SOCJOLOGIA OGÓLNA

SOCJOLOGIA OGÓLNA
5A. KONFORMIZM: WPROWADZENIE
2. Różne podejścia do
terminu „konformizm”
1. Konformizm: problemy
pojęciowe

konformizm jako proces/mechanizm

wieloznaczność pojęcia wynika z różnorodnego podejścia do
relacji, jaka zachodzi pomiędzy człowiekiem a otoczeniem
najczęściej spotykana definicja [E. Aronson] – konformizm jako
zmiana




zmiana związana z faktem, iż człowiek miał początkowo inne zdanie
czy inaczej się zachowywał niż reszta grupy, a następnie zmienił je w
kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy
występowanie rzeczywistego bądź wyobrażonego nacisku ze strony
osoby czy grupy





nonkonformizm – wobec własnej grupy jest konformizmem wobec obcej
antykonformizm – człowiek automatycznie przeciwstawia się
oczekiwaniom innych
konformizm może być również określany z punktu widzenia cech
osobowościowych





konformista – ten, który się przystosowuje
dewiant – ten, który się nie przystosowuje

"Być antykonformistą w
społeczeństwie to najpierw się
nie zgadzać, a później się
zastanawiać. Nonkonformista
zaś powstrzymuje się od sądu,
dopóki sprawy nie przemyśli"
zgodność, zbieżność istniejąca pomiędzy członkami grupy, w zakresie
norm, wartości, zachowań
- trzy podstawowe mechanizmy
konformistyczne - internalizacja

trwały wpływ informacyjny


konformista – człowiek łatwo poddający się wpływom zewnętrznym
nonkonformista – człowiek kierujący się własnymi poglądami, opiniami, normami i
zasadami
konformizm określany z punktu widzenia roli jednostki w
społeczeństwie:
skłonność do upodabniania form zachowania, sposobu myślenia,
poglądów, norm poszczególnych członków grupy do przyjętych
powszechnie w danej grupie
konformizm jako absolutna własność grupy

- konformizm jest zawsze określany względem
konkretnej grupy

konformizm jako stan faktycznego przystosowania do życia
społecznego
konformizm jako dyspozycyjna cecha człowieka


działanie będące kształtowaniem czy narzucaniem woli podmiotu
przedmiotowi swego działania (wpływ społeczny)
mechanizm przejmowania przez jednostkę cech, postaw i zachowań

przy braku dostatecznej ilości informacji na temat
tego, jakie przyjąć poglądy czy też jak zachować
się w określonej sytuacji
kiedy człowiek doświadcza drastycznych zmian w
swoim życiu, zmian w pojmowaniu roli społecznej,
jaką pełni (wydarzenia przełomowe)
krótkotrwały wpływ informacyjny

w
obliczu
niepokojącej,
niebezpiecznej sytuacji
potencjalnie
1
- wykorzystanie mechanizmu
internalizacji w oddziaływaniach
społecznych
główne motywy działania zgodnego z zamierzeniem



główne motywy działania zgodnego z
zamierzeniem nadawcy





nadawcy
 po stronie odbiorcy – żeby mieć słuszność
 po stronie nadawcy – wiarygodność
ekspert w danej dziedzinie
 osoba, która posiada specjalistyczną wiedzę na
dany temat – efekt autorytetu
 cechy drugorzędne – tytuł naukowy, ubiór, sposób
wypowiadania się
 utechnicznienie języka
 intencja nadawcy
osoba, która zna się na rzeczy – efekt doświadczenia
osoba znana – nie nadwyrężałaby swojego wizerunku
dla mało ważnej sprawy
- trzy podstawowe mechanizmy
konformistyczne - identyfikacja

- internalizacja w ujęciu socjologicznym
po stronie odbiorcy – potrzeba przynależności
społecznej
po stronie nadawcy – atrakcyjność (fizyczna,
psychiczna, społeczna)




podstawowy mechanizm przejmowania w
procesie socjalizacji wzorów zachowań,
norm i wartości
w efekcie procesu/mechanizmu
internalizacji człowiek uznaje owe wzory
zachowań, normy i wartości jako własne
dzięki mechanizmom konformistycznym
jednostka potrafi funkcjonować w grupie
dzięki temu grupy społeczne i całe
społeczeństwa są w stanie funkcjonować
opisowy charakter pojęcia (a wartościujący)
- trzy podstawowe mechanizmy
konformistyczne - uleganie


mechanizm podporządkowywania człowieka oczekiwaniom
społecznym
główne motywy działania zgodnego z zamierzeniem nadawcy

mechanizm demonstracji - człowiek chciałby
należeć do określonej grupy ludzi, w efekcie
czego przejmuje jej postawy i zachowania
mechanizm naśladownictwa - w efekcie
odnajdywania u innych ludzi podobieństw do
samego siebie, człowiek przejmuje inne cechy,
postawy czy zachowania – projekcjaidentyfikacja

po stronie odbiorcy
 żeby zostać członkiem danej grupy społecznej
 żeby uniknąć ośmieszenia lub odrzucenia
po stronie nadawcy - postrzegana władza



postrzegana kontrola - możliwość nagradzania i karania przez nadawcę
postrzegana uwaga - przeświadczenie, że osobie oddziałującej zależy na tym,
by odbiorca zastosował się do jego zaleceń
postrzegany nadzór - możliwość sprawdzenia, czy człowiek rzeczywiście
postępuje zgodnie z wolą źródła
3. Anomia jako zjawisko społeczne

SOCJOLOGIA OGÓLNA


5B. KONFORMIZM A DEWIACJE


społeczeństwa funkcjonują pomiędzy całkowitym zanikiem norm (anomia wszelkie chwyty dozwolone) a całkowitym podporządkowaniem się normom
(eunomia)
podejście socjologiczne - sytuacje i problemy, które wiążą się z kryzysem
dominującego w społeczeństwie systemu norm i wartości, co w konsekwencji
prowadzi do załamań i patologii w obrębie więzi społecznych oraz problemów
przystosowawczych jednostki
źródło anomii: przeobrażenia zachodzące wewnątrz systemu społecznego
(szybko przebiegające przemiany społeczne, wojna domowa, rewolucja,
kryzys gospodarczy)
anomia – sytuacja społeczna, w której jednostki w skali masowej zatracają
zdolność odróżniania dobra od zła – świadectwo głębokiego kryzysu
społecznego
permanentny kryzys norm, stan względnego zaniku norm w społeczeństwie
bądź rozpowszechnienie się licznych norm konkurencyjnych, formułujących
sprzeczne oczekiwania wobec jednostki – człowiek zachowuje się tak,
jakby żadne normy nie obowiązywały
2
- anomia jako zjawisko psychologiczne



anomia – subiektywny stan świadomości jednostki –
alienacja
wrażenie zagubienia i utraty norm moralnych,
niepewność przyszłości, ambiwalencja
anomia jako zjawisko psychospołeczne - największy
kryzys tożsamości przeżywają jednostki silnie związane
dotychczas z systemem społecznym
4. Dewiacje: pojęcie, przyczyny
zachowań dewiacyjnych





- zachowanie dewiacyjne jako efekt braku równości
pomiędzy celami społecznymi a środkami ich realizacji





- pięć typowych reakcji jednostek w społeczeństwie:
zachowania dewiacyjne o charakterze
przystosowawczym (Robert K. Merton, 1982)
anomia może pojawić się wszędzie…
źródło anomii: jednostkowe problemy adaptacyjne
wynikające ze struktury społecznej, a nie z jakiś
skłonności biologicznych
sprzeczność pomiędzy celem kulturowym (np.
dążenie do sukcesu finansowego) a możliwościami
działania w strukturze społecznej – może być
przyczyną anomii, w efekcie zachowań dewiacyjnych
- dewiacja jako skutek konkurencyjnej socjalizacji

odchylenie od obowiązujących norm – przy takim rozumieniu
każdy członek społeczeństwa jest w mniejszym lub większym
stopniu dewiantem
dewiacja pozytywna (zboczeniec nadnormalny, Florian Znaniecki)
– honorowy krwiodawca i dewiacja negatywna
dewiacje nie są czymś stałym - zależą od wzoru ładu społecznego
obowiązującego w danej społeczności
każde społeczeństwo posiada własny system wzorów zachowań,
wartości i norm
dewiacja nie musi naruszać porządku społecznego (np. prostytucja
nie zagraża stabilności rodziny)
w społeczeństwie funkcjonują grupy lub środowiska,
które w swoim działaniu opierają się na
konkurencyjnym porządku normatywnym
podkultura dewiacyjna
- dewiacja jako konsekwencja konfliktu społecznego


zachowania dewiacyjne to te zachowania,
które zostały uznane za dewiacyjne,
ponieważ naruszają interesy
uprzywilejowanych grup społecznych
zachowania dewiacyjne są przypisywane
nieuprzywilejowanym segmentom
społeczeństwa, ludziom, pozbawionym
korzyści, jakie przynosi władza, zamożność,
wpływy itp.
3
- zachowanie dewiacyjne jako efekt
naznaczania





teoria naznaczania społecznego (stygmatyzacji) - dewianci
traktowani przez innych jako „dewianci”
przywódcy opinii publicznej wyznaczają wskaźniki służące do
rozpoznawania dewiantów
niekontrolowane generalizowanie - rejestrując czyjąś
odmienność pod względem jednej cechy uznajemy, że jest to
odmienność o charakterze całościowym (czy punk może być
gorliwym studentem?)
często jednak ludzie uznawani za dewiantów rzeczywiście
naruszają pod jakimś względem reguły „normalności”
proces naznaczania:




dewiacja pierwotna - zachowania powodujące, że pewni ludzie
— trafnie lub nietrafnie — zostają uznani za dewiantów
dewiacja wtórna - efekt zaakceptowania swojej roli dewianta
pogodzenie się dewianta ze społecznym otoczeniem przywraca
porządek interakcji społecznych – np. alkoholik może pozwolić
sobie na ataki agresji…
w indywidualnych przypadkach rola dewianta jest wybierana
wtedy, gdy oferuje lepszą formułę adaptacyjną i większe korzyści
aniżeli rola konformisty
- funkcja społeczna dewiacji



zakreślają jednostkom granice dopuszczalnych
zachowań
wzmacniają wewnętrzną integrację członków grupy w
obliczu manifestowanej dewiacji
są czynnikiem zmiany społecznej poprzez ukazanie
alternatywnych zachowań
4