Rodzaje dewiacji. Model sekwencyjny - Socjologia

dr Alicja Raciniewska
Zakład Badao Kultury Materialnej i Wizualnej
Instytut Socjologii UAM, Poznao
[email protected]
DLACZEGO LUDZIE NIE ZAWSZE ZACHOWUJĄ SIĘ
TAK, JAK SIĘ TEGO SPODZIEWAMY?
PODSTAWY SOCJOLOGII . WYKŁAD 10
Człowiek ma skłonnośd do zachowao
zgodnych z normami i oczekiwaniami
innych, ale w pewnych sytuacjach
zachowuje się niezgodnie z nimi.
Dlaczego ludzie nie zawsze zachowują
się tak, jak się tego spodziewamy?
Powyższe pytanie można rozumied w
podwójny sposób:
Dlaczego ludzie zachowują się
dewiacyjnie?
Dlaczego pewne zachowania są
traktowane jako dewiacyjne?
#1 pytanie
dewiacja : łac. deviatio = ‘ zboczenie (z
drogi)’; deviare = ‘zejśd z drogi (na
manowce)’;
≈ zboczenie (z drogi prawości, zboczenie
seksualne, stręczycielstwo); anomalia,
przejaw jakiegoś „odchylenia” (od
ustalonych zasad, wzorów); błądzenie.
dewiacja w sensie socjologicznym:
odchylenie od reguł działania
społecznego, postępowanie niezgodne z
normami lub/i wartościami przyjętymi w
danej zbiorowości.
#1 dewiacja
1. Wyjaśnienia biologiczne i psychologiczne
fizjonomika
antropometria
mózgi przestępców USA ,
lata 20-te XX wieku
Charles Le Brun, 1806
→ dziś: odrzucenie wyjaśnieo biologicznych i odwołujących się do
charakteru jednostki, badania Richarda R. Dugdale’a
#2 przyczyny zachowao dewiacyjnych
2. Teoria zróżnicowanych powiązao Edwina H. Sutherlanda
(prisonizacja):
Zachowania dewiacyjne są wyuczone w toku socjalizacji.
Uczenie się zachowania przestępczego następuje w wyniku interakcji z
innymi osobami w procesie komunikowania.
Zasadnicza częśd uczenia się zachowao przestępczych odbywa się w
obrębie grup pierwotnych (rodzina, grupy rówieśnicze, sąsiedzkie itp.).
Uczenie się zachowania przestępczego polega na uczeniu się
„odpowiedniej” motywacji, postaw, racjonalizacji i technik popełniania
przestępczości.
Zabójca(y), [Assassin(s)], reż. Mathieu Kassovitz, 1997; http://www.bonjourtristesse.net/2011/10/assassins-1997.html
#2 przyczyny zachowao dewiacyjnych
3. Teoria anomii Roberta Mertona i jej współczesna
problematycznośd:
1. Struktura kulturowa i społeczna
2. Anomia jako skutek:
- zbytniego nacisku na osiąganie celów, a zbyt
małego na prawomocne środki ich pozyskiwania
- zbyt uniwersalnych celów
- traktowania wycofania z rywalizacji jako porażki
3. Konformizm i zachowania
dewiacyjne
4. Współczesna problematycznośd klasycznej teorii anomii:
- zróżnicowanie społeczeostwa- zróżnicowanie celów i środków
- dewiacja jako działanie pożyteczne społecznie
#2 przyczyny zachowao dewiacyjnych
4. Zachowanie dewiacyjne jako rezultat niepewności i
lęku (problematycznośd zachowao zbiorowych)
Zachowanie zbiorowe to taki typ zachowania, w którym uczestniczy
duża liczba jednostek różniących się pomiędzy sobą pod względem
istotnych cech społecznych, ale zachowujących się w jego trakcie
podobnie.
Istotną cechą tego typu zachowao jest ich efemerycznośd,
intensywnośd procesów komunikacyjnych, emergencja norm,
depersonalizacja, rozproszenie odpowiedzialności,
samoreferencyjnośd.
#2 przyczyny zachowao dewiacyjnych
• Zachowania dewiacyjne jako konsekwencja delegitymizacji
systemu
#2 przyczyny zachowao dewiacyjnych
• Brak założeo dotyczących natury ludzkiej
• Żadne zachowanie nie może zostad uznane za
dewiacyjne w ogóle, bo staje się nim w
rezultacie społecznej reakcji.
• Zachowania dewiacyjne to nie osobna klasa
zachowao, ale cecha przypisywana im przez
tych, którzy dokonują ich oceny.
• Howard S. Becker- zachowanie dewiacyjne
rodzi się jako skutek skrzyżowania dwu
wymiarów: zgodności zachowania z normami
oraz specyfiki społecznej reakcji na nie.
#3 dlaczego pewne zachowania
traktowane są jako dewiacja
Zgodnośd z normami
Uznane za
normalne
Uznane
za dewiację
Niezgodnośd z normami
KONFROMIZM
UKRYTA DEWIACJA/
USPRAWIEDLIWIONA
DEWIACJA
FAŁSZYWE OSKARŻENIE/
„Frajerstwo”
CZYSTA DEWIACJA
#3 dlaczego pewne zachowania
traktowane są jako dewiacja
• Ocena działao jako normalnych/dewiacyjnych jest
selektywna. Źródła owej selektywności:
- sytuacyjnośd- istotnośd kontekstu i okoliczności;
- zgeneralizowane oceny- uprzedzenia;
- skutki działania;
- umownośd ;
- zmiennośd oceny w czasie;
- dominujące style dewiacji;
- zależnośd oceny od tego, kto jej dokonuje;
- piętno (stygma)
#3 dlaczego pewne zachowania
traktowane są jako dewiacja
PIĘTNO (STYGMAT)- E. GOFFMAN
Stygmatyzacja- postrzeganie pewnych osób jako dewiantów nie ze względu
na ich zachowania, ale ze względu na pewną widzialną ich cechę, która
nakazuje przypisanie tym osobom dewiacyjnej tożsamości.
Stygmat i jego rodzaje: znaki cielesne; znaki plemienne; cechy charakteru
Kariera dewiacyjna:
- publiczne oskarżenie
- monitorowanie zachowao w kontekście oskarżenia
- degradacja statusu (tożsamości)
- retrospekcje
- przyjęcie dewiacyjnej tożsamości
Legenda:
http://www.grypserka.pl/index.php?option=co
m_content&view=article&id=40:znaczenietatuaywiziennych&catid=8:opracowania&Itemid=
#3 dlaczego pewne zachowania
traktowane są jako dewiacja
• Wytwarzanie grupowych tożsamości
• Pomoc w przedefiniowaniu zmiany społecznej
• Uzasadnienie konieczności istnienia paostwa i jego
instytucji
• Reprodukowanie (źle funkcjonującego) systemu
(np. szara strefa, łapówki)
• Pomoc w racjonalizowaniu niepowodzeo
• Medialny dystraktor
• Uzasadnienia istnienia zawodowych
moralistów
#4 po co społeczeostwu dewianci?
Pytania do treści wykładu
1. Scharakteryzuj pokrótce biologiczne wyjaśnienia zachowao dewiacyjnych i poddaj je
krytyce.
2. Dlaczego dewiacja jest rezultatem oddziaływania kontekstu społecznego?
3. Jakie trzy czynniki, według Mertona, wywołują zachowania dewiacyjne?
4. W jakim sensie niepewnośd i lęk sprzyjają dewiacji?
5. Jak delegitymizacja systemu wiąże się z dewiacją?
6. Skąd według Howarda S. Beckera biorą się zachowania dewiacyjne?
7. Scharakteryzuje pokrótce trzy wybrane źródła selektywności oceny zachowao jako
dewiacyjnych?
8. Na czym polega stygmatyzacja społeczna?
9. Po co społeczeostwu dewianci?
Pytania do lektury obowiązkowej:
Becker H.S, Rodzaje dewiacji. Model sekwencyjny,
(w: ) Socjologia. Lektury, Sztompka P., Kucia M. (red.)
Kraków, 2005, str. 596-608
1. Scharakteryzuj pokrótce ideę sekwencyjnego modelu dewiacji
2. Co to jest kariera dewiacyjna i jakie są jej możliwe etapy?
sprawdź siebie