczego, prowadzący m.in. do poprawy warunków życia ludności świata. Tabela 2. Przykładowe pytania kontrolne: 1. 2. 3. 4. 5. Wyjaśnić pojęcie ceny światowej i podać czynniki wpływające na jej poziom. Wymienić i scharakteryzować towary będące przedmiotem wymiany międzynarodowej (z punktu widzenia sposobu kształtowania się ich cen na rynku światowym). Wskazać główne przyczyny: - niskiej elastyczności towarów wystandaryzowanych - większej elastyczności towarów zindywidualizowanych. Co oznacza pojęcie terms of trade? Niemcy eksportują przede wszystkim dobra przemysłowe, podczas gdy importują surowce, np. ropę naftową. Proszę zbadać wpływ zamieszek w Rosji na terms of trade w Niemczech? Polecana literatura: Misala... 2001, s.235-246 (pyt. 2,3) Budnikowski 2003, s.75-79 Logiczne łączenie faktów! Międzynarodowe przepływy czynników produkcji. Wybrane zagadnienia. Przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji: chęć uzyskania większego dochodu; trudność lub niemożność ich zastosowania na rynku wewnętrznym. Międzynarodowe przepływy kapitału: Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu – każdy ruch kapitału przez granicę odnotowany w bilansie płatniczym. Podmioty uczestniczące w tak rozumianym obrocie kapitałowym: – przedsiębiorstwa, – gospodarstwa domowe, – banki komercyjne, – budżety różnych szczebli’ – bank centralny. Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu – podejmowany w celu uzyskania zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 13 Formy przepływu kapitału w wąskim znaczeniu 1. Wg okresu, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału: – krótkookresowy ruch kapitału (kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych, krótkookresowe lokaty na rynku walutowym); – długookresowy ruch kapitału (pow. 1 roku). 2. Wg pochodzenia: – przepływ kapitału ze źródeł publicznych (budżety różnego rodzaju agend rządowych, budżety lokalne, organizacji międzynarodowych; realizacja celów makroekonomicznych lub regionalnych; – przepływ kapitału ze źródeł prywatnych (wywóz kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne, cel: osiągnięcie zysku). 3. Wg formy wywożonego kapitału: – lokaty na rynku walutowym; – kredyty handlowe; – inwestycje portfelowe; – kredyty finansowe; – inwestycje bezpośrednie. Lokaty na rynku walutowym – obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym. Kredyty handlowe – związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są one udzielane przez eksportera importerowi i często są elementem zwiększającym konkurencyjność danego towaru. Inwestycje portfelowe – długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza obligacjach i akcjach. Dominującą formę zagranicznych inwestycji portfelowych stanowi obecnie zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw. Kredyty finansowe polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania. Formę pożyczek finansowych przybierają przede wszystkim kredyty udzielane przez banki, a niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe. Stosując jako kryterium podziału rodzaj stopy procentowej, można wyróżnić kredyty finansowe udzielane wg stałej lub płynnej stopy procentowej. Inwestycje bezpośrednie – podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa. Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest jedną z cech odróżniających inwestycje bezpośrednie od inwestycji portfelowych. Czynniki skłaniające przedsiębiorstwo do zagranicznych inwestycji bezpośrednich można przedstawić posługując się tzw. eklektyczną teorią produkcji międzynarodowej, sformułowaną przez J.Dunninga. jest ona podsumowaniem większości korzyści odnoszonych przez przedsiębiorstwo dążące do umiędzynarodowienia swej produkcji przez wywóz kapitału. Czynniki wpływające na przyrost inwestycji: – postęp techniczny – procesy integracyjne zwłaszcza w Europie Zachodniej – procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej (prywatyzacja i deregulacja niektórych branż – wzrost możliwości zagranicznej ekspansji kapitałowej przedsiębiorstw), – rozwój wielkich korporacji transnarodowych Znaczenie: ♣ W krótkim okresie czasu inwestycje dokonywane za granicą prowadzą przede wszystkim do pogorszenia bilansu płatniczego w kraju wywożącego kapitał (koszty założenia filii), zmienia się to w momencie, gdy przedsiębiorstwa te zaczną przynosić zysk, którego część będzie transferowana do kraju pochodzenia kapitału; ♣ Wpływ inwestycji zagranicznych na wielkość zatrudnienia w kraju pochodzenia (w sposób pośredni na wielkość eksportu); Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 14 ♣ Korzyści z dopływu inwestycji w krajach rozwijających się – stają się ważnym środkiem ♣ ♣ ♣ ♣ ♣ Zob. zwiększającym fundusz inwestycji, a tym samym poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia, stanowią szanse poprawy bilansu płatniczego, kraje te mają możliwość podniesienia poziomu zaawansowania technicznego swej gospodarki (transfer technologii); Korzyści z dopływu inwestycji w krajach rozwiniętych – źródło transferu technologii, środek wzbogacający istniejącą wiedzę, źródło zwiększania podaży środków kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej zaawansowanych gospodarczo, może doprowadzić do normalizacji sytuacji rynkowej; Skutkiem dopływu kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich jest występowanie obawy przed politycznymi następstwami zdominowania gospodarki narodowej przez obcych właścicieli, w bogatych w surowce krajach rozwijających się – obawy dotyczą nadmiernej i sprzecznej z długookresowym interesem tych państw eksploatacji ich zasobów surowcowych; niechęć do inwestorów zagranicznych (Polska – Niemcy, Litwa – Polska); możliwość regulowania warunków działania obcego kapitału przez państwo zezwalające na podejmowanie w danym kraju IB (przepisy, wykluczenie możliwości przejęcia pakietu akcji, opłaty za korzystanie z zasobów); próba stworzenia kodeksu postępowania KT na forum ONZ. Raport dotyczący bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce opublikowany przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., http://paiz.gov.pl/files/?id_plik=882 Oraz na świecie opublikowany przez UNCTAD http://www.unctad.org/en/docs/wir2005_en.pdf Międzynarodowe przepływy siły roboczej. Ekonomiczne skutki migracji siły roboczej: pozytywną stroną migracji zarobkowej dla kraju pochodzenia siły roboczej jest zmniejszenie jej podaży na wewnętrznym rynku pracy, transfer części zarobków do kraju macierzystego emigrantów straty – na emigrację decydują się zazwyczaj ludzie młodzi, o najwyższych kwalifikacjach, korzyści i straty kraju przyjmującego imigrantów są najczęściej odwrotnością korzyści i strat kraju pochodzenia emigrantów (zwiększenie podaży, spadek poziomu płac, wzrost dyscypliny pracy i wymagań, dostęp do kwalifikacji – szersza oferta rynkowa, koszty dostosowywania imigrantów do życia w nowych warunkach, koszty społeczne np. wzrost przestępczości). Zadanie 1 ! Które z niżej wymienionych wydarzeń stanowi zagraniczną inwestycję bezpośrednią, a które nie: a) Biznesmen z Arabii Saudyjskiej kupuje akcje IBM za 10 mln $; b) Ten sam biznesmen kupuje dom w Nowym Jorku; c) Spółka francuska łączy się ze spółką amerykańską; posiadacze akcji w spółce amerykańskiej wymieniają swój kapitał na udziały w spółce francuskiej; d) Włoska firma buduje zakłady w Rosji i zarządza tymi zakładami jako kontrahent rządu radzieckiego. Przykładowe pytania kontrolne: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Jakie są przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji? Wymienić i scharakteryzować formy wywożonego kapitału. Jakie są różnice/cechy wspólne pomiędzy poszczególnymi formami wywożonego kapitału? W jakim celu stosowane są poszczególne formy wywozu kapitału? Jakie są motywy międzynarodowych ruchów kapitału? Jakie są straty/korzyści kraju przyjmującego emigrantów (Jakie są przyczyny i ekonomiczne skutki międzynarodowych przepływów siły roboczej)? Kiedy siła robocza będzie miała motywację do przenoszenia się pomiędzy krajami? Polecana literatura: Budnikowski 2003, s.134-161 Logiczne łączenie faktów! Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 15 Ćwiczenie nr 3, 4 Międzynarodowe stosunki finansowe. - pojęcie i struktura bilansu płatniczego (bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych); - równowaga bilansu płatniczego (przyczyny i konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego, mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego: cenowy, dochodowy, monetarny); - pojęcie kursu walutowego, czynniki określające poziom kursu walutowego; - rynek walutowy; - polityka dostosowawcza (przyczyny i cele – równowaga zewnętrzna i wewnętrzna; narzędzia – polityka zmiany wydatków i polityka przesuwania wydatków; ograniczenia – podejście absorbcyjne, diagram Swana). Wybrane zagadnienia. Bilans płatniczy – syntetyczne zestawienie wszystkich płatności (transakcji) dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej jednym roku. Głównym celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą. Bilans płatniczy jest zestawieniem sporządzonym według ogólnych zasad księgowości. Transakcje międzynarodowe zapisywane są w nim podwójnie: po stronie debetowej (–) i po stronie kredytowej (+).Transakcje debetowe – wymagają płatności na rzecz podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju (wobec rezydenta zagranicznego). Transakcje kredytowe – powodują otrzymanie płatności od podmiotów zagranicznych. W systemie podwójnego zapisu każdej transakcji kredytowych towarzyszy równoległa transakcja debetowa. Struktura bilansu płatniczego – wszystkie transakcje księgowane w bilansie płatniczym można pogrupować w określone kategorie. W rezultacie w bp wyróżniamy 3 podstawowe części: 1. Bilans obrotów bieżących 2. Bilans obrotów kapitałowych 3. Bilans obrotów wyrównawczych 1. Bilans obrotów bieżących (current account) – rachunek bieżący – zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych. Stosując kryterium rodzaju transakcji, możemy w nim wyróżnić: Bilans handlowy – zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu dóbr. Bilans usług – zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą. Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) – zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju). Bilans transferów jednostronnych (transfery bieżące) – zestawienie transakcji stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, którym nie towarzyszy przepływ płatności lub dóbr i usług w drugą stronę. 2. Bilans obrotów kapitałowych (capital account) – rachunek kapitałowy i finansowy - zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny. Rachunek kapitałowy – obejmuje transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych Rachunek finansowy – obejmuje zestawienie trzech grup aktywów i pasywów finansowych: inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych oraz pozostałych inwestycji. 3. Bilans obrotów wyrównawczych – pozycje finansujące – zawiera przede wszystkim zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 16 O równowadze bilansu płatniczego mówimy wówczas, gdy transakcje autonomiczne (zawierane niezależnie od stanu bilansu płatniczego, dokonywane wyłącznie z motywów ekonomicznych) równoważą się, a transakcje wyrównawcze (które dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu płatniczego) nie występują. Oprócz równowagi w sensie rachunkowym i równowagi w znaczeniu ekonomicznym wyróżnia się także równowagę rzeczywistą. Bilans płatniczy jest bardzo użytecznym narzędziem analizy ekonomicznej, Kurs walutowy – cena jednej waluty narodowej wyrażona w drugiej walucie. Będąc przelicznikiem jednej waluty na drugą, kurs walutowy pełni dwie ważne i związane z sobą funkcje: informacyjną i cenotwórczą. Rynek walutowy – międzynarodowy rynek, na którym dokonują się przepływy walut między krajami. Bezpośrednimi uczestnikami tego rynku są przede wszystkim banki komercyjne, banki handlowe oraz brokerzy specjalizujący się w operacjach walutowych. Rodzaje transakcji na międzynarodowym rynku walutowym: rynek transakcji bieżących (spot market) – kurs bieżący rynek transakcji terminowych (forward market) – kurs terminowy Czynniki określające poziom kursu walutowego (schemat) - poziom kursu walutowego zależy od zmian popytu i podaży danej waluty. To z kolei zależy przede wszystkim od aktualnego stanu gospodarki danego kraju, a zwłaszcza od działania trzech czynników: zmian PKB, zmian cen i zmian stopy procentowej. Polityka kursu walutowego – zmierza do ustalenia i zapewnienia optymalnego poziomu kursu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej. Mechanizm dostosowawczy – mechanizm ekonomiczny przywracający bilans płatniczy do stanu równowagi w sposób automatyczny w wyniku działania sił rynkowych. Wyróżniamy cenowy, dochodowy i monetarny mechanizm dostosowawczy. Polityka dostosowawcza – przywracanie zachwianej równowagi bilansu płatniczego za pomocą narzędzi stosowanych przez państwo. Narzędzia polityki dostosowawczej (schemat): ● Polityka zmiany wydatków (dochodowa) – polega na oddziaływaniu państwa na ogólną wielkość wydatków (popytu). Na politykę zmiany wydatków składają się: polityka pieniężna (monetarna) – oddziaływanie przez państwo na wielkość wydatków przez zwiększenie lub zmniejszenie podaży pieniądza; polityka fiskalna – polega na zmianie poziomu wydatków z budżetu i/lub podatków. ● Polityka przesuwania wydatków: polityka kursowa, polityka wybiórczego przesuwania wydatków Ograniczenia polityki dostosowawczej. Polityka zmiany wydatków i polityka przesuwania wydatków a równowaga zewnętrzna i wewnętrzna. Przejawy braku równowagi zewnętrznej i wewnętrznej dają w sumie cztery możliwe sytuacje: I. Bezrobocie i nadwyżka bilansu II. Inflacja i nadwyżka bilansu III. Inflacja i deficyt bilansu IV. Bezrobocie i deficyt bilansu Ocenę możliwości prowadzenia polityki dostosowawczej oraz polityki przywracającej równowagę wewnętrzną oraz związanych z tym zagrożeń umożliwi nam tzw. diagram Swana. Przykładowe pytania kontrolne: 1. 2. Podać przykłady transakcji debetowych i transakcji kredytowych. Wyjaśnić pojęcia i przedstawić różnice pomiędzy: - bilansem płatniczym a bilansem obrotów bieżących - bilansem płatniczym a bilansem handlowym - bilansem obrotów bieżących a bilansem kapitałowym - bilansem płatniczym a bilansem kapitałowym (itp.). Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 17 4. Dane państwo zanotowało deficyt w swoim bilansie płatniczym. Podać przykłady transakcji (operacji) mających wpływ na zmniejszenie/zwiększenie tego deficytu. 5. Jakie czynniki określają poziom kursu walutowego? 6. Jakich skutków można oczekiwać w odniesieniu do kursu walutowego, jeśli nastąpił wzrost/spadek: - dochodu narodowego - poziomu cen - stopy procentowej? 7. Co to jest: aprecjacja, deprecjacja, rewaluacja, dewaluacja? Polecana literatura: Budnikowski 2003, s. 263-351, a w szczególności: 265-271, 274-282, 288-295, 300-302, 336 Misala... 2001, s. 377-399 Logiczne łączenie faktów! Ćwiczenie 5 Wzrost gospodarczy i ewolucja handlu międzynarodowego. - pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego; - skutki wzrostu gospodarczego dla handlu międzynarodowego (wzrost zrównoważony, niezrównoważony); - wpływ wzrostu gospodarczego na terms of trade i dobrobyt kraju (wzrost gospodarczy zastępujący import, wzrost zubażający); - źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy (wzrost czynnikowoneutralny, wzrost zasobów kapitału, wzrost zasobów pracy, twierdzenie Rybczyńskiego, proces deindustrializacji); - korzyści z handlu międzynarodowego towarami i usługami – rola handlu zagranicznego w gospodarce, dochód w handlu międzynarodowym w ujęciu wolumenowym i wartościowym; mnożnik inwestycyjny i eksportowy; - struktura towarowa i geograficzna handlu międzynarodowego Wybrane zagadanienia. Skutki wzrostu gospodarczego dla handlu międzynarodowego (wykresy). Wzrost gospodarczy – proces stałego ilościowego powiększania wielkości produkcji oraz zmiany stosowanej technologii. Rodzaje: wzrost zrównoważony – zwiększenie możliwości produkcyjnych nastąpiło w jednakowej proporcji, wzrost nie zrównoważony, wzrost nie zrównoważony nachylony w kierunku produkcji danego dobra Zwiększenie możliwości wytwórczych, będące istotą wzrostu gospodarczego, prowadzi także do wzrostu dochodów i związanego z tym wzrostu popytu. To z kolei wpływa na gotowość danego kraju do eksportu. Wzrost produkcji i związane z tym zmiany popytu prowadzą również do zmiany wielkości konsumpcji, co może mieć istotny wpływ na gotowość danego kraju do eksportu. wzrost wielkości konsumpcji < przyrost produkcji wzrost gotowości kraju do eksortu. Wniosek: Wzrost zrównoważony oraz wzrost nie zrównoważony z nachyleniem w kierunku produkcji dobra, w którego wytwarzaniu dany kraj posiada przewagę, prowadzi do wzrostu obrotów handlowych. Natomiast wzrost nie zrównoważony z nachyleniem w kierunku zwiększenia produkcji dobra przez dany kraj importowanego nie sprzyja wzrostowi wymiany. Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 18 Wpływ wzrostu gospodarczego na TOT i dobrobyt kraju - w odniesieniu do grupy krajów o dużym udziale w handlu międzynarodowym nie można przyjąć założenia, że wzrost gospodarczy będący ich udziałem nie ma wpływu na relacje cen światowych. Rodzaje: wzrost nie zrównoważonym ograniczającym import, wzrost zubożający. Wpływ wzrostu gospodarczego na dobrobyt danego kraju będzie zależał w tej sytuacji od stosunku korzyści osiągniętych w wyniku wzrostu gospodarczego i strat poniesionych w wyniku pogorszenia relacji cenowych w wymianie międzynarodowej. Źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy Postęp techniczny - przyjmując dwa czynniki produkcji: pracę i kapitał możemy wyróżnić: postęp neutralny, pracooszczędny, kapitałooszczędny Przyrost zasobów czynników produkcji: kapitału, zasobów siły roboczej. Wpływ zmian podaży czynników produkcji na krzywą możliwości produkcyjnych (abstrahując od postępu technicznego) – model: wzrost czynnikowo neutralny wzrost zasobów kapitału wzrost zasobów pracy. Zmiany w wyposażeniu kraju w czynniki wytwórcze a handel międzynarodowy - Twierdzenie Rybczyńskiego – w małym kraju, a więc w warunkach nie zmienionych relacji cen na rynku światowym, wzrost zasobów wyłącznie jednego czynnika produkcji, przy nie zmienionym poziomie drugiego, prowadzi do wzrostu produkcji dobra zużywającego przede wszystkim czynnik, którego zasoby powiększają się, oraz do zmniejszenia produkcji dobra, w wytwarzaniu którego potrzebny jest przede wszystkim czynnik produkcji, którego zasoby nie ulegają zmianie. Przykładowe pytania kontrolne: 1. Wymienić rodzaje wzrostu gospodarczego i opisać wpływ ich występowania w dużym/małym kraju na handel międzynarodowy. 2. Wskazać główne przyczyny rozwoju handlu międzynarodowego. 3. Przedstawić rolę handlu zagranicznego w gospodarce (korzyści z handlu zagranicznego). Polecana literatura: Budnikowski 2003, s. 118-133, Misala 2001, Logiczne łączenie faktów! Ćwiczenie 7 Wzrost i rozwój gospodarczy krajów rozwijających się. - charakterystyka krajów rozwijających się (kryteria podziału, cechy); - teoria handlu międzynarodowego a rozwój gospodarczy krajów rozwijających się (teoria zależności, teoria wzrostu zubażającego, teoria Prebisha); - polityka handlowa krajów rozwijających się (stabilizacja cen eksportowanych surowców – międzynarodowe porozumienia towarowe; zmiana struktury produkcji – strategia antyimportowa i proeksportowa); - kryzys zadłużeniowy i możliwości jego rozwiązywania; - próby przedsięwzięć integracyjnych krajów rozwijających się; - kartele międzynarodowe (OPEC); - problemy rozwoju i wymiany zagranicznej krajów rozwijających się w XXI wieku. Wybrane zagadnienia. Brak jest jednoznacznych kryteriów, które umożliwiałyby zakwalifikowanie danego państwa do grupy krajów rozwijających się. Cechy charakterystyczne to m.in.: niski poziom PKB na 1 mieszkańca; Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 19 wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie; wysoki poziom analfabetyzmu; niski poziom zdrowotności społeczeństwa; niska jakość środowiska naturalnego. Teoria handlu międzynarodowego a rozwój gospodarczy krajów rozwijających się - istnieje wiele koncepcji teoretycznych wiążących zacofanie gospodarcze krajów rozwijających się z ich uczestnictwem w handlu międzynarodowym. Teoria zależności (A.G.Frank, P.Baran) – zacofanie krajów rozwijających się spowodowane jest ich zależnością gospodarczą od krajów rozwiniętych. Zależność ta jest z kolei wynikiem zależności politycznej (historia). Teoria wzrostu zubożającego (J.N.Bhagwatiego) – zgodnie z tą koncepcją w określonych warunkach handel międzynarodowy odbywający się zgodnie z zasadą kosztów komparatywnych prowadzi do spadku dobrobytu kraju zwiększającego eksport. Teoria Prebisha – twierdzenie: w długim okresie następuje stałe pogarszanie relacji cenowych surowców mineralnych i artykułów rolnych w stosunku do cen dóbr przemysłowych. Ekonomia rozwoju – część ekonomii badająca warunki rozwoju ekonomicznego krajów rozwijających się. Czynniki mające wpływ na niekorzystne zmiany: działanie prawa Engla, syntetyczne substytuty, naturalne ograniczenia wzrostu podaży /nieodnawialność/, mały wzrost wydajności produkcji. Polityka handlowa krajów rozwijających się zmierzająca do zwiększenia korzyści z handlu międzynarodowego: Próby stabilizacji cen eksportowanych surowców - międzynarodowe porozumienia towarowe (umowy gospodarcze zawierane przez kraje-eksporterów określonych towarów z zamiarem stabilizacji ich cen). Podstawowe narzędzia stosowane w międzynarodowych umowach towarowych: - Kwoty eksportowe (etapy: docelowy poziom ceny, prognozowanie wielkości popytu światowego, wielkości podaży, podział podaży na kwoty/limity). - System zapasów buforowych – istota tego systemu polega na utworzeniu funduszu wyposażonego w środki finansowe oraz postawione im do dyspozycji zasoby określonego surowca (odpowiednia polityka sprzedaży i zakupów). - Kontrakty wielostronne – wspólne wyznaczanie przez eksporterów i importerów przedziału cen. - Mechanizm kompensacyjny – stworzenie funduszu, który w przypadku spadku cen poszczególnych surowców rekompensowałby eksportującym je krajom poniesione straty. Zmiana struktury produkcji – strategia antyimportowa i proeksportowa Kryteria klasyfikacji poszczególnych strategii wg BŚ: 1. wysokość efektywnej stopy protekcji 3. stopień przewartościowania własnej waluty 2. zakres ograniczeń ilościowych w imporcie 4. stopień stosowania bodźców eksportowych Podstawową przesłanką strategii jest chęć zmiany przez kraje rozwijające się swej roli w MPP. Strategia antyimportowa – jej głównym założeniem jest zmniejszenie uzależnienia kraju od importu artykułów przemysłowych przez podjęcie ich produkcji na miejscu. Strategia proeksportowa – popieranie rozwoju produkcji artykułów przemysłowych z przeznaczeniem na eksport. Kartel międzynarodowy jest porozumieniem producentów dotyczącym podziału rynku w celu uzyskania zysku monopolistycznego oraz równomiernego rozłożenia strat pomiędzy producentami w okresie spadku popytu [Budnikowski 2003, s. 242-246]. OPEC Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (Organization of Petroleum Exporting Countries) – organizacja międzyrządowa grupująca kraje, których głównym towarem eksportowym jest ropa naftowa. Obecnie do OPEC należy 11 krajów. Organizacja ta została powołana do życia w 1960 roku w Bagdadzie z zamiarem ujednolicenia polityki w dziedzinie produkcji i zbytu ropy naftowej. Ugrupowania integracyjne w krajach rozwijających się [Misala... 2001, s. 459-464, 525-526]. Przykładowe pytania kontrolne: 1. Omówić metody stosowane przez kraje rozwijające się w próbach pokonywania trudności wynikających z handlu międzynarodowego 2. Dlaczego handel międzynarodowy nie może być „motorem rozwoju” w przypadku wielu współczesnych krajów rozwijających się? Przedmiot: MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE, rok akademicki 2005/2006 Kierunek: EKONOMIA, III semestr, studia licencjacie Opr. M. Jaworska 20 3. Dlaczego tradycyjna teoria handlu międzynarodowego nie jest wystarczającą wskazówką przy ustalaniu strategii rozwoju krajów rozwijających się? Polecana literatura: Budnikowski 2003, s. 375-390, Wykłady, Logiczne łączenie faktów!
