rozdział ii - NetPrace.pl
advertisement
ROZDZIAŁ OCENA II. EKONOMICZNO-FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA 2.1. Badanie dynamiki wielkości ekonomiczno - finansowych. Każde przedsiębiorstwo działa w określonym otoczeniu makro- ekonomicznym, które zmienia się w czasie i oddziałuje na kształtowanie się podstawowych wielkości ekonomicznych przedsiębiorstwa (przychody, koszty, wynik finansowy). Pierwszym etapem analizy ekonomicznej jest określenie bezwzględnych różnic między poziomem wybranej wielkości ekonomicznej w dwu różnych okresach. Przyrosty bezwzględne (absolutne)1 mogą być obliczane w stosunku do jednego okresu lub też okresu stale zmieniającego się. Istotnym zagadnieniem przy obliczaniu przyrostów absolutnych jednopodstawowych jest wybór podstawy porównań. Wybrany do porównań okres powinien być na tyle charakterystyczny, aby pozwalał poznać istotę zachodzących zmian. Nie należy natomiast za podstawę przyjmować okresu zupełnie wyjątkowego pod względem poziomu badanego zjawiska , gdyż doprowadzi to do nieprawidłowej oceny zjawiska. Przyrosty absolutne mają ograniczoną wartość poznawczą, szczególnie do celów porównawczych różnych wielkości ekonomicznych. Stąd też służą one jedynie do obliczenia przyrostów względnych2 ( iloraz przyrostu absolutnego do jego poziomu w okresie przyjętym za podstawę porównań). Przyrosty względne najczęściej wyrażane są w procentach i informują o ile jest wyższy lub niższy poziom badanego zjawiska w stosunku do okresu bazowego. W literaturze przedmiotu przyrosty względne określane są również jako tempo zmian. Dzieląc wielkość badanego zjawiska w okresie badanym przez wielkość tego zjawiska w okresie bazowym otrzymujemy tzw. indeks czyli wskaźnik dynamiki. 3 Istnieją ścisłe związki pomiędzy wskaźnikami dynamiki i przyrostu względnego. Dodając do przyrostu względnego 100 otrzymujemy indeks i odwrotnie od wskaźnika dynamiki odejmując 100 otrzymujemy przyrost względny. W praktyce badań, częściej stosuje się wskaźniki dynamiki niż przyrosty względne ze względu na wygodę działań algebraicznych. Analizując dynamikę określonych zjawisk ekonomicznych należy zwrócić szczególną uwagę aby zachowane były warunki porównywalności. Warunki te dotyczą:4 1. Metodologii ewidencjonowania i sporządzania sprawozdań finansowych. Sposoby ewidencjonowania danych, ich grupowanie i klasyfikowanie winno być takie same w porównywanych okresach. 1 M.Sobczyk: Statystyka, UMCS, Lublin 1990, s.268 Tamże s.269 3 Tamże. s.270 4 W. Janik, op.cit. s.169 2 2. Stabilności systemu finansowego, a w szczególności stawek amortyzacyjnych, systemu podatkowego. Częste zmiany w/w. wielkości uniemożliwiają bezpośrednie porównywanie danych sprawozdawczych. Na przykład urzędowe przeszacowanie majątku trwałego wyklucza bezpośrednie porównywanie danych bilansowych w dłuższych przedziałach czasowych. 3. Stabilności warunków organizacyjnych. Podział, łączenie przedsiębiorstw, uniemożliwia bezpośrednie porównanie wielkości absolutnych i względnych. W przypadku gdy powyższe warunki nie są spełnione, przed przystąpieniem do sporządzania analizy dynamiki należy dane sprowadzić do porównywalności. Wskaźniki dynamiki dostarczają istotnych informacji o kierunkach rozwoju poszczególnych zjawisk gospodarczych w przedsiębiorstwie. 2.2. Analiza zmian struktury bilansu, rachunku zysków i strat i przepływów gotówkowych. Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla w syntetycznej formie skutki decyzji i zdarzeń gospodarczych zaistniałych do dnia jego sporządzenia. Badanie struktury bilansu ma na celu ustalenie relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania. Znajomość tych relacji niezbędna jest do celów zarządzania przedsiębiorstwem oraz wykorzystywana jest przez podmioty gospodarcze stanowiące jego otoczenie. Wstępną analizę bilansu przedsiębiorstwa przeprowadza się w zakresie5: - struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury aktywów, - struktury kapitałowej, poprzez ustalenie wskaźników struktury pasywów, - struktury kapitałowo –majątkowej. Analiza ta może być prowadzona w ujęciu statycznym i dynamicznym. Analiza statyczna dotyczy badania struktury majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania w określonym momencie czasowym ( np. koniec roku). Ujęcie dynamiczne pozwala natomiast ocenić kierunki zmian tej struktury. 5 M.Sierpińska, T Jachna, op.cit. s.51 Ocenę struktury majątku przedsiębiorstwa rozpoczyna się najczęściej od ustalenia udziału majątku trwałego i majątku obrotowego w majątku ogółem. Wyróżnia się również wskaźnik relacji majątku trwałego do obrotowego, na podstawie którego dokonuje się oceny elastyczności przedsiębiorstwa i stopnia ryzyka, co ma szczególne znaczenie dla wierzycieli i banków kredytujących działalność. Przedstawione wyżej wskaźniki można uzupełnić o wskaźniki struktury wewnętrznej ważniejszych pozycji aktywów. Umożliwiają one odpowiedź na pytania: - jaki jest udział w majątku trwałym przedsiębiorstwa jego składników rzeczowych, wartości niematerialnych i prawnych oraz długotrwałego majątku finansowego?, - jaką pozycje w majątku obrotowym zajmują zapasy, należności, gotówka, krótkoterminowe papiery wartościowe?. Ogólna struktura majątku przedsiębiorstw, jak też struktura rodzajowa majątku trwałego, jest znacznie zróżnicowana w zależności od gałęzi przemysłu i specyfiki przedsiębiorstwa. Duży udział majątku charakterystyczny dla przedsiębiorstw trwałego w aktywach firmy jest przemysłowych ( około 70%) czy transportowych( około 90%)6. Z kolei w przedsiębiorstwach handlowych i usługowych zdecydowanie dominuje majątek obrotowy. Podobnie duże zróżnicowanie w zależności od specyfiki przedsiębiorstwa występuje w strukturze rodzajowej majątku trwałego. Dominującą rolę odgrywa rzeczowy majątek trwały, w tym budynki i budowle, ale już udział urządzeń technicznych i środków transportu w ogólnym wolumenie rzeczowych składników majątku trwałego waha się w granicach od kilku do kilkudziesięciu procent ( ponad 40% w przemyśle) Generalnie można uznać za zjawisko pozytywne tendencję do wzrostu udziału rzeczowego majątku trwałego w ogólnym wolumenie majątku trwałego oraz względne zmniejszanie się udziału budynków i budowli na rzecz udziału maszyn i urządzeń bezpośrednio produkcyjnych. Świadczy to o rosnącym stopniu mechanizacji produkcji i postępie technicznym oraz dążeniu przedsiębiorstw do racjonalizacji własnego majątku poprzez sprzedaż lub dzierżawę zbędnych i nadmiernych Analiza-ekonomiczno finansowa , Zbiór przykładów i zadań, Praca zbiorowa pod red. C. Skowronka, Wyd.UMCS, Lublin 2000, s 60 6 składników aktywów długoterminowych. Jednocześnie wzrost udziału majątku trwałego w majątku ogółem świadczy o zmniejszającej się elastyczności firmy, wzroście kosztów stałych i zwiększeniu ryzyka powstania straty w przypadku obniżenia popytu na produkty firmy. Ocenę struktury majątku obrotowego rozpoczyna się od ustalenia jego udziału w majątku ogółem. Wskaźnik udziału majątku obrotowego w majątku ogółem jest zróżnicowany w zależności od charakteru działalności przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach przemysłowych jego udział jest znacznie mniejszy kosztem większego udziału majątku trwałego, zaś w przedsiębiorstwach handlowych i usługowych dominuje majątek obroty. Strukturę majątku obrotowego należy rozpatrywać także w relacji do majątku trwałego. Względny wzrost majątku obrotowego świadczy o większej elastyczności działania przedsiębiorstwa i mniejszym ryzyku prowadzonej działalności. Ogólna ocena struktury majątku obrotowego winna być uzupełniona o wskaźniki udziału: zapasów, należności i roszczeń, środków pieniężnych i krótkoterminowych papierów wartościowych. Wskaźniki szczegółowe dostarczają cennych informacji do podejmowania decyzji mających na celu poprawę wykorzystania majątku obrotowego. Wewnętrzna struktura majątku obrotowego jest zróżnicowana i uzależniona od : specyfiki procesów gospodarczych realizowanych w firmie, wielkości produkcji i liczebności asortymentu, jakości i nowoczesności produkowanych wyrobów, poziomu techniki i technologii wytwarzania, organizacji zaopatrzenia i powiązań kooperacyjnych, formy i przebiegu zbytu wytwarzanych wyrobów, organizacji rozliczeń pieniężnych. Analiza pasywów bilansu dostarcza informacji do oceny źródeł sfinansowania majątku przedsiębiorstwa. Analiza ta obejmuje : ocenę struktury własnościowej kapitału , oraz strukturę kapitału według terminowości. Wykazany w pasywach kapitał dzieli się według kryterium własności na dwie podstawowe grupy: kapitał własny i obcy. Analiza własnościowa struktury kapitału ma na celu ustalenie udziału kapitału własnego i obcego w kapitale całkowitym. Do oceny struktury pasywów wykorzystuje się następujące wskaźniki: 1) wskaźnik udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym Kapitał własny *100 Kapitał całkowity 2) wskaźnik udziału kapitału obcego w kapitale całkowitym Kapitał obcy *100 Kapitał całkowity 3) wskaźnik relacji kapitału własnego do obcego Kapitał własny Kapitał obcy 4) wskaźnik relacji kapitału obcego do własnego Kapitał obcy Kapitał własny Wymienione wyżej wskaźniki mają na celu określenie właściwej relacji pomiędzy kapitałem własnym i obcym. Teoria finansów nie jest w stanie określić uniwersalnej formuły, którą posługiwanie się umożliwiłoby wyznaczenie najkorzystniejszej struktury kapitałowej dla danej firmy, zapewniającej zarówno optimum zyskowności kapitałów własnych, jak i rozsądną skalę ryzyka 7. Jest ona zależna od wielu złożonych czynników, ulegających ciągłym zmianom, w tym także trudnych do dostatecznie dokładnego przewidzenia zmian koniunktury gospodarczej. Oprócz oceny struktury kapitału według kryterium własności bardzo ważny jest podział uwzględniający terminowość kapitału, tj. czas jego pozostawania w obrocie. Do tego celu są wykorzystywane następujące wskaźniki: Kapitał długoterminowy ( własny i obcy)*100 7 W.Bień, op.cit. s.72 Kapitał całkowity Kapitał krótkoterminowy*100 Kapitał całkowity Kapitał długoterminowy*100 Kapitał krótkoterminowy Większy udział kapitału długoterminowego jest dla przedsiębiorstwa korzystny ze względu na bezpieczeństwo finansowe. Optymalnej struktury kapitałów nie można określić bez znajomości struktury majątku. W celu utrzymania równowagi finansowej w przedsiębiorstwie winna być przestrzegana tzw. złota reguła bilansowa polegająca na tym, że majątek trwały winien być w pełni sfinansowany kapitałami własnymi. Nawet niewielkie finansowanie majątku trwałego kapitałami krótkoterminowymi może doprowadzić przedsiębiorstwo do utraty płynności finansowej i ciągłego poszukiwania nowych źródeł finansowania. Optymalna wielkość kapitałów długoterminowych winna zapewnić sfinansowanie majątku trwałego i część majątku obrotowego. W literaturze przedmiotu tę część kapitałów długoterminowych które finansują majątek obrotowy nazywana jest kapitałem pracującym8. Analiza struktury rachunku wyników ma na celu określenie jakie dziedziny działalności przedsiębiorstwa dostarczają najwięcej przychodów. W zależności od tego jaki rodzaj rachunku wyników sporządza firma ( kalkulacyjny czy porównawczy) wartość poznawcza strony kosztowej będzie zróżnicowana9. Rachunek porównawczy informuje o strukturze kosztów według rodzaju. Nie ma odpowiedzi na pytanie czy wzrost udziału danego rodzaju kosztu spowodowany jest wzrostem produkcji. Wartość poznawcza tego rachunku jest mniejsza niż rachunku kalkulacyjnego, który wprawdzie nie identyfikuje kosztów według rodzajów ale odpowiada na pytanie ile kosztuje prowadzenie poszczególnych rodzajów działalności. Analiza struktury przepływów pieniężnych ma na celu określenie źródeł pozyskania gotówki i sposobów jej rozdysponowania w czasie. Porównanie struktury przepływów finansowych w kilku kolejnych okresach pozwala na dokonanie oceny rozwoju przedsiębiorstw i źródeł jego finansowania. 8 9 M.Sierpińska, T.Jachna, op.cit.s.54 Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku, Dz. U. Nr 121, poz. 591 z póżn. zm. 2.3. Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa 2.3.1. Analiza płynności finansowej. Jednym z najważniejszych obszarów oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa jest ocena płynności finansowej. Najogólniej płynność finansowa firmy oznacza jej zdolność do regulowania zobowiązań. Znaczenie tej oceny wynika stąd, iż często przedsiębiorstwa osiągające nawet wysoką rentowność nie są w stanie regulować bieżących zobowiązań. Kłopoty te wynikają głównie z braku korelacji pomiędzy terminem dopływu środków pieniężnych do przedsiębiorstwa a wymaganym terminem regulowania bieżących zobowiązań. Bieżące zobowiązania to są płatności, których termin nie przekracza jednego roku. Do regulowania tych zobowiązań przedsiębiorstwo wykorzystuje te aktywa, które mogą być relatywnie szybko zamienione na gotówkę. Aktywa te nazywamy aktywami bieżącymi. Płynność firmy jest powiązana z jej pozycją w zakresie przepływów strumieni pieniężnych. Toteż analiza płynności może być prowadzona na podstawie10: 1) strumieni przepływów środków pieniężnych w okresie, za który sporządzono rachunek wyników, 2) stanów w zakresie środków obrotowych i zobowiązań płatniczych ( na początek i koniec okresu sprawozdawczego). Najczęściej w literaturze wykorzystywane są wskaźniki płynności, których stopień szczegółowości jest bardzo zróżnicowany. Dla potrzeb niniejszego opracowania posłużono się wskaźnikami11: 10 11 wskaźnik bieżącej płynności finansowej, wskaźnik szybki płynności finansowej, wskaźnik gotówkowej płynności finansowej. M.Sierpińska, T. Jachna, op.cit. s.80 S. Nahotko, Podstawy controlingu finansowego, Biblioteka Menedżera, OPD Bydgoszcz. s 272-274 Wskaźnik bieżącej płynności określa ile razy bieżące aktywa przewyższają bieżące pasywa i przyjmuje formułę: Aktywa bieżące Pasywa bieżące lub Zapasy + należności+ środki pieniężne+inne aktywa bieżące Bieżące zobowiązania Wskaźnik ten porównuje się do wskaźników z ubiegłych okresów, innych podmiotów o podobnym profilu działania oraz ze standardami tego wskaźnika. W literaturze przedmiotu przyjmuje się za optymalną wartość wskaźnika pomiędzy 1,5 a 2,012. Jednak ogólnie niski poziom wskaźnika oznacza zbyt niski poziom zasobów gotówkowych i wysokie ryzyko utraty płynności, natomiast nadmiernie wysoki poziom wskaźnika świadczy o nadpłynności finansowej, ale z drugiej strony może świadczyć o nieefektywności działania firmy, które może przejawiać się w : nadmiernych zapasach materiałowych, nadmiernych zapasach wyrobów gotowych, trudno ściągalnych należnościach, wolnych i nie zainwestowanych środkach pieniężnych, i w rezultacie ujemnie wpływa na zyskowność kapitałów własnych. Aktywa bieżące charakteryzują się różnym stopniem płynności finansowej. Wskaźnik bieżącej płynności obejmuje wszystkie elementy aktywów bieżących, w tym zapasy, których płynność jest niska. Po wyłączeniu z formuły wskaźnika zapasów oraz rozliczeń międzyokresowych czynnych otrzymany wskaźnik jest wskaźnikiem szybkim płynności finansowej. Aktywa bieżące – zapasy – rozliczenia międzyokresowe czynne Pasywa bieżące 12 W. Bień, op.cit. s.46 Poziom wskaźnika powyżej 1,0 uważany jest za optymalny13. Za bezpieczny przyjmuje się także poziom wskaźnika w granicach 0,9 do 1,0. Jednak wielu praktyków i teoretyków finansów podkreśla, że nie istnieje idealny poziom wskaźnika. Wartość tego wskaźnika płynności należy odnosić do ubiegłych okresów, wartości wskaźnika w innych, podobnych przedsiębiorstwach lub wartości średnich w branży. Niski poziom wskaźnika szybkiego płynności finansowej przy jednoczenie wysokim poziomie wskaźnika bieżącej płynności finansowej zazwyczaj świadczy o nadmiernym zamrożeniu kapitału obrotowego w zapasach Wskaźnik gotówkowej płynności finansowej uwzględnia tylko te aktywa, które można natychmiast wykorzystać do regulowania zobowiązań. Oblicza się go następująco: Papiery wartościowe do obrotu + środki pieniężne Pasywa bieżące Wskaźnik gotówkowy określa jaka część zobowiązań bieżących może być uregulowana bez zwłoki, gdyby stały się one natychmiast wymagalne. 2.3.2. Ocena stopnia zadłużenia Płynność finansowa jest związana z krótkim horyzontem czasowym i dotyczy bieżącej działalności eksploatacyjnej. Wypłacalność wiąże się zaś z możliwością spłaty zadłużenia długoterminowego, zaciąganego na cele inwestycyjno – modernizacyjne. Analiza ta sporządzana na użytek odbiorców zewnętrznych, głównie instytucji finansowych kredytujących działalność przedsiębiorstwa. Analiza zadłużenia pozwala ocenić politykę finansową przedsiębiorstwa, stąd też określana jest również jako analiza struktury finansowej. Wskaźniki do oceny zadłużenia przedsiębiorstwa można podzielić na dwie zasadnicze grupy14: - 13 14 wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia przedsiębiorstwa, Analiza ekonomiczno –finansowa, op.cit. s.233 M. Sierpińska, T. Jachna, op.cit. s.89 - wskaźniki informujące o zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu. Ocena poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa ma na celu, ustalenie, kto dostarczył firmie środków : właściciele czy zewnętrzni kredytobiorcy. Do oceny zadłużenia służy szereg wskaźników . Najistotniejsze z nich to: wskaźnik ogólnego zadłużenia, wskaźnik zadłużenia kapitału własnego, wskaźnik zadłużenia długoterminowego, wskaźnik zadłużenia środków trwałych. Wskaźnik ogólnego zadłużenia obrazuje strukturę finansowania majątku przedsiębiorstwa i wyrażony jest jako: Zobowiązania ogółem*100% Aktywa ogółem Wskaźnik ten określa udział kapitałów obcych (długo i krótko-terminowych) w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Zbyt duży wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym, informując jednocześnie, że przedsiębiorstwo może stracić zdolność do zwrotu długów. Uzupełniającym do poprzedniego wskaźnikiem oceny poziomu zadłużenia jest relacja zobowiązań ogółem do kapitału własnego. Wskaźnik ten określa możliwości pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi. Relacje pomiędzy zobowiązaniami a kapitałami własnymi są bardzo zróżnicowane w zależności od poziomu rozwoju gospodarki, branży w jakiej działa przedsiębiorstwo, jego wielkości. Instytucje udzielające kredytów inwestycyjnych jako pożądaną uważają relację 1: 1 (wartość udzielonego kredytu do kapitałów własnych)15. Wskaźnik zadłużenia długoterminowego stanowi stosunek zobowiązań długoterminowych do całości kapitału własnego. Zobowiązania długoterminowe Kapitał własny Wskaźnik ten określany jest jako wskaźnik długu bądź wskaźnik ryzyka. Zobowiązania długoterminowe dotyczą długów spłacanych w okresie dłuższym niż rok od daty sporządzenia bilansu. Mogą to być zobowiązania z tytułu wypuszczonych 15 M. Sierpińska, T Jachna, op.cit. s.90 przez firmę obligacji, długoterminowy kredyt inwestycyjny, czy też długoterminowe pożyczki gwarantowane hipotecznie. Racjonalny poziom długu powinien mieścić się w przedziale 0,5-1,0. Firmy posiadające wyższą proporcję długoterminowych zobowiązań do kapitału własnego uważa się za poważnie zadłużone. Kredyty długoterminowe najczęściej zabezpieczane są przez określony majątek trwały. Stąd do oceny poziomu zadłużenia firmy można wykorzystać również wskaźnik pokrycia długu rzeczowym majątkiem trwałym, określany również jako wskaźnik poziomu zadłużenia środków trwałych. Rzeczowe składniki majątku trwałego Zobowiązania długoterminowe Wskaźnik ten informuje o stopniu zabezpieczenia zobowiązań długoterminowych przez rzeczowe składniki majątku trwałego lub, ile razy wartość netto tych składników wystarczy na pokrycie zobowiązań długoterminowych. Wskaźnik ten posiada dużą wagę informacyjną , zwłaszcza w przedsiębiorstwach zagrożonych upadłością. Druga grupa wskaźników wykorzystywanych przy ocenie stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa to wskaźniki zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu. Wskaźniki te informują ile razy dochody przedsiębiorstwa przewyższają wydatki związane z obsługą długu. Wysokie wskaźniki oznaczają, że przedsiębiorstwo bez trudu realizuje ciążące na nim płatności, natomiast niskie wskaźniki zwiastują kłopoty z zaspokojeniem roszczeń wierzycieli. Najczęściej stosowane wskaźniki to16: wskaźnik pokrycia obsługi długu, wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych, wskaźnik pokrycia obsługi kredytu z cash flow. Wskaźnik pokrycia obsługi długu, określany również wskaźnikiem wiarygodności kredytowej , można obliczyć w dwóch wersjach, wykorzystując w liczniku relacji zysk osiągnięty przed spłatą odsetek i opodatkowaniem, bądź zysk po potrąceniu tych dwóch wielkości. W pierwszym przypadku wzór przyjmuje postać: 16 M. Sierpińska, T Jachna, op.cit. s.91 Zysk przed opodatkowaniem+ odsetki Raty kapitałowe + odsetki Wskaźnik ten informuje, ile razy zysk z działalności przedsiębiorstwa pokrywa roczne spłaty raty kredytu długoterminowego i odsetki od niego. Jego wysokość zależy od kondycji finansowej firmy i powinna być większa od 1 (minimum 1,2). Bank Światowy minimum określa na poziomie 1,3, zaś za optymalny poziom uznaje 2,5. Drugi sposób określenia wskaźnika pokrycia obsługi długu to: Zysk po opodatkowaniu Raty kapitałowe + odsetki Poziom tego wskaźnika winien być większy od 1, a jego wartość poznawcza jest większa z uwagi na fakt, że spłata kredytu odbywa się z zysku po opodatkowaniu. Śledzenie w czasie zmian poziomu tego wskaźnika dostarcza informacji o sposobie wykorzystania kredytów do finansowania rozwoju przedsiębiorstwa. Malejąca w czasie wielkość wskaźników może świadczyć o nieefektywnym zarządzaniu przedsiębiorstwem, niewielkiej zyskowności zainwestowanych środków lub zbyt ambitnych planach rozwojowych firmy ( nadmiernej skłonności do inwestowania). Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych wyrażony wzorem: Zysk przed opodatkowaniem + odsetki Odsetki udziela odpowiedzi na pytanie, czy przedsiębiorstwo jest w stanie wywiązać się z przypadających na dany rok płatności odsetkowych. Do ustalenia wartości wskaźnika przyjmuje się zysk brutto, gdyż odsetki płacone są kredytodawcy przed odprowadzeniem podatku dochodowego do budżetu. Wskaźnik ten liczony jest tylko wtedy gdy spłata kredytu rozłożona jest w czasie poprzez przedłużenie płatności istniejącego długu lub zaciągnięcia nowej pożyczki w celu spłacenia poprzedniej. Do oceny zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu wykorzystuje się też wskaźniki oparte na przepływie środków pieniężnych. Bezpośrednią relację miedzy długoterminowymi zobowiązaniami a dostępnymi środkami pieniężnymi, które mogą być wykorzystane na ich zwrot, wyraża wskaźnik pokrycia obsługi kredytów cash flow. Wskaźnik pokrycia obsługi kredytów cash flow= zysk netto amortyzacj a rata kredytu odsetki Wskaźnik ten w najbardziej praktyczny i wiarygodny sposób określa zdolność kredytową przedsiębiorstwa. Za wartość normatywną przyjmuje się 1,5, co oznacza, że suma zysku netto i amortyzacji winna być co najmniej o 50 % wyższa niż roczna rata kredytu i odsetek. Przy niższym poziomie wartości wskaźnika, projekty inwestycyjne finansowane kredytem, uznawane są za przedsięwzięcia o podwyższonym ryzyku. 2.3.3. Analiza sprawności działania przedsiębiorstwa. Sytuacja finansowa przedsiębiorstwa zależy od sprawności jego działania, czyli umiejętności wykorzystania posiadanych zasobów w istniejących uwarunkowaniach zewnętrznych. Do pomiaru sprawności działania przedsiębiorstwa służy wiele wskaźników . Szeroką ich gamę można podzielić na trzy podstawowe grupy17: 1) wskaźniki oparte na kosztach własnych, 2) wskaźniki rotacji majątku, 3) wskaźniki gospodarowania zasobami. Najbardziej ogólnym wskaźnikiem sprawności działania przedsiębiorstwa, charakteryzującym efektywność wykorzystania jego zasobów, jest wskaźnik poziomu kosztów własnych , który określany jest również wskaźnikiem operacyjności. Koszt własny sprzedaży*100 Przychód ze sprzedaży Wskaźnik operacyjności winien mieścić się w granicach 50-90%. Jeżeli jego poziom jest wyższy niż 90%, to przedsiębiorstwo może mieć trudności w uzyskaniu zwrotu poniesionych nakładów, jeżeli zaś jest niższy niż 50% to świadczy to o wysokiej zyskowności danego rodzaju działalności. 17 M. Sierpińska T.Jachna, op. cit.s.95 Oprócz wskaźnika poziomu kosztów opartego na kosztach całkowitych, wskaźnik poziomu kosztów może być obliczany również za pomocą określonego rodzaju kosztów, np. kosztów bezpośrednich, kosztów pośrednich, kosztów administracyjnych. Wskaźniki rotacji majątku umożliwiają ocenę aktywności przedsiębiorstwa w zakresie wykorzystania całego majątku, jak i poszczególnych jego składników. Przychody ze sprzedaży Majątek ogólem Wskaźnik ten informuje o tym ile jednostek przychodów ze sprzedaży przypada na jednostkę majątku. Jego wielkość jest zróżnicowana w zależności od branży w której funkcjonuje przedsiębiorstwo. Niski jego poziom wykazują branże o wysokim stopniu kapitałochłonności, zaś wysoki w przemysłach o dużym udziale pracy ludzkiej w procesach produkcyjnych i niskiej kapitałochłonności. Stąd też wskaźnik ten może być wykorzystywany do porównania dwóch różnych firm tej samej branży. Biorąc pod uwagę strukturę majątku można ustalić wskaźnik rotacji majątku obrotowego i majątku trwałego. Wskaźnik rotacji majątku trwałego wyrażony formułą: Przychody ze sprzedaży Majątek trwaly informuje ile przychodów generuje jedna złotówka majątku trwałego. Wskaźnik rotacji majątku trwałego wykorzystuje się do oceny sprawności działania głównie tych przedsiębiorstw, w których środki trwałe w istotny sposób przyczyniają się do kreowania przychodów sprzedaży. Natomiast w przedsiębiorstwach, w których za generację przychodów ze sprzedaży odpowiada głównie majątek obrotowy stosuje się wskaźnik rotacji majątku obrotowego liczony jako: Pr zychody ze sprzedaży Majątek obrotowy Im wskaźnik jest wyższy, tym sprawność działania przedsiębiorstwa jest lepsza, a to z kolei wywiera większy wpływ na sytuację finansową firmy. Przy ocenie sprawności działania przedsiębiorstwa istotne są również wskaźniki obrotowości i rotacji poszczególnych elementów majątku obrotowego – zapasów i należności.18 Obrotowość zapasów = przychody ze sprzedaży netto średni stan zapasów Wskaźnik ten określa średni poziom efektywności zapasów i informuje jaka wartość sprzedaży netto przypada na 1 zł majątku w postaci zapasów. Sytuacja w firmie jest tym bardziej korzystna, im wyższa jest wartość wskaźnika. Odwrotnością wskaźnika obrotowości jest wskaźnik rotacji zapasów wyrażony w dniach: Rotacja zapasów = średni stan zapasów * 360 przychody ze sprzedaży Wskaźnik ten informuje co ile średnio dni w analizowanym okresie uwalniany jest kapitał obrotowy zamrożony w postaci zapasów. wskaźnik obrotowośc i należności = przychody ze sprzedaży brutto średni stan należności Wskaźnik ten informuje o średniej liczbie obrotów kapitału zamrożonego w formie należności w analizowanym okresie. Sytuacja jest tym korzystniejsza im wskaźnik ten osiąga wyższą wartość. wskaźnik rotacji należności = średni stan należności * 360 przychody ze sprzedaż brutto Powyższy wskaźnik informuje o średniej długości cyklu realizacji należności, czyli o tym po ilu średnio dniach środki pieniężne z tytułu należności trafiają do kasy lub na rachunek bankowy. Im krótszy okres realizacji należności tym lepiej. W analizie ekonomicznej bardzo ważna jest zależność pomiędzy wskaźnikiem obrotowości (rotacji ) należności a wskaźnikiem obrotowości (rotacji) zobowiązań. Wyższy wskaźnik rotacji należności od wskaźnika rotacji zobowiązań świadczy o tym, że podmiot gospodarczy sprzedaje swoje wyroby i usługi na bardziej korzystnych warunkach niż kupuje niezbędne materiały, surowce, towary, usługi itp.. Odwrotna relacja między tymi wskaźnikami świadczy o korzystniejszych warunkach zakupu. W 18 W. Janik, op.cit. s. 175-180 pierwszym przypadku wystąpi w firmie wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy, w drugim zapotrzebowanie na własny kapitał obrotowy maleje. Inaczej można stwierdzić, że w pierwszym przypadku firma udziela tzw. kredytu kupieckiego, w drugim zaś korzysta z kredytu kupieckiego udzielonego przez innych. Kolejna grupa wskaźników wykorzystywanych przy ocenie sprawności działania przedsiębiorstwa to wskaźniki gospodarowania zasobami. W praktyce stosuje się dwa wskaźniki oceny. Wykorzystanie czynnika ludzkiego określa wskaźnik wydajności pracy liczony na jednego zatrudnionego, który przyjmuje postać: Przychody ze sprzedaży Przeciętna liczba zatrudnion ych W ocenie wskaźnika istotny jest jego poziom ( im wyższy tym lepiej) oraz tendencje jego zmian. Odpowiednikiem wskaźnika wydajności pracy w zakresie środków trwałych jest wskaźnik ich produktywności, który wyraża następująca formuła: Przychody ze sprzedaży Przeciętny stan środków trwalych Sprawność działania przedsiębiorstwa wyraża się w systematycznym zwiększaniu wartości tych wskaźników. Można to osiągnąć poprawiając stopień wykorzystania zasobów przedsiębiorstwa, prowadzący do osiągnięcia coraz większych przychodów ze sprzedaży przy danej wielkości tych zasobów.
