Etyka biznesu
advertisement
Etyka biznesu Wykład 7.10 i 14.10 Filozofia - metafizyka, ontologia – co istnieje? - epistemologia – źródła i granice wiedzy - społeczna – ustroje - estetyka - etyka – dobro moralne, ethos – norma, obyczaj, jak dobrze żyć? Podział etyki: 1. etyka opisowa – jak jest? Nauka o faktach moralnych 2. etyka normatywna – jak być powinno? Etyka: - bioetyka - etyka reklamy - e. prawnicza - e. sportu - e. dziennikarska - e. zawodowa - e. nauczycielska - e. biznesu Etyka ≠ biznes Autoteliczne – niczemu nie służy Cel Metoda Pojęcie konstytuujące Postawa Etyka Doskonalenie się Refleksja, empatia Idea dobra życzliwość Ekonomia Zysk, przetrwanie Metody ilościowe Dobra materialne Walka, agresja, konkurencja Dwa nurty: 1. ekonomizm – wartości ekonomiczne dominują Pierwszy milion trzeba ukraść. Biznes to dżungla. Jeśli prawo milczy mogę robić co chcę. Co nie jest nielegalne musi być etyczne. Wszyscy kradną. Tylko ryby nie biorą. 2. moralizm – wartości etyczne są nadrzędne w stosunku do ekonomicznych 3. próba pogodzenia tych dwóch Paradygmaty 1. deontologizm deontos – obowiązek, Immanuel Kant (rzeczy same w sobie przyjemne), do etyki człowiek musi być osobą wolną, człowiek musi być istotą racjonalną. Kant usuwa z etyki wszelkie uczucia. Imperatyw nie ma charakteru warunkowego (jest obowiązkiem). Usuwa z etyki egoizm. Imperatyw kategoryczny. a) postępuj tak aby zasada twojego postępowania mogła stać się prawem powszechnym b) postępuj tak abyś człowieczeństwa tak w twojej osobie jak i w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu nigdy jako środka Autoteliczność Instrumentalizacja Intencja, należy odnieść się do niej by określić czy cel jest dobry czy zły. Czysta intencja to postępowanie wynikłe z poczucia obowiązku. 2. Utylitaryzm J. Bentham, J.S. Mill Patrzymy na skutki żeby stwierdzić czy coś jest dobre czy złe. Skutek, pożytek to szczęście (czyli wprowadzanie uczuć) pieniądze świętość szczęście moralność wiedza sława Działania same w sobie nie są ani dobre ani złe. Benthan kiedyś twierdził, że będzie można policzyć szczęście. Jak najwięcej szczęścia jak największej ilości ludzi. Wykład 21.10 J. Rawls – teoria sprawiedliwości, egalitarystyczna teoria sprawiedliwości, jesteśmy racjonalni bo maksymalizujemy korzyści dla siebie, zmusić ludzi żeby zaczęli myśleć w sposób bezstronny, umowa społeczna, zasłona niewiedzy – nie wiemy kim będziemy w społeczeństwie. 1. każda osoba winna mieć równe prawo do jak najszerszego całościowego systemu równych podstawowych wolności dającego się pogodzić z podobnym systemem dla wszystkich. 2. Nierówności społeczne mają być tak ułożone aby: a) były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych b) były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich w warunkach autentycznej równości szans. „Jeśli nie wiem który kawałek tortu mi przypadnie to dzieląc go będę się starał dzielić równo” J. Locke – liberał, prawa naturalne: własności, wolności, życia Paradygmaty - sokratejski (ojciec etyki – Sokrates) intelektualizm etyczny – poglądy Sokratesa, człowiek mądry jest z konieczności człowiekiem dobrym, wszelkie zło bierze się z niewiedzy, cnota=mądrość - Platon – sfera ekonomiczna, idealny ustrój, kasty, najwyższa funkcja przypada filozofom (mądrym), filozofowie nie mogą zarabiać, posiadać. Jak filozof zobaczy złoto to staje się tyranem, żołnierze też nie posiadają własności. Rzemieślnicy mają własność prywatną, handlują, klasa najgorsza. - Arystoteles – etyka złotego środka, skłonność do życia w skrajnościach, znalezienie harmonii, szczęście – eudajmonia, etyka cnót, charakteru. Nietsche – resentyment – zawiść w stosunku do elit, wzgarda do tego co człowieka przerasta. Wykład 28.10 Czy i jak dalece potrzebujemy etyki biznesu? Czym jest etyka biznesu? Czy ma sens? Jak uprawiać etykę biznesu? Brak przejrzystości podatków pośrednich. Poza płacowe koszty pracy. Łamanie prawa jest nieuniknione przy prowadzeniu firmy. Typy przedsiębiorców 1. Uczciwi dokradający – łamali normy rzadko, techniką racjonalizacji było to że gdyby byli uczciwi to musieliby zamknąć firmę. Oszukiwanie prowadziło do frustracji. 2. Pragmatycy – łamali prawo jawnie i nie mieli psychicznego dyskomfortu, ich dochód jest ich osobistą zasługą, ministerstwo finansów to wróg, satysfakcja gdy się uda, wszystko jest na sprzedaż, liczy się tylko pieniądz. Podtypy pragmatyków: Nie mający wykształcenia biznesowego Mający wykształcenie ekonomiczne (sztuka robienia biznesu na etyce) Techniki racjonalizacji: - byli przekonani, że nikogo nie krzywdzą więc ich postępowanie nie jest nieetyczne - uważali że normy które łamią są niesłuszne, niesprawiedliwe, nie są niezbędne - traktowali złamanie norm jako środek służący uzyskaniu wyższych celów ekonomicznych np. przetrwaniu firmy Społeczne przyzwolenie na takie postępowanie. Rzadziej łamano prawo by mieć więcej a częściej by utrzymać to co się ciężką pracą osiągnęło. Etyka – teoria moralności Moralność – ogół przeświadczeń i sądów o dobru, złu i powinności oraz wszystkich działań podpadających na mocy tych sądów pod ocenę. Etyka opisowa (analizuje i opisuje zjawiska) i normatywna (formułuje reguły moralne, oceny i normy których ludzie powinni przestrzegać). Wykład 4.11 Metaetyka – nauka o etyce – co rozumieć pod pojęciem dobry, analiza pojęciowa. Sądy moralne są wyrazem uczuć, ma wzbudzić uczucia w słuchającym – emotywizm – sądy moralne nie są ani prawdziwe ani fałszywe, ale są wyrazem emocji osoby mówiącej. Ojciec etyki Sokrates – intelektualizm etyczny. Arystoteles Etyka stosowana – filozoficzno-normatywne studium obejmujące systematyczny namysł nad problemami moralnymi powstałymi w jakiejś dziedzinie życia. Etyka biznesu – problemy w dziedzinie życia gospodarczego. Nauka normatywna, nieopisowa(?), teoretyczna. Przedmiot Metoda Cel Struktura Geneza Funkcja Przedmiot: przedmiot materialny jest tym co bada etyka np. działanie człowieka; przedmiot formalny – punkt widzenia z którego rzeczywistość jest badana np. dobro i zło moralne. W jaki sposób uczestniczyć w życiu gospodarczym aby jednocześnie być dobrym człowiekiem? Metoda: filozoficzne lub z zarządzania Cel: sformułowanie systemu reguł Geneza: starożytność (lichwa, sprawiedliwa cena, własność prywatna), etyka biznesu od lat 60. XX w Struktura: uporządkowanie norm - teorie monistyczne – w jasny sposób wskazują jedną naczelną zasadę etyczną/ moralną, która jest kryterium wartościowania (norma moralności) np. utylitaryzm (Bentham) zasada użyteczności – moralnie słusznym bądź dobrym jest to działanie które w porównaniu z działaniami alternatywnymi maksymalizuje użyteczność społeczności - teoria pluralistyczna – kilka równorzędnych zasad, prima facie – etyka obowiązków (D. Ross) Obowiązki: wierność, zadośćuczynienie, czynienie dobry, nie czynienie zła (np. etyka lekarska) Funkcja: Etyka biznesu jako: a) zasłona nieetyczności biznesu (maskowanie upadku moralności) b) instrument zwiększania zysku c) odpowiedź na globalizację gospodarki (przewodnik w zglobalizowanym świecie d) jako czynnik kulturotwórczy Wykład 18.11 Związek między etyką, religią i prawem => formułują normy które powinno się spełniać. Etyka nie powinna się sprowadzać do nakazów prawnych (dlatego że wtedy wystarczyłoby samo prawo, bo etyka wskazuje właściwe zachowania, mogą być rzeczy zakazane prawnie ale uznawane moralnie dopuszczalne, wg Stermberg obrót papierami z wykorzystaniem informacji wewnętrznych jest moralnie dopuszczalny). Sens etyki biznesu? Czy warto się nią zajmować? Nie warto by było robić etyki biznesu gdyby biznes był tylko grą, wtedy zachowania byłyby neutralne moralnie. Czy etyka biznesu jest etyką grupową? Jest czymś więcej niż etyką indywidualną. Biznes = gra <=analogia nie do końca trafna. Biznes nie jest tylko grą. Gry nie są odporne na osąd moralny. Biznes nie jest tylko grą bo życie gospodarcze nie ma wyczerpującego zestawu reguł. Do gry zawsze można wejść albo się wycofać, w biznesie chcę czy nie chcę jestem konsumentem, korzystam z życia gospodarczego. Homo oeconomicus – człowiek kierujący się interesem ekonomicznym. Pareto wprowadził ten termin. Jest to model człowieka. W sferze wymiany dominuje dbałość o własny interes, egoizm. Potrzebne zaufanie. Dylemat więźnia (zeznawać czy milczeć). Dobra prywatne i publiczne Efekt zewnętrzny – wpływ na stronę niezaangażowaną np. zanieczyszczenie środowiska. „Od podziału bochenka zależy też jego wielkość” Wykład 25.11 W jaki sposób uprawiać etykę biznesu? Potrzebna nam wiedza jak funkcjonuje gospodarka, kim jest człowiek (czy tylko egoistą, czy zawsze trzeba go nadzorować). Intelektualizm etyczny – gdy się wie co jest moralnie dobry to postępuje się etycznie. Etyka osobista – dotyczy konkretnej osoby Poziom - mikro – osoba - mezo – firma - makro – ład rynkowy, jaki powinien mieć charakter Czy spółka może być osobą w sensie moralnym? Czy mechanizm rynkowy powinien mieć ograniczenia w życiu społecznym? Czy o przeszczepach powinno decydować prawo popytu i podaży? Etyka biznesu jest potrzebna bo: 1. niektóre praktyki przedsiębiorców są moralnie podejrzane, chociaż wydają się sprzyjać wydajności firmy, warto się zastanowić czy rzeczywiście te praktyki dadzą się usprawiedliwić. 2. prowadzenie działalności gospodarczej nie daje się zinterpretować w kategoriach gry, więc działania biznesowe nie są z definicji moralnie neutralne, które z nich są dobre a które złe? 3. działalność gospodarcza to nie tylko rywalizacja lecz również współpraca. Czasem do maksymalizacji zysku można dojść odchodząc od interesu własnego i opierać się na innych wartościach niż interes własny. Warto więc wiedzieć jakie wartości należy brać pod uwagę i jakimi normami poza maksymalizacją zysku należy się kierować. 4. efekty działalności gospodarczej mogą zależeć od przekonania ludzi co do sprawiedliwego podziału korzyści płynących z tej działalności. Warto więc wiedzieć jakie kryteria sprawiedliwości ludzie mogą brać pod uwagę. 5. człowiek przychodząc do pracy nie przestaje być sobą, ciągle żywi te same przekonania co do dobra lub zła moralnego. Biorąc udział w działalności gospodarczej wydaje się konieczne odstąpienie od niektórych zasad moralnych. Warto się zastanowić czy realnym jest dylemat między etyką osobistą a regułami etyki zawodowej. Warto też wiedzieć jak uniknąć rozdarcia między osobistymi przekonaniami a koniecznością sprostania wymogom gospodarki rynkowej. Lepiej jest wiedzieć niż nie wiedzieć. Pojęcia etyki: dobry, zły, uczciwy, sprawiedliwy Obowiązek – charakterystyczne dla kantystów (Kant), etyka obowiązków Konsekwencja, skutki czynu – utylitaryści (Benthan), etyka skutków Sprawiedliwość – etyka cnót, charakteru (Arystoteles) Kantyzm Kant (XVIII) – „każda rzecz w przyrodzie działa podług praw”. Moralność dotyczy istot które mają zdolność postawienia sobie zasad. Istoty rozumne i wolne. Doskonała wola – wola boska. Moralność nie dotyczy przyrody która działa instynktownie i istot boskich które zawsze postępują doskonale. Tylko dobra wola jest bezwarunkowo dobra (wola – rozum praktyczny). Dobra wola jest dobra sama w sobie, nie dlatego że prowadzi do dobrych konsekwencji; działa z poczucia prawa i obowiązku =>to dobra wola. Działanie z obowiązku i działanie zgodne z obowiązkiem. Korzyść nie powinna być naczelnym motywem działania. Co decyduje o tym że pewne działania są obowiązkiem? Kant: a) zasady subiektywne – maksymy b) zasady obiektywne – imperatywy – kategoryczne - hipotetyczne Imperatywy hipotetyczne – polecenie swe formułują warunkowo (jeśli chcesz coś to zrób coś), formułują cel. Dzielą się na: - rady mądrości – jak osiągnąć szczęście - reguły zręczności – jak osiągnąć dany cel Imperatyw kategoryczny – nie ma charakteru warunkowego (bezwarunkowe), dlaczego? Bo to jest mój obowiązek. Obowiązuje wszystkie istoty rozumne. Trzy formuły imperatywu kategorycznego: 1. postępuj tylko według takiej maksymy dzięki której możesz zarazem chcieć żeby stała się powszechnym prawem – formuła prawa powszechnego. 2. postępuj tak byś człowieczeństwa tak w twej osobie jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu nigdy tylko jako środka – formuła człowieczeństwa. 3. nie należy wybierać inaczej jak tylko tak żeby maksyma własnego wyboru była zarazem w tej samej woli zawarta jako ogólne prawo – formuła autonomii. Wykład 2.12 Test imperatywu kategorycznego – test uniwersalizacji. Nie chcę by inni mi pomagali i sam nie chcę nikomu pomagać – Kant uważa że nie można chcieć takiego świata. Warunek uniwersalizacji – że wszyscy powinni postępować zgodnie z normą/maksymą przez nas przyjętą. Maksyma jest uniwersalna lub partykularna (jednostkowa), ogólna lub szczegółowa. Można zuniwersalizować maksymy o różnej szczegółowości. Uniwersalizacja jest zależna od środowiska w którym się znajdujemy (np. właściciele niewolników będą się zgadzać na wykorzystywanie niewolników). Test uniwersalizacji jest sposobem. Mogę przyjąć jakąś normę jeśli uznam że inni ludzie też powinni postępować według tej zasady. Czy mogę sobie wyobrazić aby wszyscy postępowali według tej zasady? Czy chciałbym żeby wszyscy kierowali się tą samą zasadą? Ograniczeniem jest dopuszczenie korzystnych dla danego człowieka wyjątków przez np. stopień szczegółowości. Akceptacja lub nie zależy od cech intelektu lub charakteru podmiotu, sytuacji życiowej. Możliwość akceptacji maksym moralnie odrażających. Utylitaryzm (etyka skutków) – istnieje jedna zasada moralna: dążenia do jak największego szczęścia jak największej liczby ludzi. Zasada użyteczności głosi że moralnie słuszne jest to działanie które w porównaniu z działaniami alternatywnymi maksymalizuje szczęście. Szczęście/przyjemność/użyteczność Trzy elementy: 1. konsekwencjalizm – oceniamy działanie patrząc na skutki 2. nastawienie na pomyślność – patrzymy na przyjemność którą przynosi dane działanie 3. sumaryczność – sumowanie przyjemności wszystkich członków społeczności które przynosi działanie Typy utylitaryzmu I zasada użyteczności Czy kłamstwo korzystne dla mnie czy nie <= utylitaryzm czynów/bezpośredni. II zasada użyteczności Reguła nie kłam korzystna Mimo że kłamstwo dla mnie korzystne to społecznie niekorzystne <= utylitaryzm reguł/pośredni . Utylitaryzm klasyczny – Jeremiasz Benthan, John Stuart Mill, H. Sidgwick Zalety utylitaryzmu: - teoria ta nie odwołuje się do niczego poza ludzkim życiem - podstawowe dobro utylitaryzmu – szczęście, wydaje się mało problematyczne - zagadnienia moralne mogą być rozstrzygane przez empiryczny rachunek konsekwencji - utylitaryzm wyposaża nas w powszechną walutę refleksji moralnej (waluta – szczęście) Wady utylitaryzmu: - niewrażliwość na rozkład kluczowej miary (szczęścia), jest niewrażliwy na to kto ile będzie miał, sankcjonuje nierówności - ignorowane są prawa i wolności obywatelskie (mają wartość tylko instrumentalną) - ignorowanie sytuacji w której ktoś przystosował się do warunków swojej egzystencji (tzn. nie pomagać osobie która przyzwyczaiła się do biedy – tanie gusta, ale osobie (kosztowne gusta) która jedynie trochę zbiedniała) - dopuszcza do łamania obietnic i ignorowania szczególnych związków/relacji ludzkich - dopuszcza niemoralne zachowania - nierespektowanie sprawiedliwego podziału dóbr - formułowanie nadmiernych żądań (żąda skrajnego altruizmu wobiec społeczeństwa) Test bezstronności Bezstronność – równe traktowanie równych a nierówne nierównych (to nie wystarczy!). Bezstronność nie zawsze jest zaletą, tym o co nam chodzi. Trzy sposoby rozumienia bezstronności - A. Smith mamy się postawić na miejscu bezstronnego obserwatora - można wczuć się w sytuację wszystkich osób których dotyczą nasze działania - podjęcie decyzji z założeniem że nie wiemy kim będziemy po podjęciu decyzji J. Rawls zasłona niewiedzy Test bezstronności jest uzasadnieniem wyboru. Wady testu bezstronności – można w równy sposób traktować kogoś źle, czasem uznajemy za wartościowe działanie stronnicze. Etyczny model decyzyjny E. Steinberg Składa się z zasad które trzeba przestrzegać, z procedury którą trzeba wykonywać. Zasady: 1. maksymalizowanie długoterminowej wartości firmy dla właściciela (zysk, jak zmierzyć tą wartość) 2. sprawiedliwość dystrybutywna, sprawiedliwość podziału dóbr (każdemu wg wkładu) 3. zasada zwykłej przyzwoitości (uczciwości, bezstronności, niestosowania przymusu i przemocy, respektowanie prawa) Kroki procedury: 1. sprecyzowanie pytania czy problemu (są pytania na które nie ma dobrej odpowiedzi, mogą mieć fałszywe założenia) 2. określenie doniosłości problemu dla przedsiębiorstwa 3. określenie ograniczeń szczegółowych (okoliczności które mają wpływ na działania) 4. ocena dostępnych możliwości wyboru (odniesienie możliwych działań do zasad ustalonych na poziomie pierwszym) 5. wniosek określający właściwy kierunek działań Wykład 9.12 Test bezstronności i etyczny model decyzyjny nawiązuje do utylitaryzmu. Etyka cnót Cnotą czyli zaletą jest to co czyni przedmiot dobrym w swoim rodzaju lub to co sprawia że spełnia on dobrze swoje zadanie. Nawiązuje do Arystotelesa (cnoty charakteru i intelektu). Cnoty są narażone na niebezpieczeństwo przesady i niedostatku. Cnoty ateńskie: odwaga, przyjaźń, sprawiedliwość, umiarkowanie, mądrość. Cnoty kardynalne: roztropność, umiarkowanie, sprawiedliwość, męstwo. Sprawiedliwość – oddać drugiemu to co się mu słusznie należy. Męstwo – stawianie czoła niebezpieczeństwu i wytrzymywanie mimo bólu. Właściwości cnót: - dyspozycyjne cech charakteru - nabywamy cnoty dobrowolnie - wymagają działania zgodnego z rozsądną oceną sytuacji, znajdowania środka - cnoty są niezbędne w dobrym życiu - cnoty decydują czy staniesz na wysokości zadania odgrywając różne role społeczne - cnoty wymagają działania z właściwą motywacją - wszystkie cnoty wspierają się nawzajem (conecio vir tutum) Jennifer Jackson – etyka biznesu w oparciu o cnoty (człowieczeństwa i sprawiedliwości). Człowieczeństwo – świecki rodzaj miłosierdzia, czyli życzliwość, reagowanie na los innych ludzi, także tych którzy są daleko od nas. Sprawiedliwość – oddawanie każdemu tego co mu się słusznie należy. Próba pogodzenia życia gospodarczego z cnotami moralnymi. Biznes niesie podwyższone ryzyko moralne. Czy da się pogodzić życie gospodarcze z cnotami moralnymi. W jaki sposób postępować moralnie odpowiedzialnie? Za kogo, przed kim przedsiębiorca powinien być moralnie odpowiedzialny? Przed właścicielem akcjonariuszami. Pomysł aby rozszerzyć tą odpowiedzialność na wszystkich powiązanych (interesariuszy). Interesariusze – osoby grupy, instytucje na które biznes skutkami swojego działania może wywierać wpływ. Grupy interesariuszy: 1. ci którzy współtworzą przedsiębiorstwo pracą, wiedzą, kapitałem, w obrębie przedsiębiorstwa 2. wszyscy którzy wchodzą w styczność z różnymi przejawami działalności przedsiębiorstwa – klienci, dostawcy, kontrahenci, konkurenci, bliższe otoczenie przedsiębiorstwa 3. Wszelkiego rodzaju wspólnoty: lokalna, regionalna, państwowa, globalna, dalsze otoczenie przedsiębiorstwa 1. 2. 3. 4. 5. Na czym polega problem moralny? Kogo dotyczy ten problem? Jakie okoliczności mają wpływ na rozwiązanie problemu? Dlaczego poszczególne rozwiązania problemu można uznać za dobre/złe moralnie? Które z rozwiązań powinniśmy wybrać? Dyskryminacja – gorsze traktowanie pewnych grup społecznych.
