Psychologii Klinicznej Prof. dr hab. Jan Tylka Ogólna ocena sytuacji psychologii klinicznej w ochronie zdrowia. W kolejnych sprawozdaniach Konsultanci sygnalizują o narastającym zapotrzebowaniu w społeczeństwie na usługi psychologiczne. Ma to prawdopodobnie związek z potęgującymi się trudnościami adaptacyjnymi wielu grup społecznych ( w tym dzieci i młodzieży) co znajduje swój wyraz m.in. w rozwoju zachowań depresyjnych, podejmowanych próbach samobójczych, (których ilość na przestrzeni ostatnich kilku lat uległa podwojeniu), narastającej liczbie osób z zaburzeniami psychosomatycznymi zwłaszcza u żyjących w chronicznym stresie. Są to grupy osób o znacznym ryzyku utraty zdrowia somatycznego z powodu trudności i obciążeń psychicznych. Niestety nadal występują ogromne trudności w uzyskaniu pomocy psychologicznej przez osoby będące w opiece ambulatoryjnej (podstawowej opiece zdrowotnej), a także wśród pacjentów hospitalizowanych z powodu chorób somatycznych (z poza psychiatrycznego leczenia). Dotyczy to niezwykle ważnych o ogromnym znaczeniu dla naszego społeczeństwa specjalności leczniczych jakimi są : onkologia, kardiologia, ginekologia i położnictwo. Jako przykład zaniedbań w tej dziedzinie jest sytuacja w Województwie Podlaskim, gdzie świadczenia z zakresu psychoonkologii „świadczy” jedna placówka (zatrudniająca jednego psychologa), a kompletnie brakuje placówek świadczących ambulatoryjną pomoc potrzebującym diagnozy i rehabilitacji neuropsychologicznej ! Zasadniczym problemem, który rzutuje na brak usług z zakresu psychologii klinicznej jest brak zrozumienia (co łączy się niestety z brakiem wiedzy wśród znacznego odsetka lekarzy ) o znaczeniu życia psychicznego dla zdrowia somatycznego. Dlatego zarówno dyrektorzy placówek leczniczych, ordynatorzy oddziałów (jak również przedstawiciele NFZ ) nie tylko nie zatrudniają specjalistów psychologii klinicznej, a nawet tam gdzie psychiczne potrzeby pacjentów tradycyjnie były uwzględniane (kardiologia)występuje tendencja do redukcji etatów bądź zaniechania kontraktowania usług przez NFZ. 1 Działania podejmowane na rzecz specjalizacji. 1. W latach 2008 – 2009 pod kierunkiem Konsultanta Krajowego został zmodyfikowany przez Grupę Ekspertów program specjalizacji (tzn. przystosowany do możliwości jego realizacji w warunkach naszego kraju ). Program przewiduje 4-letni okres kształcenia , w tym dwa lata w bloku ogólnym i kolejne dwa w bloku szczegółowym, który jest wybierany przez specjalizujących się w zależności od preferencji (zaburzenia psychiczne wieku dorosłego, zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży, psychoneurologa, psychosomatyka). Program czeka na zatwierdzenie przez Ministra Zdrowia. 2. Akredytację do prowadzenia szkoleń specjalistycznych otrzymało 16 ośrodków (najwięcej w Warszawie –4; następnie w Krakowie – 3), ale i tak jest to ilość niewystarczająca jak na potrzeby szkolenia w skali kraju. Takie województwa jak : podkarpackie, świętokrzyskie, lubelskie, lubuskie w ogóle nie posiadają ośrodków akredytowanych, co niezwykle utrudnia (wręcz uniemożliwia) zatrudnionym w ochronie zdrowia psychologom podejmowanie starań o uzyskanie specjalizacji. 3. Uruchomiono procedurę dotyczącą powierzania obowiązków specjalisty (zgodnie z &34 ust.1a i 1b rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r.). Powołana przez Ministra Zdrowia Komisja Ekspertów pod przewodnictwem Konsultanta Krajowego poddała ocenie ponad 70 wniosków o powierzenie obowiązków specjalisty, z których prawie 1/3 została zaopiniowana pozytywnie. 4. Nadal realizowany jest stary tryb uzupełniania specjalizacji dla osób posiadających I stopień. Egzaminy na II stopień są przeprowadzane dwa razy do roku (sesja wiosenna – kwiecień i sesja jesienna – listopad).Około 50 osób uzupełniło specjalizację (uzyskało II stopień ) w latach 2005-2009. Potrzeby w zakresie specjalności Zapotrzebowanie na specjalistów psychologii klinicznej jest wypadkową z jednej strony doświadczanych przez pacjenta dolegliwości, z drugiej – kształtowanej przez lekarzy opinii na temat terapii psychologicznej. W latach 2005 – 2008 liczba specjalistów w skali całego kraju wynosiła : 2 I stopień – ponad 1100 osób II stopień - ponad 450 osób Są to kadry bardzo szczupłe w odniesieniu do zgłaszanych przez Konsultantów Wojewódzkich potrzeb „uprzywilejowanymi” występujących dysponującymi w poszczególnych znaczącą kadrą regionach. specjalistów są: Regionami Warszawa (mazowieckie), Kraków (małopolskie), Katowice (górnośląskie), Gdańsk (pomorskie), Poznań (wielkopolskie), gdzie istnieją i działają Uniwersytety Medyczne, Instytuty Naukowe, Specjalistyczne Szpitale, przy których powoływane są ośrodki akredytacyjne a bazę szkoleniową stanowią uznane placówki lecznicze. Są jednak takie regiony, w których występuje całkowity brak specjalistów : - z zakresu zaburzeń u dzieci i młodzieży (podlaskie, zachodniopomorskie, podkarpackie) - neuropsychologii (warmińsko-mazurskie, dolnośląskie, podkarpackie, górnośląskie) - psychosomatyki (podlaskie, warmińsko-mazurskie, a także górnośląskie-tylko 2 specjalistów) Całkowita stagnacja gdy idzie o kształcenie specjalistów z psychologii klinicznej ma miejsce we województwach: - lubelskim – Konsultant Wojewódzki nie podejmuje żadnych działań w tym zakresie - podkarpackim – sytuacja jest analogiczna - lubuskim – brak kontaktu z osobą pełniącą funkcje konsultanta - opolskim – jak wyżej Widoczne zmiany (poprawa sytuacji) nastąpiły w: -Szczecinie (zachodniopomorskie, gdzie powołano ośrodek akredytacyjny na bazie Kliniki Psychiatrii PAM) dysponujący 16 miejscami stażowymi. Aktualnie 12 osób realizuje program specjalizacji -Bydgoszczy (kujawsko-pomorskie) Ośrodek akredytacyjny dysponuje 21 miejscami na dzień dzisiejszy w pełni wykorzystanymi -Wrocławiu (dolnośląskie)- 40 miejsc akredytacyjnych (nowy tryb specjalizacji) plus 25 miejsc dla uzupełniających (stary tryb), co w latach 2012-2015 wyraźnie poprawi sytuację na rynku usług psychologicznych w tym regionie. Ogólnie poziom przygotowania specjalistów ocenić można jako dobry. Dotyczy to zarówno wiedzy jak i umiejętności psychologicznych potrzebnych do udzielania pomocy i prowadzenia terapii. Wiele osób podejmuje bowiem (poza programem specjalizacji) szkolenie 3 na organizowanych w wielu placówkach leczniczych kursach, które stanowią dobre uzupełnienie dla szkoleń przewidzianych programem specjalizacji., mimo iż są to szkolenia przeważnie wysoko odpłatne . Problemy do rozwiązania w najbliższych latach 1. Uporządkowanie sprawy kontraktów na usługi psychologiczne z NFZ, który prowadzi politykę marginalizacji (lub wręcz zaniechania) kontraktów na takie usługi. Skargi na ten temat są najczęstszymi , jakie kierowane są do Konsultanta Krajowego z całego kraju. 2. Ułatwienie odbywania staży do specjalizacji psychologom zatrudnionym w ochronie zdrowia. Znaczna liczba kierowników placówek utrudnia (bądź uniemożliwia ) wyjazd na staż do ośrodków akredytowanych znajdujących się poza miejscem zatrudnienia. 3. Udzielenie wsparcia finansowego osobom podejmującym specjalizację. Psychologia kliniczna nie dysponuje rezydenturami a uposażenia psychologa w ochronie zdrowia należy do najniższych 4. Powoływanie na stanowiska Konsultantów Wojewódzkich osób kompetentnych z umiejętnościami organizacyjnymi i nastawieniem prospołecznym a nie figurantów . Dotyczy to województw gdzie zaniedbania są największe-o czym wcześniej wspominałem. Niekiedy Wojewodowie nie chcą uznać sprzeciwu Konsultanta Krajowego wobec osoby aspirującej do funkcji Konsultanta Wojewódzkiego. 5. Dążenie do stworzenia nowych ośrodków akredytacyjnych w regionach najbardziej potrzebujących (wielokrotnie wymienianych w tym sprawozdaniu), co znacząco ułatwiłoby podejmowanie starań o uzyskanie specjalizacji bardzo wielu psychologom. 4