Gospodarka pozabudżetowa
advertisement
106 BSiE Dr Teresa Augustyniak-Górna Informacja BSiE nr 827 (IP – 96G) Gospodarka pozabudżetowa 1. W załączniku nr 5 do ustawy budżetowej jest ujmowana tzw. gospodarka pozabudżetowa. Podstawę prawną tego działania stanowi art. 61 ust. 4 pkt 1 oraz art. 86 ust. 1 pkt 6 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z którymi ustawa budżetowa ustala zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych. Chociaż art. 61 ust. 5 tej ustawy dopuszcza możliwość zawierania w ustawie budżetowej planów finansowych poszczególnych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych, to z możliwości tej nigdy dotychczas nie skorzystano. W świetle dotychczasowej praktyki przychody i wydatki gospodarki pozabudżetowej są ujmowane zawsze w zestawieniu, a więc w sposób zbiorczy (łączny), w rozbiciu na trzy formy tej gospodarki: środki specjalne, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze. Dla każdej z tych form planuje się, w podziale na części klasyfikacji budżetowej: przychody, w tym dotacje z budżetu, wydatki, w tym wpłaty do budżetu oraz stany środków obrotowych na początek i koniec roku budżetowego. W ustawie budżetowej na rok 2001 łączne wydatki tych trzech form organizacyjnoprawnych jednostek sektora finansów publicznych zaplanowano w wysokości 4.756.662 tys. zł, co stanowiło 2,6% wydatków budżetowych ogółem. Spośród tych trzech form gospodarki pozabudżetowej największe znaczenie finansowe mają środki specjalne. Ich łączne wydatki w ustawie budżetowej na rok 2001 stanowiły 2.818.866 tys. zł, a więc aż 59,3% wydatków tych trzech form ogółem. Łączne wydatki gospodarstw pomocniczych zaplanowano w tym samym roku w kwocie 1.384.525 tys. zł, a więc stanowiły one 29,1% wydatków tej gospodarki ogółem, zaś wydatki zakładów budżetowych wynosiły 553.271 tys. zł, a zatem 11,6% wydatków gospodarki pozabudżetowej. Chociaż w ustawie budżetowej gospodarka pozabudżetowa jest ujmowana w zestawieniu, a więc w kwotach zbiorczych, to obowiązujące przepisy nie dotyczą w zasadzie owego zestawienia i jego wykonywania, lecz odnoszą się do planów finansowych pojedynczych rodzajów zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych. Funkcjonowanie tych form organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych normuje przede wszystkim ustawa o finansach publicznych (art. 19 – 21) oraz rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz szczegółowych zasad i terminów rocznych rozliczeń i wpłat do budżetu przez zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, zaś w przypadku większości środków specjalnych dodatkowo także różne ustawy przedmiotowe. 2.1. Środki specjalne są to środki finansowe, gromadzone przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, przeznaczane bądź na cele wskazane w ustawie, na podstawie której utworzono dany środek, bądź na cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę czy remont lub odtworzenie mienia. Środki specjalne nie są wyodrębnioną organizacyjnie jednostką, lecz tylko wyodrębnionymi środkami finansowymi. W odróżnieniu od gospodarstw pomocniczych, które są wyodrębnione z jednostki budżetowej nie tylko finansowo lecz także organizacyjnie, środki specjalne są wyodrębnione jedynie finansowo. Oznacza to, BSiE 107 że są one gromadzone na odrębnym rachunku bankowym i sporządza się dla nich odrębny plan finansowy. Najliczniejszą grupę stanowią środki specjalne tworzone na podstawie odrębnych ustaw przedmiotowych. Część z nich jest przeznaczana na wypłatę wynagrodzeń, nagród i premii o charakterze motywacyjnym, zaś ich przychody stanowi na ogół część dochodów publicznych, pobieranych przez jednostki budżetowe. Dla tego typu środków specjalnych opracowuje się roczne plany finansowe. Środki te wykazują pewne podobieństwo do funduszy celowych. Środki finansowe pochodzące ze spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie, oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź w użytkowanie przeznacza się odpowiednio bądź na cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę oraz na remont lub odtworzenie mienia dla tych środków specjalnych plan finansowy sporządza się na okres, w którym środki te będą wydatkowane – zaś środki pochodzące z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych przeznacza się na odtworzenie tych zapasów – dla tego typu środków opracowuje się roczny plan finansowy. Roczne plany finansowe środków specjalnych obejmują przychody i wydatki środków specjalnych, w których wyodrębnia się w szczególności wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń oraz wydatki inwestycyjne. Ze środków specjalnych, pominąwszy przypadki szczególne, w zasadzie nie dokonuje się wpłat do budżetu, ani nie są one dotowane. Plany finansowe tych środków mogą ulegać w ciągu roku zmianom. 2.2. Gospodarstwo pomocnicze jest to działalność uboczna lub część podstawowej działalności jednostki budżetowej, wyodrębniona z tej jednostki finansowo (własny plan finansowy, odrębny rachunek bankowy) i organizacyjnie (wydzielony majątek, odrębna struktura organizacyjna, zorganizowany zespół pracowniczy). Gospodarstwo pomocnicze funkcjonuje zawsze przy jednostce budżetowej i służy realizacji zadań wykonywanych przez tę jednostkę. Nie stanowi, tak jak zakład budżetowy, jednostki samodzielnej. Pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych, chociaż może otrzymać z budżetu dotację. Gospodarstwa pomocnicze prowadzą działalność gospodarczą (świadczą usługi o charakterze materialnym bądź niematerialnym, na zasadzie odpłatności, sprzedają wytwarzane produkty). Ich przychody pochodzą głównie z wpływów za sprzedane towary lub świadczone usługi, przy czym sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej gospodarstwo dokonuje według kosztów własnych. Podstawą gospodarki finansowej każdego gospodarstwa pomocniczego jest jego roczny plan finansowy, obejmujący przychody, wydatki stanowiące koszty działalności rachunek wyników, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. W planie tym wyodrębnia się w szczególności: 1/ przychody własne, 2/ dotacje z budżetu, 3/ wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczone od wynagrodzeń. Gospodarstwo pomocnicze, po obowiązkowym obciążeniu wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych oraz innych obciążeń określonych ustawami, wpłaca połowę osiągniętego zysku do budżetu. Decyzję o przeznaczeniu pozostałej części zysku podejmuje kierownik jednostki budżetowej. W pewnych przypadkach gospodarstwo może otrzymać z budżetu dotacje przedmiotowe i dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Gospodarstwo pomocnicze stosuje w planowaniu, ewidencji i sprawozdawczości dla poszczególnych rodzajów przychodów i wydatków podziałki określone w przepisach o klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych. Plan finansowy gospodarstwa jest sporządzany w szczegółowości: dział, rozdział i paragraf. Jest on zatwierdzany przez kierownika jednostki budżetowej, przy której gospodarstwo zostało utworzone. W planie tym mogą być dokony- 108 BSiE wane zmiany w ciągu roku, w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków, pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu. Inne zmiany (np. ustalenie wyższej dotacji) mogą być dokonane tylko po uprzednim wprowadzeniu w obowiązującym trybie zmian w budżecie. Państwowe gospodarstwa pomocnicze są tworzone i likwidowane przez kierownika jednostki budżetowej, po uprzednim uzyskaniu zgody właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody. Państwowymi gospodarstwami budżetowymi są przykładowo: zakłady produkcyjne przy zakładach karnych, warsztaty szkolne przy zakładach i schroniskach dla nieletnich, ośrodki szkoleniowe, laboratoria drogowe, administracje budynków, zakłady remontowo-budowlane. 2.3. Zakłady budżetowe są to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które: 1/ odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, 2/ pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych, chociaż mogą otrzymywać dotacje budżetowe. W odróżnieniu od środków specjalnych i gospodarstw pomocniczych zakłady budżetowe stanowią samodzielne jednostki organizacyjne. Świadczą one na ogół usługi o charakterze materialnym bądź niematerialnym, na zasadzie odpłatności częściowej lub całkowitej, lub prowadzą inne rodzaje działalności gospodarczej, w celu realizacji zadań publicznych. Ich przychody pochodzą głównie z wpływów za sprzedane produkty lub świadczone usługi. Podstawą gospodarki finansowej każdego zakładu budżetowego jest jego roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. W planie tym wyodrębnia się w szczególności: 1/ przychody własne, 2/ dotacje z budżetu, 3/ wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczone od wynagrodzeń, 4/ wydatki inwestycyjne. Planowany stan środków obrotowych nie może w zasadzie przekraczać 1/6 rocznych planowanych na rok następny kosztów wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń. Jeżeli planowane przychody zakładu, powiększone o planowany stan środków obrotowych na początek roku są większe niż suma planowanych wydatków, powiększonych o planowany stan środków obrotowych na koniec roku to zakład dokonuje wpłaty do budżetu z tytułu nadwyżki środków obrotowych. W pewnych przypadkach zakład może otrzymać z budżetu dotacje: podmiotowe, przedmiotowe, na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe i na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Łącznie dotacje dla zakładu budżetowego (z wyjątkiem dotacji inwestycyjnych) nie mogą przekroczyć 50% jego wydatków. Zakład budżetowy stosuje w planowaniu, ewidencji i sprawozdawczości dla poszczególnych rodzajów przychodów i wydatków podziałki określone w przepisach o klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych. Pojedynczy plan finansowy zakładu jest sporządzany w szczegółowości: dział, rozdział i paragraf. Jest on zatwierdzany przez kierownika zakładu, po otrzymaniu od właściwego dysponenta części budżetowej informacji o ostatecznych kwotach przychodów i wydatków zakładu. W planie tym mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku, w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków, pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu. Inne zmiany (np. ustalenie wyższej dotacji) mogą być dokonane tylko po uprzednim wprowadzeniu w obowiązującym trybie zmian w budżecie. Państwowe zakłady budżetowe są tworzone, łączone i likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych lub wojewodów oraz niektóre inne ograny. Czasami są tworzone na mocy ustawy. Państwowymi zakładami budżetowymi są przykładowo: ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, ośrodki informatyki, ośrodki kształcenia i doskonalenia kadr, ośrodki sportu. BSiE 109 3. Jak już była o tym mowa, zawarte w załączniku nr 5 ustawy budżetowej zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych ma charakter zbiorczy. Z dokonanego wyżej opisu wynika, że przepisy prawa normujące funkcjonowanie gospodarki pozabudżetowej dopuszczają możliwość zmiany pojedynczych planów finansowych zakładów budżetowych, środków specjalnych i gospodarstw pomocniczych w ciągu roku budżetowego, pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu. Skutkuje to tak, że zamieszczone w załączniku nr 5 ustawy budżetowej kwoty przychodów i wydatków, stanów środków obrotowych mają w dużej mierze charakter informacyjny. Wielkości wykonywane różnią się zatem na ogół od wielkości planowanych. Wiążący charakter mają więc w zasadzie tylko wpłaty do budżetu i dotacje udzielane z budżetu. One jednak także mogą ulec zmianie w toku wykonywania ustawy budżetowej, jednakże pod warunkiem, że we właściwym trybie zostaną dokonane odpowiednie zmiany w budżecie państwa.
