CYKLE KONIUNKTURALNE

CYKLE KONIUNKTURALNE
Wszystkie gospodarki rynkowe podlegają cyklom koniunkturalnym czyli
powtarzającym się okresom pogorszenia i poprawy koniunktury (wahań wokół
trendu) .
Cykl koniunkturalny: fluktuacje zagregowanych zmiennych opisujących aktywność
gospodarczą. Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech faz:
123
•
kryzysu
•
depresji
•
oŜywienia
•
rozkwitu
CYKLE KONIUNKTURALNE
Cykle nie mają ściśle regularnego charakteru ale cechują się wspólnymi własnościami:
124
•
we wczesnej fazie recesji dochodzi do wzrostu zapasów a następnie spadku
inwestycji,
•
rośnie bezrobocie i spadają płace, a w konsekwencji popyt globalny,
•
rosną niewykorzystane zdolności produkcyjne,
•
spadają ceny i zyski, spadają indeksy giełdowe i stopy procentowe,
•
w fazie oŜywienia proces zachodzi w odwrotnym kierunku
CYKLE KONIUNKTURALNE
Obecnie cykle koniunkturalne są znacznie łagodniejsze dzięki antycyklicznej polityce
gospodarczej rządów, obejmującej odpowiedni policy mix. Polityka antycykliczna
prowadzi jednak równieŜ do osłabienia wzrostu. Od II wojny światowej cykle są
spłaszczone i obejmują zwykle dwie fazy:
•
recesji
•
ekspansji
Definicja recesji: przynajmniej dwa kolejne kwartały spadku PKB (NBER)
Teorie cykli:
egzogeniczne:
szoki zewnętrzne,
wynalazki,
plamy na słońcu (Jevons)
cykl polityczny
endogeniczne:
125
CYKLE KONIUNKTURALNE
Podstawowe typy cykli koniunkturalnych:
cykle Kondratieffa 50-60 lat – związane z przełomowymi wynalazkami
cykle Kuznetza
15-23 lat – związane z akumulacją czynników wytwórczych
cykle Juglara
8-10 lat – związane z cyklem wydatków inwestycyjnych ?
cykle Kitchina
3-4 lat – związane ze zmianami cen hurtowych ?
Najlepiej zbadane: Juglara. Początek – Anglia 1825.
Kolejne: 1836, 1847, 1857, 1866, 1873, 1882, 1890, 1900, 1907, 1920, 1929, 1937.
Po II wojnie światowej cykle krajowe o róŜnych amplitudach i okresach osłabiające
światowy
Współczesne wyniki badań nad cyklami nie potwierdzają jednoznacznie ich istnienia
126
CYKLE KONIUNKTURALNE
Geneza deterministycznych cykli koniunkturalnych:
opóźnienie Robertsona: między dochodem a konsumpcją
opóźnienie Lundberga: między popytem a produkcją
Model mnoŜnika-akceleratora:
wzrost wydatków inwestycyjnych powoduje bezpośrednio przyrost dochodu i przyrost
konsumpcji a w konsekwencji dalszy przyrost dochodu (efekt mnoŜnikowy).
wzrost realnej produkcji wymaga wzrostu zasobu kapitału, a w konsekwencji
przyspieszonych inwestycji (akcelerator – zasada przyspieszenia)
127
CYKLE KONIUNKTURALNE
Model mnoŜnika-akceleratora: cykl deterministyczny
jeŜeli PKB rośnie w to rosną inwestycje (zasada przyspieszenia) prowadząc do jeszcze
szybszego wzrostu PKB. Po osiągnięciu potencjalnego PKB spada tempo wzrostu
inwestycji.
cykle stochastyczne:
na skutek przypadkowych zdarzeń gospodarka jest wytrącana z równowagi i wpada w
oscylacje (Slucki i Frisch): impulsy oscylacje
teorie tłumaczące przejście impulsy oscylacje:
przy lepkich cenach (keynesowska)
przy zmiennych cenach (neoklasyczna) – tylko przy błędnych oczekiwaniach
realny cykl koniunkturalny
128
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Begg, Makroekonomia, rozdział.29, „Makroekonomia gospodarki otwartej”
Makroekonomia gospodarki otwartej: analiza gospodarki w której istotne są transakcje z
zagranicą. Obecnie praktycznie wszystkie gospodarki są w pewnym stopniu
otwarte. Otwarcie gospodarki moŜe dotyczyć wszystkich kategorii ekonomicznych:
towaru, siły roboczej, usług i wiedzy, kapitału.
Kurs walutowy: ilość waluty zagranicznej jaką moŜna nabyć za jednostkę waluty
krajowej. Kurs ustalany jest na rynku walutowym czyli kaŜdym rynku
międzynarodowym, na którym jedna waluta moŜe zostać wymieniona na inną.
Dzienny obrót na rynkach walutowych to około 1200 mld USD. Tylko 5% to
transakcje rzeczywiste.
129
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Aprecjacja waluty to sytuacja gdy kurs rośnie, deprecjacja gdy spada. Uwaga na sposób
zapisu !
0.33$/zł: metoda brytyjska zapisu kursu, 3 zł/USD: metoda europejska zapisu kursu.
Metoda europejska – zapis prosty, brytyjska – zapis odwrotny.
Rewaluacja/dewaluacja waluty – administracyjna zmiana kursu
Systemy kursowe walut (zespoły warunków wpływających na kurs walutowy):
system kursów stałych (sztywnych): stabilizacja wahań poprzez interwencje BC
systemy kursów administrowanych: według reguł lub dyskrecjonalnie
system kursów zmiennych: swobodne kształtowanie kursu przez rynek
W większości krajów funkcjonuje forma płynnych kursów walutowych, gdzie o
poziomie kursu decyduje rynek, choć spotykane są równieŜ inne mechanizmy ustalania
kursów.
130
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Przykładowe systemy kursowe:
131
•
całkowita dolaryzacja (full dollarization);
•
kurs sztywny (currency board)
•
kurs stały (fixed-but-adjustable exchange rate)
•
kurs pełzający (crawling peg)
•
system pełzającego pasma (crawling band)
•
system suwającego się pasma (sliding band)
•
system kursu płynnego w paśmie (floating within the band)
•
brudna postać kursu płynnego (dirty float)
•
czysta postać kursu płynnego (free float)
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Wymienialność walut:
•
zewnętrzna: nierezydenci maja swobodę płatności i prawo do wymiany waluty
•
zgodna ze standardem MFW: brak ograniczeń w transakcjach bieŜących dla
wszystkich, jednolity kurs walutowy, zobowiązanie do wykupu własnej waluty od
innych krajów MFW pochodzącej z transakcji bieŜących;
•
całkowita: nieograniczony zakres wymienialności bez względu na rodzaj
transakcji (bieŜące, kapitałowe) i podmiot (rezydent, nierezydent)
Dopływ lub odpływ walut z kraju zmienia podaŜ pieniądza krajowego. Aby utrzymać
podaŜ na stałym poziomie rząd musi dokonywać operacji otwartego rynku
zwanych sterylizacją.
132
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
W zaleŜności od systemu kursowego róŜna jest skuteczność polityki monetarnej.
W systemie stałych kursów polityka monetarna jest nieskuteczna: wzrost podaŜy
pieniądza obniŜa stopy procentowe, a w konsekwencji powoduje odpływ kapitału.
W rezultacie spada podaŜ walut obcych i rósłby ich kurs, gdyby bank nie
sprzedawał walut. SprzedaŜ walut powoduje spadek podaŜy pieniądza krajowego i
wzrost stóp do pierwotnego poziomu.
W systemie płynnego kursu walutowego polityka pienięŜna jest skuteczna: wzrost
podaŜy pieniądza powoduje spadek stóp i odpływ kapitału, a w konsekwencji
wzrost kursów walut obcych. Prowadzi to do spadku opłacalności importu i
wzrostu popytu wewnętrznego i eksportu. Zwiększa się PKB w nowym punkcie
równowagi.
133
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Kurs walutowy pełni dwie podstawowe funkcje:
•
•
cenotwórczą: przenoszenie poprzez kursy zagranicznego układu cen na układ
krajowy
informacyjną: dostarczanie bezpłatnej informacji o cenie walut jako przesłanki do
decyzji o zaangaŜowaniu aktywów
Czynniki determinujące poziom kursów walutowych:
Ekonomiczne:
•
strukturalne: poziom rozwoju i struktura gospodarki, konkurencyjność,
•
techniczne: poziom technologicznych gospodarki, funkcjonowanie rynków
•
koniunkturalne: tempo wzrostu PKB, inflacja, stopy procentowe
Pozaekonomiczne
•
polityczne: ryzyko,
•
instytucjonalne: polityka pienięŜna BC, rozwiązania systemowe
•
psychologiczne: oczekiwania, ryzyko finansowe
134
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Równowaga w gospodarce otwartej: równowaga wewnętrzna + równowaga zewnętrzna
Równowaga wewnętrzna: łączny popyt równy produkcji przy pełnym zatrudnieniu
Równowaga zewnętrzna: zerowe saldo obrotów bieŜących
Bilans płatniczy: usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych
między mieszkańcami kraju a zagranicą. Miara relacji z zagranicą, składa się z:
bilans obrotów bieŜących: zapis płatności z tytułu transakcji bieŜących
bilans handlu
bilans usług
bilans dochodów
bilans transferów
bilans obrotów finansowych: zapis transakcji dotyczących aktywów kapitałowych
inwestycje bezpośrednie (zakup co najmniej 10% udziałów)
inwestycje portfelowe
bilans wyrównawczy (jeŜeli dopływ kapitału nie wystarcza do pokrycia deficytu w
obrotach bieŜących)
135
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Czynniki decydujące o wielkości handlu zagranicznego:
•
bezwzględna przewaga kosztowa (t.kosztów absolutnych)
•
względna przewaga kosztowa (t.kosztów komparatywnych)
Teoria kosztów komparatywnych: kraje dokonują wymiany handlowej zgodnie z
cenami względnymi towarów w poszczególnych krajach. Produkowane są te
towary których koszt względny wytworzenia jest niŜszy.
NiezaleŜnie od róŜnic w kosztach bezwzględnych zawsze istnieje pewien poziom kursu
walutowego przy którym dowolny kraj moŜe produkować przynajmniej jedno
dobro taniej niŜ inne kraje przy załoŜeniu Ŝe ceny wszystkich dóbr są wyraŜone w
tej samej walucie.
T.k.k. została stworzona przez Ricardo jeszcze w XVIII wieku przy załoŜeniu
doskonałej mobilności kapitału i braku mobilności pracy
136
Inne teorie: obfitości zasobów (Samuelson), neotechnologiczne (luka technologiczna,
korzyści skali, cykle Ŝycia produktów)
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
W małych gospodarkach poziom cen jest związany z kursem walutowym, w duŜych
gospodarkach ceny są zwykle utrzymywane przez dostawców na stabilnym
poziomie w celu zachowania udziału w rynku
Gałęzie i branŜe których produkty mogą być przedmiotem łatwego importu i eksportu
nazywa się branŜami konkurencyjnymi. Istnieje krótkookresowa sprzeczność
między interesami producentów i konsumentów w takich branŜach.
Typowe środki protekcjonistyczne:
•
cła
•
kontyngenty
•
embarga
Protekcjonizm osłabia konkurencję zagraniczną i zwiększa eksport netto. Zwiększa
równieŜ stopę procentową i PKB. Zwiększa kurs walutowy wpływając na spadek
eksportu netto. Protekcjonizm byłby korzystny w krótkim okresie gdyby nie
środki odwetowe niwelujące całkowicie korzyści. W długim okresie
protekcjonizm osłabia konkurencyjność międzynarodową firm.
137
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Mundell 1961 – teoria optymalnych obszarów walutowych: ta sama waluta lub sztywny
kurs celowe gdy podobna polityka, mobilność czynników produkcji, struktura
instytucjonalna gospodarek;
korzyści: redukcja kosztów transakcyjnych i ryzyka, redukcja niezbędnych rezerw
walutowych, sprzyja wzrostowi handlu;
koszty: utrata autonomii, brak moŜliwości korygowania konkurencyjności poprzez
dewaluację
Euro jest przykładem realizacji koncepcji OOW. Kraje wchodzące do strefy euro muszą
mieć zbliŜone poziomy rozwoju gospodarczego i sposoby funkcjonowania
gospodarek: kryteria konwergencji.
138
HANDEL ZAGRANICZNY I KURS WALUTOWY
Kryteria konwergencji – Traktat z Maastricht
deficyt budŜetowy < 3% PKB
dług publiczny < 60% PKB
inflacja < średnia z trzech najniŜszych + 1,5pp
długoterminowe stopy procentowe < średnie + 2pp
Mechanizm ERM2 – dwa lata. +/- 15% wokół kursu centralnego
139