Pamięć - BazaTematow.pl
advertisement
Pamięć „Pamięć to jedyny pamiętnik jaki nosimy przy sobie” Naukowcy próbowali przez wiele lat odkryć mechanizmy funkcjonowania pamięci. Badania dowiodły, że pamięć nie jest jednolitym systemem, ale składa się z wielu części, które razem działają i gromadzą wiedzę nawet na bardzo długi okres, niekiedy na całe życie. Różne obszary pamięci przechowują odmienne rodzaje informacji (wrażenia wzrokowe, fakty, wspomnienia z dzieciństwa, wiedzę, przyswojone sprawności np. jazdę na rowerze). Pamięć nie zajmuje jednego konkretnego miejsca, ale rozsiana jest w różnych ośrodkach mózgu. Miliardy komórek nerwowych, zwanych neuronami tworzą te właśnie ośrodki. Każdy neuron połączony jest z tysiącami innych. Podczas uczenia się umysł przypisuje każdą z informacji do poszczególnych połączeń neuronów. Te zaś formują nowe obwody, tworząc dodatkowe spoiwa z innymi komórkami nerwowymi. I tak, kiedy przypominamy sobie konkretną informację, wówczas zaczyna działać odpowiedni zestaw neuronów (czyli odpowiednia sieć komórek nerwowych). 1 Bez pamięci nie można rozumować, porozumiewać się czy też planować przyszłości. Mimo że pamięć spełnia tak ważne funkcje umysłowe, przypominamy sobie o niej tylko wówczas, gdy nas zawodzi lub gdy niespodziewanie zadziała; w jakimś fragmencie rozmowy lub oglądanego zdarzenia nagle przypomni nam o czymś zupełnie innym, ale ważnym dla nas. 1. Pojęcie, fizjologiczne podstawy oraz rola pamięci w tworzeniu doświadczenia osobowości. Podanie ścisłej definicji pamięci nie jest możliwe ze względu na obciążenie tego terminu potoczną tradycją językową oraz brak powszechnie przyjętego przez psychologów jego rozumienia. Definicje są różne, ale, mimo to wszystkie mają ze sobą wiele wspólnego. I tak pamięć to: - system kodujący i przechowujący informacje odbierane lub wytworzone przez jednostkę; - psych., fizjol.: zdolność organizmów żywych do przechowywania i odtwarzania uprzednich doświadczeń; właściwość układu nerwowego warunkująca proces uczenia się; - właściwość układu nerwowego będąca warunkiem nabywania doświadczeń; - jeden z podstawowych procesów psychicznych, dzięki któremu osobnik gromadzi informacje i zdobywa doświadczenie, co wpływa na jego aktualne zachowania; - zdolność do przechowywania w naszym układzie nerwowym informacji o świecie w formie engramów, czyli śladów pamięciowych (engram to trwała zmiana w układzie nerwowym, wywołana przez jego chwilowe pobudzenie i odczytywana jako reprezentacja pewnych doznań, przeżyć, elementów środowiska wewnętrznego i zewnętrznego). Różne fazy pamięci wymagają różnych warunków, aby procesy zapamiętywania mogły odbywać się optymalnie. Dla pamięci natychmiastowej ważny jest aktualny stan naszych receptorów zmysłowych. Droga ze świata zewnętrznego do duszy prowadzi przez zmysły. Jeżeli w danym momencie nie patrzymy, nie możemy stworzyć wzrokowego śladu pamięciowego. Dzięki pamięci możliwe jest u człowieka kształtowanie i funkcjonowanie doświadczenia. Poprzez pamięć przyswajamy i gromadzimy wiedzę o świecie oraz umiejętności i sprawności. Z tego zgromadzonego materiału (a powiększanego przez całe życie) stale korzystamy. Dusza ludzka, jak wierzono w średniowieczu, ma dziesięć zmysłów - pięć zewnętrznych i pięć wewnętrznych. Te zewnętrzne, służące do komunikacji ze światem, to wzrok, słuch, węch, smak i dotyk. Cztery z pięciu zmysłów wewnętrznych określają naszą osobowość: osąd, wyobraźnia, fantazja i pamięć. Piąty nazwano zmysłem wspólnym. Zarządza on i reguluje funkcje pozostałych. Te średniowieczne poglądy na zmysły duszy przetrwały do dziś w powiedzeniu, że komuś brakuje piątej klepki. Brak piątej klepki to niedostatek któregoś ze zmysłów wewnętrznych, a pociąga to za sobą upośledzenie osobowości. Z pięciu wewnętrznych zmysłów duszy pamięć jest tym, którego podstawy 2 biologiczne są najlepiej poznane. Pamięć jest jedyną chyba cechą osobowości, której niedostatki sami widzimy i się ich nie wstydzimy. 2. Podstawowe procesy pamięci, ich przebiegi i znaczenie w życiu człowieka; a) zapamiętywanie – zamierzony lub niezamierzony oraz logiczny i mechaniczny proces przyswajania wiadomości. Technika zapamiętywania – mnemotechnika; Jest to pierwsze z ogniw pamięci. Zachodzi ono w trakcie uczenia się. Zapamiętywanie polega na wytworzeniu w wyższych ośrodkach nerwowych śladu pamięciowego Nabywanie wiadomości są magazynowane i kodowane w strukturach neurofizjologicznych łącząc się automatycznie z wytworzonymi wcześniej śladami pamięciowymi (ślady elektryczne, biochemiczne, synaptyczne). Wyróżnia się dwa rodzaje zapamiętywania: - zapamiętywanie mimowolne - dokonujące się bez udziału naszej woli, nie stawiamy sobie celu zapamiętania jakiegoś zjawiska czy informacji a dzieje się to samorzutnie. - zapamiętywanie dowolne - zamierzony i celowy proces nabywania informacji, skierowany na to, by w pamięci się one utrwaliły. Mimowolne zapamiętywanie nie jest jednak zupełnie spontaniczne. Nie wszystko bowiem co dociera do człowieka jest zapamiętywane. Na ogół człowiek mimowolnie zapamiętuje to co ma dla niego jakieś znaczenie, jak również skupia uwagę. Zapamiętywanie dowolne czyli celowe jeśli jest czynnością wzbogacającą doświadczenie i wiedzę człowieka angażuje w to proces uczenia się. Jeśli uczeń ucząc się wkuwa bezmyślnie jakiś materiał zupełnie nie zastanawiając się czego się uczy i czy rozumie treści to mówimy o zapamiętywaniu mechanicznym. Jeśli natomiast stara się on zrozumieć materiał, jego temat, terminy i pojęcia oraz wszystkie zależności między ogniwami poszczególnych całości mówimy o zapamiętywaniu logicznym. Na zapamiętywanie nie mamy bezpośredniego wpływu. Możemy natomiast wpływać na nie podczas procesu uczenia się. Dużą rolę przy zapamiętywaniu ma nastawienie. Jeśli człowiek skoncentruje się bardziej na konkretnych przedmiotach czy określonym materiale pamięta go potem lepiej i bardziej trwale. Ponadto zapamiętywanie (podobnie jak i potem przechowywanie) zależy od bardziej trwałych postaw, emocji czy motywów działania. Poprzez emocje czyli doznania niektóre przedmioty czy zdarzenia pamięta się dłużej (np. przyjemne przeżycia). Skuteczne zapamiętywanie zależy również od organizacji materiału pamięciowego. Organizacja ta polega między innymi na odpowiednim rozłożeniu w czasie nabywania wiadomości, z przerwami na odpoczynek, doborze odpowiedniej techniki (sposobu) zapamiętywania. Mnemotechniki – techniki zapamiętywania to sposoby wykorzystujące mechaniczne kojarzenie treści w trakcie zapamiętywania jak i aktualizacji przechowywanego materiału. Proste mnemotechniki znane były już w starożytności. Stosowano wtedy 3 mnemotechnikę miejsc zwaną inaczej systemem wzrokowo symbolicznym lub systemem Symonidesa. Polegała ona na kojarzeniu poszczególnych treści (osób, rzeczy, wypowiedzi) z poszczególnymi przedmiotami i symbolami. Inna mnemotechniką jest „metoda wieszaków”. Uczący się wyodrębnia tu pewną ilość pojedynczych informacji i z każdą z nich kojarzy kilka innych. Istnieją również mnemotechniki skonstruowane na użytek praktyki szkolnej. Tu za przykład może posłużyć metoda Winckelmanna. Polega ona na kojarzeniu liter z cyframi, a przez to umożliwia konstrukcję liczb za pomocą prostych słów lub zdań. . Mnemotechniki są godne polecenia wówczas gdy opanowane treści nie tworzą samoistnych struktur, oraz nie są zbyt trudne do zrozumienia. Wadliwością mnemotechnik jest to, że nie można ich zastosować do bardziej skomplikowanego materiału. Określona mnemotechnika jest właściwa dla jednego określonego typu pamięciowego a zastosowana do innego nie przynosi żadnych rezultatów. Mnemotechniki można przyrównać do algorytmów. Przy zapamiętywaniu bardziej złożonego materiału stosuje się tzw. strategie pamięciowe, przyrównywane do heurystyk. b) przechowywanie jako wynik procesu zapamiętywania. „Ślady pamięciowe” – związki czasowe w korze mózgowej i ich rola w procesie przechowywania informacji; Przechowywanie to utajniona faza procesu pamięci mająca miejsce pomiędzy zapamiętywaniem a odtwarzaniem. Polega ono na tym, że określone bodźce utrzymują się w postaci śladów w układzie nerwowym człowieka, chociaż przestają bezpośrednio oddziaływać na jego narządy zmysłowe. W trakcie przechowywania informacji zachodzą różnorakie procesy przetwarzania informacji, których skutkiem jest zapominanie lub przekształcanie zarejestrowanych treści. O efektach przechowywania czyli o wynikach zapamiętania dowiemy się na postawie tego ile potrafimy zaktualizować w razie potrzeby. Zapominanie ujawnia się jako utrata nabytych wiadomości lecz trudno określić ile z nich ulega wymazaniu a ile pozostaje ukrytych na tyle, że nie można ich odtworzyć. Wielkość zakresu przechowywania zależy od sytuacji, w której jednostka się znajduje jak i przystosowuje, oraz od rozmaitych specyficznych czynników. Im większe znaczenie dla naszej działalności ma przedmiot czy jakaś cecha, tym szybciej utrwala się w pamięci. Jeśli zapamiętujemy z nastawieniem „na zawsze” lub „na długo” wówczas okres przechowywania się wydłuża. Jeśli natomiast pewne informacje będą nam potrzebne tylko chwilowo wówczas zapamiętujemy je „ na krótko” i tak samo krótko je przechowujemy. Pierwsza faza to tworzenie śladu pamięciowego natychmiast po spostrzeżeniu pewnego zjawiska. Kiedy nasze zmysły je zarejestrują, tworzy się pamięć bezpośrednia lub natychmiastowa. Jeżeli jest to wrażenie wzrokowe, mówimy o pamięci ikonicznej. Tak wytworzony ślad pamięciowy jest niezwykle ulotny. Jeżeli zjawisko zostaje zauważone, ślad taki przekształca się w bardziej trwały - tworzy się pamięć krótkotrwała, zwana także pamięcią roboczą. Pamięć robocza jest w pewnym sensie podstawą naszych procesów psychicznych. W niej następuje składowanie informacji na krótki, rzędu minut, czas, ale tylko tu zawarta informacja może być potem wykorzystana. Pojemność pamięci krótkotrwałej jest ograniczona i ślady tu 4 wytworzone, aby utrzymać się dłużej, muszą ulec przekształceniu w procesie zwanym konsolidacją. W tym procesie powstają ślady trwałe, mogące utrzymywać się nawet dziesiątki lat. Ślady te nie mogą jednak być natychmiast wykorzystane w razie potrzeby. Aby je wykorzystać, muszą być odnalezione i "wyciągnięte" do puli pamięci roboczej. Niektóre rodzaje doznań, stosunkowo łatwo wchodzące do puli pamięci krótkotrwałej, bardzo niechętnie ulegają procesowi konsolidacji. Tak dzieje się z marzeniami sennymi, pamiętanymi bardzo wyraziście bezpośrednio po obudzeniu i znikającymi z pamięci w ciągu kilku minut. Można, mając dyktafon, przeprowadzić pouczające doświadczenie: nagrać natychmiast po obudzeniu opowiadanie o tym, co nam się śniło, a następnie odsłuchać taśmę po godzinie. W wielu wypadkach zupełnie nie będziemy wiedzieć, o czym mówiliśmy. Inna sprawa, że to, co teraz wysłuchamy z taśmy, zapamiętamy dłużej bez kłopotów. Pamięć jest zjawiskiem dynamicznym i tworzy się, przechodząc przez kilka faz, zanim nie wykształci się trwały ślad pamięciowy. Można przypuszczać, że różne fazy pamięci są związane z przekształcaniem engramów. Oczywiście, wiedząc o tym, możemy usprawnić własne uczenie się. Idąc na wykład lub przystępując do uczenia się, powinniśmy wprowadzić się w stan pewnego pobudzenia. Nie jest dobrze zabierać się do nauki, gdy jesteśmy senni lub ociężali, na przykład po jedzeniu. Jak mawiali starożytni Rzymianie, „plenus venter non studet libenter” – „pełny brzuch niechętnie się uczy”. Nie można też uczyć się do ostatniej chwili, żeby czas egzaminu nie wypadł właśnie w dołku pamięci spowodowanym efektem Kamina. Najlepiej przespać się ze świeżo nabytymi wiadomościami przed próbą ich odtworzenia. Dla przekształcenia śladu w pamięci natychmiastowej, utrzymującego się kilka sekund, w bardziej solidny ślad pamięci krótkotrwałej, potrzebna jest uwaga czy, mówiąc fachowo, wysoki poziom czuwania. Jeżeli uważamy, nie przegapimy śladu w pamięci krótkotrwałej, jeżeli jesteśmy senni, zmęczeni lub rozproszeni - mamy kłopoty z zapamiętywaniem. Całkiem inaczej dzieje się przy procesie konsolidacji, czyli tworzeniu pamięci długotrwałej. Wówczas relaks, a nawet sen, bardzo sprzyjają tworzeniu engramów. Wiemy z własnego doświadczenia, ucząc się np. do egzaminów, że znacznie lepiej pamiętamy przerobiony materiał rano, po przespaniu się, niż bezpośrednio po zakończeniu "wkuwania". Badania na ludziach i na zwierzętach wykazały istnienie tzw. efektu Kamina, polegającego na tym, że po skończeniu uczenia się ilość zapamiętanego materiału początkowo opada, później zaś paradoksalnie się podnosi. Efekt Kamina to właśnie przejściowe obniżenie pamięci, a występuje ono wówczas, kiedy zawartość pamięci krótkotrwałej zaczyna ulegać obniżaniu, a jeszcze nie wytworzyła się w pełni pamięć długotrwała. Zapis pamięciowy w trakcie przechowywanie może ulegać rożnym przekształceniom: - interpretacja czyli dopasowanie zapamiętanych treści do schematów, - selekcja czyli rozróżnianie informacji ważnych od mniej ważnych, - wyolbrzymianie czyli upiększanie dawnych miejsc czy zdarzeń. 5 c) przypominanie przez rozpoznanie lub odtwarzanie sprawdzeniem gotowości pamięci; Przypominanie (odtwarzanie, odpamiętywanie)jest końcowym ogniwem procesu pamięci. W tej fazie następuje aktualizacja elementów zapamiętanych i zachowanych. Dokonuje się w dwóch formach: w formie rozpoznania, które jest wtórnym odzwierciedleniem minionych bodźców powstających na skutek ponownego ich działania lub w formie odtwarzania, które jest wtórnym odzwierciedleniem minionych bodźców powstających na skutek działania bodźców podobnych. Przypominanie dotyczące osobistych przeżyć nazywamy wspomnieniem. Niektórzy z badaczy traktują wymienione powyżej formy przypominania jako miary pamięci dodając jeszcze jedną: ponowne uczenie się. Skuteczność danego sposobu wydobywania informacji z pamięci zależy od różnorakich czynników: - poziomu rozwoju inteligencji i procesów poznawczych, - wiedzy o obszarze pamięciowym w których poszukujemy nie pamiętanych informacji, - wiedzy o świecie i własnej pamięci, - cech materiału i zadania pamięciowego, - sposobów organizowania i zapamiętania materiału, - poziomu zapamiętania informacji przechowywanych w pamięci. Przypominanie może mieć charakter mimowolny (samorzutny) i dowolny (zamierzony). Przypominanie mimowolne może powstawać zgodnie: - z prawem kojarzenia - z prawem kontrastu - w związku z naszym doświadczeniem. Przypominanie mimowolne jest z reguły przelotne i krótkotrwałe. Czasem jednak trwa przez dłuższy czas w naszej świadomości. Tego rodzaju skłonność nazywamy perserwacją. W przypadkach chorobowych pojawiają się uporczywe obrazy, których trudno jest się pozbyć, są to tzw. natręctwa. Przypominanie zamierzone polega na celowym i świadomym odtwarzaniu treści doświadczenia. Przypominanie pozwala na ocenienie pomyślności zapamiętywania i przechowywania. Nie jest jednak do końca miarodajne. Niekiedy bowiem obserwujemy zjawiska świadczące o odmienności tego procesu: „deja vu” i nieświadomy plagiat. Nieświadomy plagiat polega przypomnieniu sobie danej treści (wiersza, melodii) bez identyfikacji jako już kiedyś spostrzeżonej i zapamiętanej a nawet bez przypomnienia sobie okoliczności towarzyszących temu spostrzeżeniu. „Deja vu” jest rozpoznaniem większych fragmentów rzeczywistości (miejsca czy zdarzenia) mimo iż faktycznie jednostka nigdy w tym miejscu nie była ani nie uczestniczyła w takim zdarzeniu. 6 3. Rola układów sygnałowych oraz głównych analizatorów w przebiegu procesów pamięciowych. Niejasny pozostaje mechanizm powstawania, przechowywania i odzyskiwania śladu pamięciowego. W badaniach nad pamięcią na ogół przyjmuje się, iż powstawanie trwałego śladu (konsolidacja) jest złożonym procesem zachodzącym w układzie nerwowym; dużo uwagi poświęca się roli tzw. neuroprzekaźników (substancji pośredniczących w przekazywaniu pobudzeń) oraz znaczeniu zmian zachodzących w miejscach styku komórek nerwowych, czyli synapsach (zmiany wielkości szczeliny synaptycznej bądź zmiany w receptorach neuroprzekaźników w błonie postsynaptycznej); bada się również zmiany tempa syntezy, uwalniania i wychwytu neuroprzekaźników. Liczne badania dotyczą roli powtarzających się impulsów bioelektrycznych w powstawaniu zmian strukturalnych w układzie nerwowym, mogących stanowić podłoże pamięci trwałej; intensywnie bada się zmiany biochemiczne (np. syntezy białek) towarzyszące uczeniu się. Nie wiadomo, w jakim stopniu ślad pamięciowy jest zlokalizowany, a w jakim rozlany (co postulują np. holograficzne modele pamięci); szukając odpowiedzi na to pytanie prowadzi się badania na zwierzętach (wpływ usuwania lub drażnienia określonych okolic mózgu) oraz obserwuje następstwa schorzeń mózgu u człowieka, ujawniające funkcje niektórych, często niewielkich, struktur mózgowych (np. zespołu hipokampa) w pamięci długotrwałej. Pamięć nie jest jedną i jednolitą jednostką, ale systemem trzech części stale ze sobą współpracujących. Są one określane jako pamięć sensoryczna, pamięć krótkotrwała, pamięć długotrwała. Wszystkie one współdziałają ze sobą wysyłając do siebie różne informacje. Każda z nich ma swoją określoną funkcję i długość. Większość ludzi sądzi, że pamięć krótkotrwała odpowiedzialna jest za przechowywanie tylko niedawnych wrażeń (np. z ostatniej godziny lub dnia). Rzecz ma się jednak inaczej. Naukowcy opisali ten rodzaj pamięci jako system przechowujący informacje (np. numer telefonu) w mózgu przez okres, w którym może się ona przydać człowiekowi. Krótkotrwała pamięć ma około 30 sekund. Wszystko pamiętane dłużej (od paru minut do 70 lat) jest pamięcią długotrwałą. A więc, jeżeli zapomnimy zadzwonić do znajomego, to znaczy, że zawiodła długotrwała pamięć. Większość luk w pamięci (zapominanie imion lub wysokości Mount Everestu) wynika z trudów odtworzenia wiadomości z pamięci długotrwałej. Jak na ironię, dane przechowywane w pamięci długotrwałej znajdują się tam przez całe życie, zakodowane w neuronach płatów mózgowych. Dostęp do nich jest możliwy, choć niełatwy, ponieważ magazyn pamięci jest bardzo obszerny. Trzecim rodzajem pamięci jest pamięć sensoryczna, która gromadzi głównie dźwięki i obrazy. Jest ona najkrótsza i trwa najwyżej 4 sekundy. Krótkotrwała pamięć analizuje wszystkie informacje docierające do mózgu z zewnątrz. Działa ona jak sito. Wybiera to, co trzeba przechować, co przyda się danej osobie. Decyduje, co można puścić w niepamięć. Jeśli postanowimy zapamiętać sobie jakąś informacje, która jest już w pamięci krótkotrwałej, to możemy być pewni, że dzięki naszym staraniom, przejdzie ona na stałe do pamięci długotrwałej. Jeśli się tak nie stanie, to po prostu będzie zapomniana w ciągu 15-30 sekund. Prawdziwa sztuka pamiętania to sztuka uwagi - powiedział pewien pisarz angielski. 7 Najbardziej uderzającymi cechami pamięci krótkotrwałej są jej kruchość i ulotność. Jest tylko jeden sposób umożliwiający przedłużenie pamięci poza 30 sekund psychologowie nazywają go próbnym powtarzaniem, recytowaniem informacji w głowie. Wyobraźmy sobie, że korzystamy z telefonu, a dookoła panuje duży hałas. Dzwonimy do informacji, aby uzyskać numer znajomego. W tym samym momencie uświadamiamy, że nie mamy nic do pisania przy sobie i wiemy, że jeżeli nie będziemy powtarzał numeru, to zapomnimy go za chwilę. Wiesz także, że jeśli w trakcie powtarzania poprosimy kogoś o pióro - numer wymknie się z naszej pamięci. To trochę tak, jakbyśmy żonglowali dziesięcioma pomarańczami - musimy się skoncentrować, a najmniejsze zakłócenie (rozmowa, hałas) spowoduje rozsypanie owoców. Innym typem pamięci jest pamięć długotrwała, która jest odpowiedzialna za informacje zebrane 10 lat temu i za uzyskane przed kilkoma minutami. Zajmuje się ona jednak różnymi rodzajami informacji. Oto przykłady. Jeden jej obszar zajmuje się szczegółami charakterystycznymi danej osoby - co jadła na śniadanie, imiona rodziców, wakacje itp. Inny jej obszar koduje wiedzę ogólną - wzory chemiczne, data lądowania na księżycu lub odległość między miastami. Jeszcze inny obszar opiekuje się zdolnościami motorycznymi - pisanie na maszynie, gra na instrumencie. Trzecim rodzajem pamięci - najbardziej ulotnym - jest pamięć sensoryczna, która stanowi pierwszy punkt skupiający informacje docierające do mózgu poprzez zmysły człowieka. Pamięć sensoryczna gromadzi i natychmiast zatrzymuje bodźce z zewnątrz, takie jak obrazy, dźwięki, zapachy, smaki, uczucia. Jeżeli wyobrazimy sobie krótką i długą pamięć jako dwa pomieszczenia, w których informacje są przechowywane tymczasowo lub na stałe, to pamięć sensoryczna jest korytarzem przed tymi pokojami. Korytarz ten jest pełen obrazów, dźwięków i zapachów, która dochodzą do nas dosłownie co sekundę. Gdyby one wszystkie weszły naraz do tych pomieszczeń powstałby chaos. Tak się jednak nie dzieje. Są tam drzwi blokujące przepływ niektórych informacji. Cokolwiek robimy i gdziekolwiek jesteśmy, nasze zmysły zasypywane są informacjami, a większość z niech czeka w korytarzu przez 2 do 4 sekund, po czym znika. Jeżeli czytamy książkę i równocześnie gra radio, nie usłyszymy radia tak długo, jak długo koncentrujemy się na książce. Tak więc dźwięki z radia, czekają 4 sekundy w korytarzu, a potem znikają. Ale jeżeli coś przyciągnie naszą uwagę do radia, to drzwi otwierają się do dwóch pozostałych rodzajów pamięci i wtedy stajemy się świadomym tego, co słyszymy. Trzy systemy pamięci stale współpracują ze sobą. Prześledźmy jeszcze raz ten przykład ze słuchaniem radia, np. audycji kulinarnej. Pamięć sensoryczna wychwytuje dźwięki. Pamięć długotrwała odtwarza wiedzę potrzebną do zrozumienia przepisu. Z kolei nowe elementy przepisu przechodzą od razu do pamięci krótkotrwałej, a niektóre z nich zostają na stałe w pamięci długotrwałej. Praktycznie nauka mało wie na temat procesów myślowych, gdyż ma to związek z umiejscowieniem ośrodków nerwowych w mózgu, gdzie jakakolwiek ingerencja nie przynosi znaczących odpowiedzi, lecz kończy się na ogół regresją intelektualną osoby poddanej danym badaniom. Zastanawiające jest to, iż człowiek w niewielkim stopniu wykorzystuje swój mózg, a co za tym idzie - niestety procesy 8 zapamiętywania też nie są najlepiej realizowane. Niestety, czas życia organizmu i szczytowej formy komórek (również nerwowych) jest stosunkowo krótki, by mogły one umożliwić nam znaczniejszy procent wykorzystania dostępnych zasobów, choć wielu osobom udaje się co nieco uszczknąć - właśnie ci ludzie zwani są przez naukę "geniuszami". 4. Rodzaje pamięci (pamięć mechaniczna i logiczna), cechy (wielkość, trwałość, pojemność, gotowość i wierność pamięci) oraz typy pamięci (wzrokowa, słuchowa, mieszana). Pamięć jest zjawiskiem tak złożonym, że nie wystarczy jeden system klasyfikacji jej różnych rodzajów. Ze względu na czas pamiętania, wyróżnia się: 1) pamięć bezpośrednią (krótkotrwałą) - pamiętanie bodźców bezpośrednio po ich zadziałaniu, 2) pamięć długotrwałą - pamiętanie bodźców, przedmiotów, czynności przez długi a czasem nieograniczony okres czasu. W zależności od sposobu zapamiętywania wyróżnia się: 1) pamięć logiczną - zapamiętywanie materiału w formie myślowych struktur uwzględniających związki zachodzące między jego elementami; 2) pamięć mechaniczną polegającą na wiernym zapamiętaniu a następnie odtworzeniu danego materiału bez wnikania w jego sens. Innymi z możliwych są podziały pamięci na: - gatunkową i osobniczą, - obrazową, słowną, ruchową, uczuciową, a także epizodyczną i semantyczną(ze względu na przedmiot), - mimowolną i dowolną (ze względu na udział woli) - pamięć bezpośrednia i odroczona (ze względu na trwałość przechowywania, podobnie jaki i pamięć ultrakrótkotrwała, krótkotrwała i długotrwała) - rozpoznawczą i odtwórczą (ze względu na rodzaj przypomnień), - inne. Cechy pamięci różniące osobników to: 1) trwałość - wiąże się z przechowywaniem zapamiętanego materiału i mierzona jest czasem, w którym się przechowuje; 2) szybkość - mierzona jest czasem lub liczbą powtórzeń potrzebnych do przyswojenia sobie materiału; 3) wierność (dokładność) - mierzona zgodnością odpamiętanego materiału z wcześniej zapamiętanym; 4) gotowość - łatwość przypominania sobie materiału wyrażana czasem potrzebnym danej jednostce na przypomnienie; 5) pojemność (zakres) określa ilość i różnorodność materiału, który może być zapamiętany. 9 U różnych osobników występować może zdolność do łatwego zapamiętywania określonego rodzaju bodźców i mamy wówczas do czynienia z różnymi typami pamięci. Najczęściej wyróżnia się typy: wzrokowy, słuchowy i mieszany. Wzrokowiec przyswaja sobie najlepiej materiał przedstawiony wizualnie, a ułatwiają mu to wszelkie środki poglądowe (film, ilustracje, schematy). Odtwarzając wiadomości potrafi podać stronę a nawet miejsce na tej stronie, w którym ta informacja się znajduje. Taka pamięć odgrywa ważną rolę w zawodzie aktora czy prawnika. Człowiek obdarzony pamięcią słuchową opanowuje szybko i łatwo wiadomości przekazywane w formie mówionej tzn. wykładu, słuchowiska, pogadanki. Woli się on uczyć głośno niż po cichu. Pamięć słuchowa przydaje się wirtuozom i kompozytorom. Większość ludzi należy jednak do typu mieszanego czyli posiada pamięć wzrokowo – słuchową. 5. Zapominanie i redukcja hamowania związków czasowych w korze mózgowej. Nie wszystkie doświadczenia, które zapamiętywaliśmy zachowują się trwale waszej pamięci. Część z nich zapominamy fragmentarycznie, część całkowicie. Psychologowie tłumaczą proces zapominania: zacieraniem się pobudzeń w układzie nerwowym, wypieraniem ze świadomości nieprzyjemnych przeżyć i hamowaniem minionego doświadczenia nowymi pobudzeniami. Proces zapominania, czy też utraty dostępu do wiadomości zawartych w pamięci, przebiega według pewnych reguł. Na początku zapominamy najszybciej, w miarę upływu czasu pamiętamy coraz mniej, ale zapominamy wolniej. Im wcześniej powtórzymy dany materiał, tym mniej czasu potrzeba, by znów umieć go "na piątkę". Sławnym badaczem procesu zapominania był niemiecki psycholog Herman Ebbinghaus. Zastosował on metodę uczenia się bezsensownych sylab, oraz materiału sensownego. Okazało się, że zapominanie sylab zaczęło się tuż po ich wyuczeniu i jest w tym okresie bardzo szybkie, w późniejszym czasie następuje nieco wolniej. Zapominanie materiału sensownego przebiega wolniej i nie tak gwałtownie. Dzięki tym badaniom opracował on krzywą obrazującą przebieg procesu zapominania. Odkładając na poziomej osi czas, a na pionowej procent pamiętanego materiału otrzymujemy krzywą taką właśnie krzywą: 10 Powyższa krzywa jest krzywą zapominania materiału bezsensownego. Nieco inaczej wygląda krzywa zapominania materiału sensownego (w zależności czy jest to np. opowiadanie, opis czy tekst naukowy). Aby nie zapomnieć materiału ważne są powtórki. Pierwszą powtórkę warto wyznaczyć w ciągu pierwszych trzech dni, najlepiej dnia następnego, ponieważ wtedy zapominamy najwięcej materiału, a jednocześnie czas potrzebny na powtórne nauczenie się go jest najkrótszy. Potem zapominamy coraz wolniej i daty powtórek mogą być coraz odleglejsze np. tydzień i trzy tygodnie. Pocieszający jest fakt, że nawet jeśli zdarzy się, iż całkowicie zapomnimy dany materiał, to proces ponownego uczenia się nie przebiega już zupełnie od nowa. W czasie nauki wiele materiału będziemy w stanie rozpoznać, co oznacza, że w naszej pamięci utworzone zostały ślady pamięciowe i ponowne przyswojenie materiału będzie wymagało od nas o wiele mniej wysiłku niż za pierwszym razem. To jest właśnie istota powtarzania - za każdym następnym razem nauka tego samego materiału wymaga coraz mniej wysiłku, aż utrwali się na tyle, że powtarzanie przestanie być potrzebne. Czyli za każdym razem nasza krzywa uczenia się startuje z "wyższego pułapu", zapominamy coraz wolniej i coraz mniej. Różnie próbowano tłumaczyć proces zapominania. Jedna z sformułowanych prawidłowości mówi, że w miarę upływu czasu siła słabszych skojarzeń słabnie zazwyczaj przez nie korzystanie z nich ( I Prawo Josta). Mówi się również o interferencji retro- i proaktwynej czyli o zacieraniu się lub blokowaniu wcześniejszego zapisu pamięciowego przez nowy, bądź negatywny wpływ nowego materiału na poprzedni. Ponadto należy wspomnieć o wygaszaniu czyli o zacieraniu się śladów pobudzeń, zanikaniem połączeń a w efekcie do samoistnej destrukcji . Zdarza się także, że w danym momencie nie dysponujemy sposobem wyszukania w pamięci danej treści. Mówimy wtedy o zagubieniu zapisu pamięciowego. 11 Innym przykładem na zapominanie jest tłumienie znane jako mechanizm obronny. Kiedy nie chcemy pamiętać o jakimś niemiłym zdarzeniu, które wywołuje przykre doznania wymazujemy je z pamięci. Na zapominanie wpływają również stany chorobowe np. zaburzenia czynności mózgu do których zalicza się m.in. amnezję. Bibliografia: Podstawy psychologii, pod red. W. Pileckiej, G. Rudkowskiej i L. Wrony, Kraków 1999. Z. Włodarski, Psychologia uczenia się, Warszawa 1996. M. Przetacznik – Gierowska, G. Makiełło – Jarża, Podstawy psychologii ogólnej, Warszawa 1989. I. Kurcz, Pamięć, uczenie się, język, Warszawa 1995. www.psychologia.apl.pl www.Psychologia.pl www.2gazeta.pl www.psychologia.edu.pl 12 x60 13
