RELIGIE BLISKIEGO WSCHODU II, CZ

JUDAIZM
Semestr zimowy, IR UJ, 2010/2011, 14 godz. wykładu + 14 godz. ćwiczeń
wykład: prof. dr hab. Krzysztof Pilarczyk
ćwiczenia: mgr Jacek Proszyk
http://www.cyf-kr.edu.pl/~uwpilarc/?co=dyd
WYKŁAD
I.
PODSTAWOWE POJĘCIA I TERMINY ORAZ KONSTYTUTYWNE ŹRÓDŁA DO DZIEJÓW
JUDAIZMU
II.
III.
1.
Judaizm / jahadut / jidiszkejt / tora
2.
Hebrajczycy, Żydzi i inne określenia
3.
Kitwej ha-kodesz judaizmu (omówienie tego zbioru pism – stan obecny i proces formowania się)
4.
Talmud (Miszna i dwie gemary: palestyńska i babilońska)
GENEZA JUDAIZMU
1.
Religia patriarchów
2.
Religia okresu wyjścia z Egiptu i zasiedlania Kanaanu
3.
Religia Izraela w państwie dwunastu pokoleń
4.
Religia proroków w okresie tzw. pierwszej świątyni (państwo północne i południowe)
POWSTANIE JUDAIZMU W OKRESIE WYGNANIA BABILOŃSKIEGO I W CZASACH
PERSKICH
IV.
1.
Reformatorzy religii Izraela na wygnaniu babilońskim i ich dokonania
2.
Restauracja religii w Judzie po dekrecie Cyrusa (instytucje religijno-społeczne)
JUDAIZM W OKRESIE HELLENISTYCZNYM I RZYMSKIM
1.
Wyznawcy judaizmu w Palestynie i w diasporze na tle przemian politycznych na Bliskim
Wschodzie
V.
2.
Diaspora aleksandryjska i jej osiągnięcia
3.
Prześladowania Żydów w Palestynie w okresie Seleukidów i powstanie machabejskie
4.
Polaryzacja kierunków w judaizmie palestyńskim na przełomie er
5.
Wojna żydowsko-rzymska (66-70) oraz kryzys w judaizmie
RABINIZACJA JUDAIZMU
1.
Próby przezwyciężenia kryzysu w judaizmie (zmierz starych instytucji religijnych i powstanie
nowych)
2.
Fundamenty ideologii rabinicznej (koncepcja Tory, rabinizacja Biblii i sakralizacja historii,
obowiązek rozpowszechniania Tory i jej cel)
VI.
3.
Jesziwa
4.
Urząd rabina
NAJWAŻNIEJSZE POZARABINICZNE NURTY JUDAIZMU W ŚREDNIOWIECZU I
CZASACH NOWOŻYTNYCH
1.
Karaimi
2.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
Nurty mistyczne orto- i heterodoksyjne
OKRES PRZEMIAN W JUDAIZMIE (XVIII-XX WIEK) I NOWE KIERUNKI
1.
Chasydyzm
2.
Haskala
3.
Rozbicie judaizmu w XIX wieku (judaizm ortodoksyjny, konserwatywny, reformowany i inne)
ISTOTA JUDAIZMU
1.
Elementy zmienne i i niezmienne w judaizmie
2.
13 zasad żydowskiej wiary (Mosze ben Majmon i Emron Musa ben Majmin)
3.
Kierunek Wissenschaft des Judentum i jego definiowanie judaizmu
4.
Judaizm – konglomerat trzech idei (współczesna próba definiowania judaizmu)
CYKL LITURGICZNY
1.
Dzień, miesiąc, rok (kalendarz żydowski)
2.
Rosz ha-Szana
3.
Jom Kippur
4.
Sukkot
5.
Chanuka
6.
Purim
7.
Pesach
8.
Szawuot
ORGANIZACJA ŻYCIA SPOŁECZNEGO I RODZINNEGO
1.
Synagoga, bet-midrasz, sztibl
2.
Dom żydowski
3.
Rodzina
4.
Reguły odżywiania
5.
Kahal i jego organizacja
RYTUAŁ JUDAISTYCZNY W ŻYCIU
1.
Narodziny dziecka i obrzezanie chłopców
2.
Edukacja
3.
Małżeństwo (zaślubiny, etyka życia małżeńskiego, rozwód)
4.
Życie małżeńskie
5.
Śmierć i pogrzeb
Bibliografia: Podstawowe teksty źródłowe: Biblia judaizmu i Talmud (w wyborze). Talmud
babiloński. Traktat Chagiga, 2. wyd., Kraków 2010.
Oprac.: Lemaire A., Dzieje biblijnego Izraela, Poznań 1998; J. Warzecha, Historia dawnego Izraela,
Warszawa 2005; Unterman A., Żydzi. Wiara i życie, Łódź 1989 (i inne wydania); Modlitewnik
żydowski, Kraków 2005; K. Pilarczyk, Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali :
wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne, 2. wyd., Kraków 2009; Religie starożytnego
Bliskiego Wschodu, Kraków 2008 (K. Pilarczyk – Religia Izraela); F. Battenberg, Żydzi w Europie,
Wrocław 2008.
ĆWICZENIA
e-mail do prowadzącego: [email protected]
1. Zajęcia organizacyjne. Wprowadzenie do Biblii hebrajskiej (4 X 09)
History Channel: Who Wrote the Bible? – projekcja filmu
2. XIV p.n.e. – I n.e. (18 X 09)
Zagadnienia: Biblia hebrajska (podział i struktura, kontekst, historia, kanon), Izrael, Juda,
Hebrajczycy, teologie Jahwe, wpływy innych kultur (babilońskie, perskie, helleńskie),
monolatria, inne kulty, reformy religijne, rozproszenie vs skupienie kultu, rola sędziów, rola
świątyni w Jerozolimie, rola proroków w Izraelu i Judzie, rola niewoli babilońskiej.
Lektura podstawowa:
Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali. Wprowadzenie
religioznawcze, literackie i historyczne, wyd. 2, Kraków 2009, ss. 31-54, 65-99, 111-125.
Heschel A.J., Mitologia Żydów, w: W. Jaworski, A. Komorowski (red.), Judaizm, Kraków
1989, ss. 135-148.
Lektura dodatkowa:
Graves R., Patai R., Mity hebrajskie, Warszawa 1993.
Lemaire A., Dzieje biblijnego Izraela, Poznań 1998.
Mason S., Najwcześniejsze próby przyswojenia sobie filozofii u żydów i chrześcijan, w: R.H.
Popkin (red.), Historia filozofii zachodniej, Poznań 2003, ss. 140-147.
Pilarczyk K., Religia Izraela, w: Pilarczyk K., Drabina J. (red.), Religie starożytnego
Bliskiego Wschodu, Kraków 2009.
Frank D.H., Leaman O., Historia filozofii żydowskiej, Kraków 2009, rozdz. „Biblia jako
źródło refleksji filozoficznej”.
3. I n.e. – XII n.e. (8 XI 09)
Zagadnienia: apokryfy i pseudepigrafy w opozycji do kanonu, „sekty” żydowskie sprzed 70
n.e. (faryzeusze, saduceusze, esseńczycy, zeloci, sykaryjczycy, chasydzi, terapeuci,
judeochrześcijanie, itd.), powstania żydowskie, Talmud, Gemara, Miszna, amoraici, tannaici,
rabin, synagoga, diaspora, halacha, hagada, hanhaga.
Lektura podstawowa:
Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali. Wprowadzenie
religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006, ss. 54-62, 130-140, 191-220.
Maier J., Między Starym a Nowym Testamentem. Historia i religia w okresie drugiej świątyni,
Kraków 2002, ss. 201-210, 218-238, 287-336
Lektura dodatkowa:
Rosik M., Judaizm u początków ery chrześcijańskiej, Wrocław 2003.
Tyloch W., Opowieści mędrców Talmudu, Gdynia 1993.
4. XII n.e. – XVII n.e. (22 XI 09)
Zagadnienia: mistycyzm pałaców, mistycyzm merkawy, kabała, drzewo sefirotyczne, Zohar,
Midrasz, filozofia i teologia żydowska, Mojżesz Majmonides, Josef Karo, Baruch Spinoza,
mistycyzm a filozofia – sprzeczność czy tożsamość?, prześladowania Żydów
Lektura podstawowa:
Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali. Wprowadzenie
religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006, ss. 225-235, 236-243, 252-261, 262269, 270-273.
Unterman A., Żydzi. Wiara i życie, Warszawa 2005, rozdz. VI.
Majmonides, Trzynaście artykułów żydowskiego wyznania wiary, w: W. Jaworski, A.
Komorowski (red.), Judaizm, Kraków 1989, s. 192.
Lektura dodatkowa:
Ouakin M.A., Tajemnice Kabały, Warszawa 2006.
Scholem G., Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki, Warszawa 1997.
Kertzer D.I., Papieże a Żydzi, Warszawa 2005.
Frank D.H., Leaman O., Historia filozofii żydowskiej, Kraków 2009.
Frank D.H., Mojżesz Majmonides, w: R.H. Popkin (red.), Historia filozofii zachodniej, Poznań
2003, ss. 215-223.
Coudert A., Mojżesz z Leonu i Zohar, w: R.H. Popkin (red.), Historia filozofii zachodniej,
Poznań 2003, ss. 236-239.
Coudert A., Izaak Luria i kabała luriańska, w: R.H. Popkin (red.), Historia filozofii
zachodniej, Poznań 2003, ss. 239-240.
Coudert A., Kabbala denudata, w: R.H. Popkin (red.), Historia filozofii zachodniej, Poznań
2003, ss. 379-381.
Popkin R.H., Baruch de Spinoza, w: R.H. Popkin (red.), Historia filozofii zachodniej, Poznań
2003, ss. 388-397.
Zasoby internetowe:
http://www.aish.com/sp/k/48955926.html
http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=1&letter=C
5. XVII n.e. – XIX n.e. (6 XII 09)
Zagadnienia: mesjanizm, chasydyzm, haskala, oświecenie, cadyk, Sabataj Cwi, Baal Szem
Tow, Moses Mendelssohn, Abraham Geiger, Wissenschaft des Judentums.
Lektura podstawowa:
Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali. Wprowadzenie
religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006, ss. 295-322.
Unterman A., Żydzi. Wiara i życie, Warszawa 2005, rozdz. V.
Lektura dodatkowa:
Hajdu A., Mazor Y., Hasidism, w: Encyclopedia Judaica, 2nd ed., vol. 8, pp. 393-434.
Slutsky Y., Baskin J.R., Haskalah, w: Encyclopedia Judaica, 2nd ed., vol. 8, pp. 434-444.
Hundert G.D., Żydzi w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku. Genealogia
nowoczesności, Warszawa 2007.
Ouakin M.A., Chasydzi, Warszawa 2002.
Zasoby internetowe:
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/Haskalah.html
6. XX n.e. – XXI n.e. (20 XII 09)
Zagadnienia: nomenklatura (szoa, holokaust, zagłada), religia holokaustu, syjonizm, państwo
Izrael, judaizm współczesny i jego nurty, kalendarz rytualny judaizmu
Lektura podstawowa:
Unterman A., Żydzi. Wiara i życie, Warszawa 2005, rozdz. X i XIII.
Schreiner S., Żydowska myśl teologiczna po Oświęcimiu, w: W. Jaworski, A. Komorowski
(red.), Judaizm, Kraków 1989, ss. 212-223.
Lektura dodatkowa:
Jacobs L., Judaism, w: Encyclopedia Judaica, 2nd ed., vol. 11, pp. 511-520.
Hajducki
H.,
„Religia
holocaustu”
a
dialog
katolicko-żydowski,
[on-line
http://www.piusx.org.pl/zawsze_wierni/artykul/418]
Pilarczyk K., Szoa – cezura w nauczaniu Kościoła o Żydach i judaizmie oraz w jego praktyce,
„Studia Judaica” 8: 2005 nr 1-2(15-16), ss. 145-163.
Rejak S., Po Auschwitz – początek historii człowieka? Koncepcje historiozoficzne R.L.
Rubensteina i E. Berkovitsa, „Studia Judaica” 3: 2000 nr 2 (6), ss. 179-190.
Zasoby internetowe:
http://www.jewfaq.org/movement.htm
http://www.myjewishlearning.com/hot_topics/ht/howjewseat.shtml
http://www.jewishanswers.org/ask-the-rabbi-category/the-jewish-legal-system/?p=3362
http://www.aish.com/d/w/54929572.html
7. Istota judaizmu – podsumowanie (17 I 10)
Zagadnienia: ewolucja judaizmu, elementy stałe i zmienne w judaizmie, wielość teologii,
święty i świecki charakter judaizmu.
Lektura podstawowa:
Rabin E., Żydowski dom, w: W. Jaworski, A. Komorowski (red.), Judaizm, Kraków 1989, ss.
103-115.
Unterman A., Żydzi. Wiara i życie, Warszawa 2005, rozdz. I.
Lektura dodatkowa:
Solomon N., Judaizm. Bardzo krótkie wprowadzenie, Warszawa 1997.
Stern M., Co to jest judaizm? Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, Kraków 2003.