Rodzaje wahań gospodarczych

− Cykle koniunkturalne −
1
opracowanie: Paweł Kopytek
Rodzaje wahań gospodarczych:
◊ sezonowe – kłopotliwe, lecz nie stanowią wielkiego problemu, gdyż są powtarzalne zgodnie z
kalendarzem; stosunkowo łatwo jest „wyczyścić” wpływ wahań sezonowych
◊ przypadkowe – nieprzewidywalne, np. wskutek wojen, klęsk żywiołowych; nie są przedmiotem
zainteresowań ekonomii
◊ koniunkturalne – wahania takich wielkości jak np. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja,
zatrudnienia i inwestycje; wahania te mają charakter cykliczny, lecz nie związany z
kalendarzem; są przedmiotem zainteresowań ekonomii.
Cykl koniunkturalny:
◊ okresowe wahania aktywności gospodarczej wokół długookresowego trendu
Dochód
narodowy
szczyt
trend
szczyt
kryzys
kryzys
ożywienie
ożywienie
dno
czas
Fazy cyklu koniunkturalnego:
◊ faza ożywienia
rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, dochody, popyt, ceny
maleje: bezrobocie
◊ faza szczytu – koniec wzrostu, ww. wielkości na wysokim poziomie
◊ faza kryzysu
rośnie: bezrobocie
maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, dochody, popyt, ceny
◊ dno – koniec spadku, ww. wielkości na niskim poziomie
Współcześnie cykle są krótsze i łagodniejsze – mniejsze amplitudy, łagodniejsze recesje, ale i
łagodniejsze fazy ożywienia.
Trend wzrostowy gospodarki jest związany ze zwiększaniem czynników produkcji, szczególnie kapitału i
pracy, oraz wzrostem ich produkcyjności.
Rodzaje wahań cyklicznych:
◊ krótkie – cykle Kitchina – trwają ok. 20 ÷ 30 miesięcy
◊ średnie (główne) – cykle Juglara – trwają ok. 4 ÷ 8 lat
◊ długie – cykle Kondratiewa – trwają ok. 60 ÷ 70 lat
− Cykle koniunkturalne −
2
opracowanie: Paweł Kopytek
Teorie wahań cyklicznych:
◊ teorie neoklasyczne
Czynniki zakłócające równowagę mają charakter egzogeniczny (zewnętrzny). W odpowiedzi na
zakłócenia system gospodarczy uruchamia mechanizmy endogeniczne (tkwiące wewnątrz
systemu), które prowadzą gospodarkę w kierunku równowagi.
Czynniki zewnętrzne pochodzą z pozaekonomicznego otoczenia systemu gospodarczego, są
to: wojny, rewolucje i inne wydarzenia polityczne, odkrycia nowych złóż czy innych zasobów,
zmiany demograficzne, innowacje techniczne, a nawet zjawiska przyrodnicze.
Przykłady teorii neoklasycznych:
− teoria plam na Słońcu: periodyczne pojawianie się większej liczby plam na Słońcu
powoduje okresy nieurodzaju, a więc co za tym idzie – zmiany w rytmie produkcji, co
wpływa na rytmiczne wahania aktywności gospodarki.
− teoria innowacji: innowacja + przedsiębiorca innowator = zysk nadzwyczajny.
Następnie następuje rozprzestrzenienie się innowacji i wzmożone inwestycje, wzrost
produkcji. Zwiększeniu podaży nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, następuje
obniżka cen, spadek stopy zwrotu, maleje popyt inwestycyjny i gospodarka przechodzi
w fazę kryzysu. Zanikająca stopa zysku zmusza do wprowadzenia nowych technik
wytwarzania. Kolejny impuls innowacyjny i jego rozpowszechnienie wprowadza
ponownie gospodarkę w fazę ożywienia
 1787-1842 - pierwsza długa - fala przebiegała pod znakiem maszyny parowej i
związanej z tym wynalazkiem rewolucji przemysłowej
 1843-1897 - druga fala – zapoczątkowana budową kolei żelaznej
 1989-1945 – trzecia fala – elektryczność, wynalazki w dziedzinie chemii
 1945- czwarta fala – spowodowana rozwojem budownictwa i motoryzacji
− teoria cyklu politycznego: wahania wywołane są zmianami priorytetów ekonomicznych
władzy w okresach poprzedzających wybory w celu pozyskania wyborców i
zapewnienia sobie reelekcji
◊ teorie keynesistowskie
Opozycyjne w stosunku do neoklasycznych. Czynniki zewnętrzne mogą jedynie zakłócić
endogeniczne procesy, nie naruszając długo-okresowej wewnętrznej logiki procesów
gospodarczych. Przyczyny cyklicznych wahań wynikają z wewnętrznych reguł gry gospodarki
rynkowej. Fazy spadkowe są efektem procesów zachodzących w fazach wzrostowych i odwrotnie –
procesy w fazach spadkowych warunkują przechodzenie gospodarki do faz wzrostowych.
Wahania stopy zysku, wynikające z różnic między podażą a popytem rynkowym, prowadzą do
zmian rozmiarów popytu inwestycyjnego przedsiębiorstw.
Zaczynając od fazy kryzysu - podaż przewyższa popyt na towary – mamy do czynienia z
nadprodukcja, konkurencja się zaostrza, spadają ceny, producenci zmniejszają produkcję,
pozbywają się zapasów. Niskie ceny powodują konieczność wprowadzenia nowych metod
produkcji, obniżających koszta wytwarzania. Część przedsiębiorstw bankrutuje. Zmniejsza się
potencjał produkcyjny, mamy do czynienia z tzw. „twórczym zniszczeniem”. Dochodzi do likwidacji
luki między podażą a popytem. Rodzi się nowy popyt inwestycyjny, którego wzrost wyzwala efekty
mnożnikowe (popytowe), prowadzące do wzrostu dochodowego. Wzrost dochodu narodowego
− Cykle koniunkturalne −
3
opracowanie: Paweł Kopytek
powoduje wzrost dochodu konsumpcyjnego. Konieczność sprostania rosnącemu popytowi
konsumpcyjnemu pociąga za sobą wzrost popytu inwestycyjnego. Mamy tu do czynienia z tzw.
inwestycjami indukowanymi.
Zasada zwielokrotnienia zmiany inwestycji indukowanych zmianą dochodu narodowego nosi nazwę
zasady akceleracji.
Rosnący i wzajemnie pobudzający się popyt musi zostać zaspokojony przez wzrost stopnia
wykorzystania istniejącego potencjału produkcyjnego. Jest to proces, który implikuje wzrost kosztów
wytwarzania i zahamowanie tempa wzrostu stopy zysku. Odwrócenie dynamiki stopy zysku wpływa
na decyzje akumulacyjne przedsiębiorców. Zaczynają oni ograniczać popyt inwestycyjny, co z kolei
wywołuje ujemne efekty mnożnikowe i powoduje dalszy spadek popytu inwestycyjnego oraz
konsumpcyjnego. Osłabienie popytu zbiega się w czasie z efektem podażowym wcześniej
poczynionych inwestycji.
Między efektem popytowym (mnożnikowym) a podażowym występuje luka czasowa. Ten
pierwszy występuje w trakcie realizacji inwestycji, a drugi – dopiero po jej zakończeniu. Efekt
podażowy utrzymuje się tak długo, jak długo inwestycje są dodatnie, natomiast do uzyskania efektu
popytowego konieczny jest absolutny przyrost inwestycji. Stabilizacja inwestycji zapewnia wzrost
mocy produkcyjnych, ale jest niewystarczająca, by uruchomić mechanizm mnożnika.
Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu kon.:
◊ interwencjonizm antykryzysowy: podejmowanie działań w celu łagodzenia zaistniałego już
kryzysu
◊ interwencjonizm antycykliczny: oddziaływanie państwa we wszystkich fazach cyklu
(pobudzanie wzrostu w fazach spadku i hamowanie w sytuacji „przegrzania” koniunktury). Są
to działania zmierzające do zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju gospodarczego w
długim okresie. Inaczej nazywając jest to interwencjonizm rozwojowy.
Sposoby oddziaływania stabilizacyjnego państwa:
◊ polityka fiskalna
− pobudzanie – obniżka stopy podatkowej pociąga za sobą zmniejszenie
przychodów budżetu, rząd zwiększa wydatki, w wyniku czego wzrasta deficyt
budżetowy. Wzrastają wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne. Zwiększa się poziom
produkcji i zatrudnienia. Rosną ceny
− hamowanie – w wyniku podwyższenia stopy podatkowej zwiększają się przychody
budżetu. Rząd ogranicza wydatki, co przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i
inwestycji. Obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się tempo
wzrostu cen.
W praktyce znacznie łatwiej za pomocą narzędzi fiskalnych prowadzić politykę
pobudzającą niż politykę restrykcyjną.
− Cykle koniunkturalne −
4
opracowanie: Paweł Kopytek
◊ polityka pieniężna (monetarna)
Odwrotnie niż w przypadku polityki fiskalnej, tutaj lepsze rezultaty dają działania
restrykcyjne.
− hamowanie – tzw. polityka drogiego pieniądza – polega na wzroście stopy rezerw
minimalnych, stopy redyskontowej oraz sprzedaży państwowych papierów
wartościowych. Działania te zmniejszają podaż pieniądza i powodują
podwyższenie stopy %. W efekcie zmniejszają się rozmiary kredytów, a następnie
także inwestycji, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz maleje
tempo wzrostu cen
− pobudzanie – tzw. polityka taniego pieniądza – polega na obniżeniu stopy
minimalnych rezerw gotówkowych, stopy redyskontowej oraz skupowaniu przez
bank centralny państwowych papierów wartościowych. Rośnie możliwość
udzielania kredytów przez banki, rośnie podaż pieniądza i obniża się stopa %, co
prowadzi do wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do zwiększenia
zatrudnienia i produkcji oraz tempa wzrostu cen
Nowe zjawiska, jakie pojawiły się w gospodarce wielu krajów z początkiem lat ’70 – załamanie
się odwrotnie proporcjonalnej zależności m. inflacją a bezrobociem oraz osłabienie tempa wzrostu
gospodarczego – musiały wpłynąć na przewartościowanie poglądów na ekonomiczną rolę państwa.
Krytycy wskazują, że państwo nie tylko nie jest w stanie zapewnić zrównoważonego wzrostu
gospodarczego, ale przez swoją ingerencję może stać się wręcz generatorem wahań cyklicznych.
Stąd postulaty dla polityki gospodarczej o ograniczenie ingerencji państwa w rynkowe procesy
gospodarcze.
Nagroda Nobla 2004. Ekonomia:
◊ Finn E. Kydland i Edward C. Prescott
◊ "za badania nad spójnością polityki gospodarczej i wkład w zrozumienie przyczyn cykli
koniunkturalnych"
◊ przyczynili się do zasadniczego zwrotu w pojmowaniu podstawowych problemów
makroekonomii: źródeł wahań aktywności gospodarczej i skuteczności polityki gospodarczej
Wkład Kydlanda i Prescotta w teorię ekonomii jest na tyle istotny, że od dłuższego czasu byli
typowani do tej nagrody. Ich koncepcje zaś już wykorzystano w praktyce, co zaowocowało istotnymi
zmianami instytucjonalnymi w wielu krajach.
W 1977 r. opublikowali artykuł o dynamicznej niespójności polityki gospodarczej w czasie. Istotą
problemu jest fakt, że polityka gospodarcza optymalna dziś, jutro może już taka nie być. Z tego wynika,
że rząd ma do czynienia z racjonalnymi podmiotami gospodarczymi, które, reagując na jego politykę,
mogą zmienić zachowanie. Rząd może więc odstąpić od celu dotychczasowej polityki, np.
długookresowego wzrostu gospodarczego, i w sytuacji rosnącego bezrobocia zwiększyć inflację. Dzięki
temu na krótki czas, np. do wyborów, bezrobocie spadnie. Odbędzie się to jednak kosztem celu
długookresowego, czyli wzrostu gospodarczego, któremu inflacja szkodzi.
− Cykle koniunkturalne −
5
opracowanie: Paweł Kopytek
W wyniku dyskusji, jaka wywiązała się po ogłoszeniu artykułu, doprowadzono do zmian
instytucjonalnych, dających władzom monetarnym, czyli bankom centralnym, niezależność od władz
fiskalnych, czyli rządu. Niezależność banku centralnego stała się fundamentem nowoczesnej
gospodarki kapitalistycznej; gwarancją, że inflacja nie wymknie się spod kontroli z powodu problemu
niespójności w czasie. Kraje, które zapewniły bankowi centralnemu większą niezależność, cieszą się
średnio wyższym wzrostem gospodarczym i niską inflacją. Do nich należy Polska, w której niezależność
banku centralnego, czyli NBP, zapisana jest w Konstytucji.
Kydland i Prescott, w artykule z 1982 r., pokazali przyczyny wahań koniunkturalnych w zupełnie
nowym świetle, przenosząc akcenty ze strony popytowej na podażową. W ich modelu źródłem cykli
koniunkturalnych są losowe i nieprzewidywalne zmiany technologiczne lub szoki podażowe, np. wzrost
cen ropy naftowej. W ten sposób autorzy modelu nie tylko wyjaśniali przyczyny stagflacji (szok naftowy),
dawali na nie remedium (zdławienie inflacji przez restrykcyjną politykę pieniężną), ale przede wszystkim
znakomicie wpisywali się w model wzrostu gospodarczego zaproponowanego przez Solowa jeszcze w
1956 r. Synteza Kydlanda i Prescotta jest rdzeniem współczesnych modeli ekonomicznych; służy tak
zmianom w gospodarce, jak testowaniu różnych rodzajów polityki gospodarczej.
źródło: Tygodnik Powszechny