Prezentacja programu PowerPoint
advertisement
19/11/2014 Metafory opisujące pamięć Metafora śladu stopy na piasku Metafora „magnetofonowa” - zapis doświadczenia • Metafora „komputerowa” (dysk, procesor, p. operacyjna) • Miejsce przechowywania danych (biblioteka, słownik) • Sieć wzajemnych powiązań • Śmietnik • Dostępność danych (klucz i zamek) • Zapominanie szczegółów (trawienie) • Rekonstrukcja wspomnień na podstawie szczegółów Procesy pamięci i uczenia się Wykład 5 Pamięć Definicje pamięci Pamięć jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia/informacji Pamięć jako właściwość / zdolność • • Wg Sternberga: Pamięć to sposoby, za pomocą których sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, aby wykorzystać te informacje w teraźniejszości Gdy tak określamy pamięć, charakteryzujemy ją z uwagi na szybkość zapamiętywania, zakres, trwałość, gotowość • Pamięć jako właściwość poszczególnych analizatorów Pamięć jako proces • Wg Sternberga: Pojęcie pamięci jako procesu odwołuje się do dynamiki mechanizmów związanych z przechowywaniem i wydobywaniem informacji na temat przeszłego doświadczenia • W pamięci występują trzy podstawowe, ogólne rodzaje operacji: kodowanie (zapamiętywanie), przechowywanie, przypominanie (wydobywanie, odtwarzanie) Pamięć jako zdolność Pamięć jako proces Element psychicznego „wyposażenia” jednostki, wykazujący duże różnice indywidualne Sposób kodowania doświadczenia, stanowiący uniwersalną właściwość człowieka Składnik inteligencji Faza przetwarzania informacji Składa się z wielu zdolności specyficznych, np. p. wzrokowej, słuchowej Składa się z wielu faz, ich liczba zależy od szczegółowości opisu, w najogólniejszym rozumieniu – faza zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania informacji Można ją doskonalić Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego, np. fazę odtwarzania 4 Pamięć jako zdolność • • • • pozwala wykonywać wiele innych operacji poznawczych, związanych z myśleniem, spostrzeganiem czy uwagą główna funkcja pamięci (Glenberg) związana jest ze spostrzeganiem prowadzenie pamiętnika pozwala przechowywać ślady pamięciowe na papierze pamięć jako zdolność („władza umysłowa”) Pamięć jako proces • • – – – – – Sternberg: pamięć jest zbiorem środków, za których pomocą sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, dzięki czemu możemy wykorzystać owe informacje w chwili obecnej • pamięć jako proces psychiczny trzy rodzaje operacji (podstawowych): – kodowanie informacji • zamiana bodźców, jakie do nas docierają, w ślady pamięciowe • rozróżnienie kodowania ze względu na rodzaj pamięci, w której informacje będą zapisywane – przechowywanie informacji • uzależnione od kodowania – krótko – nie zmieniają treści, dokładności czy postaci; długo – mogą zmieniać – odtwarzanie informacji spostrzeganie zmiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy (proces kodowania) przechowywanie śladu kodowanego Rekodowanie (modyfikacja zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki; występuje wielokrotnie; zmiany lokalne, zmiany globalne) – – – – – – zachodzący w czasie, złożony z pewnych faz, pojawiający się zawsze w identycznej kolejności – pamięć, jako proces odnosi się do dynamicznych mechanizmów związanych zachowywaniem i odtwarzaniem informacji o naszych przeszłych doświadczeniach • pamięć jest wypadkową lub konglomeratem różnych procesów umysłowych, takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji czy programowanie zachowania dziewięć faz procesu pamięciowego • • przechowywanie śladu rekodowanego wydobywanie informacji z pamięci (poszukiwanie dopasowania) decyzja – wybór informacji pamięć świadoma decyzja o zachowaniu Mały cykl związany jest z wielokrotnym odbieraniem informacji, które w ten czy w inny sposób powiązane są z dotychczasową wiedzą jednostki. Duży cykl pamięciowy wiąże się z tym, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem spostrzegania. Powstaje spostrzeżenie, które następnie podlega kodowaniu i cały cykl zaczyna się od nowa. • uzyskiwanie dostępu do zawartości pamięci 1 19/11/2014 Pamięć a uczenie się • W szerokim rozumieniu pamięć jest ujmowana jako równoznaczna uczeniu się • ale niekiedy termin pamięć jest traktowany jako nadrzędny w stosunku do uczenia się • lub termin uczenie się jest traktowany jako nadrzędny • Pamięć jako przechowywanie skutków uczenia się, czyli uczenie się to nabywanie, a pamięć to przechowywanie Definicje uczenia się • Uczenie się jako obserwowalna czynność • Uczenie się jako proces: • Włodarski: „Uczenie się to proces prowadzący do zmian w szeroko rozumianym zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji receptorów i efektorów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i, jeżeli nie odznaczają się trwałością, to polegają na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem” • Anderson: „Uczenie się jest procesem, poprzez który, na skutek doświadczenia, zachodzą względnie trwałe zmiany w potencjale zachowaniowym” • Uczenie się w rozumieniu koncepcji poznawczych: „Uczenie się to aktywny, ukierunkowany na cel, proces. Ma ono charakter konstruktywny i kumulatywny, gdyż wiedza nie jest nabywana z zewnątrz, ale sam uczący się konstruuje ją lub reorganizuje we własnym umyśle” Różnice w problematyce badań • Uczenie się silniej związane z nurtem behawiorystycznym: aby zrozumieć ludzkie zachowanie, należy zrozumieć, jak zostało ono nabyte • Pamięć silniej związana z nurtem poznawczym: ważniejsze zrozumienie, jak funkcjonuje dojrzały system poznawczy Rodzaje pamięci Kryterium Czas przechowywania Uczenie się • Badanie zwierząt i przenoszenie stwierdzanych zależności na ludzi • Poszukiwanie podstawowych, uniwersalnych mechanizmów • Badania laboratoryjne • • • • Pamięć Badania nad ludźmi Poszukiwanie wyznaczników efektywności procesów pamięciowych (w tym cech indywidualnych) Podstawy neuronalne Badania laboratoryjne, ale i w warunkach naturalnych Rodzaje pamięci • Kryterium: Czas przechowywania: – pamięć ultrakrótka, krótkotrwała, trwała. • Magazynowa koncepcja pamięci – trzy niezależne magazyny pamięciowe, w których inf. są przechowywane przez różny czas • zapominanie jest procesem adaptacyjnym • szybkość przenoszenia informacji do pamięci trwałej jest ograniczona • krzywa pozycyjna i efekty pierwszeństwa oraz świeżości Rodzaje pamięci ultrakrótka, krótkotrwała, trwała Format przechowywanych informacji proceduralna, semantyczna, epizodyczna Formy przechowywania i mechanizmy wydobycia informacji deklaratywna, niedeklaratywna Mechanizmy wydobycia jawna, ukryta Pamięć ultrakrótka (sensoryczna) – pamięć ikoniczna = wzrokowa przechowuje informacje przez czas nie przekraczający 500ms • maskowanie wsteczne – hamowanie – bodziec wyeksponowany hamuje odtwarzanie bodźca pokazywanego wcześniej – pamięć słuchowa = echoiczna – pamięć specyficzna dla modalności, może występować w zakresie różnych modalności zmysłowych – stosunkowo duża pojemność – informacje w p.s. żyją krótko, niekiedy krócej niż sekundę 2 19/11/2014 Rodzaje pamięci Model systemu pamięciowego człowieka Właściwości Z: HUMAN MEMORY: STRUCTURES AND PROCESSES, Roberta L. Klatzy. © 1975, 1980 by W. H. Freeman and Company p. sensoryczna p. krótkotrwała p. trwała Pojemność Około 18 elementów; 72 elementy (Miller); zmienna, w zależności 80 bitów (Lehlr, Fisher) od sposobu badania 185 miliardów informacji (Csikszentmihalyi), praktycznie nieograniczona Czas przechowywania 15-18 s (Petersonowie), 0,5s, wyjątkowo nieco 5,4 s; może zostać Praktycznie nieograniczony wydłużony dzięki dłużej powtórkom wewnętrznym Format zapisywanych informacji Wzrokowy lub słuchowy; możliwe inne modalności Akustyczny, możliwy semantyczny Semantyczny, możliwy także wzrokowy, słuchowy, rzadziej w zakresie inncych modalności Zapominanie Zanikanie, występuje efekt maskowania Zanikanie lub interferencja Brak dostępu Kontrola sprawowana przez podmiot nad danym rodzajem pamięci Brak Powtórki wewnętrzne Bardzo duża; zróżnicowane formy dotyczące zarówno organizacji zapamiętywania, jak i stosowania specyficznych strategii odtwarzania Pamięć krótkotrwała – pojemność p.k. wynosi 72 kęsy albo elementy informacji (Miller) – Grupowanie, powtarzanie, porcjowanie – hamowanie retroaktywne – zakłócanie przechowywania wcześniej opanowanego materiału przez jakieś późniejsze zadanie – informacje kodowane są w postaci akustycznej – hamowanie proaktywne – utrudnienie zapamiętania nowego materiału pod wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego materiału – ‘uwolnienie spod hamowanie proaktywnego’ – kodowanie akustyczne i kodowanie semantyczne – odnosi się do teraźniejszości w sensie psychologicznym – informacje są łatwo dostępne i łatwo możemy je przywołać – efekt świeżości Pamięć długotrwała – pamięć wtórna (James) – odnosi się do przeszłości – wielka pojemność i nieograniczony czas przechowywania – reminescencja – odzyskiwanie informacji, które zostały zapomniane – magazyn pamięci stałej (permastore) – Bahrick – warunki spełniane przez pamięć trwałą: • ekonomiczny sposób zapisywania materiału • organizacja materiału w taki sposób, aby dostęp do niego był łatwy • materiał ważny powinien być wielokrotnie zapisywany w magazynie pamięciowym • materiał o szczególnym znaczeniu musi być zawsze pod ręką Rodzaje pamięci • Kryterium: Format przechowywanych informacji: • pamięć semantyczna, pamięć epizodyczna, p. proceduralna (Tulving) • trzy grupy kryteriów, pozwalających odróżnić od siebie oba rodzaje pamięci: – operacje – informacje – sposoby wykorzystania pamięci – efekt pierwszeństwa 3 19/11/2014 Pamięć epizodyczna • epizodyczna: pamięć typu wspomnieniowego, która może wiązać się z naszą osobistą przeszłością, którą potrafimy zlokalizować w czasie i przestrzeni – organizacja informacji: • wyodrębnioną część stanowi pamięć autobiograficzna • reprezentacje zdarzeń przechowywane w pamięci epizodycznej powinny odzwierciedlać następujące właściwości zdarzeń: – uporządkowanie elementów składających się na zdarzenie w czasie – relacje przyczynowo-skutkowe między elementami zdarzenia – charakter hierarchiczny • koncepcja pamięci epizodów (Rumelhart, Norman) („Janek pocałował Marysię”) Pamięć semantyczna i proceduralna • semantyczna: pamięć oparta na przypominaniu, która ma charakter impersonalny i dotyczy wiedzy a temat świata • W pamięci semantycznej kodujemy informacje o świecie docierające do nas z różnych źródeł, ich wydobywanie nie wprowadza zmian do systemu pamięciowego, jednak ten magazyn zawiera wiedzę jednostki o świecie zewnętrznym i jest kluczowy dla sukcesu szkolnego. • proceduralna: umiejętność wykonywania różnych czynności (zachowań celowych) • mechanizmy wydobywania informacji: – synergia – połączenie informacji zawartych w pamięci epizodycznej z informacjami dostarczanymi przez poznawcze otoczenie jednostki – rozwijanie – występuje w pamięci semantycznej – aktualizowanie posiadanej wiedzy; wiedza ta pojawia się w sposób automatyczny Rodzaje pamięci Rodzaje pamięci • Kryterium: • Formy przechowywania i mechanizmy wydobycia informacji: pamięć deklaratywna i niedeklaratywna (Squire) • dwa kryteria podziału: • Kryterium: mechanizmy wydobycia: • pamięć jawna, pamięć ukryta (Schacter, Graf) • w pewnym sensie podział pokrywa się z pamięciami: (nie)deklaratywną • jawna: wymaga się od człowieka pełnego ujawienia zawartości pamięci – sposób przechowywania informacji – wykorzystywane mechanizmy wydobycia informacji z pamięci – odpowiadanie na pytania (użycie wiedzy szkolnej – deklaratywnej) • ukryta: przechowywane są złożone zbiory informacji; zjawisko torowania (pirming) – wykonywanie zadań wymagających użycia opanowanych wcześniej umiejętności (czytanie, pisanie) Pamięć deklaratywna i niedeklaratywna • Pamięć typu „wiem, że…” (semantyczna lub epizodyczna) – inf. przechowywane w postaci abstrakcyjnych lub konkretnych reprezentacji angażujących język – przywoływane w postaci słownej – test wielokrotnego wyboru – hipokamp i kora płatów czołowych i skroniowych w akcji – informacje zapisane w p. d. nie muszą być ujawniane w zachowaniu • niedeklaratywna: „wiem, jak…” – – – – – przechowywane inf. w postaci S-R (nawyki) nie są dostępne w postaci werbalnej ujawnianie się tylko w kontekście, w jakim zostały przyswojone, automatyczne hipokamp, kora motoryczna i móżdżek w akcji informacje zapisane w p.nd. prowadzą do zmian zachowania Mechanizmy pamięci • Zapamiętywanie (kodowanie) • Przechowywanie • Odtwarzanie (wydobywanie, przypominanie) Copywrite © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004 4 19/11/2014 Mechanizmy odtwarzania Mechanizmy zapamiętywania • zapamiętywanie to proces zapisywania nowych informacji w pamięci • inf. te mogą, ale nie muszą prowadzić do zmian zachowania • zapamiętywanie w pamięci operacyjnej (krótkotrwałej) (Baddeley) – centralny system wykonawczy – notes wzrokowo-przestrzenny – pętla fonologiczna (głos wewnętrzny) • przypominanie i rozpoznawanie mogą występować w różnych postaciach: – przypominanie seryjne (kolejność) – przypominanie swobodne – przypominanie z podpowiedziami • kiedy rozpoznawanie i przypominanie nie chodzą w parze (Hunter): – – – – • nieświadomy plagiat to przypominanie bez rozpoznawania paramnezja – rozpoznawanie bez przypominania deja vu – podobne do paramnezji – rozpoznanie bez przypominania jamais vu – przeciwieństwo deja vu – nigdy nie widziane – zjawisko alienacji – fałszywe rozpoznanie sytuacji, które są doskonale znane, jako sytuacji całkowicie nowych Wg Loftus: proces przypominania przebiega w dwóch fazach: – rozpoznawanie jest fazą przypominania – czynniki wpływające na przypominanie i rozpoznawanie w odmienny sposób: • częstość słów • uczenie się zamierzone i mimowolne • strategie uczenia się wykorzystywane przez badanych • centralny system artykulacyjny • magazyn fonologiczny • koncepcja synergicznego uświadamiania (Tulving) – idea śladu pamięciowego – odtwarzanie informacji jest wynikiem informacji zawartych w śladzie pamięciowym z informacjami dostarczonymi przez pytania kierowane pod adresem pamięci Metody przypominania • Rozpoznawanie i odtwarzanie: • Procedura zaoszczędzenia Ebbinghausa, która wskazuje że znane wyrazy (elementy) szybciej zapamiętujemy niż zupełnie nowe. Zapominanie • hamowanie retroaktywne – nakładanie się później zapamiętanych informacji na informacje wcześniej zapamiętane, • hamowanie proaktywne – wcześniej nabyta informacja utrudnia zapamiętanie nowej informacji • Stopień hamowania zależy od podobieństwa materiałów. • • • • Prawidłowości pamięci: Zanikanie śladów pamięciowych Interferencja Nieskuteczne wydobywanie Motywowane zapominanie Prawo Josta • prawo Ebbinghausa – liczba powtórek niezbędnych do zapamiętania materiału rośnie wraz z jego długością • prawo Josta – aby powtarzanie było skuteczne (aby zapamiętać materiał) powtórki muszą być rozłożone w czasie • aktywne odtwarzanie zwiększa tempo zapamiętywania 5 19/11/2014 Strategie pamięciowe - mnemotechniki Krzywa zapominania Ebbinghausa • • • • • • Grupowanie- dzielenie na mniejsze zbiory, Akronimy- metoda ta polega na wymyśleniu słowa albo wyrażenia, w którym pierwsze litery odnoszą się do zapamiętywanych informacji, Akrostychy- różni się od poprzedniej tym, że zamiast słowa wymyślamy zdanie, w którym początkowe litery odnoszą się do listy zapamiętywanych informacji, Wyobrażenia interakcyjne- pozwalają na łączenie nie powiązanych ze sobą elementów za pomocą obrazów, Metoda „słów wieszaków”- opiera się na zastosowaniu znanego tekstu, na przykład wyliczanki, do tworzenia skojarzeń z listą elementów, jakie trzeba zapamiętać, Metoda miejsc- znana już w starożytności. Pozwala na zapamiętywanie dużych zbiorów informacji, które występują w określonej kolejności. Polega na kojarzeniu zapamiętywanych informacji, ze znanymi miejscami, które mijamy w drodze do pracy lub w czasie spaceru. Co jeszcze? „Zewnętrzne” sposoby usprawniania pamięci, Różnorodność zapamiętywanego materiału Przerwy w zapamiętywaniu Krzywa ta pokazuje, ile bezsensownych sylab pamiętają osoby posługujące się metodą zaoszczędzania, gdy bada się je w okresie 30 dni. Krzywa opada szybko, a następnie osiąga plateau 32 Strategie pamięciowe - mnemotechniki Strategie pamięciowe - mnemotechniki • Twórca mnemotechnik – Symonides z Keos – dostrzegł, że podstawowym warunkiem skutecznego zapamiętywania jest porządek, a więc umiejętność odpowiedniej strukturalizacji materiału do zapamiętania. • Grupowanie- dzielenie na mniejsze zbiory, • Akronimy- metoda ta polega na wymyśleniu słowa albo wyrażenia, w którym pierwsze litery odnoszą się do zapamiętywanych informacji, • Akrostychy- różni się od poprzedniej tym, że zamiast słowa wymyślamy zdanie, w którym początkowe litery odnoszą się do listy zapamiętywanych informacji, • Wyobrażenia interakcyjne- pozwalają na łączenie nie powiązanych ze sobą elementów za pomocą obrazów, • Metoda „słów wieszaków”- opiera się na zastosowaniu znanego tekstu, na przykład wyliczanki, do tworzenia skojarzeń z listą elementów, jakie trzeba zapamiętać, • Metoda miejsc- znana już w starożytności. Pozwala na zapamiętywanie dużych zbiorów informacji, które występują w określonej kolejności. Polega na kojarzeniu zapamiętywanych informacji, ze znanymi miejscami, które mijamy w drodze do pracy lub w czasie spaceru. Rymowanki 33 34 Grupowanie Zasada logicznego kojarzenia • • • • • • dom drzewo ptak pies trawa purpurowy żółty zielony gniazdo tygrys namiot podkowa • • • • • • • – polega na dzieleniu informacji w grupy (kategorie). Ilość grup zależy od ilości informacji jakie chcemy zapamiętać oraz możliwości przyporządkowania ich do odrębnych kategorii. Przykład: mamy do zapamiętania taką oto listę zakupów: ser, cebula, masło, sałata, chusteczki higieniczne, mleko, ogórek, pasta do zębów, rzodkiewki, jogurt, żel pod prysznic, pomidory, papier toaletowy, ziemniaki to możemy podzielić na kategorie (grupy): nabiał: ser, masło, mleko, jogurt warzywa: cebula, sałata, ogórek, rzodkiewki, pomidory, ziemniaki, chemia: chusteczki higieniczne, pasta do zębów, żel pod prysznic, papier toaletowy 6 19/11/2014 PORCJOWANIE (CHUNKING) Porcjowanie • – process polegajacy na ponownym zakodowaniu pojedynczych elementów przez grupowanie na podstawie jakiejś zasady organizacji (np. podobieństwo językowe, rym, indywidualny kod • grupowanie 181379256460 181 379 256 460 • 3,4 9,2,5,6,1,4,9,3,5 • 3:49,2 (rekord na milę) 56:14 (czas na 10 mil) • 9:35 (2 mile w wolnym tempie) Akronimy • • • • • • • • • Moja Wiecznie Zapracowana Mama Jutro Sama Ugotuje Nam Pomidorówkę Merkury Wenus Ziemia Mars Jupiter Saturn Uran Neptun Pluton Akrostychy • Przykład: • Do zapamiętania gama kolorów: Czerwony, Żółty, Zielony, Niebieski, Fioletowy Czarownik Żywo Zaczarował Niebiańską Firankę • Do zapamiętania melodia składającą się z dźwięków: E, C, G, B, D Emisja Chóralnego Głosu Była Doskonała Metoda słów – „wieszaków” Rymowanki • Polegają na uczeniu się krótkich wierszyków, które poprzez analogię ułatwiają zapamiętanie potrzebnych informacji, • np. kości nadgarstka (łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta, grochowata, czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główkowata, haczykowata) • można zapamiętać, ucząc się następującej rymowanki: • „Łódka płynie, księżyc świeci, trójgraniasty groszek leci. Na trapezie, trapeziku wisi główka na haczyku”. • Rymowanki liczbowe - pomagają zapamiętać ciągi cyfr. Cyfry są reprezentowane przez słowa o określonej liczbie liter, • (3,14159) – • • • Słowa – „wieszaki” 1 – drzewo 2 – łabędź 3 – koniczyna 4 – krzesło 5 – hak 6 – słoń 7 – król 8 – kobieta w ciąży 9 – dolina 10 – Flip i Flap Kto z woli i myśli zapragnie Pi spisać cyfry, ten zdoła 7 19/11/2014 Metoda słów – „wieszaków” Do zapamiętania: mózg, papierosy, bańka mydlana, wybrzeże, komórka, burak, król, ciężarna kobieta, dolina, grobowiec, więc łączymy je ze słowami wieszakami. 1 – wielkie drzewo, które zamiast korony ma olbrzymi mózg, 2 – łabędź stoi na ulicy paląc papierosa, a przechodzący ludzie podziwiając go wrzucają mu pieniądze do kapelusika, 3 – na pięknej koniczynie leży wielka mydlana bańka, 4 – siedzisz na krześle czytając książkę a nad wybrzeżem morza, 5 – pirat zamiast ręki ma hak na którym trzyma telefon komórkowy, 6 – malutki różowy słoń zajada ogromnego soczystego buraka, 7 – król złomu zamiast berła trzyma zardzewiała kosę, 8 – kobieta w ciąży siedzi w herbaciarni i odmierza czas zaparzenia się herbaty za pomocą klepsydry, 9 – nad rajską doliną fruwa sobie malutki niebieski balonik balon na kiju, 10 – Flip i Flap stoją nad grobowcem i odprawiają pogrzeb zdechłej żabie. Procedura uzupełniania Metoda miejsc • – zapamiętywanie przez skojarzenie elementów z jakąś sekwencja znanych nam miejsc D J X H C L B G Y Czynniki wpływające na zapamiętywanie: • Pocedur uzupełniania wyrazów (Duke, 1995) • V_S_ _PL_ _T • A_C_ _ME_ _S • R_ E_ _P_S_ _L_ _A Podstawowe teorie uczenia się: – Behawioralne – (wzmocnienia) wykorzystywane w M koncepcje: powtarzania, generalizacji, różnicowania (dyskryminacji) pozytywnego i negatywnego wzmocnienia, przy wyborze produktów o niższym stopniu zaangażowania. – Poznawcze – przy wyborze produktów o wyższym stopniu zaangażowania, podczas wyboru oraz przy argumentacji cenowej. – Społeczne – uczenie się (modelowanie – uczenie się przez obserwację). • efekt pierwszeństwa (początku) – informacje na początku materiału są lepiej zapamiętywane • efekt świeżości (końca) – informacja na końcu materiału są lepiej zapamiętywane. Uczenie się – podstawowe rodzaje Warunkowanie klasyczne – jednostki uczą się przewidywać pojawianie się ważnych wydarzeń w środowisku (np. pokarm lub ból) i przygotowywać się na nie Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) – jednostki uczą się, które z ich zachowań przynoszą korzystne, a które – niekorzystne zmiany w środowisku, a więc – które reakcje warto powtarzać, a których lepiej unikać 48 8 19/11/2014 Podstawowe cechy warunkowania klasycznego Warunkowanie klasyczne – uczenie się przewidywalnych sygnałów • Przed warunkowaniem bodziec bezwarunkowy (Sb) w naturalny sposób wywołuje reakcję bezwarunkową (Rb) Procesy podstawowe • • Doniosłe znaczenie warunkowania klasycznego Bodziec obojętny, taki jak ton, nie wywołuje tej reakcji. Podczas warunkowania zestawia się bodziec obojętny z (Sb) • • Rola zbieżności i wartości informacyjnej Wskutek skojarzenia z (Sb), bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym (Sw) i wywołuje reakcję warunkową (Rw), która jest podobna do (Rb) • Zadziwiające odkrycie Pawłowa • Warunkowanie klasyczne Warunkowanie sprawcze – uczenie się o konsekwencjach 1 Badania Pawłowa Bb Rb Bw Rw Wygaszanie, generalizacja bodźca, różnicowanie bodźca Badania Roberta Rescorla (1967) – do powstania odruchu warunkowego niezbędne jest występowanie zależności pomiędzy bodźcem warunkowym a pojawieniem się bodźca bezwarunkowego, ważna jest również wyrazistość tego bodźca • Prawo efektu • Eksperymentalna analiza zachowania • Zależności między zachowaniem, a wzmocnieniem • Właściwości czynników wzmacniających 51 Warunkowanie instrumentalne Warunkowanie instrumentalne Edward Thorndike (1898) – prawo efektu – Podstawowe rodzaje relacji funkcjonalnych pomiędzy zachowaniem i jego konsekwencjami zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje stan zadowolenia, zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, że powtórzone zostanie także to zachowanie. Wzmocnienie pozytywne Kara Wzmocnienie negatywne Pomijanie By zadziałało warunkowanie instrumentalne, potrzebna jest relacja zależności pomiędzy reakcja i jej następstwami Jeśli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła odczucie dyskomfortu, to spada prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości 53 9 19/11/2014 Komora sprawcza i kumulatywny przyrząd rejestrujący Skrzynka problemowa Thorndike’a Z: Introduction to Psychology, Ch. Peterson. Copyright © 1991 by HarperCollins Publishers Rozkłady wzmacniania • Według stałych proporcji • Według zmiennych proporcji • O stałych odstępach czasowych • O zmiennych odstępach czasowych Wpływ procesów poznawczych na uczenie się • Uczenie się przez obserwację • Uczenie się reguł • Mapy poznawcze • Uczenie się przez wgląd Uczenie się poznawcze Uczenie się stanowi nieobserwowalny proces, prowadzący do zmian w zachowaniu. Dokonuje się on na podłożu indywidualnego doświadczenia. Jest możliwy dzięki istnieniu pamięci, czyli zdolności do przechowywania śladów tego doświadczenia W kontekście psychologii poznawczej, uczenie się to nabywanie wiedzy Formy aktywności poznawczej przejawianej przez człowieka w procesie zdobywania wiedzy (nabywania umiejętności): Formułowanie lub/i precyzowanie celu uczenia się Uruchamianie i wprowadzanie w życie strategii poznawczych Stosowanie strategii kontrolnych 59 10
