Analiza finansowa (17 stron) - Internet Świadłowodowy dla Firm
advertisement
Analiza finansowa I Istota, przedmiot i zakres analizy finansowej Analiza efektywności ekonomicznej funkcjonowania przedsiębiorstwa powinna być prowadzona przez pryzmat finansów. W formie pieniężnej, a więc finansowej, wyrażane sa bowiem przychody osiągane przez firmę, koszty ich uzyskania oraz osiągnięty rezultat (zysk lub strata). W pieniądzu ujmowane są takie wielkości, jak majątek, kapitały i zobowiązania a także wartość bieżąca firmy. W rezultacie efektywność ekonomiczna działalności przedsiębiorstwa znajduje pełne odzwierciedlenie w jego sytuacji finansowej, której analiza stanowić powinna jedno z podstawowych narzędzi optymalizowania zysków i nadwyżki finansowej. Narzędziem tym powinno się posługiwać kierownictwo przedsiębiorstwa oraz jego władze (rada nadzorcza, zarząd itp.) w celu: – uzyskania podsatw wyjściowych do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji gospodarczych, dotyczących na przykład opłacalności sprzedaży, kształtowania struktury kapitałów, nowych inwestycji, – kontroli zgodności rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych z założeniami, jakie przyjmowano przy podejmowaniu decyzji. Analiza sytuacji finansowej firmy stwarza podsatwy wyjściowe do wyboru najkorzystniejszych alternatyw przy podejmowaniu decyzji, a także do interwencji w przypadku odmiennego, aniżeli przyjmowanego przey decydownaiu, kształtowania się rzeczywistości. Jednocześnie analiza taka ma istotne znaczenie przy udzielanym corocznie absolutorium kierownictwu firmy (w spółkach prawa handlowego tzw. "kwitowaniu władz spółki z wykonania przez nie obowiązków"). Zainteresowanie analizą sytuacji finansowej przedsiębiorstwa nie ogranicza się jednak jedynie do jego kierownictwa władz oraz udziałowców. Oceną tej sytuacji interesują się także różni partnerzy firmy, uzależniając od jej wyników współpracę produkcyjną, handlową czy finansową. Wielkość majątku a także kapitałów własnych oraz zdolność firmy do terminowego wywiązywania się ze zobowiązań płatniczych stanowi dla partnerów podstawę do oceny ryzyka finansowego współpracy (stopnia bezpieczeństwa współpracy). Szczególne zainteresowanie sytuacją finansową firmy wykazują banki przy udzielaniu jej kredytów. Dokonują one szczegółowej oceny tej sytuacji również w czasie wykorzystywania kredytów przez przedsiębiorstwo, dążąc do określenia tzw. zdolności kredytowej, która oznacza potencjalną możliwość termionowego regulowania zobowiązań przez dłużnika. W ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa wnikają również inne jednostki. Na przykład podejmują ją firmy ubezpieczeniowe w przypadku przyjmowania ryzyka niewypłacalności odbiorców firmy. Dokonują jej władze skarbowe przy rozpatrywaniu wniosków o odroczenie płatności podatków. Istotne znaczenie ma również – w przypadku spółek akcyjnych, zwłaszcza takich, których akcje zostały dopuszczone do publicznego obrotu (giełdowego lub pozagiełdowego) – ocena sytuacji finansowej firmy dokonywana przez rynek papierów wartościowych, stanowiący segment rynku kapitałowego. W zależności boweim od takiej oceny kształtują się m.in. ceny (kursy) rynkowe akcji emitowanych przez przedsiębiorstwo, a co za tym idzie – również kosztyści i zaufanie akcjonariuszy. Ocena sytuacji firmy dokonywana jest w różnej skali oraz z różnych punktów widzenia przez jej otoczenie i stanowi podstawowy element tzw. standingu przedsiębiorstwa, tj. jego pozycji konkurencyjnej, wiarygodności i siły ekonomicznej na rynku, kóra wpływa na zaufanie kontrahentów do solidarności partnera i na poziom kształtującej się o nim opinii. Dokonywanie analizy finansowej i jej wyniki nie mogą stanowić jedynie wewnętrznej sprawy firmy. Analiza powinna być przeprowadzana również z punktu widzenia oraz przy wykorzytaniu kryteriów i metod, jakie przy ocenie sytuacji finansowej firmy będą przyjmowali poprzedzone jej partnerzy. samooceną Na przykład zdolności wnioski płatniczej o udzielenie (kredytowej), kredytów powinny przed negocjcjami aby być z kredytodawcami można było określić szanse uzyskania kredytu oraz przewidywany jego koszt. W razie zamiaru uzupełnienia kapitałów nową emisją akcji niezbędna jest ocena czy wystąpienie takie spotka się na rynku papierów wartościowych z odpowiednim zainteresowaniem potencjalnych subskrybentów. Przy dokonywaniu analizy finansowej przedsiębiorstwa trzeba uwzględniać zmianiającą się wartość pieniądza wskutek procesów inflacyjnych. Inflacja wpływa bowiem na zaciemnienie i zniekształcenie obrazu rzeczywistego przebiegu realnych procesów gospodarczych, ujmowanych w pieniężnej postaci. Znaczenie łagodniejszy wpływ wywiera inflacja na kształtowanie się wskaźników obrazujących relacje między współzależnymi wielkościami ekonomicznymi. Na przykład dotyczy to udziału zysku lub kosztu w wartości sprzedaży za dany okres. Wzrost cen znajduje bowiem swoje odbicie w zwiększeniu zysku i sprzedaży w miarę upływu czasu. Jednak i wówczas niejednokrotnie określone relacje wymagają konfrontacji ze stopą inflacji. Tak dzieje się m.in. jeżeli ocenia się stopę zyskowności własnych kapitałów. Jej nawet wysoki poziom nie może być uznany za zadawalający, jeśli nie przekracza poziomu inflacji, gdyż oznacza to, że zysk nie pokrywa deprecjacji kapitału wywołanej spadkiem jego wartości wskutek wzrostu cen.1 Działalność każdego podmiotu gospodarującego wymaga okresowej analizy. Analiza ta powinna pozwolić z jednej strony na ustalenie, czy dotychczasowa działalność dała zamierzone efekty (analiza ex post), z drugiej zaś określenie kierunków i sposobów doskonalenia dalszej działalności (analiza ex ante). Analiza sprawozdania finansowego jednostki gospodarczej ma na celu ocenę jej sytuacji majątkowej i finansowej, jak również wypołacalności oraz zyskowności zainwestowanego 1Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa s. 79-83 kapitału. Wyniki analiz sprawozdań finansowych różnych jednostek gospodarczych, pozwalają na porównywanie rezultatów ich działalności i stwarzają podstawę wyboru kierunków inwestowania kapitałów2. Wstępnym warunkiem oceny sytuacji majątkowej i finansowej jest poznanie sprawozdań finansowych jednostki gospodarczej i treści ekonomicznej zawartych w nich danych. Bilans jest sporządzonym na określony momemt, w ujęciu wartościowym, zestawieniem stanu składników majątkowych oraz źródeł ich sfinansowania. Bilans ma formę dwustronnej tabeli, w której zamieszczone są: – po lewej stronie – składniki majątkowe zwane aktywami, – po prawej stronie – źródła sfinansowania majątku zwane pasywami. Rachunek zysków i strat sporządzany jest za określony czas (np. za rok obrotowy).Wykazuje się w nim oddzielnie przychody i koszty, zyski oraz straty nadzwyczajne, a także obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego, za bieżący i poprzedni rok obrotowy3. Sprawozdania finansowe i inne informacje opracowane i dostarczane przez działy księgowości i finansowy stanowią podstawę analiz i wniosków dla wszystkich zainteresowanych stron: – menedżerów różnych szczebli i komórek – właścicieli – akcjonariuszy – inwestorów – pożyczkodawców – organów administracji rządowej – urzędów skarbowych – urzędów statystycznych4 Pomiar działalności gospodarczej, w tym zarówno stanu, jak i wyników finansowych przedsiębiorstwa, polega na rejestracji i uogólnianu poszczególnych zdarzeń (operacji) gospodarczych, których wyrazem stają się wskaźniki ekonomiczne. Wskaźniki te – określając ogólnie – to wielkości liczbowe odzwierciedlające działalność stanowiącą podstawę konkretnych prac analitycznych. Stosowane gospodarczą, często zamiennie pojęcie "miernik" rozumieć należy jako odpowiednią, logiczną konstrukcję ekonomiczną, umożliwiającą obliczenie określonego wskaźnika ekonomicznego. Dokonując klasyfikacji wskaźników (mierników) ekonomicznych wyróżnić można kilka ich rodzajów. Możliwość rozpatrywania przedmiotu 2Sprawozdawczość finansowa s. 153 3Sprawozdawczość finansowa s. 153 4Zarządzanie finansami s. 86 analizy ekonomicznej w ujęciu statycznym i dynamicznym prowadzi do wyróżnienia" – wskaźników statycznych, charakteryzujących stan ekonomiczny (finansowy) jednostki gospodarczej na pewien moment, – wskaźników dynamicznych, charakteryzujących wyniki ekonomiczne (finansowe) osiągnięte przez daną jednostkę gospodarczą w ciągu penwego okresu. Przedmiotem analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest jego działalność gospodarcza oparta na angażowanych zasobach majątkowo-kapitałowych i osobowych. W warunkach gospodarki rynkowej celem tej działalności jest przede wszystkim przysporzenie właścicielom (udziałowcom, akcjonariuszom) przyrostu kapitałów własnych przez osiąganie zysków 5. Wachlarz wskaźników, które mogą być konstruowane dla oceny efektywności ekonomicznej funkcjonowania firmy na podstawie danych sprawozdań finansowych, jest szeroki. Przy ich pomocy można charakteryzować różne aspekty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. W praktyce występuje najczęściej zestaw kilkunastu standardowych wskaźników, jakimi posługują się najczęściej zarówno firmy jak ich partnerzy. Tabela nr. 1 Zestawienie wskaźników analitycznych Nazwa wskaźnika Metoda kalkulacji Treść wskaźnika Zyskowność sprzedaży Zysk netto/sprzedaż netto Marża zysku na sprzedaży Zyskowność ogółem majątku Zysk netto/majątek ogółem Efektywaność majątku WSKAŹNIKI ZYSKOWNOŚCI Zyskowność własnych kapitałów Zysk netto/kapitały własne Dźwignia finansowa wykorzystania Stopa zyskowności zainwestowanych w firmie kapitałów własnych Zyskowność własnych Efektywaność wykorzystanych kapitałów – skorygowana obcych kapitałów zyskowność majątku WSKAŹNIKI BIEŻĄCEJ PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ Bieżąca płynność Środki obrotowe Możliwość spłacenia ogółem/zobowiązania bieżące zobowiązań krótkotermionowych środkami obrotowymi Szybkość spłaty zobowiązań Płynne środki Zdolność do szybkiego obrotowe/zobowiązania uregulowania bieżące krótkotermionowych zobowiązań 5Analiza finansowa s. 9 Nazwa wskaźnika Metoda kalkulacji Obrót należnościami Sprzedaż netto/przeciętny Ilość cykli obrotu stan należności należnościami w ciągu okresu Cykl inkasa dniach należności w Liczba dni w należnościami Treść wskaźnika okresie/obrót Kredytowanie odbiorców mierzone liczbą dni przeciętnie niezbędnych na inkaso należności Obrót zapasami Sprzedaż netto/przeciętny Ilość cykli obrotu zapasami w stan zapasów ciągu okresu Stan zapasów w dniach Liczba dni zapasami w okresie/obrót Ilość cykli obrotu zapasami w ciągu okresu WSKAŹNIKI ZDOLNOŚCI DO OBSŁUGI ZADŁUŻENIA Pokrycie odsetek zyskiem Obciążenie zobowiązaniami Pokryci majątku własnymi (Zysk brutto+płacone Zdolność do obsługi odsetki)/ odsetki długoterminowych pozyczek majątku Zobowiązania ogółem/majątek Stopień pokrycia ogółem obcymi kapitałami majątku kapitałami (Kapitały własne+rezerwy)/ Stopień pokrycia majątek ogółem własnymi kapitałami majątku Relacja zobowiązań kapitałów własnych do Zobowiązania/(kapitały własne + rezerty) Stopień ryzyka kredytodawców Pokrycie zobowiązań Nadwyżka nadwyżką finansową finansowa/zobowiązania WSKAŹNIKI KAPITAŁOWEGO Zdolność do zobowiązań finansowej finansowego pełnej spłaty z nadwyżki RYNKU Zysk na 1 akcję Zysk netto/ogólna emitowanych akcji Relacja ceny do zysku na 1 Cena rynkowa 1 akcję netto na 1 akcję liczba Marża zysku przypadająca na 1 akcję akcji/zysk Cena, jaką trzeba zapłacić za jednostkę zysku przy kupnie akcji Stopa dywidendy Dywidenda na 1 akcję/cena Skala korzyści udziałowców w rynkowa 1 akcji stosunku do ceny rynkowej akcji Stopa wypłat dywidendy Dywidenda na 1 akcję/zysk Skłonność netto na 1 akcję przeznaczenia dywidendy spółki zysku Podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w środki gospodarcze. Do wskaźników tych zalicza się: 1. Udział trwałych składników majątku w aktywach ogółem = (majątek trwały/aktywa ogółem) * 100% do na 2. Udział rzeczowych składników majątku w aktywach ogółem = (rzeczowe składniki majątku/aktywa ogółem) * 100% 3. Udział niematerialnych skłandików majątku w aktywach ogółem = (niematerialne składniki majątku/aktywa ogółem) * 100% 4. Udział majątku obrotowego w aktywach ogółem = (majątek obrotowy/aktywa ogółem) * 100% 5. Udział zapasów w aktywach ogółem = (zapasy ogółem/aktywa ogółem) * 100% 6. Udział należności w aktywach ogółem = (należności/aktywa ogółem) * 100% 7. Udział środków pieniężnych w aktywach ogółem = (środki pieniężne/aktywa ogółem) * 100% 8. Udział krótkoterminowych papierów wartościowych w aktywach ogółem = (krótkoterminowe papiery wartościowe/aktywa ogółem) * 100% 6 Do ocenty struktury pasywów służa następujące wskaźniki: 1. Wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał własny = (kapitał własny/aktywa ogółem) * 100% 2. Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami długoterminowymi = (zobowiązania długoterminowe/aktywa ogółem) * 100% 3. Wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał stały = (kapitał stały/aktywa ogółem) * 100% 4. Obciążenie przedsiębiorstwa kredytem krótkoterminowym = (kredyt krótkoterminowy/aktywa ogółem) * 100% 5. Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami bieżącymi = (zobowiązania bieżące/aktywa ogółem) * 100%7 Analiza sytuacji finansowej fimry umożliwia ocenę jej zyskowności, wielkości posiadanego majątku, źródeł jego pokrycia, stopnia płynności finansowej i zdolności do obsługi zadłużenia. Stanowi ona także punkt wyjściowy do przewidywania przyszłościowego rozwoju sytuacji finansowej firmy. Zasadniczym źródłem danych służących do oceny sytuacji finansowej firmy jest bilans oraz rachunek zysków i strat. Bilans zawiera dane o wielkości majątku firmy i jego strukturze a także o źródłach finansowaniaaktywów. Umożliwia to m.in. ocenę zdolności przedsiębiorstwa do termionowego regulowania zobowiązań i stopnia suwerenności finansowej. Natomiast rachunek zysków i strat pozwala na analizę podsatwowych źródeł powstania zysku lub straty netto. Oba te sprawozdania finansowe zawierają wartościowe informacjie nie tylko dla kierownictwa i właścicieli firmy, ale również dla jej kredytodawców. 6Zarządzanie finansami s. 89-90 7Zarządzanie finansami s. 91-92 Na podstawie analizy tych sprawozdań menedżer finansowy powinien dążyć do ujawnienia mocnych i słabych odcinków działalności, aby odpowiednio reagować przy podejmowaniu decyzji. Niezbędne djst równeiż wykorzystywanie przez menedżera finansowego danych sprawozdań finansowych innych współpracujących firm w celu oceny ich wiarygodności płatniczej a także konfrontacji osiąganych wyników z wynikami konkurencyjnych firm. Przy analizie sprawozdań finansowych można wykorzystywać różne techniki. Jedną z najbardziej popularnych jest metoda analizy wskaźnikowej. Uzyskane w toku analizy wskaźniki ilustruja przede wszystkim określone trendy (tendencje). Dlatego trzeba je formułować i analizować dla ilku kolejnych okresów. Doceniając ich istotną rolę, trzeba posługiwać się nimi z ostrożnością, a zwłaszcza konieczne jest ich kompleksowe rozpatrywanie przy formułowaniu wniosków. Przy kształtowaniu polityki finansowej i przy ocenieu wyników działalności decyduje znaczenie trzeba przypisywać analizie stopy zyskowności kapitałów własnych, wyraźnie wyodrębniając jej realną wysokość. Jedynie realna stopa zyskowności stwarza podstawy do wzrostu wartości kapitałów i do wzrostu wartości kapitałów oraz do wypłaty dywidendy. II Rodzaje sporządzanych analiz finansowych Każdy z odbiorców analizy finansowej zainteresowany jest innym rodzajem analizy, zaprezentowanej w innej formie, ale zawsze bazę stanowią informacje uzyskane z księgowości. Analizy finansowe dotyczą relacji między wielkościami wewnątrz firmy, a także jej powiązania z otoczeniem8. Analiza wstępna, zwana również bilansową, obejmuje analizę bilansu i wstępną analizę rachunku wyników. Dostarcza informacji o strukturze majątku, zadłużenia, kapitału oraz sytuacji wynikowej9. Bilans jest obrazem sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Ocena tej sytuacji polega na wyodrębnieniu relacji zachodzących między poszczególnymi składnikami majątku przedsiębiorstwa a źródłami jego finansowania. Wstępna analiza bilansu poprzedza analizę wskaźnikową10. We wstępnej analizie bilansu bada się: – strukturę majątkoweą na podstawie wskaźników struktury aktywów, – strukturę kapitałową na podstawie wskaźników struktury pasywów, – strukturę kapitałowo-majątkową11. W zależności od tego, czy analizowany jest jeden dokument, czy ich kolejne emisje z następujących po sobie okresów sprawozdawczych, analiza ta przedstawia sytuacje w ujęciu statycznym lub dynamicznym12. Analiza statyczna pokazuje źródła finansowania majątku i jego strukturę w danym 8Zarządzanie finansami s. 86 9Zarządzanie finansami s. 86 10Zarządzanie finansami s. 86 11Zarządzanie finansami s. 86 12Zarządzanie finansami s. 87 momencie. Analiza dynamiczna pozwala na określenie kierunku zmian tej struktury i ich dynamikę w poszczególnych okresach13. We wstępnej analizie bilansu w ujęciu dynamicznym za pomocą wskaźników dynamiki określa się kierunek i stopień zmian poszczególnych składników bilnasu, w porównaniu do ich wartości we wcześniejszych bilansach oraz wskaźników struktury, przedstawiających udział poszczególnych pozycji majątku i źródeł ich finansowania. Analiza struktury majątku i kapitałów w przedsiębiorstwie jest odzwierciedleniem zaangażowania kapitału firmy 14. Analiza odnosząca się do działalności gospodarczej nosi ogólną nazwę analizy ekonomicznej. Z punktu widzenia przedmiotowego należy wyróżnić w niej przede wszystkim: – analizę makro- i mikroekonomiczną – analizę finansową i techniczno-ekonomiczną Analiza makroekonomiczna obejmuje badania i ocenę wielkości ekonomicznych zagregowanych, a więc ujmowanych głównie dla całej gospodarki narodowej. Analiza mikroekonomiczna natomiast dotyczy badania i oceny działalności takich podmiotów gospodarczych, jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe czy pojedyncze osoby. Analiza finansowa to wielkości ekonomiczne w wyrażeniu pieniężnym, w tym stan majątkowo-kapitałowy, wyniki finansowe oraz ogólna sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Analiza techniczno-ekonomiczna natomiast oparta jest przede wszystkim na wielkościach ekonomicznych w wyrażeniu rzeczowym lub osobowym i jedynie uzupełniająco wzbogacana ujęciami finansowymi15. Zależnie od zakresu przedmiotowego i czasowego na uwagę zasługuje wyróżnienie analiz: a) bieżących b) problemowych c)rocznych. Ad. a) Analizy bieżące służą potrzebom operatywnego zarządzania. Chodzi w nich w szczególności o to, aby informacje o negatywnych skutkach pewnych zdarzeń gospodarczych zainteresowane komórki przedsiębiorstwa i jego kierownictwo uzyskiwali i wykorzystywali w czsie umożliwiającym dokonanie ewentualnych korekt, zapewniających prawidłowy tok dalszej działalności. Analizy oparte są na bieżących danych ewidencyjnych lub sprawozdaniach krótkoterminowych (przejściowych – interim reports). Ad. b) Analizy problemowe dotyczą wybranych zagadnień uznanych za najważniejsze lub najtrudniejsze dla dalszej działalności przedsiębiorstwa. Wszechstronne poznanie danego 13Zarządzanie finansami s.88 14Zarządzanie finansami s. 88 15Analiza finansowa w przedsiębiorstwie s. 7 problemu powinno pomóc w usprawnieniu procesu zarządzania oraz podejmowaniu uzasadnionych ekonomicznie decyzji. Analizy problemowe przeprowadzane są zazwyczaj w dowolnym czasie, na podsatwie doraźnie grupowanych materiałów źródłowych, przez specjlanie powołane zespoły pracowników lub specjalistów spoza przedsiębiorstwa. Ad. c) Analizy roczne mają najważniejsze znaczenie. Służą ocenie działalności przedsiębiorstwa i jego kierownictwa w podsatwowym okresie rozliczeniowym. Oparte sa na rocznych sprawozdaniach finansowych (annual financial reports). Analizy roczne z jednej strony umożliwiać powinny ocenę stanu i wyników finansowych na koniec roku, z drugiej zaś tworzyć przesłanki do ukierunkowania dalszej działalności przedsiębiorstwa. Są one także podstawą merytoryczną do zatwierdzania sprawozdania z rocznej działalności przedsiębiorstwa oraz podziału osiągniętych nadwyżek (w tym dywidend)16. Ogólna charakterystyka metod i organizacji analizy finansowej Podziału metod analizy ekonomicznej (w tym finanosowej) można dokonać uwzgledniając różne kryteria. 1. Biorąc pod uwagę zakres lub stopień rozwinięcia metod analizy w przeprowadzanym badaniu przedmiotu, wyróżnić można: - analizę elementarną, obejmującą rozłożenie badanego przedmiotu na elementy bez ustalania wzajemnych związków, - analizę funkcyjną, obejmującą rozłożenie badanego przedmiotu na odpowiednie składniki z uwzględnieniem związków między tymi składnikami, - analizę logiczną, obejmującą rozłożenie badanego przedmiotu na składniki z uwzglednieniem ich stosunków logicznych17 2. Przyjmując za podstawę podziału tok analizy, wyróżnić można: - analizę dedukcyjną, w której przechodzi się od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od skutków do przyczyn, - analizę indukcyjną, zakładającą odwrotny tok badania, tj. rozpatrywanie najpierw zjawisk szczegółowych, a następnie przechodzenie do zjawisk bardziej złożonych, o większym stopniu syntezy, pozostających w przyczynowym związku z tymi zjawiskami szczegółowymi. 3. Z punktu widzenia badanych zjawisk ekonomicznych wyróżnić można: - metody analizy jakościowej oparte na opisie w formie werbalnej związków i zależności między wskaźnikami ekonomicznymi, - metody analizy ilościowej, które pozwalają na kwantyfikację związków i zależności między badanymi zjawiskami. 4. Wśród zjawisk ekonomicznych objętych rozliczeniami przy zastosowaniu metod ilościowych wyodrębnia się : - zależność funkcyjną (deterministyczną) 16Analiza finansowa s. 13-14 17Pytkowski Z., "Organizacja badań i ocena prac naukowych" Warszawa 1981, s. 112-113 - zależność stochastyczną (probabilistyczną). 5. Przyjmując różny stopień pogłębienia badania wskaźników, wyodrębnia się: - analizę porównawczą, polegającą na określeniu bezpośrednich związków kształtującyh się między wskaźnikami ekonomicznymi; pozwala to na ustalenie odchyleń oraz dokonanie na ich podstawie ogólnej oceny; - analizę przyczynową, polegającą na ustalaniu odpowiednio wyizolowanych czynników, które pociągnęły za sobą określone uprzednio ochylenia, oraz stopnia intensywności ich oddziaływania18. III Źródło informacji wykorzystywanych w analizie Dla prawidłowego kierowania przedsiębiorstwem nie jest wystarczające ograniczenie się do analizy rocznych sprawozdań finansowych. Zwłaszcza w większych przedsiębiorstwach jego kierownictwo i władze powinny dokonywać oceny sytuacji majątkowej w krótszych odcinkach czasu. Dlatego w wielu przedsiębiorstwach sporządza się w ciągu roku kwartalne, a nawet miesięczne sprawozdania finansowe. Najważniejszymi sprawozdaniami fiansowymi przedsiębiorstwa są: bilans oraz rachunek strat i zysków. Bilans jest dokumentem zawierającym zestawienie na określony dzień – w ujęciu wartościowym – stanu majątku firmy oraz źródeł jego sfinansowania19. Dzięki logicznej kolejności pozycji bilnasu, wskazującej na sposób zaangażowania majątku w zależności od spełnianych funkcji w działalności gospodarczej firmy, można łatwo ustalić stopień jego płynności. Jednocześnie klasyfikacja źródeł finansowego, towarzyszącego działalności firmy oraz efektywności wykorzystywania obcych i własnych kapitałów20. Taki układ bilansu występuje nie tylko w Polsce, ale także w krajach Unii Europejskiej. Natomiast w USA układ bilnasu jest odwrotny, tj. na początku aktywów zamieszcza się składniki majątkowe o najwyższej płynności (gotówkę), a dalej pozycje o malejącej płynności, kończąc na składniku trwałym. W pasywach z kolei najpierw wykazuje się zobowiązania bieżące, następnie długoterminowe, a w końcu kapitały własne. Bilans wykazuje także osiągnięty przez przedsiębiorstwo w danym okresie zysk lub stratę, ale w jednej łącznej pozycji. Jest to niewystarczające dla pełniejszej oceny efektywności finansowej działalności firmy. Dlatego istotnym uzupełnieniem bilansu jest rachunek wyników przedsiębiorstwa, zawierający elementy składające się na łączny zysk lub stratę. Sprawozdanie to zawiera pozycje przychodów osiągniętych przez przedsiębiorstwo według źródeł ich powstania, a także elementy składające się na koszty uzyskania przychodów oraz obciążające przedsiębiorstwo podatki uiszczane od obrotów i od zysków. W rezultacie rachunek wyników zamyka się zyskiem netto (lub stratą netto), którego wysokość powinna być 18Analiza finansowa s. 15-16 19Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa s. 86 20Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa s. 87 w pełni zgodna z danymi bilansu. Właściciele posiadając określone zasoby materialne, mogą podejmować decyzje dotyczące: – produkcyjnego użytkowania majątku (założenie lub likwidacja przedsiębiorstwa) – podziału nadwyżki na część konsumowaną i akumulowaną, – zmiany kapitałowej formy majątku (z rzeczowej na bardziej płynną lub odwrotnie), – zmiany podmiotu uprawnień do decydowania i majątku (sprzedaż, dorawizna, dziedziczenie, zastaw, dzierżawa)21. W działalności gospodarczej każdego przedsiębiorstwa powinna być stosowana zasada racjonalnego gospodarowania. Istotą tej zasady jest zapewnienie takiego gospodarowania, aby "przy danymnakładzie środków otrzymać maksymalny stopień realizacji celu, albo przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków 22". Zużycie dostępnych środków – zgodnie z zasaą racjonalnego gospodarowania – jest określane jako optymalne ich wykorzystanie, natomiast zużycie niezgodne z tą zasadą, a więc wykorzystanie w sposób nieoptymalny, jest określane jako marnotrawstwo 23. W całokształcie prac analitycznych wyróżnić można24: 1. etap przygotowania materiałów źródłowych, 2. etap właściwych prac analitycznych (analiza porównawcza i przyczynowa) 3. etap opracowania i prezentacji wyników przeprowadzonej analizy. Ad. 1) Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy ekonomicznej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych. Decyduje to w dużej mierze o jakości przeprowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub niestarannie zweryfikowane stać się mogą przyczyną błędnych ustaleń i stąd uniemożliwiać wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznego działania. Materiały źródłowe wykorzystywane zarówno na potrzeby analizy finansowej, jak i całej analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie można ogólnie podzielić na: a) ewidencyjne, b) pozaewidencyjne, Ad. a) materiały dotyczące ewidencji ekonomicznej (gospodarczej), tj. Statystyki ekonomicznej systematycznie, i rachunkowości. w odpowiednich Właściwie zbudowana urządzeniach ewidencja, ewidencyjnych, oparta prowadzona na ściśle ustalonych zasadach, zapewnić może uzyskiwanie danych liczbowych wszechstronnnie ilustrujących przebieg procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie. Wyróżniamy takie materiały ewidencyjne jak: 21Analiza finansowa s. 9 22Lange O, "Dzieła", t. III, Warszawa 1975, s. 384 23Lange O., "Optymalne decyzje", Warszawa 1964, s.15 24Analiza finansowa s. 17- 29 – dokumentację pierwotną lub wtórną, stanowiącą podstawę zapisów w urządzeniach ewidencyjnych, – zapisy dokonane w analitycznych i syntetycznych urządzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, taśmy perforowane lub magnetyczne, tabulogramy) – sprawozdawczość opartą na tych zapisach, będącą uogólnieniem ich treści. Ad. b) mają charakter uzupełniający, pomocniczy; niekiedy ich brak lub niekompletność utrudnic może lub nawet uniemożliwić przeprowadzenie analizy w wybranym zakresie. Do materiałów pozaewidencyjnych zaliczyć można: – opracowane dane postulowane, a zwłaszcza plan finansowy i inne plany gospodarcze krótko- i długoterminowe, kalkulacje wstępne i kosztorysy, normy kosztów itp., – wyniki poprzednio przeprowadzanych analiz, w tym szczególnie analizy roku ubiegłego, – materiały z przeprowadzonych kontroli i rewizji, zarówno przez organy wewnętrzne, jak i zewnętrzne, – uzyskane materiały i informacje dotyczące przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych. Ad. 2) Ogólna metoda porównań stosowana w analizie porównawczej może występować w kilku odmianach wynikających ze zróżnicowania bazy porównawczej oraz z odmiennych kierunków porównawczego podstawienia wskaźników ekonomicznych. Wyróżnić należy trzy kierunki badania wskaźników (danych liczbowych): a) porównania ze wskaźnikami postulowanymi (tzw. porównania z planem) b) porównania ze wskaźnikami okresów ubiegłych lub przyszłych (tzw. porównania w czasie)c) porównania ze wskaźnikami innych jednostek gospodarczych (tzw. porównania w przestrzeni) Ad. a) polega najczęściej na odniesienu osiągniętych wskaźników do danych planu. Opróćz porównań z planem wysąpić mogą porównania danych rzeczywistych z danymi kalkulacji wstępnej, kosztorysów, kosztu normatywnego lub szczegółowych limitów czy też norm. Porównania te pozwalają przede wszystkim ustalić odczylenia od założonych wielkości przewidywanych. W obrębie porównań z planem wyróżnić można w dalszych ich podziale: – porównania z planem pierwotnym – polega na bezpośrednim odniesieniu danych sprawozdawczych do danych planu traktowanego jako wytyczna działania w wybranym obszarze. – Porównania z sprawozdawczych planem do skorygowanym danychplanu – polega pierwotnego, na odniesieniu odpowiednio danych skorygowanego (podwyższonego lub obniżonego) w zależności od kształtowania się innego wskaźnika limitującego wielkość wskaźnika objętego badaniem. Ad. b) Porównania w czasie powinny pozwolić na ocenę dynamiki zjawisk gospodarczych, ocenę rozmiarów i tempa zmian wskaźników ekonomicznych badanego okresu w porównaniu z okresami ubiegłymi lub okresem przyszłym (planem na okres następny). Podkreślić należy celowość uwzględniania w tego rodzaju porównaniach trzech odcinków czasowych (np. danych sprawozdawczych i danych dwóch okresów ubiegłych), co umożliwia ustalenie tendencji rozwojowej. Przy porównaniach w czasie wyróżnić można: – porównanie w czasie zwykłe (przy podstawie stałej) – polega na odniesieniu wskaźników z różnych okresów do wskaźnika z jednego, wybranego okresu (tego samego przy wszystkich kolejnych porównaniach), nazywanego podstawowym (tzw. wskaźnik jednopodstawowy). Pozwala to na ustalenie stopnia wzrostu lub zmniejszenia wskaźników ekonomicznych objętych badaniem w stosunku do okresu podstawowego. – Porównanie w czasie łańcuchowe (przy podstawie zmiennej) – polega na odniesieniu wskaźników okresów objętych badaniem do wskaźników okresu poprzedzającego. Porównanie takie stosowane przy badaniu w ciągu kilku okresów pozwala w szczególności na określenie tempa ich wzrostu lub zmniejszenia. Możliwe jest więc ustalenie nie tylko kształtujących się tendencji, lecz także jej nasilenia w poszczególnych okresach. Ad. c) Porównania w przestrzeni sprowadzają się do odniesienia wybranych wskaźników badanej jednoski gospodarczej do podobnych, porównywalnych wskaźników występujących w innej jednostce. Pozwala to na stwierdzenie, w jakim stopniu stan lub wyniki ekonomiczne badanej jednostki gospodarczej odchylają się od danych jednoski będącej podstawą porównania. Przy porównaniach w przestrzeni wyróżnić można: – porównania w przestrzeni wewnętrzne – polegają na różnorodnych porównaniach wskaźników ekonomicznych między jednostkami gospodarczymi wchodzącymi w skład przedsiębiorstwa, np. między wydziałami produkcyjnymi, brygadami roboczymi, stanowiskami pracy. Uwzględnia się w nich wybrane wskaźniki charakteryzujące stopień realizacji odcinkowych zadań produkcyjnych lub finansowych. – Porównania w przestrzeni zewnętrzne – polegaja na odniesieniu wskaźników badanego przedsiębiorstwa do wybranych danych innych przedsiębiorstw. Zależnie od założonego celu i możliwości doboru materiałów źródłowych porównania te mogą mieć różny zakres merytoryczny i stopień szczegółowości. Ad. 3) Prezentacja wyników analizy ekonomicznej przeprowadzana przy zastosowaniu odpowiednich metod wymaga w końcowym etapie prac dokonania syntezy całokształtu. Może ona także sugerować wykorzystanie jej wyników do dalszej działalności przedsiębiorstwa oraz przewidzieć kontrolę realizacji wniosków z niej wynikających. Wyniki analizy ekonomicznej mogą być przedstawione w formie: a) liczbowej b) graficznej c) opisowej Ad. a) polega na przedstawieniu wyników za pomocą szeregów lub tablic statystycznych, w których dane wyrażane mogą być w wielkościach absolutnych, względnych, średnich lub współczynnikach. Ad. b) polega na przedstawieniu wyników analizy ekonomicznej na wykresach, które prezentują przekształcone dane liczbowe w celu bardziej przejrzystego uwypuklenia zjawisk gospodarczych, ułatwienia porównań i wykrycia współzależności. Charakteryzują oner relacje, zalezności, tendencje i inne prawidłowości. Między innymi wyróżnić można: wykresy liniowe (krzywe, diagramy) oraz powierzchniowe (słupki, koła, histogramy i inne). Ad. c) do tego zakresu wynków analizy ekonomicznej zaliczyć należy ilustrajcę słowną oraz wnioski. W ilustracji słownej celowe jest wyodrębnienie części ogólnej (syntetycznej) i części szczegółowej. Ujęcie tej ilustracji powinno być dostosowane do odbiorców i uwzględniać przede wszystkim przyczynowe wyjaśnienie stwierdzonych na podstawie danych liczbowych odchyleń i tendencji bez powtarzania opisowego łatwo uchwytnych wskaźników. IV Czynniki wpływające na zniekształcenie informacji finansowych Rzetelność informacji księgowej odgrywa najważniejszą rolę. Nierzetelna informacja mogłaby powodować wyciąganie różnych, a nawet sprzecznych wniosków przez różne zainteresowane strony25. Ocena udziału poszczególnych składników majątku w całości aktywów zależy od rodzaju reprezentowanej przez przedsiębiorstwo branży. Każda branża ma swoją specyfikę, na przykład firmy typowo handlowe nie mają zaplecza produkcyjnego i w zwiąku z tym ich majątek trwały jest mniejszy niż w przedsiębiorstwach produkcyjnych. Stąd wniosek, że otrzymane wartości wskaźników można odnosić jedynie do wskaźników otrzymanych ze sprawozdań podmiotów o zbliżonym charakterze działalności, a więc działających w jednej branży. Należy również zwrócić uwagę na bezpośredni związek występujący pomiędzy udziałem trwałych składników majątku w pasywach, a wielkością osiąganych przez przedsiębiorstwo przychodów26. Korzystając z szerokiej gamy wskaźników inflacji, w toku analizy finansowej należałoby przyjąć następujące założenia: – najbardziej przydatny jest wskaźnik zmian cen towarów i usług konsumpcyjnych, gdyż umoąliwia on ocenę dynamiki określonych wielkości ekonomicznych w realnym ujęciu na tle otaczającej firmę rzeczywistości; dlatego powinien on mieć wiodące znaczenie – bez względu na rodzaj działalności firmy – przy ocenie dynamiki takich wielkości jak wynik 25Zarządzanie finansami s.86 26Zarządzanie finansami s. 90 finansowy, kapitał, ogólna wielkość majątku obrotowego, suma bilansowa itp.; – przy bardziej pogłębionych ocenach można przyjmować uzupełniająco odpowiednie szczegółowe wskaźniki (np. przy ocenie dynamiki eksportu – wskaźniki cen eksportowych, dynamiki sprzedaży wyrobów przemysłowych – wskaźniki cen realizacji w przemyśle); – przy eliminowaniu wpływu inflacji z danych, które stopniowo narastały w ciągu roku (dotyczy np. sprzedaży, zysku), wykorzystuje się wskaźniki ilustrujące przeciętny wzrost cen w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku; – jeżeli eliminuje się skutki inflacji z danych mających statyczny charakter (np. stan należności, zapasów), to trzeba przyjmować wskaźniki dotyczące zmian cen na koniec danego okresu w stosunku do grudnia poprzedniego roku 27. Przy przeliczaniuu danych z różnych okresów na wielkości wyrażone w ocenach porównywalnych stosować można jedną z następujących metod: – dane z poprzednich okresów, z którymi dokonuje się porównań, przeliczane są przy pomocy indeksów zmian cen na wartość według cen ostatniego okresu; ta metoda stosowana jest najczęściej, gdyż w praktyce czyni porównania danych bardziej komunikatywnymi; – dane z różnych okresów sprowadza się do wartości według cen okresu wyjściowego (np. najwcześniejszego); wówczas odrywają się one od aktualnych wielkości i są trudniej przyswajane przez odbiorców informacji. 27Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa s. 83-84 Bibliografia: 1. Koc. St, Borkowska M. "Sprawozdawczość finansowa", Finans-Servis, Warszawa, 1995r. 2. Wilmowska Z, Wilmowski M. "Zarządzanie finansami", TNOiK, Bydgoszcz, 1996 r. 3. Bednarski L. "Analiza finansowa w przedsiębiorstwie", Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 1997 4. Bień W. "Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa" , Difin, Warszawa, 2001
