Gospodarka i praca jako pojęcia socjologiczne

Gospodarka i praca jako
pojęcia socjologiczne
dr Piotr Ostrowski
Instytut Socjologii
Uniwersytet Warszawski
Fizyk, który jest tylko fizykiem, moŜe być
pierwszej klasy fizykiem i najbardziej wartościowym członkiem społeczeństwa. Ale wielkim
ekonomistą nie moŜe być ktoś, kto jest tylko
ekonomistą. Ekonomista, który jest tylko ekonomistą, jest nie tylko skończonym nudziarzem,
lecz jest wręcz niebezpieczny.
Friedrich August von Hayek
Ekonomiści i socjologowie: czym się
róŜnimy i co nas zbliŜa, czyli w
poszukiwaniu kompromisu
Definicja aktora
Racjonalność działania
Pojmowanie wzajemnych związków ekonomii i socjologii
Cele i metody analizy
Stosunek do tradycji – tradycja a najnowsze osiągnięcia
Definicja aktora
Socjologia
Aktor jako element grupy; wpływ norm grupy i jej
wartości
Ekonomia
Aktor jest niezaleŜny; system jako efekt
spontanicznego działania jednostek
Socjologia
ekonomiczna
Kalkulujące jednostki są zakorzenione w
systemie społeczno-kulturowym
Racjonalność działania
Socjologia
Jednostka funkcjonuje w strukturze społecznej i
posługuje się kulturowo wyznaczonymi
znaczeniami działań lub zjawisk społecznych
Ekonomia
Działania są racjonalne, są efektem wolnych
wyborów kalkulujących aktorów
Socjologia
ekonomiczna
Społeczno-kulturowe ograniczenia (racjonalność
ograniczona, stopniowalna)
Pojmowanie wzajemnych związków
ekonomii i socjologii
Socjologia
Gospodarka jako część społeczeństwa i forma
działania społecznego
Ekonomia
Społeczeństwo jest pochodną gospodarki (rynku)
Socjologia
ekonomiczna
Rynek (gospodarka) jest integralnie powiązana
(funkcjonalna współzaleŜność) ze
społeczeństwem, kulturą, polityką (państwem)
Cele i metody analizy
Socjologia
Opis i wyjaśnianie; analizy porównawczohistoryczne
Ekonomia
Predykcja; metody formalne
Socjologia
ekonomiczna
Współgranie róŜnych metod analizy
Gospodarka powiązana ze
społeczeństwem
Ujęcie wielowymiarowe
Ujęcie historyczne (wymiar rozwojowy)
Przedmiot socjologii ekonomicznej
(gospodarki)
Działania gospodarcze to te umoŜliwiające zaspokajanie potrzeb
materialnych: produkcja, dystrybucja, wymiana, konsumpcja
rzadkich dóbr i usług
Role i struktury społeczne związane z działaniami gospodarczymi
Legitymizujące normy (jawne i ukryte) i wartości
Relacje z szerszym kontekstem społecznym (rodzina, społeczności
lokalne, państwo, struktury polityczne)
Co szczególnie interesuje socjologa?
Motywacyjne, społeczne i kulturowe (instytucjonalne)
uwarunkowania działalności gospodarczej
Znaczenie szkoły instytucjonalnej (T. Veblen, J. Commons, J.
Galbraith) – znaczenie instytucjonalizacji interesów grupowych
jako czynnika określającego przebieg procesów gospodarowania
Podstawowe typy gospodarek
rynkowych
(za Lesterem Thurowem)
Wolnokonkurencyjny kapitalizm amerykański lub
angloamerykański
Europejski model „społecznej gospodarki rynkowej”
Kapitalizm azjatycki
Typy gospodarek rynkowych: wartości
i motywacje
Kapitalizm
amerykański
Indywidualizm: Tworzenie optymalnych
warunków indywidualnej inicjatywie prowadzącej
do sukcesu jednostek
Model europejski
Solidarność społeczna: Wszyscy członkowie
społeczeństwa korzystają z efektów rozwoju i
postępu
Kapitalizm
azjatycki
Kolektywizm: Podporządkowanie rozwojowi
gospodarczemu
Typy gospodarek rynkowych: czynniki
rozwoju gospodarczego
Kapitalizm
amerykański
Konsumpcja wewnętrzna
Model europejski
Negocjowane porozumienia i kompromisy
partnerów społecznych
Kapitalizm
azjatycki
Ekspansja gospodarcza (eksportowa) i wysoki
poziom oszczędności
Typy gospodarek rynkowych:
zarządzanie gospodarką
Kapitalizm
amerykański
Korporacja jako podstawowa forma
organizacyjna; rynkowo-konfrontacyjny
mechanizm decyzyjny
Model europejski
Struktury mieszane – grupy finansowoprzemysłowe oraz sektor państwowy (publiczny);
rynkowo-negocjacyjny mechanizm decyzyjny:
informowanie i konsultacja (czasem
współzarządzanie) w przedsiębiorstwach
Kapitalizm
azjatycki
Konglomeraty przemysłowo-handlowo-finansowe
(„rodziny przedsiębiorstw”)
Typy gospodarek rynkowych:
regulacyjna i redystrybucyjna rola
państwa
Kapitalizm
amerykański
Ograniczona. Ochrona konkurencji i wymuszanie
przestrzegania reguł gry rynkowej
Model europejski
Aktywna. Prowadzenie polityki społecznogospodarczej umoŜliwiającej realizację zasady
solidarności społecznej. Redystrybucja
Kapitalizm
azjatycki
Główny architekt strategii rozwoju: oddziaływanie
na cele, formy organizacyjne i ich realizację
Typy gospodarek rynkowych: bariery
Kapitalizm
amerykański
Marginalizacja grup społecznych
Model europejski
Rosnące koszty, nieefektywne uŜytkowanie
zasobów
Kapitalizm
azjatycki
Ograniczane swobody indywidualnej
Praca ludzka w ujęciu socjologicznym
Aktywności, których bezpośrednim lub pośrednim celem jest
pozyskiwanie środków słuŜących podtrzymaniu egzystencji
gatunku ludzkiego i świata, który stworzył i przyswoił, zwiększanie
szans przeŜycia w danym środowisku, poprzez jego opanowanie i
przetworzenie
Ujęcie szersze niŜ rynkowe: to nie tylko aktywność skutkująca
wymiernymi korzyściami wycenionymi na rynku w postaci dochodu
(wolontariat, praca społeczna, praca w gospodarstwie domowym)
OdróŜnienie od pracy zwierząt: zróŜnicowane, świadome działania
Funkcjonowanie w systemie wartości
Kultura pracy: całość wartości, norm, zwyczajów, symboli, języka i
wiedzy na temat pracy (specyficzne dla danego środowiska
zawodowego czy społeczeństwa). Kultura pracy w Polsce
Znaczenie pracy w Ŝyciu człowieka
Źródło: Wartości Ŝyciowe, Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2004
Normy związane z pracą
Norma włączenia w pracę
Norma obowiązku pracy
Stosunek do pracy
Punitywne podejście do pracy
Instrumentalne podejście do pracy
Autoteliczne podejście do pracy
Stosunek do pracy
Proszę powiedzieć, który z przedstawionych poglądów jest bliŜszy Pana(i) przekonaniom?
Praca nadaje sens życiu
Trudno powiedzieć
Praca to tylko sposób na zdobycie pieniędzy, nikt nie pracowałby, gdyby nie musiał
72%
24%
4%
Źródło: Praca jako wartość, Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2004
Stosunek do pracy
Źródło: Praca jako wartość, Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2004
Zainteresowania socjologii pracy
Rynek pracy jako społeczna instytucja
Społeczny podział pracy
Socjalizacja do pracy
Stosunki pracy i przetarg (negocjacje) zbiorowy
Dziękuję za uwagę
dr Piotr Ostrowski
Instytut Socjologii
Uniwersytet Warszawski