Zasady budżetowe W systemie finansów publicznych centralne
advertisement
Zasady budżetowe W systemie finansów publicznych centralne miejsce zajmuje budżet państwa. Budżet to plan gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez państwo, uchwalany w formie ustawy budżetowej na wniosek Rady Ministrów przez Parlament na okres jednego roku (w Polsce kalendarzowego). Budżet stanowi obowiązujący dokument dla rządu, który musi go zrealizować i z jego wykonania jest rozliczany. W teorii skarbowości i budżetu sformułowane zostały zasady, których przestrzeganie w praktyce powinno zapewnić sprawne i racjonalne funkcjonowanie budżetu. Zasady budżetowe są to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań.1 Do kwestii spornych należy ilość formułowanych zasad, ich treść i ranga. Te kontrowersje wokół zasad głównie dotyczą ich ponadczasowego charakteru. Racjonalne podejście do problemu zasad gospodarowania środkami publicznymi wymaga również przyjęcia, że nie ma stałego ustalonego ich katalogu. Trzeba rozważyć kwestie czy obowiązują niezależnie od ustroju oraz doktryny ekonomicznej. Według S. Owsiaka istnieją trzy sytuacje2: I –zasady są trwałe i uniwersalne, dotyczą każdego budżetu, bez względu na ustrój i czas, II –część zasad ma charakter trwały, uniwersalny, a część zmienia się w zależności od ustroju i bieżącej polityki państwa, III – wszystkie zasady mają charakter względny i zmieniają się wraz ze zmianą warunków, w których funkcjonuje budżet Zasady budżetowe to zasady zapewniające prawidłowe funkcjonowanie gospodarki budżetowej państwa. Regulują ogół czynności związanych z gromadzeniem i rozdzielaniem środków budżetowych, dotyczą zwłaszcza cech gospodarki uważanych za najważniejsze dla właściwej realizacji politycznej i ekonomicznej funkcji budżetu. W literaturze wymienia się najczęściej następujące zasady budżetowe: 1 2 E. Ruśkowski, Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2000,s.132 S.Owsiak , Finanse Publiczne, PWN , Warszawa 2000, s 108 1) równowagi, 2) zupełności (powszechności) , 3) jedności formalnej, 4) jedności materialnej, 5) szczegółowości (specjalizacji), 6) jawności, 7) przejrzystości, 8) realności, 9) uprzedniości, 10) gospodarności, 11) operatywności, 12) jednoroczności, 13) polityczności. W rzeczywistości, istnieją zasady budżetowe ponadczasowe i ponadustrojowe oraz te, które są charakterystyczne dla danego ustroju. Zasady są wytworem świadomości. Są zróżnicowane w zależności od koncepcji autorów, szczegółowości ujęcia zagadnienia, ustrojowej i organizacyjnej formy państwa. W innym ujęciu można je rozpatrywać jako pożądane cechy budżetu i gospodarki budżetowej. Do najstarszych, bo pochodzących z przełomu XIX i XX w. należą zasady: jednoroczności, jedności, powszechności i specjalizacji. Ich twórcami są autorzy francuscy: L.Say, G.Jèze i R.Stourm. Bardziej szczegółowa analiza zaprezentowanych zestawień pozwala stwierdzić, że w krajach socjalistycznych powszechnie formułowano zasadę jedności i zupełności budżetu, nieco rzadziej – równowagi, szczegółowości i jawności. Podawane przez niektórych autorów zasady oryginalne- jak na. Zgodność z Narodowym Planem Społeczno-Gospodarczym(NPSG), centralizm demokratyczny, polityczność- nie zyskały szerszego uznania w nauce. W nauce krajów kapitalistycznych często formułowano zasadę jedności i zupełności, prawdziwości budżetu , szczegółowości i jednoroczności. Zasada równowagi Wśród zasad budżetowych szczególną rolę odgrywa zasada równowagi. Ranga tej zasady jest wysoka zwłaszcza w ostatnich latach. Zachowanie równowagi budżetowej jest zadaniem trudnym. Zasada ta określa, iż wydatki powinny znajdować pokrycie w dochodach, jednak tak rozumiana dosłownie prawie nigdy nie jest respektowana. Najczęściej występują odchylenia od stanu równowagi(deficyt lub nadwyżka). W ujęciu klasycznym zasada równowagi traktowana była jako: ,,złota zasada” gospodarki budżetowej. Finansiści klasyczni przenosili na finanse publiczne podstawowe prawo finansów prywatnych, według którego :,,człowiek nie może wydawać więcej pieniędzy niż otrzymuje, jeśli nie chce doprowadzić się do ruiny”.3 Zastrzeżenia do tego podejścia doprowadziły do utworzenia zupełnie przeciwstawnych koncepcji, twierdzących dowodzących-głównie pod wpływem J.M. Keynesa - że deficyt budżetowy nie jest złem a nawet może być korzystny. Poglądy te nazwano teorią systematycznego deficytu. Po wielu debatach stwierdzono, że systematyczny deficyt, obciążając gospodarstwo narodowe kosztami pożyczek oraz zwiększonym długiem publicznym, ponosi ogólne koszty jego funkcjonowania i obniża międzynarodową zdolność konkurencyjną. Taki deficyt jest groźny, bo stwarza ryzyko deprecjacji pieniądza. Dlatego obecnie w praktyce, zwłaszcza na szczeblu państwa, rzadko mają zastosowanie te skrajne podejścia do równowagi budżetowej. Głównie realizowane są koncepcje pośrednie, umiarkowane, jak np. teoria budżetu cyklicznego i teoria impasu. Według pierwszej naturalne są i deficyt jak i nadwyżka, ale w dłuższych okresach musza się one bilansować. Według teorii impasu deficyt może być dopuszczalny, ale tylko w określonych warunkach i granicach. Budżet na dany rok można zaprojektować, a następnie uchwalić następująco: budżet zrównoważony, czyli planowane wydatki mają pokrycie w planowanych dochodach budżetowych 3 P.M. Gaudemet, Finanse publiczne, Warszawa 1990, s. 190 budżet z planowaną nadwyżką, to jest planowane wydatki mają pokrycie w planowanych dochodach i jednocześnie część dochodów ponad wydatki stanowi planowaną nadwyżkę, którą przeznacza się na spłatę zobowiązań budżet z planowanym deficytem budżetowym, czyli część planowanych wydatków nie znajduje pokrycia w planowanych dochodach. Wówczas, zgodnie ze wskazanym przepisem, zachodzi konieczność wskazania w uchwale budżetowej źródeł sfinansowania planowanego deficytu budżetowego. W 1997 przyjęto konstytucyjnie zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny. Przyjęto zasady ograniczenia długu publicznego do wysokości 3/5 PKB. Ranga problemu, jakim jest dług publiczny oraz koszty jego obsługi, znalazła wyraz w Ustawie o finansach publicznych, która weszła w życie 1 stycznia1999r. Jeżeli relacja dług publiczny- PKB jest większa niż 50% to: a) rząd może uchwalić projekt budżetu państwa, w którym relacja deficyt budżetu państwa- PKB nie będzie większa niż w roku poprzednim. b) ta sama zasada odnosi się do budżetów wszystkich JST Jeżeli relacja dług publiczny- PKB jest większa niż 55%, ale nie przekracza 60%, to: a) rząd przyjmuje projekt budżetu państwa z deficytem, który zapewnia zmniejszenie tej relacji, b) górne ograniczenie relacji deficytu budżetu JST do PKB, której podstawą jest relacja między deficytem budżetu państwa a dochodami budżetu państwa, jest dodatkowo korygowane. c) rząd przedstawia Sejmowi program sanacyjny, mający na celu obniżenie relacji dług publiczny- PKB Jeśli relacja dług publiczny –PKB jest większa niż 60% to: a) podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń w roku bieżącym i przyszłym, b) obowiązuje zakaz planowania deficytu budżetowego w roku następnym(również JST) c) rząd przedstawia Sejmowi program sanacyjny. Na ministrze finansów ciąży obowiązek zarządzania długiem publicznym tak, aby zapewnić gospodarce rozwój, płynność i bezpieczeństwo finansowe rządu. Kontrolowana powinna być struktura zadłużenia i wpływ aktywności rządu na krajowe rynki finansowe. Minister finansów zobowiązany jest opracować trzyletnią strategię oddziaływania na dług sektora finansów publicznych. Zasada jawności W polskim ustawodawstwie szczególną wagę przywiązuje się do realizacji zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych. W przeszłości występowała tendencja do ukrywania informacji o gospodarce funduszami publicznymi, co było jakoby gwarancją bezpieczeństwa państwa. Dzięki takiemu podejściu zasada budżetowa mogła być i była publicznych prawem oraz służącym do marnotrawstwa. ukrywania Obecnie rozrzutnego dąży się do wydawania środków ujawniania finansów publicznych. Wynika to z silnej presji podatników chcących mieć orientacje, jak i na co są przeznaczane ich podatki. Zasada jawności jest zawarta w ustawie4: Art. 11. 1. Finanse publiczne są jawne. 2. Jawność finansów publicznych jest realizowana, z zastrzeżeniem ust. 3, w szczególności przez: 1) jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, 2) jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, 3) podawanie do publicznej wiadomości: a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, b) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez ministra finansów, 4Ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych, Dz.U. 1998, nr 155, poz. 1014. 4) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych. 3. Jawność finansów publicznych wyłącza się w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za tajemnicę państwową na podstawie odrębnych przepisów lub jeżeli wynika to z umów międzynarodowych. Art. 12. 1. Minister finansów ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski": 1) kwotę: a) państwowego długu publicznego, b) niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych, c) długu Skarbu Państwa, d) niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa, 2) relacje do produktu krajowego brutto: a) kwoty państwowego długu publicznego, b) łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do produktu krajowego brutto, c) kwoty długu Skarbu Państwa, d) łącznej kwoty długu Skarbu Państwa powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa do produktu krajowego brutto. 2. Ogłoszenie kwot, o których mowa w ust. 1 pkt 1, jest dokonywane w odniesieniu do: 1) roku budżetowego - w terminie do 31 maja roku następnego, 2) pierwszej połowy roku budżetowego - w terminie do 30 września tego roku. Art. 16. 1. Minister finansów podaje do publicznej wiadomości zbiorcze dane dotyczące ogółu operacji finansowych sektora finansów publicznych, obejmujące w szczególności dochody i wydatki, zobowiązania i należności, gwarancje i poręczenia. 2. Minister finansów podaje do publicznej wiadomości, w terminach, o których mowa w art. 12 ust. 2, informacje obejmujące: 1) kwotę deficytu lub nadwyżki budżetu państwa, 2) kwotę długu Skarbu Państwa, 3) wykaz udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji, z wymienieniem podmiotów, których te poręczenia i gwarancje dotyczą, 4) wykaz osób prawnych i fizycznych, którym umorzono znaczące kwoty zaległości podatkowych, wraz ze wskazaniem wysokości umorzonej kwoty i przyczyn umorzenia. 3. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wysokość kwot oraz sposób podawania do publicznej wiadomości wykazu,. A. Komar jako warunki jawności wymienia: - regularne publikowanie danych budżetowych; - dostępność debat budżetowych dla publiczności; - podanie danych budżetowych krytycznej ocenie publicznej bez obawy o osobiste konsekwencje negatywne.5 Do powyższych warunków możemy dodać wolność prasy i fachowe przygotowanie mass mediów do upowszechniania i komentowania danych budżetowych. Zasada jednoroczności Oznacza ujęcie dochodów i wydatków w budżecie państwa i budżetach samorządowych na okres jednego roku. Rok budżetowy nie musi jednak pokrywać się z rokiem kalendarzowym- tak jak to jest w Polsce. Przykładem jest Japonia, gdzie rok 5 A. Komar, Finanse publiczne, PWE, Warszawa 1995, s. 90 budżetowy trwa od 1 kwietnia danego roku do 31 marca roku następnego lub Stany Zjednoczone gdzie rok budżetowy trwa od 1 października do 30 września. Art. 219.6 1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Zasada przejrzystości Jest to opracowanie budżetu w takim układzie, który pozwala na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa i łatwą orientację w strukturze dochodów i wydatków. Merytorycznie zasada przejrzystości wymaga stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji, ale również jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu. Należy podkreślić, że istnieją granice przejrzystości ( jasności) budżetu. Art. 147. 1. Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia: 1)jednolity plan kont dla jednostek sektora finansów publicznych, 2)szczególne zasady rachunkowości oraz plany kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, 3)zasady rachunkowości oraz plany kont dla organów podatkowych w zakresie poboru i rozliczenia podatków, opłat oraz innych nie podatkowych należności budżetu, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe. 2. Plany kont, o których mowa w ust. 1, powinny uwzględniać zasady określone w przepisach ustawy o rachunkowości i standardach międzynarodowych, 3. Szczególne zasady rachunkowości dotyczą: 1)ewidencji wykonania budżetu, 2)ewidencji majątku trwałego stanowiącego własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, 3)wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów, 4)sporządzania sprawozdań finansowych. 6 7 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych. Dz. U. 1998, nr 155, poz. 1014 Zasada zupełności Wymaga ona ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa. Często jednak w praktyce w przypadku planów finansowych niektórych funduszy lub agencji, podczas opracowywania budżetu ich dysponenci wykazują niższe dochody, po to, aby uzyskać wyższe dotacje z budżetu państwa. Zasada ta, powstała w okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, gdy państwo nie zajmowało się bezpośrednio prowadzeniem działalności gospodarczej. Z czasem przestała ona mieć zastosowanie. Geneza tej zasady wiąże się z walką polityczną parlamentu o całkowitą kontrolę nad wydatkami rządu. Wadą tej zasady jest to, że uniemożliwia ona ustalanie czystych kosztów działalności poszczególnych służb, rozgraniczając wydatki od dochodów zniechęca kierowników służb administracyjnych do poprawy jakości pracy tych służb i wypracowywania dodatkowych wpływów. Powyższe minusy tej zasady sprawiają, że dopuszcza się szeroko wyjątki. W Polsce do tradycyjnie stosowanych wyjątków zalicza się formy budżetowania netto w publicznej gospodarce budżetowej, występujących pod nazwami: jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, środków specjalnych, gospodarstw pomocniczych i funduszy celowych. Art. 15. 1. Jednostki sektora finansów publicznych sporządzają sprawozdania z wykonania procesów, zwane dalej "sprawozdaniami budżetowymi". 2. Minister Finansów określa, po zasięgnięciu opinii Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w drodze rozporządzenia: 1)rodzaje, formy, terminy i zasady sporządzania sprawozdań budżetowych z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz z wykonania planów finansowych: a) jednostek budżetowych, b) zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środków specjalnych jednostek budżetowych, c) funduszy celowych, d) pozostałych jednostek sektora finansów publicznych, Jednostka budżetowa to jednostka organizacyjna, która pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa a pobrane dochody odprowadza na rachunek dochodów budżetu państwa lub na rachunek dochodu samorządowego. Przykładem takiej jednostki jest Urząd Stanu Cywilnego. Podstawą jednostki budżetowej jest preliminarz dochodó i wydatków. Zakład budżetowy jest to jednostka organizacyjna, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania, pokrywa koszty działalności z uzyskanych przychodów z tym, że może ona otrzymywać dotację przedmiotową, dotację podmiotową i celową na cele inwestycyjne. Dotacje te nie mogą przekroczyć 50% dochodów zakładu budżetowego pod koniec roku wszelkie nadwyżki ponad wydatki dokonane w zakładzie budżetowym są odprowadzane do funkcjonować dom budżetu. kultury. Przykładowo Również w formie podstawą zakładu gospodarki budżetowego finansowej może zakładu budżetowego jest plan finansowy obejmujący przychody i wydatki oraz raport stanu środków obrotowych i rozliczenia ich z budżetem. Gospodarstwo pomocnicze jest to wyodrębniona z jednostki budżetowej pod wzg. organizacyjnym i finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Gospodarstwo pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów, może też otrzymywać dotację przedmiotową. Wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku. Przykładem jest gospodarstwo rolne prowadzone przy szkole rolniczej. Środki specjalne są to środki finansowe gromadzone przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych na podstawie odrębnych ustaw, uchwał samorządowych z tytułu spadków, zapisów, darowizn na rzecz jednostki budżetowej na rzecz odszkodowań i wpłat za utracone mienie oddane przez jednostkę w zarząd bądź w użytkowanie i z tytułu sprzedaży zapasów, przechowywanych w celach mobilizacyjnych. Środki te przeznacza się tylko i wyłącznie na cele wskazane w ustawie czy uchwale, na cele wskazane przez darczyńcę czy spadkodawcę, na remont, odtworzenia mienia utraconego, uszkodzonego na odtworzenie zapasów mobilizacyjnych. Nie zawsze plan finansowy środków specjalnych ma charakter roczny. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna i ma wtedy swoją siedzibę i radę nadzorczą lub może stanowić jedynie wyodrębniony rachunek bankowy z budżetu państwa lub budżetów samorządowych, którym dysponuje organ zawarty w ustawie tworzący fundusz. Istota funduszy jest to, że środki publiczne w nich gromadzone mają charakter celowy. Zasada operatywności Realizuje się w budżecie państwa poprzez jego podział na części. Budżet składa się z części odpowiadających organom władzy państwowej a więc: kontroli, ochrony prawa, sądów, trybunałów oraz administracji rządowej. Zasada ta wymaga opracowania budżetu w układzie podmiotowym, czyli określenia zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów. W odrębnych częściach budżetu ujęte są subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, kwota rezerw celowych i rezerwy ogólnej, koszty obsługi długu Skarbu Państwa oraz przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej. Zasada jedności Postuluje, aby wszystkie dochody i wydatki państwa były objęte jednym planem – budżetem. W ramach tej zasady rozróżnia się: ● Jedność materialną. Postuluje ona, aby budżet był organizowany na zasadzie ,,zbiornika” środków, której całość dochodów przeznaczana jest na całość wydatków. Alternatywnym rozwiązaniem organizacji budżetu jest przeznaczanie określonych dochodów na określone wydatki. Połączenie dochodów z wydatkami będziemy nazywali funduszowaniem, a środki pochodzące z konkretnych źródeł na pewne cele-funduszami celowymi. Według Harasimowicza zasada ta umożliwia dokonywanie wydatków zgodnie z obecnymi potrzebami i daje organom planującym i uchwalającym budżet swobodę w ustalaniu priorytetów oraz hierarchii potrzeb w tym zakresie. Taka zasada powoduje, że decyzje budżetowe mogą być podejmowane w sposób bardziej elastyczny. ● Jedność formalną, która postuluje, aby budżet państwa ujmowany był w jeden całościowy akt prawny. Klasycznym odstępstwem od tej zasady jest ustalanie kilku różnych budżetów, co ma lub miało miejsce w państwach zachodnich. ,,Jedność bywa rozumiana jako ideał, do którego należy dążyć, zważywszy prostotę tego rozwiązania” Rzadko kiedy taki ideał jest możliwy do osiągnięcia. Według P.M. Gaudemeta 8 przestrzeganie zasady jedności budżetu zapewnia następujące korzyści: → umożliwia łatwą orientację, czy budżet jest rzeczywiście zrównoważony; eliminuje potrzebę badania rozlicznych dokumentów, wystarczy, bowiem porównać ogólną sumę wydatków i ogólną sumę wpływów, zapisanych w jednym dokumencie 8 P.M. Gaudemet, Finanse publiczne, Warszawa 1990, str. 200 → eliminuje rachunki pozabudżetowe, które często nie są publikowane, a czasami również nie są autoryzowane przez parlament; → eliminuje zjawisko pozornych oszczędności, które powstają ,,na papierze” w konsekwencji transferu wydatków z jednego budżetu do innego; → zwiększa przejrzystość i rzetelność dokumentów budżetowych oraz pozwala ujawnić sztuczność stanów równowagi osiąganych dzięki technice debudżetyzacji; → uwidacznia w sposób jednoznaczny globalną kwotę wydatków państwa, co ma istotne znaczenie dla porównań tej kwoty z wysokością dochodu wewnętrznego brutto albo z wydatkami publicznymi innych państw; → umożliwia władzom budżetowym ocenę użyteczności i względnej pilności różnorodnych wydatków i dokonanie na tej podstawie racjonalnych wyborów w tej materii. Istnieją także wyjątki od tej zasady. Są to odrębne budżety bieżące i inwestycyjne, budżety załącznikowe, plany finansowe funduszy celowych, zwane czasem ,,para budżetami”, jeżeli ich wydatki i dochody nie są obejmowane budżetem podstawowym. Zasada realności Jest powiązana z zasadą zupełności i nakazuje zupełną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków. Praktyczna jej realizacja rodzi wiele trudności. Mają one miejsce szczególnie w gospodarkach, w których występują czyste zmiany źródeł dochodów oraz zmiany dysponentów środków publicznych. Zreformowanie systemu podatkowego, decentralizacja władzy, czy restrukturyzacja różnych segmentów gospodarki znacznie ograniczają możliwości oceny jakości planowania zarówno dochodów jak i wydatków. W Polsce raczej nie jest ta zasada przestrzegana. Zasada szczegółowości inaczej specjalizacji Realizacja tej zasady następuje według klasyfikacji dochodów i wydatków według: → działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności, na przykład: administracja rządowa, szkolnictwo wyższe, opieka społeczna → paragrafów, określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku. → systemu jednostek klasyfikacyjnych, mających formę podziałek budżetowych, w ramach, których ujmowane są wszystkie dochody i wydatki budżetowe. Podziałki są budowane według: - kryteriów podmiotowych (np. Kancelaria Sejmu, Ministerstwo Sprawiedliwości) - przedmiotowych(np. wydatki na płace, źródła dochodów itp.). Jest czasem stosowany podział wydatków według rodzajów i funkcji( np. wydatki transferowe na komunikację administracje, itp.).Klasyfikacja nauczanie, ta musi wydatki być inwestycyjne przejrzysta i na czytelna. transport Zbyt i duża szczegółowość budżetu może powodować, że staje się on niezrozumiały i nieczytelny dla posłów oraz radnych, co utrudnia im podejmowanie trafnych decyzji oraz kontrolę ich wykonywania. Wedle tej zasady: ►dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczeniem wydatków. ►środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie ►środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie(do końca roku budżetowego) Ważną kwestią jest sprawa stosowania w praktyce zasad budżetowych. Czasami zdarza się, że ustawodawca celowo nie zamieszcza w przepisach danej zasady budżetowej, chociaż jest przekonany o jej słuszności, aby nie krepować swobody manewru organom ustawodawczym bądź wykonującym budżet(odnosi się to np.do zasady równowagi budżetowej na szczeblu centralnym). Czasami zdarza się niezrealizowanie zasad budżetowych będących nakazami prawa. Może to nastąpić wprost, co jest łamaniem prawa, albo przez wydawanie ad hoc przepisów sprzecznych prawnie obowiązującymi zasadami. Z pozostałych najistotniejszych zasad ,do realizacji których zobowiązuje ustawa o finansach publicznych na szczególną uwagę zasługują następujące regulacje: „Zasady gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych ″ 9 1. Prawo do korzystania ze środków publicznych przysługuje wszystkim podmiotom pod warunkiem, że nie ograniczają tej możliwości inne ustawy. Przy czym podmiot, który wnioskuje o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę jego realizacji oparta na zasadach uczciwej konkurencji, gwarantującą jego wykonanie w sposób efektywny, oszczędny i terminowy. 2. Zawarte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych: -dochody stanowią prognozy ich wielkości, - wydatki i rozchody stanowią natomiast nieprzekraczalny limit. 3. W planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych: - przychody są wielkościami prognozowanymi - wydatki mogą ulec zmianie pod następującymi warunkami: → uzyskania wyższych przychodów → nie zwiększania dotacji z budżetu → nie zmniejszania wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków → utrzymania planowanego stanu środków na dzień 31 grudnia. 4. Zamieszczenie w budżecie państwa oraz budżetach jednostek samorządu terytorialnego dochodów z określonych źródeł wydatków na wskazane cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa, z wyłączeniem subwencji dla samorządu. Art. 25. 1. Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią inaczej. 9 Ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych, Dz. U. 1998. nr 155, poz.1014 2. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy. Art. 28. 1. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. 2. Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. 3. Wydatki publiczne powinny być dokonywane: 1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, 2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, 3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Podsumowując należy stwierdzić, że zasady budżetowe są ważnymi oraz pożytecznymi wskazówkami do prowadzenia działalności finansowej państwa. Zasady muszą być ustalane dla dobra ogółu społeczeństwa. Ich przestrzeganie powinno zapewnić sprawne funkcjonowanie gospodarki finansowej, ogólny ład i porządek. Bibliografia: 1. N.Gajl, Finanse i prawo finansowe, PWE, Warszawa 1988 2. P.M. Gaudemet, Finanse publiczne, PWE, Warszawa 1990. 3. J. Harasimowicz , Finanse i prawo finansowe, PWE, Warszawa 1980. 4. A. Komar, Finanse publiczne, PWE, Warszawa 1995 5. E. Kwiatkowski, Finanse publiczne i prawo finansowe, tom I, Wydawnictwo KiK, Warszawa 2000 6. S.Owsiak, Finanse publiczne teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. 7. M. Weralski, Finanse i prawo finansowe, PWE, Warszawa 1978 8. W. Ziółkowska , Finanse publiczne teoria i zastosowanie, Wydawnictwo WSB, Poznań 2000. 9. www.mf.gov.pl 10. www.rp.pl 11. Ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych, Dz. U. 1998, nr 155. poz.1014 ze zmianami 12. Wydawnictwo prawnicze LEX, System Informacji Prawnej LEX3
