typ - Wydział Turystyki i Rekreacji AWF Kraków

XXV Seminarium Terenowe
WARSZTATY BADAWCZE Z GEOGRAFII TURYZMU
10-12 WRZEŚNIA 2009 r.
Dr Wiesław Alejziak
Typologizacja w badaniach
aktywności turystyczno-wypoczynkowej
Łódź, 10-12 września 2009
W artykule zaprezentowano wybrane wyniki badań wykonanych w
ramach projektu „Funkcjonalna typologia uwarunkowań aktywności
turystycznej oraz próba stworzenia modelu wyjaśniającego jej fenomen”,
który zrealizowano w Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie.
Cel badań:
a) próba opracowania uniwersalnej typologii, która nie tylko
klasyfikowałaby czynniki determinujące poziom i strukturę
aktywności turystycznej na poszczególne grupy – do czego
ograniczają się dotychczasowe typologizacje - ale także
pozwalałaby zrozumieć istotę oraz mechanizm procesu
„rodzenia się” aktywności turystycznej oraz wpływ
poszczególnych czynników na jej ostateczny kształt. Nadano
jej nazwę „funkcjonalna typologia”, dlatego że czynniki
determinujące w różny sposób aktywność turystyczną, zostały
w niej pogrupowane nie w klasyczny sposób (ekonomiczne,
społeczne, kulturowe itd..), ale ze względu na funkcje, jakie
pełnią względem aktywności turystycznej.
b) identyfikacja oraz wskazanie możliwości
praktycznego wykorzystania wiedzy z zakresu
typologizacji i modelowania aktywności turystycznej
w działalności organizatorów turystyki oraz osób
zajmujących się bezpośrednią obsługa turystów.
Generatory, to czynniki które wywołują aktywność
turystyczną, czyli prowadzą do sytuacji, w której jednostka
uświadamia sobie, że chciałaby stać się uczestnikiem ruchu
turystycznego i jest skłonna podjąć w tym kierunku określone
działania. Nie jest to jednak jeszcze równoznaczne z podjęciem
decyzji o konkretnym wyjeździe (z znaczeniu terminu, miejsca,
formy, organizacji itp.). Jednostka dopiero później będzie
analizować możliwości zrealizowania swoich zamiarów.
Aktywatory, to czynniki które sprawiają, że uświadomiona
wcześniej – dzięki generatorom – chęć (potrzeba) wyjazdu
turystycznego,
przekształca
się
w
działania,
które
doprowadzają ostatecznie do faktycznego pojęcia aktywności
turystycznej. Są to więc wszelkie czynniki umożliwiające
pojęcie aktywności turystycznej.
Modyfikatory, to czynniki które - dzięki swoim swoistym i
bardzo różnorodnym właściwościom - są w stanie wpływać na
kształt i charakter aktywności turystycznej. Wpływ ten, w
zależności od rodzaju modyfikatora oraz okoliczności, w jakich
ujawnia on swoje działanie, może być bardzo różny. Stanowią
one najliczniejszą grupę czynników, jednak w przeciwieństwie
do generatorów i aktywatorów, nie mają wpływu na poziom
aktywności turystycznej.
Model determinacji aktywności
turystycznej
Wyjaśniające i „teorio-twórcze”
funkcje typologii
Termin „typologia” ten może być rozumiany na cztery sposoby:




w znaczeniu czynności polegającej na dzieleniu zbioru na
określone podzbiory;
w znaczeniu wytworu czynności owego dzielenia, czyli
określonego układu pojęć denotujących odpowiednie zbiory;
w znaczeniu czynności zmierzających do odpowiedzi na pytanie,
do jakiej kategorii (typu) należy dany przedmiot, zjawisko itd.;
w znaczeniu efektu takich czynności, czyli w sensie zaliczenia
danego przedmiotu czy zjawiska do danego zbioru.
Rodzaje wyjaśniania oraz ich zastosowanie
Rodzaje
wyjaśniania
Podstawowe
pojęcia
Podstawowe
pytania
Zastosowanie
Teleologiczne
cel – środek
„po co?”
- Myślenie potoczne
- W psychologii – teoria racjonalnych
decyzji
Intencjonalne
znak – znaczenie
„co on chciał przez
to powiedzieć?”
- Hermeneutyka, interpretacje tekstu
Niegdyś
dominujący
rodzaj
przyczynowości
(odczytywanie
znaków, przekazów, intencji)
Przyczynowe
Przyczyna –skutek
„dlaczego?”
- Nauki przyrodnicze (fizyka, chemia)
- W psychologii – większość wyjaśnień
Funkcjonalne
struktura – funkcja
„jaką rolę pełni?”,
„co mu to
załatwia?”
- Biologia i nauki przyrodnicze, teoria
ewolucji, teoria systemów
– Funkcjonalizm w socjologii
– Ewolucyjne orientacje w psychologii
Genetyczne
sytuacja - geneza
„jak do tego doszło?
„jak to się stało?”
- Historia
- Psychologia (narracyjne teorie umysłu)
Nomotetyczne
Zdarzenie –
prawidłowość
„jakie prawo to
wyjaśnia?”
Głównie nauki nomotetyczne
Źródło: Hempel C. G., Oppenheim P., Studies in the Logic of Explanation. „Philosophy of Science”, Vol, 15, 1948, s. 135175. Por. Nagel E.,, Struktura Nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych, PWN, Warszawa 1985 oraz
(http://hal.psych.uw.edu.pl/2005zalaczniki/spolecna2005_6.pdf
Podstawowe podejścia typologiczne
(na przykładzie typologii turystów)
Podejście biegunowe
Podejście szufladkowe
(np. typologia E. Cohena)
Podejście modalne
(np. typologia S. Ploga)
Podejście wielowymiarowe
Typy turystów według
E. Cohena
Faminiarity
Zorganizowany
turysta masowy
(organized
mass tourist)
Novelty
Indywidualny
turysta masowy
(individual
mass tourist)
Turystaodkrywca
(explorer)
Turysta
dryfujący
(drifter)
Źródło: opracowanie
własne na podstawie:
Cohen E., Towards a
Sociology of Tourism, [w:]
Social Research nr 39,
1972, s. 164-182: Cooper
C., Fletcher J., Fyall A.,
Gilbert D. Wanhill S.,
Tourism Principles and
Practice. Third Edition,
Pearson Education Limited,
Edinburgh, 2005, s. 61;
Przecławski K., Człowiek a
turystyka. Zarys socjologii
turystyki, Albis, Kraków,
1997, s. 39; Podemski K.,
Socjologia podróży,
Wydawnictwo UAM, Poznań
2005, s. 47-48.
Typologia
turystów i
doświadczeń
turystycznych
E. Cohena
Źródło: Opracowano na podst. :
Cohen E., A Phenomenology of
Tourist Experiences, [w:]
Sociology. The Journal of The
British Sociological Association,
Vol. 2, 1979, s. 179-199 ;
Holden A., Tourism Studies and
the Social Scienses, Routledge,
2005, s. 144-146 oraz Podemsk
K., Socjologia podróży, [w:]
Wędrować, Pielgrzymować, być
turystą ... op. cit., s. 129.
Typy turystów według B. Brothertona i B. Himmetoglu
Turyści masowi
(GIT)










stanowią większość podróżującej
populacji,
cechuje ich raczej niski i średni status
społeczno-ekonomiczny,
są wrażliwi cenowo,
są raczej niedoświadczeni jako
podróżnicy
w typologii psychograficznej zaliczyć
ich należy raczej do psychocentryków
raczej nie mają rozwiniętych
specjalistycznych zainteresowań, albo
nie są skłonni do realizowania w trakcie
wakacji.
pragną odwiedzać modne tereny
recepcyjne, co stanowi dla nich ważny
atrybut prestiżu społecznego oraz
wartość cenioną w kontaktach
towarzyskich,
starają się również dopasowywać własne
wzory wypoczynku do uznawanych
przez swoje środowisko,
optują za ogólnie akceptowalnymi i
“normalnymi” kodami zachowań
turystycznych w obszarach
recepcyjnych,
wymagają relatywnie wysokiej jakości
usług noclegowych.
Turyści średnio wyspecjalizowani (MIT)







nie bawi ich już turystyka masowa, w
której uczestniczyli już wielokrotnie,
są skłonni dokonać zmian w sposobie
spędzania wakacji, lecz
prawdopodobnie nie są jeszcze
całkowicie gotowi do tego, aby
spróbować zupełnie odmiennego typu
wypoczynku,
ich potrzeby i preferencje turystyczne
znajdują się w fazie transformacji,
coraz bardziej pragną przygód, ale są
hamowani potrzeba przyzwolenia i
akceptacji grup społecznych, do
których należą,
w dalszym ciągu są przyciągani przez
modne tereny recepcyjne (symbole
statusu)
wydaje się, że mogliby rozwinąć w
sobie specjalistyczne zainteresowania,
ale nie są jeszcze zdolni poświęcić na
ich realizację swoich wakacji,
w dalszym charakteryzuje ich duży
wpływ jakości usług (zwłaszcza
noclegowych) na decyzje związane z
wypoczynkiem wakacyjnym.
Turyści wyspecjalizowani
(SIT)












stanowią mniejszość podróżującej
populacji,
pochodzą ze średnio-wyższej klasy
społecznej,
są znacznie mniej wrażliwi cenowo od
pozostałych dwóch kategorii turystów,
jako podróżnicy są bardzo doświadczeni
(wyrafinowani),
mają duże oczekiwania związane z
realizacją ich specjalistycznych
zainteresowań,
zwykle są allocentrykami,
są miłośnikami przygód,
w żadnym z elementów zachowań
turystycznych nie podążają za
większością,
nie odczuwają potrzeby akceptacji
wyborów dotyczących spędzania swoich
wakacji przez otoczenie,
wakacje stanowią dla nich przedłużenie
“domowego czasu wolnego” i
podejmowanych w jego ramach
aktywności,
wybierają alternatywne cele podróży w
zależności od bieżących możliwości
realizacji swoich zainteresowań
nie mają zbyt wysokich oczekiwań
względem noclegów
Brotherton B., Himmetoglu B. (1997), Beyond Destinations – Special Interest Tourism, [w:] Anatolia – An International Journal of Tourism and Hospitality
Research, Vol.8 (3), s. 18.
Mankamenty dotychczasowych typologii turystów












zbyt opisowy, teoretyczny wymiar większości typologii, nie stwarzający szans na zrozumienie
pewnych zachowań turystycznych;
opracowywanie wyników i tworzenie typologii na podstawie małych prób badawczych;
Dominacja, a często wręcz ograniczanie badań do obszaru Europy Zachodniej i USA, z
pominięciem Azji, Afryki i Środkowego Wschodu, w których to regionach typologie mogłyby
przybierać odrębną postać,
nieaktualność, gdyż wiele z prezentowanych typologii ma ponad 10 lat i tym samym nie może
reprezentować wielorakich zmian, które zaszły w zachowaniach konsumentów w ostatnim czasie
(dotyczy to m.in. wpływu Internetu lub masowego rynku produktów turystycznych);
subiektywizm wielu sądów, w których naukowcy pozwalają sobie na osobiste osądy wpływające
na jakość efektów ich pracy badawczej;
zbyt duże uogólnianie, oparte na uproszczonych stereotypach, nie odzwierciedlających
kompleksowych wzorców zachowań, obserwowanych w rzeczywistym świecie;
generalny charakter niektórych typologii i próby przedstawiania ich tak, jakby mogły być
zastosowane dla ludności wszystkich krajów, bez uwzględnienia różnic narodowych i kulturowych,
co osłabia ich wartość;
nie uwzględnianie faktu, iż indywidualni konsumenci mogą przemieszczać się pomiędzy różnymi
kategoriami, reagując na różne czynniki na przestrzeni czasu, włącznie z takimi jak: aspekty
zdrowotne, dochód, spędzania wolnego czasu, zobowiązania rodzinne i zawodowe;
pomijanie tego, że czasami urlopowicze nie posiadają autonomii wobec wakacyjnej destynacji
oraz zajęć i czynności wykonywanych podczas wyjazdu, decyzje w tej materii stanowią bowiem
najczęściej kompromis pomiędzy turystą i innymi członkami grupy lub rodziny podróżującej
wspólnie, tym samym to co dana osoba wykonuje podczas urlopu może nie odzwierciedlać do
końca jej faktycznych pragnień i osobowości;
pomijanie faktu swoistej ewolucji turysty, jego dojrzewania i zdobywania doświadczeń, a tym
samym zmiany punktu widzenia;
ignorowanie luki pomiędzy głoszonymi przez turystę preferencjami a faktycznym zachowaniem,
która może być spowodowana wieloma czynnikami - począwszy od układów społecznych i ego
turysty, a skończywszy na nierealnych wyobrażeniach samego siebie, czyli różnicy pomiędzy tym
co i jak chcielibyśmy zwiedzić, a tym na co pozwalają nam czas i środki do dyspozycji;
zauważalna jest luka w zakresie informacji na temat zachowań pewnych typów turystów (np.
podróżujących w interesach, będących w delegacji z zakładu pracy).
Typologia migracji turystycznych
według T. Palecznego.
 typ motyla;
 typ przelotnego ptaka;
 typ rezydenta;
 typ anonimowego konsumeta.
Źródło: Paleczny T., Migracje turystyczne jako forma współczesnej konsumpcji a
zjawiska wielokulturowości i globalizacji, [w:] Konsument na rynku
turystycznym w warunkach globalizacji , GWSH, Katowice 2002, s. 70-71.
Typ „motyla”.

Jej uczestnicy pragną zdobyć jak najwięcej wrażeń,
poznać możliwie wiele nowych miejsc. Turyści tacy
przenoszą się często z miejsca na miejsce, korzystają z
ofert objazdowych, nie zagrzewają długo czasu w
jednym miejscu ( kraju). Ich konsumpcja kulturowa jest
różnorodna, ale nie pozostawia na ogół trwalszych
śladów w osobowości uczestników.
„Turyści-motyle” podróżują często całymi
grupami,
stosując
taktykę
„stada”.
Wybierają najczęściej egzotyczne szlaki,
kierując się jednak tam, gdzie skierują ich
biura podróży. Jest wśród nich duża liczba
indywidualistów.
Typ
„przelotnego ptaka”
Turyści tego typu przywiązują się do pewnych miejsc, które już poznali.
Chętnie do nich wracają zgodnie z rytmem ich zawodowego życia. Tak
jak wędrowne ptaki, porzucają swoje domy w fazie ciepłej pory, który
niekoniecznie może dla nich oznaczać okres lata. „Przelotne ptaki”
wybierają przeważnie długie, osiadłe wakacje w znanym miejscu,
otoczeniu i środowisku.
Staja się stałym okresowo elementem pejzażu
kulturowego, „wpisują” się w miejsca i środowiska
tubylców i są przez nich częściowo zasymilowani.
Fascynują ich i przyciągają nie tylko walory
krajobrazu czy klimatu, ale także mieszkańcy
regionu, ich obyczaje i kultura.
Typ
„rezydenta”.
Migranci tacy osiedlają się czasowo w regionach turystycznych. Ich pobyt
czasowy przeradza się często z różnych powodów w trwałe osiedlenie.
Decydują się na budowę własnych domów w ośrodkach letniskowych.
Stają się inwestorami i stałymi użytkownikami infrastruktury turystycznej
w wybranym regionie.
Wnoszą ze sobą do lokalnej społeczności przedsiębiorczość,
nowe wzorce gospodarowania, rozszerzają kontekst
kulturowy. Są to turyści stale powracający, związani
emocjonalnie, ekonomicznie, rodzinnie czy organizacyjnie z
regionem turystycznym oraz ludźmi tam zamieszkującymi.
Typ „anonimowego konsumenta”.

Jest to bodaj najczęstszy rodzaj tak
indywidualnej, jak i grupowej migracji
turystycznej. Anonimowi turyści nastawieni
są najczęściej na obsługę standardową,
najchętniej podróżują w grupie, powoduje
nimi instynkt stadny. Kierują się modą,
promocją, reklamą, dostosowują swoje
preferencje do możliwości finansowych.
Wyjeżdżają nie tam gdzie chcą, lecz tam, gdzie jest akurat wolne miejsce.
Korzystają
z różnych form zniżek. Kierują się nie tyle własnymi
preferencjami, co odpowiadają na ofertę organizatorów różnych form
turystyki masowej. O ile „turyści-motyle poszukują kwalifikowanych,
starannie dobieranych form wypoczynku, o tyle „anonimowy konsument”
kieruje się gdziekolwiek, gdzie jest słońce i plaża”.
Typologia Homo Turisticus
(według W. Alejziaka )
Źródło: http://www.ducciocanestrini.it/eventi/seminari_docenze/index_html?news_id=20080108204402 (10.08.2009)
Definicja Homo Turisticus:
Gatunek ssaka, mocno rozpowszechniony, który obecnie można spotkać
praktycznie w każdym miejscu na kuli ziemskiej. Wprawdzie potrafi
przystosować się do wszystkich warunków, ale w szczególności preferuje
tereny ciepłe oraz zlokalizowane blisko zbiorników wodnych. Prowadzi
zdecydowanie wędrowny tryb życia, przenosząc się z miejsca na miejsce
w poszukiwaniu wrażeń. Homo turisticus występuje w dwóch wyraźnie
różniących się podgatunkach:
homo turisticus vulgaris – czyli popularny, masowy;
homo turisticus scitus – czyli zręczny, świadomy, wytrawny.
Homo Turisticus Vulgaris
Homo Turisticus Vulgaris - jest typem
występującym powszechnie, a jego aktywność –
choć wartościowa w sensie ekonomicznym (daje
duże zyski) - oceniana jest raczej negatywnie,
gdyż wywołuje wiele szkód w środowisku
naturalnym i kulturze terenów przez niego
odwiedzanych.
Dużo ciekawszy jest drugi typ.
Homo Turisticus Scitus
Homo turisticus scitus - jest typem w zasadzie wszystkożernym.
Koczuje w różnych miejscach, choć preferuje noclegi w namiotach,
szałasach, grotach i innych dziwnych miejscach (zdarza mu się też
nocować pod gołym niebem). Cały swój dobytek nosi na plecach, w
specjalnej torbie zwanej "plecakiem". Zazwyczaj nie jest agresywny i
dosyć łatwo się oswaja, czasami wchodząc w bliskie relacje z innymi
zwierzakami, które na danym terenie uzna za autochtoniczne. Porusza
się samotnie lub w grupach od kilku do kilkunastu osobników,
zazwyczaj różnej płci. W grupach panuje równouprawnienie, choć
każda z grup zwykle ma swojego przewodnika. Lubi tereny bezludne i
słabo zaludnione, najchętniej odwiedza tereny górskie i podgórskie.
Przyciągają go też akweny i dzikie lasy. Na łatwiejszych fragmentach
jego wędrownych tras oraz w bezpiecznych koczowiskach można go
spotkać z młodymi.
Homo turistuicus scitus – podobnie jak jego mniej szlachetna odmiana rozmnaża się przez cały rok. Na ogół samica rodzi jedno młode, które
przychodzi na świat bez plecaka, który nabywa dopiero znacznie
później, kiedy zaczyna się usamodzielniać i podejmować własne
wędrówki w poszukiwaniu tego co lubi najbardziej, czyli miejsc
budzących jego zachwyt oraz związanych z tym wrażeń.
Specjalny rodzaj Homo Turisticus Scitus – to:
HOMO TURISTICUS SCITUS EDUCATOR
Będzie go można spotkać na przykład w dniach
10-12 września 2009 roku w Łodzi, zwłaszcza zaś w czasie
tradycyjnej wycieczki krajoznawczej, która jest stałym
elementem programu „Warsztatów badawczych z
geografii turyzmu”, organizowanych od 25 lat przez
Uniwersytet Łódzki.
Dziękuję
za uwagę !!!