Socjologia gospodarki

Socjologia gospodarki
Kalina Grzesiuk
Informacje ogólne
•
Nazwa przedmiotu: Socjologia gospodarki
•
Liczba godzin zajęć: 20
•
Forma zajęć:
•
Forma zaliczenia:
•
Prowadząca:
Konwersatorium
zaliczenie na ocenę
mgr Kalina Grzesiuk
Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem
•
Konsultacje:
Środa 9.00-10.30 (C-558)
•
Kontakt:
[email protected]
Warunki zaliczenia
•
Obecność min. 16 godzin
•
Pozytywna oceny z prezentacji (60% oceny końcowej)
•
Pozytywna ocena z kolokwium (jedna możliwość poprawy) (40% oceny końcowej)
•
100% frekwencja i aktywność zawsze in plus!
•
Kolokwium, wyniki i wpisy na ostatnich zajęciach
Plan zajęć
1.
2.
Przedmiot socjologii gospodarki. Definicja
dyscypliny i główne problemy badawcze.
Koncepcje człowieka w gospodarce: człowiek
ekonomiczny, człowiek społeczny, człowiek
społeczno-ekonomiczny (zakorzeniony
instytucjonalnie)
Plan zajęć
3.
4.
5.
6.
Teorie rozwoju gospodarczego: funkcjonalne,
elitystyczne, marksistowskie i
neomarksistowskie oraz instytucjonalne.
Teorie powstania kapitalizmu
Rynek Państwo i społeczeństwo – w tym
koncepcja państwa dobrobytu (welfare
state)
Główni aktorzy sfery ekonomicznej
Literatura podstawowa
1.
J. Gardawski, L. Gilejko, J. Siewierski, R. Towalski,
Socjologia gospodarki, Warszawa 2008
2.
A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2004
3.
W. Morawski, Socjologia ekonomiczna, Warszawa 2001
Dlaczego socjologia gospodarki?
„Fizyk, który jest tylko fizykiem, może być
pierwszej klasy fizykiem i najbardziej
wartościowym członkiem społeczeństwa.
Ale wielkim ekonomistą nie może być ktoś, kto jest
tylko ekonomistą.
Ekonomista, który jest tylko ekonomistą, jest nie
tylko skończonym nudziarzem, lecz jest wręcz
niebezpieczny.”
Friederich August von Hayek
(laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1974 roku)
Socjologia
myśl socjologiczna jest stara, jak ludzkość, natomiast jako
nauka jest młoda – w połowie XIX wieku.
•
•
socjo (łac.) – społeczeństwo, zbiorowość
logos (gr.) – wyraz, słowo, nauka
•
1837 r. – umowna data powstania nauki socjologicznej.
•
Twórcą jest Francuz August Comte
Socjologia jako dyscyplina naukowa
•
Aby jakaś dziedzina stała się dyscypliną naukową
musi spełnić co najmniej trzy warunki:
– musi posiadać przedmiot swoich dociekań,
badań, opisu
– do badania tego przedmiotu musi wypracować
adekwatne, właściwe jej narzędzia
– i w metodyczny sposób podchodzić do opisu
badanych zjawisk – zatem konieczna jest
metodologia.
Ekonomia
•
Ksenofont – nauka o zarządzaniu
gospodarstwem domowym
•
gr. οίκος (oikos) – dom i νομος (nomos) –
prawo, reguła
•
gr. oikos - dom, gospodarstwo domowe i
nomeus - człowiek, który zarządza,
przydziela
•
1776 r. – umowna data powstania ekonomii
jako nauki
•
Twórca pierwszej teorii ekonomicznej –
Socjologia ogólna – to nauka o procesach i zjawiskach,
jakie dzieją się w zbiorowości (społeczeństwie)
Socjologia ogólna podzieliła się na subdyscypliny:
–
socjologia przemysłu
–
socjologia pracy
–
socjologia nauki
–
socjologia rolnictwa
–
socjologia wsi
–
socjologia rodziny
–
socjologia prawa
–
socjologia ekonomiczna (gospodarki)
Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostki
i społeczeństwo decydują o
wykorzystaniu rzadkich zasobów - które
mogą mieć także inne, alternatywne
zastosowania
w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich
na konsumpcję, obecną lub przyszłą, pomiędzy różne
osoby i różne grupy w społeczeństwie.
Tradycyjnie ekonomię dzieli się na:
•
mikroekonomię, która zajmuje się tym, w jaki
sposób gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa
podejmują decyzje i jak współdziałają na
konkretnych rynkach,
•
makroekonomię, która skupia swoją
uwagę na badaniu całej gospodarki.
Obecnie często wyróżnia się także:
•
międzynarodowe stosunki gospodarcze
wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na gospodarkę
państwa
•
gospodarkę światową
analiza gospodarki całego świata jako jednego organizmu
•
Zderzenie perspektyw ekonomii i socjologii na
przełomie XIX i XX wieku
Granica dyscyplin
Socjologia gospodarki - to socjologia pogranicza
•
•
•
•
nie ma sensu kłócenia się o to pogranicze (tzn. o jej
granice i rozmiary)
ważniejsze problemy do zbadania, to kooperacja i
współpraca między tymi naukami (socjologią a ekonomią)
ekonomiści są bardziej pewni siebie, uważają swoją
naukę za wyjątkową
Socjologowie mniej radykalnie do tego podchodzą, z
Socjologia gospodarki
podejmuje relacje pomiędzy
społeczeństwem a gospodarką,
stosunki pomiędzy głównymi
aktorami działalności w sferze
ekonomicznej, społecznej,
uwarunkowania zmian
strukturalnych, mentalności i
zachowań grup społecznych i
jednostek.
Rola gospodarki
•
Socjologia
Gospodarka jest częścią społeczeństwa i formą jakby działania
społecznego
•
Ekonomia
społeczeństwo jest czymś danym, a porządek społeczny traktuje
się jak pochodną gospodarki - jest to wytwór rynku
Rola gospodarki
•
Socjologia gospodarki
Rynek i gospodarka są integralnie powiązane ze społeczeństwem,
kulturą, polityką i państwem
v
v
rynek jest względne wolny (względnie niezależny),
choć zawsze jakoś uzależniony np. politycznie
aspekty kulturowe wywierają wpływ na rynek
Dwa wymiary zainteresowań
socjologii gospodarką
•
•
przedmiot badań socjologicznych: socjologia
pracy, przemysłu, przedsiębiorstwa.
element, część systemu społecznego
Analiza gospodarki jako przedmiotu badań socjologii:
•
•
•
Układ relacji społecznych
(pracodawcy, pracobiorcy,
właściciele, konsumenci)
Układ społecznych
statusów i interesów
(grupy celów i interesów)
Motywacje postaw i
zachowań ludzi w
układzie ich relacji
Pozycja (status) społeczny – miejsce
zajmowane przez jednostkę w
jakiejkolwiek konfiguracji społecznej
(zbiorowość, grupa, organizacja,
społeczeństwo)
Analiza gospodarki jako elementu systemu
społecznego
•
•
•
•
Gospodarka traktowana jako element szerszego
systemu – systemu społecznego
Składa się z układu podsystemów: m.in.
Gospodarczy, polityczny, kulturowy
Między podsystemami są wzajemne relacje i
powiązania
Różne jest znaczenie poszczególnych
podsystemów w różnych systemach społecznych
Społeczny wymiar
gospodarowania
•
•
zjawiska ekonomiczne wpływają
na przebieg procesów
społecznych i wywołują
następstwa społeczne.
czynniki społeczne i kulturowe
wywierają wpływ na przebieg
działań gospodarczych
Wpływ kultury na gospodarkę
•
Konstruktywny
to kultura decyduje o tym, co
jest elementem strefy
ekonomicznej
•
Regulacyjny
to kultura określa normy i
wartości, których
przestrzeganie ogranicza
możliwość podejmowania
decyzji gospodarczych
Wpływ kultury na gospodarkę –
przykłady:
•
•
•
Wartości promujące rozwój gospodarczy
Kultury narodowe
Obecność w systemach wartości
społeczeństw norm dotyczących roli
działalności gospodarczej.
Cele i metody analizy
•
Socjologia
–
opisuje i wyjaśnia badane zjawisko, ale tworzy również
własne dane
–
odwołuje się do analiz porównawczo – historycznych
–
nastawia się na diagnozę i w związku z tym przewidywanie
Cele i metody analizy
•
Ekonomia
–
opiera się na danych oficjalnych i zastanych
–
jest nauką bardziej ścisłą niż nauki społeczne
–
bada zachowania konsumentów na idealnym rynku
–
nastawia się na prognozowanie – ma również ambicje
przewidywania
Cele i metody analizy
•
Socjologia gospodarki
uważa, że występują błędy w wynikach analiz ekonomicznych gdyż te nie uwzględniają konwencji społeczno – kulturowej
Problemy badawcze
1. Wykorzystuje pojęcia, teorie i metody socjologii ogólnej oraz
innych subdyscyplin socjologicznych do opisu i wyjaśniania
zjawisk gospodarczych,
2. Dokonuje analizy społeczno‑kulturowych aspektów zjawisk
gospodarczych, takich jak:
–
tradycje historyczne,
–
mentalność,
–
uznawane wartości i cele życiowe,
–
postawy i nawyki ekonomiczne
3. Uwzględnia relacje makrostrukturalne, wzajemne powiązania
między społeczeństwem a gospodarką,
4. Analizuje społeczne determinanty
rozwoju gospodarczego,
–
zachowań ekonomicznych jednostek,
grup pracowniczych i rodzin jako
gospodarstw domowych
–
zastosowanie wiedzy dotyczącej małych
grup, małych struktur społecznych,
osobowości społecznej,
–
5. Bada sektorowe działy ekonomiczne – przemysłu, usług,
rolnictwa,
6. Odmiana funkcjonalna – przedmiot badań to:
•
socjologię pracy,
•
organizacji i zarządzania,
•
socjologii zawodu,
•
funkcjonowania rynku i konsumpcji,
7. Podejmuje badania historyczne rozwoju gospodarczego –
ukazuje determinanty społeczno-ustrojowe i specyfikę
poszczególnych epok gospodarczych.
Historia i główni przedstawiciele
Punkt wyjścia: Badania nad naturą i przyczynami
bogactwa narodów Adama Smitha (1776)
•
•
•
•
•
•
Adam Smith (1723 – 1790)
August Comte (1798 – 1857)
Karol Marks (1818 – 1883)
Emile Durkheim (1858 – 1917)
Max Weber (1864 – 1920)
Talcott Parsons (1902 – 1979)
Racjonalność
Według socjologii
•
•
Dobór odpowiednich środków dla
osiągnięcia zamierzonego celu
wynikającego z kalkulacji
kosztów/korzyści dla jednostki
zależy od czynników społecznych politycznych i
psychologicznych;
działania ekonomiczne odbywają się w warunkach ograniczeń
podyktowanych pozycją jednostki w strukturze społecznej a
także znaczeniami jakie przywiązuje ona do bogactwa,
prestiżu i władzy
Racjonalność
Według ekonomii
•
•
Działania ekonomiczne z założenia racjonalne,
ponieważ są wynikiem wolnych wyborów
kalkulujących aktorów w warunkach rzadkości dóbr,
by pozyskać przewagi konkurencyjne na rynku;
Istotność ograniczeń, ale innych niż te, które
interesują socjologa:
–
kapitałów fizycznych np. bogactwo ziemi; finansowe;
Racjonalność
Według socjologii gospodarki
•
•
uwaga skupiona na zasobach społeczno - kulturowych, na
pewnych aspiracjach, czynnikach o charakterze politycznym
racjonalność zależy tu od pewnych okoliczności: czasu,
miejsca, aktorów, itp. (prowadzi to do stopniowalnej
racjonalności)
Jednostka a zbiorowość
Indywidualizm
całość złożona z jednostek, badanie
społeczeństwa przez pryzmat badania jednostek
Psychologizm
Wszystko co się dzieje w zbiorowości to wynik działania
psychologicznie zmotywowanych jednostek
–
Holizm
wszystkie zjawiska to układy całościowe nie będące prostą sumą
jednostek, dlatego też zachowania jednostek powinny być
wyjaśniane przez odwołanie się do całości (systemów, grup itp.)
Jednostka i wspólnota
Wartości azjatyckie i europejskie
•
•
Wpływ odmienności wzorów kulturowych na
konsekwencje rozwoju gospodarczego
Azja Wschodnia:
–
–
Wzrost gospodarczy przy zastosowaniu instrumentów i
instytucji z europejskiego kręgu kulturowego
Jednocześnie wartości kulturowe odmienne od
europejskich
•
•
Singapur, Malezja, Tajwan, Chiny – Buddyzm,
Hinduizm, Konfucjanizm
Wartości:
–
–
–
–
–
–
–
Prymat interesów grupy nad interesami jednostki,
Autorytet, hierarchia,
Znaczenie konsensusu i harmonii,
Unikanie konfrontacji
Waga więzów rodzinnych i pokrewieństwa
Istota tradycji
Brak podejrzliwości wobec rządu
Systemy wartości w kulturze
prorozwojowej
Wartości Zachodu
Wartości azjatyckie
•
Instrumentalna racjonalność •Rytuał
•
Wolność
•
Sprawiedliwość dystrybutywna
•
Świadomość uprawnień
•
Poczucie obowiązku
•
Procedura prawna
•
Wspólna duchowość; więzy rodzinne
•
Indywidualizm
•
Orientacja na grupę
Koncepcje człowieka w gospodarce
Człowiek ekonomiczny
•
•
•
•
•
•
•
Homo oeconomicus
Cel działania – interes własny
Racjonalny w działaniach – dąży do
maksymalizacji korzyści własnych
Kalkuluje na podstawie – zysk/strata,
korzyści/koszty
Ma jasno określony cel
Nastawiony jest na efektywność,
Egoista – ma głowę, ale nie ma serca
•
Podstawowy warunek – człowiek musi być
wolny w swoich wyborach
•
•
Skupiony na sobie i konsekwencjach własnych
działań, a otoczenie to bariera, którą musi
pokonać
To jednostka kształtuje system a nie system
jednostkę.
Adam Smith
Niewidzialna ręka rynku
W: Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa
narodów (1776)
Bernard de Mandeville
Bajka o pszczołach czyli
wady prywatne - zyskiem
publicznym (1714)
Człowiek socjologiczny
•
•
•
•
•
Najczęściej aktor zbiorowy – grupa społeczna, wspólnota,
wielka zbiorowość społeczna
Odwołuje się do wartości a nie interesów
Gotowość przyczynienia się do celów wspólnoty zrzekając
się kontroli nad swoimi zasobami
Punkt zainteresowania – jednostka ale przez pryzmat
funkcjonowania w grupie
posługuje się takimi kategoriami oceny jak: dobry-zły,
pozytywny- negatywny
Emile Durkheim
Ferdinand Toennies
Porównanie koncepcji
Podmiot
Motywacja:
Kryteria ocen:
Człowiek
ekonomiczny
Człowiek społeczny
Jednostka
Grupa, wspólnota
(jednostka jako członek
grupy, wspólnoty)
Interes własny
Wartości (tradycja,
solidarność, wolność,
równość, wiara)
Racjonalność
kalkulacyjna,
utylitarne (np. zysk
kontra strata)
Wielość racjonalności,
nieracjonalności i
irracjonalności,
normatywne (np. dobre
kontra złe)
Zasada działania:
Przestrzeń działania
Człowiek ekonomiczny
Człowiek społeczny
Wolny wybór, ograniczenia
twarde(np. kapitał, kadry)
Ograniczenia w działaniu
(miękkie)
Działają inni, działania
mają rozmaite znaczenia,
potęga zwyczajów,
nawyków
Rynek, sfera prywatna
Społeczeństwo( rynek jako
instytucja społeczna),sfera
publiczna
Wpływ polityki (władzy),
Interakcje jednostek, według
według kryteriów
Zasada organizacji
preferencji i racjonalności
racjonalności
przestrzeni społecznej
proceduralnej
substancyjnej (np.
sprawiedliwości społ.)
Człowiek
ekonomiczny
Człowiek społeczny
Cele analizy
Przewidywanie
Opis, wyjaśnienie,
interpretacja
Metody
Formalne,
matematyczne
Empiryczne,
jakościowe
Metodologia
Redukcjonizm,
indywidualizm
Holizm, organicyzm
Tradycja
intelektualna
Smith, Marshall,
Keynes, Samuelson
Marks, Durkheim,
Weber, Parsons
Strategie:
•
Exit
•
Voice
Człowiek socjologiczno –
ekonomiczny
(zakorzeniony instytucjonalnie)
Człowiek ekonomiczny
– niedosocjalizowany –
duża liczba
zatomizowanych
jednostek, które
dysponują pełną
informacją, postępują w
sposób racjonalny a
kontakty międzyludzkie
nie istnieją
•
•
Człowiek socjologicznyprzesocjalizowany działanie jest wynikiem
wpływu czynników
zewnętrznych,
przynależności do
większej grupy.
•
•
Obie teorie - skrajne
poszukuje się syntezy, która lepiej
korespondowałaby z nagromadzoną wiedzą
empiryczną;
zachowania człowieka
zakorzenionego instytucjonalnie
jest w nich
zakorzeniony; wzory te
mogą się odnosić do
rodziny, szkoły,
miejsca pracy itd.
podejmowane na podstawie posiadanych
informacji, uwzględniające poziom aspiracji
człowieka; aspiracje te określają tempo,
intensywność i gotowość do szukania lub
zaprzestania szukania informacji
reguły-wzory
instytucjonalne
poznawcze interpretacje
otoczenia, których
dokonuje jednostka na
podstawie własnych
doświadczeń i
obserwacji zewnętrznych
wzorów; modele te mają
charakter wewnętrzny
wybory
indywidualne
modele
mentalne
zachowania
jednostki
realne działania i
doświadczenia
człowieka w
gospodarce
Referaty do przygotowania
•
Teorie rozwoju gospodarczego
–
–
–
–
•
funkcjonalne,
elitystyczne
marksistowskie i neomarksistowskie
instytucjonalne
teorie powstania kapitalizmu:
–
–
definicja pojęcia i teoria Marksa i Webera
teorie Northa, Polanyia i Landesa