znaczenie wykorzystywania praw własności przemysłowej przez

znaczenie wykorzystywania praw własności
przemysłowej przez kobiety
przedsiębiorców…..
Ewa Okoń-Horodyńska
agenda:




Innowacyjne społeczeństwo w Polsce –
wyzwania czy utopia
Znaczenie IP w aktywności gospodarczej kontrowersje
Potencjalne czynniki wzrostu aktywności
kobiet w zakresie IP
Dobre praktyki - korzyści
innowacyjne społeczeństwo –
jest dla nas ale jeszcze nie o nas
„…..jest umożliwieniem zwykłym
ludziom
czynienie rzeczy niezwykłych”
„… to wielowiekowa tradycja
uzyskania „renty niezwykłości”
(Drucker 1985)
gospodarka wiedzy – 10-15 krajów;
12-13% ludności świata
a kiedy Polska…..
PKB per capita powyżej 20 tys.dol.
Wysoki udział usług - pow. 70%
Powszechne wykształcenie średnie i ponad 50% czynnych
zawodowo - wyższe
 ok.3% udział nakładów na B+R w PKB
 Innowacyjność jest funkcją: kreatywności ludzi, popytu na
innowacje, państwa dla innowacji
 Konwersja wiedzy naukowej w kapitał
 Otwarta gospodarka, modyfikacja wzorców kultury
 Zatrudnienie w innowacyjnych sektorach powyżej 14%
 Koniec tradycyjnego państwa opiekuńczego
 Aktywność sektora publicznego w edukacji, B+R, szeroko
rozumianym kapitał przyrodniczym (ekologia), oraz w samorządzie
lokalnym
…a świat już promuje paradygmat kreatywnej gospodarki…



indeks gospodarki wiedzy
9,25
9,11
9,08
8,8
8,71
8,58
8,41
8,33
8,17
8,16
8,14
8,06
8,05
7,96
7,77
7,56
7,39
7,3
7,29
7,26
7,06
7,05
6,98
6,95
6,94
Sweden
Finland
Denmark
Great Britain
Hollan d
USA
Germany
Belgium
Austria
Luxemburg
Ireland
France
Estonia
Sloven ia
Spain
Italy
Portugal
Hungary
Czech Repub lik
Lithuania
Latvia
Greece
Slovak ia
Cyprus
Poland
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Knowledge Assessment Methodology, KAM, 2006, World Bank
KAM składa się z 80 strukturalnych i jakościowych zmiennych służących do mierzenia dokonań krajów w czterech tzw. filarach GOW: reżymu
instytucjonalnego, edukacji, innowacji, ICT
The 2007 Summary Innovation Index (SII)
European Innovation Scoreboard 2007, Europe paper No 6, February 2008
co decyduje o konkurencyjności
firm?
co finansują przedsiębiorstwa
beton czy wiedzę?
Autor: M.Szyl
8
polska innowacyjność:
słaba








Polska na 34 pozycji wśród 40 porównywanych gospodarek
Liczba mieszkańców z wyższym wykształceniem 27 pozycja
Powstawanie nowych firm – 37 pozycja
Internet szerokopasmowy – 36 miejsce
Poziom BIZ – 22 miejsce
Po Polsce w rankingu są tylko: Rosja, Cypr, Grecja, Brazylia,
Meksyk, i Indie
Najbardziej innowacyjne:
1. Singapur, 2. Szwecja, 3. Luksemburg, 4. Dania, 5. Korea
Południowa. 6.Stany Zjednoczone
Najszybciej nadrabiające zaległości: Chiny, Singapur, Estonia,
Dania, Luksemburg a potem Słowenia, Rosja i Litwa
The Information Technology & Innovation Foundation (ITIF), Report, 25.02.2009
problemy z innowacyjnością
w Polsce
(Innowacyjność 2008, Raport, PARP, 2008)






Tylko 25% nakładów na B+R stanowią środki biznesowe
W 2001 średni udział B+R w nakładach na innowacje firm (powyżej
49 osób) wyniósł 11% a w UE 63%
W 2006 , B+R w nakładach na innowacje firm średnich wyniosły
przeciętnie 97,1 tys.zł, a w małych 34,9 tys.zł
Ale w strukturze nakładów na B+R, MSP prywatne wydawały więcej
na innowacje – 6% niż publiczne – 3,2% i więcej niż średnie
prywatne – 5,4%
Ale więcej inwestowano w B+R na innowacje w sektorze publicznym
w średnich – 7,2% i dużych firmach 15%
Dominują nakłady wewnętrzne na innowacje: w małych firmach 90%
w sektorze publicznym i 71% w prywatnym, w średnich odpowiednio:
82% i 74% a w dużych 74% i 66%
udział MPS aktywnych innowacyjnie
(do MPS regionu, %)
znaczenie ochrony IP
“The patent system …
added the fuel of interest to the fire of genius,
in the discovery and production of new and
useful things.”
Abraham Lincoln
“…intellectual property is the currency of
the twenty-first century economy.”
The Canadian Chamber of Commerce, Securing Canada’s Future (2008),
za i przeciw ochronie IP








Efektywna alokacja zasobów w gospodarce (neoklasyka teoretycy praw własności)
Tworzenie sztucznego monopolu, ogranicza konkurencję i
generuje dodatkowe koszty dla gospodarki i społeczeństwa
Zapewnienie bezpiecznej i twórczej przestrzeni dla rozwoju
gospodarczego i wzrostu podaży innowacji
Pogoń innowatorów za maksymalizacją zysku - priorytet na
badania drogie i komercyjne
Wzrost produktywności, tempa sprzedaży i konkurencyjności
Słabe bodźce do tworzenia innowacji dla ludzi biednych (np.. leki malaria)
Motywacja do podejmowania wysiłku kolejnych badań
Patentami nie można mierzyć intelektu a ich ilość nie świadczy o
postępie technologicznym
zależności: innowacje-zgłoszenia
patentowe- uzyskane patenty
Szwecja; kraje wiodące; kraje podążające; modernizujący innowatorzy; catching-ups
EIS 2007, Pro Inno No 6, 2008
sprawy dyskusyjne
Silna ochrona praw własności intelektualnej jest potrzebna do
przyciągania inwestycji zagranicznych,
 Ale słaba ochrona może być potrzebna, żeby gospodarka
uzyskała szersze korzyści z tych inwestycji poprzez tzw. spillover
effects - tj. transfer wiedzy z firm zagranicznych do firm krajowych i efekt naśladownictwa
 Korzyści z IP - warunek: dobre procedury i procesy patentowe
 Konieczność reformowania urzędów patentowych, ponieważ:
1) Podwyższa się czas oczekiwania na patent (nawet w USA 4 lata),
rośnie podaż wniosków patentowych
2) Spada jakość wniosków patentowych
3) Rośnie ilość rozpraw sądowych patentowych, roszczeń i kosztów
(także dla konsumentów), działanie antymotywacyjne

ataki na IP



Kryminaliści IP, którzy stworzyli 600 mln globalnych
firm pirackich, niszczących miejsca pracy,
zniechęcających do innowacji i narażających na
niebezpieczeństwo konsumentów
Ruchy aktywistów anty-IP powstających na
uniwersytetach, a też fundacje, organizacje
pozarządowe, grupy interesów ideologicznych
Rządy postrzegające prawa do IP jako przeszkodę
w poprawie dostępu do medycyny, łagodzenia
enklaw głodu, sprawności w łagodzeniu skutków
zmian klimatycznych i innych wyzwań
8 argumentów na rzecz ochrony IPwg Global Intellectual Property Center
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
kreuje i wspiera miejsca pracy
jest kluczem amerykańskiej konkurencyjności i lidera
innowacyjności (wartość IP w USA > od PKB wielu krajów)
zapewnia, że najważniejsze ścieżki doskonalenia warunków
życia i rozwoju będą dostępne dla wszystkich
kradzież IP kosztuje biznes, (ok..250 mld dol. USA i ponad 600
mld dol. światowy rocznie), rabuje więc też rządowe wydatki
dla szkół, budowy dróg, wspomagania biednych, itp.
wspomaga kreatywność wybitnych artystów, naukowców,
inżynierów na świecie, zapewniając korzyści krajom
macierzystym
chroni życie ludzi (leki, czysta woda, żywność, energia)
zapewniając postęp w poziomie życia
ogranicza ryzyko dla konsumentów
podejmuje walkę z piractwem i rodzącym się terroryzmem IP
korzyści z IP w USA





184,377 patentów wydanych w 2007.
IP stanowią 1/3 zasobu wartości—równej 5 bln dol.
przemysły nasycone IP zatrudniają 18 mln.
Amerykanów
przemysły bogate w IP zapewniają połowę
amerykańskiego eksportu i 40% wzrostu
gospodarczego
export amerykańskiego IP stanowił 37 mld dol.w
bilansie handlowym w 2006r.
wynalazczość w Polsce
Liczba zgłoszeń patentowych do EPO-2006 na milion mieszkańców PL:4; UE: 133,6
wynalazczość w Polsce
Przedsiębiorstwa w ochronnie własności intelektualnej: 2004-6 (%)
MPS a ochrona IP
korzyści z ochrony IP dla MSP






Ochrona IP jest czynnikiem osiągania celów biznesu,
jak np..: start nowego biznesu, rozszerzenie
istniejącego, podwyższenie jakości dóbr i usług,
poprawa pozycji rynkowej, wzrost wartości
przedsiębiorstwa
Różne formy ochrony IP zapewniają nowe kombinacje
w prowadzeniu biznesu, kanały dystrybucji, nowe rynki
i kontakty, strategie zarządzania- także IP, marketing
innowacji
Zaufanie, lojalność i wzrost reputacji wśród klientów
Wzrost zdolności finansowania innowacji
myślenie wspólnotowe („Community thinking”,)
Korzyści ekonomiczne
co więc blokuje wzrost innowacyjności
i rozumienia znaczenia IP w Polsce?







Brak wiedzy i doświadczenia w zarządzaniu własnością
intelektualną, w tym ochronie praw patentowych za granicą
Brak systematycznej edukacji dla innowacji, w tym IP
Niejasne regulacje co do kapitałowego zaangażowania się
jednostek naukowo-badawczych we wspólne przedsięwzięcia z
przemysłem
Brak zaufania wielu ośrodków badawczych do korzystania z
finansowania przez fundusze inwestycyjne (obawa przed utratą
samodzielności, nieumiejętność negocjowania warunków
współpracy, oceny wartości pomysłu, komercjalizacji IP)
Niedocenianie przez firmy innowacyjności jako czynnika wzrostu
Nieracjonalne podejście do finansowania B+R i innowacji
Brak oryginalnych badań i rozwiązań w uczelniach
kiedy dogonimy przeciętny poziom
innowacji w UE….
European Innovation Scoreboard 2007, Europe paper No 6, February 2008
motywy wprowadzania innowacji:
charakter ekonomiczny, ale……
KLUCZEM SĄ TRZY SCHUMPETEROWSKIE MOTYWY
NIEEKONOMICZNE
marzenia i chęć tworzenia „prywatnego królestwa” typowe dla ludzi nie mogących się wybić w innej niż
kreatywnej działalności,
b) „pragnienie zdobywania” – analogiczne do pogoni za
rekordami w sporcie,
c) ”radość tworzenia” – autoteliczna satysfakcja z
twórczości, z nowatorstwa, w tworzeniu czegoś nowego
a)
KTÓŻ, JEŚLI NIE KOBIETY….
czy kobiety mogą zmienić poziom
innowacyjności?

John Stuart Mill w swojej klasycznej pracy
„Poddaństwo kobiet” użył ciekawego porównania jeśli roślinie jakąś część się zamrozi, to ta cześć się
nie rozwinie…. niewiele jest kobiet twórczyń,
wynalazczyń – to skutek wychowania i mentalności

Kobiecie jest trudniej? Łatwiej? Odpowiedź od
wieków taka sama: trudniej, zwłaszcza w technice.
Kobieta musi być przynajmniej "o głowę lepsza od
mężczyzny, aby w danym zawodzie została
uznana za średnią". (mgr inż.. H.Dąbrowska, nie mogła
skończyć Szkoły Orląt, została wynalazczynią)
potencjalne czynniki wzrostu inicjatywy
kobiet na rzecz innowacji i IP







Zmniejszenie różnicy m/k otrzymujących stopień doktora: 199142,8%, 2005 – 1%
Stopień dr habilitowanego: 1991 – 54,4%; 2005 – 28%
Tytuł profesora: 1991 – 55,2%; 2005 – 46%
W 2005 na poziomie doktoratu kobiety przeważały we
wszystkich dziedzinach nauki poza technicznymi (kilka do
kilkanaście %)
Proporcje zatrudnienia m/k w B+R od 10 lat niezmienione: 2005
60,7% i 39,3%
Relacje studiujących m/k 2005: 43,5% i 56,5%
Relacje kończących studia 2004/5: m/k i 35% i 65%
Wg: Polityka równości płci. Polska 2007„Gender Mainstreaming Initiative” Program Narodów Zjednoczonych ds.
Rozwoju (UNDP), Warszawa 2007
potencjalne….cd.





-
-
A mimo to - przewaga mężczyzn w zatrudnieniu
akademickim: 59%
31,8% kobiet i 35,2% mężczyzn korzysta z internetu
Kobiety w Polsce stanowią 16% ogółu wynalazców,
na świecie 10-11%
Lepsza znajomość języków obcych wśród kobiet
Osobowość
otwartość, zaangażowanie w pracę, konsekwencja,
gotowość do ciągłego dokształcania się,
determinacja w dążeniu do celu
ale brak wiary w siebie, stresy, mniejsza
stanowczość i zdecydowanie oraz dyspozycyjność
instytucjonalne bariery równości
szans, miar i sytuacji kobiet




Państwo polskie nie prowadzi polityki równych szans
kobiet i mężczyzn ani jakiejkolwiek strategii równości
płci w obszarze nauki
Równość szans zasygnalizowana została jedynie w
NSRO (2007-15), bo dokument wymagał akceptacji KE
W programach operacyjnych dotyczących rozwoju
wiedzy i innowacji wypełniających NSRO (POKL i
POIG) nie ma żadnej wzmianki o równości szans czy
równouprawnieniu kobiet i mężczyzn
W dokumentach dotyczących polityki naukowej brak
zapisów o równości szans
Raport.Marnowanie talentów: sprawa prywatna czy publiczna? Kobiety i nauka w krajach ENWISE. 2004, DG Research
instytucjonalne bariery…..cd.





proporcja kobiet i mężczyzn w Radzie Nauki ( 73 osoby, w
tym 3 kobiety) –
proporcja kobiet i mężczyzn wśród członków Polskiej
Akademii Nauk (w 2005 r. było 15 kobiet wśród 559
członków PAN)
W polskiej nauce kobiety stanowią 5,52% decydentów
Strategia Informatyzacji Polski – ePolska na lata 2004-6,
Strategia kierunkowa informatyzacji Polski w latach 200713 i prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego
do roku 2020 nie zawierają kwestii równości szans
W programach ramowych UE kobiety pełnią rolę
pomocniczą a odzyskuje się najmniej z wkładu 53,6%
instytucjonalne bariery… cd.




proporcja kobiet i mężczyzn uzyskujących stypendia
naukowe (dla młodych naukowców) Fundacji na Rzecz
Nauki Polskiej (np. w 2007 r. na 121 stypendiów 43
przypadły kobietom– 35,5%, 78 mężczyznom – 64,5%);
odsetek projektów badawczych prowadzonych przez
kobiety finansowanych z budżetu państwa, (brak
danych)
proporcja kobiet i mężczyzn zatrudnionych w sektorze
nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych
– trudne do ustalenia
stereotypy, itd.., itp.
łatwo nie jest
wg badań GEM
(Światowego Monitora Przedsiębiorczości)






Na 73 miliony osób zaangażowanych w tworzenie biznesu, ok. 30
milionów - to kobiety.
Średni udział kobiet wśród zakładających nowe interesy
przedsiębiorców waha się od 39,1% w Peru do zaledwie 1,2% w
Japonii
W każdym z badanych krajów OECD większość przedsiębiorców to
mężczyźni
Największa różnica w aktywności obu płci na tym polu występuje w
krajach o średnich dochodach ludności, sięga ona tam 75%.
W krajach o wysokich dochodach jest to odpowiednio 33% na
niekorzyść kobiet, a w krajach o niskich dochodach - 41%.
Głównym motywem do rozpoczęcia działalności gospodarczej jest
dla kobiet "okazja".
łatwo nie jest…cd.





Kobiety częściej niż mężczyźni angażują się w zakładanie
biznesu, ponieważ nie mają szansy na inną pracę.
W krajach o niskich i średnich dochodach, najwięcej kobiet
decyduje się na założenie własnego biznesu pomiędzy 25 a 34
rokiem życia.
W krajach o wysokich dochodach, ten przedział wypada
później, na wiek 35-44 lata.
W krajach o niskich dochodach większość zaangażowanych w
przedsiębiorczość kobiet (54%) nie ukończyła szkoły średniej.
W krajach o wysokich dochodach, gdzie najczęściej w
zakładanie nowego biznesu angażują się kobiety z co najmniej
średnim wykształceniem (34%).
łatwo nie jest…cd.







Firma zakładana przez mężczyznę wykorzystuje średnio na
początku 65 tys. dolarów, podczas gdy firma zakładana przez
kobietę - tylko 33,2 tys. dolarów.
Kobiety korzystają częściej ze znanych technologii i kierują się
raczej na istniejące rynki – konserwatywne podejście?
Dzieje się tak dlatego, że silniej angażują się w
przedsiębiorczość związaną z zaspokajaniem istniejących
potrzeb.
Firmy zakładane przez kobiety wolniej także rosną.
Większość kobiet zaangażowanych w nowe firmy przewiduje
stworzenie w ciągu pięciu lat 5 lub mniej miejsc pracy.
W krajach o niskich i średnich dochodach, tylko 1% nowych
firm kobiet przedsiębiorców ma potencjał do zatrudniania.
W krajach o wysokich dochodach jest to odpowiednio 1,6%.
a jednak!




Nawet w ostatnich latach recesji mocnym sektorem
osiągającym wzrost i zwiększającym wydajność oraz
zatrudnienie jest sektor MSP
W wielu krajach od 40% do 50% MSP właścicielkami
są kobiety i firmy te zarządzane są przez kobiety
Kobiety te stanowią potencjał własności
intelektualnej - są właścicielkami znaków
towarowych, marek, wzorów przemysłowych,
patentów i copyright
Znaczna część największych wynalazców – kobiety
WIPO, GEM
w jakich dziedzinach systemowo
kobiety mają szanse



Branże sfeminizowane – kosmetyczna,
farmaceutyczna (proporcje K/M od 65-70% do 35-30%)
Zmaskulinizowane - lotnicza, nawigacja morska,
komputerowa, elektroniczna i automatyka przemysłowa
(proporcje K/M 30-70% w branży a nawet od 1-5% do
95%-99% w lotnictwie. Najczęściej w granicach 1090%)
Koedukacyjne -meblowa, handel i inne (proporcje K/M
50%-50% / +- 10%)
ARC Rynek i Opinia,2007
czy to wystarczy dla równych
szans?







W latach 1979 - 2002, złotymi medalami WIPO i innymi
znaczącymi wyróżnieniami międzynarodowymi nagrodzono
ponad 747 wynalazców z 93 krajów
Około 20% z nich stanowiły kobiety
W tym 7 wynalazczyń z Polski
Global Women Inventors&Innovators Network GWIIN (1998 –
strategia od pomysłu do rynku);
600 kobiet nagrodzono
Konkurs L’Oréal „Polska dla Kobiet i Nauki” – stypendia dla
kobiet aktywnych w nauce
Medale Marii Curie-Skłodowskiej
Ordery i nagrody Prezydenta RP (12 wynalazczyń,11.03.09)
WIPO
Dobre praktyki:
marketing inicjatyw kobiet w IP







Amerykańskie firmy widzą korzyści dzięki
aktywności kobiet w praktyce IP Nowa wartość aktywów firmy: KOBIETY
Intellectual Property Women – pracuje on line
Firma Michael Best&Friedrich LLP– pionier w
marketingu kobiet w praktyce IP (B.J.Smith)
23 z 58 prawników IP to kobiety, 15 z 20 innych
specjalistów w zakresie IP to kobiety
30% klientów korzysta z usług firmy dlatego, że
sprawy patentowe załatwiają kobiety
Unikalne zdolności kobiet w komunikowaniu się w IP
dobre praktyki







European Union Women Inventors&Innovators Network (EUWIIN)
BFFIN - The British Female Inventors and Innovators Award (od
1999 promuje i inspiruje kobiety)
Akcja promocyjna „Dziewczyny na Politechniki”
„Partnerstwo na rzecz rozwoju kompetencji informatycznych w
Polsce” (IT Qual) przeciwdziałanie dyskryminacji na rynku pracy
Stworzenie Sieci Współpracy Kobiet „ DIONE” - baza danych
kobiet sieci DIONE – możliwość nawiązania kontaktów
biznesowych
Program DIONE (Diversity IntO Network Across Europe) Gdańska Fundacja Przedsiębiorczości - zapewnienie równych
szans i zwiększenie udziału kobiet w rozwoju gospodarczym
regionu
Women of Vision Award, USA
dobre praktyki... cd.








AIPLA (American Intellectual Property Law Association):
Women in IP Law Committee
Centrum Przywództwa Kobiet w - Babson College w
Massachusetts oraz London School of Business (tworzą GEM)
WINNET Europe, europejskie zrzeszenie centrów
przedsiębiorczości (wzmacnianie pozycji kobiet)
The Central Association of Women Entrepreneurs in Finland
(ochrona interesów kobiet w biznesie)
Prezentacje kobiecych firm modelowych podczas spotkań
branżowych
Women’s Forum for the Economy and Society
Global IP Center /GIPC/ US Chamber of Commerce
IP Management Association: Warszawa – Kraków - Stanford
dobre praktyki:
inicjatywy IP na uniwersytetach







Kreowanie świadomości o systemie IP
Kształtowanie i adaptacja polityki IP
Rozwijanie zdolności do wyszukiwania, analizowania
i rozumienia różnych informacji zawartych w
dokumentacji IP, w tym informacji technicznych w
procedurach patentowych
Identyfikowanie, ocena i rozwój aktywów IP
uniwersytetu
Podejmowanie właściwych decyzji co do transferu
technologii, licencjonowania, itp..
Nowy kierunek studiów IPM, studia podyplomowe IP
Wypracowanie standardów zarządzania IP
korzyści z dobrych praktyk IP
 zapewniają możliwości lokalnej, narodowej i
międzynarodowej pracy i funkcjonowania w sieci
 promocję, informację, rozpoznanie możliwości,
podnoszą świadomość i zapewniają uznanie
 otwierają możliwości wejścia na międzynarodowe rynki i
współpracę handlową
 podnoszą pewność siebie, pozytywną samoocenę,
wzmacniają motywację
 poszerzają horyzonty i doświadczenie, zwiększają
aspiracje
 zapewniają pozytywny udział w kreowaniu miejsc pracy
i bogactwa a dzięki temu wpływają na wzrost społecznoekonomiczny kraju, regionu
postulaty w sprawie wyrównywania
szans kobiet i mężczyzn






wprowadzenie wymogu równości płci lub przynajmniej
zwiększenie udziału kobiet w gremiach decyzyjnych i
rozdzielających środki finansowe na badania
promocja nauk ścisłych i technicznych wśród mężczyzn i
przede wszystkim wśród kobiet
tworzenie warunków pracy na rzecz godzenia kariery naukowej
z życiem rodzinnym
uwzględnienie w statystyce publicznej podziału na płeć we
wszystkich kategoriach analitycznych
–uruchomienie systemu szkoleń i treningów na temat gender
mainstreaming dla instytucji,nauczycieli każdego stopnia
kształcenia i organizacji związanych z nauką i nowymi
technologiami;
tworzenie Gender Studies na uniwersytetach i uczelniach
wyższych, gdzie jeszcze nie zdołały się ukonstytuować –
przykłady: kto może pomóc

MSWiA (Departament Informatyzacji i Rada Informatyzacji) i
MG,poprzez programy i projekty budowania społeczeństwa
informacyjnego w Polsce - zwiększanie dostępności nowych
technologii informacyjnych i komunikacyjnych w społeczeństwie
kobietom

MPiPS oraz organizacje pozarządowe – wspieranie równości płci
w odniesieniu do umiejętności i możliwości korzystania z nowych
technologii w działaniach podejmowanych na rzecz rozwoju
zasobów ludzkich lub wspierania grup szczególnego ryzyka

Departament ds. Kobiet, Rodziny i Przeciwdziałania Dyskryminacji
w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego oraz organizacje
pozarządowe zajmujące się problemami kobiet i rodziny - pomoc
w kwestiach dyskryminacji, godzenia pracy zawodowej z życiem
rodzinnym
postulat końcowy
Niezbędny jest w Polsce projekt:
Foresight kobiet w działalności
innowacyjnej i ochronie IP