PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA •jest jedną z teoretycznych
advertisement
PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA •jest jedną z teoretycznych dyscyplin psychologii . •Zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu się , procesach i strukturach psychicznych człowieka. •Poznanie pewnej dziedziny zjawisk wymaga zrozumienia sposobu ich istnienia i rozwoju , dlatego psychologia rozwoju człowieka stanowi znaczącą gałąź psychologii . •Jest odrębną, wyspecjalizowaną dziedziną nauk psychologicznych • Bada zachowanie i przeżycia człowieka z punktu widzenia zmian , jakim podlegają one w czasie - uwzględnia zmienną czasu , który nie zawsze jest utożsamiany z wiekiem życia . •Przedmiotem badań psychologii rozwoju człowieka są zmiany dokonujące się w psychice i zachowaniu się człowieka w różnych fazach jego życia . Specyfika psychologii rozwojowej polega na badaniu zmian szczególnego rodzaju – zmian rozwojowych , gdyż nie każda zmiana w zachowaniu czy przeżyciach ( np. po spożyciu alkoholu ,w chorobie ) może być traktowana jako rozwojowa . Podstawowym obszarem zmian rozwojowych , które bada psychologia rozwoju jest cykl życia człowieka , ale także zmiany w toku rozwoju gatunkowego i w procesie dziejów historycznych . Psychologia współczesna stoi na stanowisku , że rozwój psychiczny człowieka trwa przez całe życie ( od poczęcia do śmierci ) i zwraca uwagę także na okres prenatalny i dorosłość , a nie tylko na okres dzieciństwa , młodości i starości , jak to miało miejsce w psychologii rozwojowej tradycyjnej . Podejście takie pozwala : 1. ujmować procesy rozwojowe jako całość ( rozwój myślenia , rozwój emocjonalny ) ; 2. sprzyja całościowemu traktowaniu człowieka jako podmiotu rozwoju i dostrzeganiu ciągłości w toku zmian ; 3. nie przekreśla możliwości badania zmian rozwojowych w poszczególnych okresach życia i uwzględniania różnic indywidualnych rozwoju w ciągu całego życia , jak i w różnych okresach . perspektywa life – span Ujmowanie zmian rozwojowych w danym etapie życia na tle całości drogi życiowej człowieka stanowi układ odniesienia dla czynionych analiz i nosi nazwę perspektywy life – span . Tak szerokie ujęcie pozwala na ukazanie tendencji rozwoju człowieka w ciągu całego jego życia , to znaczy w okresie dzieciństwa , dorastania i dorosłości . Działy PRCz I kryterium wieku ( okresu rozwojowego ) II kryterium procesów (aspektów) rozwoju III kryterium wymiarów czasu I kryterium wieku ( okresu rozwojowego ) •psychologia •psychologia •psychologia •psychologia •psychologia •psychologia prenatalna ( badanie zmian rozwojowych w okresie płodowym ) niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa rozwoju dziecka młodzieży rozwoju człowieka dorosłego starzenia się i starości II kryterium procesów (aspektów) rozwoju •psychologia rozwoju mowy •psychologia rozwoju poznawczego •psychologia rozwoju społeczno – moralnego •psychologia rozwoju osobowości itd. III kryterium wymiarów czasu •psychologia rozwojowa ontogenetyczna – cykl życia indywidualnego jest tu podstawowym czasokresem zmian rozwojowych psychiki i zachowania się •psychologia rozwojowa filogenetyczna – przedmiotem zainteresowania zmiany funkcjonowania psychicznego przy przechodzeniu przez kolejne szczeble drabiny ewolucyjnej •psychologia rozwojowa historyczna – zajmuje się zagadnieniami zmian rozwojowych psychiki człowieka w toku dziejów ludzkości Jako dyscyplina teoretyczna psychologia rozwoju pozostaje w bliskich związkach z psychologią ogólną , z psychologią społeczną , z psychologią różnic indywidualnych , z psychologią kliniczną i wychowawczą . Posiada także liczne związki z dziedzinami psychologii stosowanej : psychologią szkolną , psychologią pracy , psychoprofilaktyką , psychoterapią , psychologią sportu . Jest źródłem informacji o warunkach skutecznej działalności , rozwoju , planowania oddziaływań w celu wywołania określonych zmian w psychice i zachowaniu człowieka . Psychologia rozwoju człowieka zajmuje ważne miejsce i posiada liczne powiązania z innymi naukami o człowieku , gdyż ujmuje człowieka w procesie zmian rozwojowych , z uwzględnieniem warunków społecznych , w toku jego aktywności - podobnie , jak inne nauki biologiczne , humanistyczne i społeczne . Wymienić w tym miejscu można : medycynę , nauki przyrodnicze, socjologię , antropologię, etnologię , pedagogikę , językoznawstwo , historię i kulturoznawstwo . ZADANIA PSYCHOLOGII ROZWOJU CZŁOWIEKA poznawcze praktyczne - zrozumienie i wyjaśnienie rozwoju psychicznego - stworzenie podstaw przewidywania , prognozowania , planowania różnych form interwencji w przebieg rozwoju - stworzenie podstaw dla dziedzin praktyki społecznej : nauczania , wychowania , organizacji środowiska , profilaktyki społecznej i zdrowotnej , organizacji i instytucji edukacyjnych , kulturalnych , opieki społecznej - konkretne programy np. wyrównywania deficytów rozwojowych , szkolenia pracowników , kształcenia służb medycznych i in. Przedmiotem psychologii rozwoju jest rozwój psychiczny człowieka , które to pojęcie odnosi się do zmian tego specyficznego układu , jakim jest psychika i zachowanie się człowieka . Psychika współcześnie traktowana jako system, układ , struktura elementów powiązanych ze sobą różnego typu relacjami . O właściwościach owych elementów decydują cechy całości . Gdy mówimy więc o rozwoju psychicznym , chodzi o zmiany i przekształcenia tego układu , jaki stanowi psychika człowieka wraz z kontrolowanym przez nią zachowaniem . Rozwój psychiczny można ujmować więc jako proces postępujących w określonym kierunku zmian w systemie psychicznym . Obserwacji i badaniu są dostępne tylko wyniki tego procesu , nie zaś sam proces . Celem badań jest uchwycenie i wyjaśnienie procesu zmian w psychice i zachowaniu . pojęcie zmiany Zmiana jest różnicą w stanie danego obiektu lub organizacji struktury , obserwowana wraz z upływem czasu. Zmiana jest więc funkcją czasu . Nie każda zmiana oznacza jednak rozwój , np. zmiany przejściowe , odwracalne , cykliczne nie prowadzą do trwałych przekształceń danego układu , ani jego funkcji . Zmiana rozwojowa to zmiana jednokierunkowa , nieodwracalna , trwała i autonomiczna ( tzn. spowodowana działaniem czynników tkwiących w całości ) . Zmiany rozwojowe mają zarazem charakter ilościowy i jakościowy . W rozwoju mowy obserwujemy nie tylko większy zasób słownictwa , ale także coraz bardziej abstrakcyjny charakter używanych pojęć . Zmiany ilościowe ( wzrastanie , rozrastanie się , spadek sprawności ) to zmiany w poszczególnych wymiarach procesów i zachowań , nie naruszają one wewnętrznej organizacji struktury zjawisk czy procesów . Można je wyrazić w postaci krzywych np. krzywa wznosząca się oznacza wzrost , opadająca spadek sprawności . Cechy ilościowe można traktować jako pojedyncze wymiary , a zmiany te mierzyć i wyrażać liczbowo . Zmiany jakościowe oznaczają przekształcenia wewnętrznej organizacji struktur czynności psychicznych i zachowań , a więc powstawanie ich nowych jakościowo postaci . Zmiany o charakterze przekształceń strukturalnych są podstawą wyodrębnienia okresów rozwojowych. CZYNNIKI ROZWOJU PSYCHICZNEGO •zadatki organiczne – odziedziczone i wrodzone zadatki organiczne ; anatomiczne i fizjologiczne cechy organizmu czyli strukturalne i funkcjonalne właściwości narządów zmysłowych czy typ układu nerwowego i hormonalnego ; •środowisko – rozumiane szeroko jako biologiczne , społeczno- historyczne , kulturowe ; •wychowanie i nauczanie – materialny i duchowy dorobek pokoleń przekazywany w procesie wychowania w rodzinie, w szkole i innych instytucjach kształcenia i dokształcania ; •aktywność własna – to czynne uczestnictwo w poznawaniu świata i przeobrażaniu go ; od urodzenia dziecko aktywnie zdobywa doświadczenie , najpierw za pośrednictwem dorosłych , a następnie poprzez świadomą działalność psychiczną . Istniejące różnice w poglądach dotyczą charakteru relacji między poszczególnymi wyznacznikami i warunkami rozwoju . Koncepcje izolowanych czynników wskazują na względną niezależność oddziaływania poszczególnych czynników ( Gessel ) , natomiast podejście interakcyjne ( Erikson ) zakłada ich współzależność i wzajemne oddziaływanie . Periodyzacja rozwoju psychicznego Okres prenatalny od poczęcia do narodzin Okres wczesnego dzieciństwa od narodzin do 3 r.ż. Podokres wieku niemowlęcego od narodzin do końca 1 r.ż. Podokres wieku poniemowlęcego od 2 do 3 r.ż. Okres średniego dzieciństwa - wiek przedszkolny od 4 do 6 r.ż. Okres późnego dzieciństwa-młodszy wiek szkolny od 7 do 10 – 12 r.ż. Okres adolescencji od 10 – 12 do 20 – 23 r.ż. Podokres wczesnej adolesc. - wiek dorastania od 10 – 12 do 15 r.ż. Podokres późnej adolesc. - wiek młodzieńczy od 16 do 20 – 23 r.ż. Okres wczesnej dorosłości od 20 – 23 do 35 – 40 r .ż. Okres średniej dorosłości - wiek średni od 35 – 40 do 55 – 60 r.ż. Okres późnej dorosłości - wiek starzenia się od 55 - 60 r.ż. i więcej Rozwój zawodowy człowieka wg Czarneckiego jest to taki społecznie pożądany proces przemian ilościowych i jakościowych , które warunkują jego aktywny , świadomy i społecznie oczekiwany udział w przekształcaniu i doskonaleniu siebie samego oraz środowiska , w którym żyje . Miejsce rozwoju zawodowego można określić jako wypadkową wszystkich pozostałych kategorii rozwojowych: rozwój fizyczny i ruchowy rozwój poznawczy rozwój emocjonalny rozwój seksualny ROZWÓJ rozwój społeczny ZAWODOWY rozwój moralny rozwój estetyczny rozwój polityczny rozwój osobowości Rozwój fizyczny i ruchowy polega na zmianach we wzroście i ciężarze ciała oraz na różnicowaniu się zmianach w funkcjonowaniu tkanek i organów ustroju ludzkiego . Wiąże się to z rozwojem zdrowotnym czyli nabywaniem odporności na choroby . Rozwój fizyczny prowadzi do coraz doskonalszej postaci organizmu , następnie względnej stałości tych parametrów w okresie dorosłości , a także stopniowego zanikania cech i funkcji biologicznych wraz z nadejściem starości . Rozwój fizyczny i ruchowy Istotne z punktu widzenia rozwoju zawodowego są tu : •zdrowie fizyczne •siła ( wydolność organizmu , mięśni ) i wytrzymałość •sprawność fizyczna receptorów ( wzrok , słuch , węch , smak , dotyk ) •sprawność aparatu ruchowego •koordynacja ruchów całego ciała , szczególnie ręki ( ruchy narzędziowe ) •orientacja w schemacie całego ciała , ręczność ( leworęczność ) •przebieg dojrzewania narządów płciowych . Pozytywna samoocena rozwoju fizycznego i samopoczucia mają znaczenie przy wyborze zawodu i zadań z nim związanych . Osoby słabo rozwinięte fizycznie lub słabego zdrowia mogą spotkać niepowodzenia w niektórych zawodach ( np. górnik , rolnik , wojskowy ) . Rozwój poznawczy ( intelektualny ) Człowiek odbiera i przetwarza coraz to nowe informacje , gromadzi doświadczeni i rozwija wiedzę pragmatyczną ( mądrość ) aż do starości . Wraz z wiekiem pojawiają się coraz bardziej złożone sposoby myślenia , które pozwalają rozwiązywać coraz to nowe problemy . Do zdolności poznawczych zaliczamy : ogólny poziom inteligencji zdolności specjalne ( matematyczne , artystyczne i in. ) , spostrzeganie , uwagę , różne rodzaje pamięci , myślenie , wyobraźnię , zainteresowania , uczenie się . Poziom rozwoju poznawczego ujawnia się w uczeniu ( najpierw szkolnym ) , rozwiązywaniu zadań i problemów , przewidywaniu skutków działań , planowaniu ( np. pracy ) , wynalazczości , kontroli i ocenie działań własnych i cudzych . Rozwój emocjonalny Terminem emocje określamy szczególną grupę zjawisk jak uczucia, afekty , nastroje . Są one wzbudzane przez czynniki neuronalne ( np. depresyjny nastrój ) , stymulację ( np. słodki smak – przyjemność ) , systemy motywacyjne ( potrzeby cele , dążenia ) , procesy poznawcze ( np. słowa o określonym znaczeniu ) , doświadczenia estetyczne ( np. film , dzieła sztuki ) . Wiele emocji powstaje w kontaktach z ludźmi . •Rozwój emocjonalny przebiega od kilku prostych emocji wyrażanych przez niemowlęta do coraz bardziej złożonych i zróżnicowanych stanów pobudzenia w związku z rozmaitymi sytuacjami , prowadzi także do pojawienia się uczuć tzw. wyższych •W rozwoju zawodowym mają silny wpływ na myśli i działanie człowieka. Szczególne znaczenie ma pozytywne nastawienia uczuciowe i zaangażowanie emocjonalne w stosunku do zawodu, pracy, zadań , obowiązków i aktywności w uczeniu się i wykonywaniu zawodu . Rozwój psychoseksualny wiąże się z układaniem stosunków międzypłciowych , życiem małżeńskim i rodzinnym , wychowaniem dzieci . Stabilizacja w tym zakresie , stała więź pomagają w ogólnym funkcjonowaniu i wywierają korzystny wpływ na inne dziedziny życia . Niekiedy nieprawidłowa orientacja seksualna lub zaburzenia w tym zakresie rzutują negatywnie na życie zawodowe , karierę , a nawet na możliwość wyboru zawodu , na przykład osoba o skłonności do pedofilii nie powinna pracować z dziećmi czy młodzieżą . Bywa jednak , że osoby o odmiennych preferencjach wybierają zawody sprzyjające ich potrzebom Rozwój społeczny inaczej socjalizacja , uspołecznienie , jest to przygotowanie do przyszłego życia w społeczeństwie , do pełnienia określonych ról oraz przestrzegania określonych zasad i norm panujących w tej społeczności . Następuje pod wpływem oddziaływań społecznych . Z drugiej strony wyraża się w uzyskiwaniu stopniowej autonomizacji tzn. niezależności od rodziców , dorosłych . Początków socjalizacji dopatrywać się można już w okresie niemowlęcym , najpierw dziecko nawiązuje kontakty z dorosłymi , potem z innymi dziećmi . W okresie dzieciństwa istotną zmianą rozwojową jest opanowanie uspołecznionych sposobów zachowania się ( w zabawach grupowych , grach ) oraz poszerzenie kontaktów , także pozarodzinnych . Pod koniec okresu przedszkolnego kształtują się właściwości niezbędne do funkcjonowania w szkole – odpowiedzialność , zaradność , niezależność itp. W okresie dojrzewania poszerzają się zainteresowania i kontakty z płcią przeciwną , współpraca w różnych grupach . W tym też okresie wyłaniają się względnie stałe zainteresowania i postawy wyznaczające w dużym stopniu kierunek dalszego rozwoju . Około 14-15 roku życia osoba jest zdolna do podejmowania trafnej decyzji wyboru szkoły czy zawodu . Następne lata ( 16-20 r.ż. ) to dalsza edukacja ukierunkowana na przyszły zawód . Etap ten kończy się uzyskaniem kwalifikacji i kompetencji zawodowej ( 18-20 r.ż. ) lub podjęciem decyzji o dalszym kształceniu . Zależnie od tego rozpoczyna się nowy etap – podjęcia i wykonywania pracy w wybranym lub pokrewnym zawodzie . Dojrzałość społeczna dotyczy także podejmowania innych ról w społeczności : małżeńskiej i rodzicielskiej . Rozwój społeczny Społeczna dojrzałość dorosłych widoczna jest w wykonywaniu zadań i obowiązków zawodowych , stabilizacji zawodowej , odpowiedzialności za działania i życie grupy , z którą się identyfikuje ( rodzina , grupa zawodowa, środowisko pracy ) . Głównymi mechanizmami socjalizacji są : •naśladownictwo osób z otoczenia ; •identyfikacja z osobami znaczącymi ; •wzmacnianie zachowań przez wychowawców ( system kar i nagród ) ; •trening umiejętności społecznych . Rozwój moralny Miarą dojrzałości moralnej jest stopień zgodności między normami przyswojonymi przez osobę a standardami obowiązującymi w społeczeństwie . Rozwój moralny rozpatrywany jest także w sensie aktywności własnej człowieka , którą przejawia w relacjach z innymi ludźmi , a więc nie tylko przystosowuje się do wymagań społecznych , lecz sam także jest twórcą wartości , norm , zasad współżycia społecznego , sądów moralnych w interakcjach z otoczeniem . Ważnymi czynnikami rozwoju moralnego są : rodzina , aktywność własna, grupa rówieśnicza , instytucje pedagogiczne ( szkoła , Kościół ) . Rozwój moralny wiąże się z rozwojem zawodowym ze względu na stosunek człowieka do swojej pracy i obowiązków społecznych , konieczność uzgadniania kompromisu w niektórych sytuacjach zawodowych, cechy takie jak sumienność , rzetelność , uczciwość w wykonywaniu zawodu . Szereg zawodów posiada swe kodeksy etyki np. lekarz, psycholog, a wiele osób przed rozpoczęciem działalności składa specjalne przyrzeczenie ( np. przysięga Hipokratesa ) . Rozwój polityczny Pierwsze poglądy polityczne dziecko przejmuje od swoich rodziców w formie pojedynczych stwierdzeń typu:„ Brak pieniędzy w naszej rodzinie wynika z głupich rządów premiera X .„ Między 14 a 25 rokiem życia dochodzi do zakwestionowania poglądów rodziców i pojawia się pierwsza próba indywidualnego określenia stosunku do społeczeństwa i jego organizacji . Nie bez znaczenia są lekcje historii , języka ojczystego , geografii .Tworzy się poczucie tożsamości narodowej i gotowość do angażowania się w sprawy społeczne , rozmaite organizacje ( ekologiczne , partie polityczne ) . Rozwój estetyczny • Kształtowanie poczucia piękna , rozwijanie własnych możliwości twórczych , zainteresowań sztuką stanowi przyczynek do własnej twórczości , często wiąże się z edukacją ( szkoły muzyczne , plastyczne , akademie muzyczne , sztuk pięknych ) i wyborem zawodu o tym charakterze . • Poczucie piękna , kwalifikacje , kompetencje i zdolności mają doniosłe znaczenie w twórczości muzycznej , malarskiej , pisarskiej , architektonicznej itp. Rozwój osobowości O rozwoju osobowości mówimy , gdy chcemy w sposób całościowy opisać i wyjaśnić obserwowane zmiany w funkcjonowaniu intelektualnym , emocjonalnym , motywacji ,adaptacji do środowiska , kontaktów interpersonalnych i koncepcji siebie . Pojęcia kluczowe w rozwoju osobowości , które znajdujemy także w koncepcjach rozwoju zawodowego to : cecha , typ osobowości , „ja” , tożsamość , motywacja , samorealizacja, temperament , potrzeba . Podsumowując , można stwierdzić , że rozwój zawodowy koncentruje w sobie wszystkie te aspekty rozwoju , które ukierunkowują zainteresowania i życie zawodowe człowieka od wczesnych lat życia aż do starości – zgodnie z przyjętą perspektywą life – span . Psychologia rozwoju zawodowego jest więc integralną częścią psychologii jako nauki o człowieku Przedmiotem psychologii rozwoju zawodowego jest bieg życia człowieka , w którym zawód i praca stanowią centrum zainteresowań , uczenia się i działania praktycznego . Interesujące są badaczy są tu zmiany w psychicznym życiu dzieci , młodzieży , dorosłych i ludzi starszych w tym zakresie . Cztery zasadnicze cele •Badanie zmian ilościowych i jakościowych w procesach psychicznych i zachowaniu prozawodowym i zawodowym. •Badanie czynników i wyznaczników rozwoju zawodowego . •Budowanie teorii rozwoju zawodowego . •Zastosowanie wiedzy teoretycznej o rozwoju zawodowym człowieka w działalności dydaktycznej szkół i działalności zakładów pracy , w poradnictwie zawodowym , doskonaleniu zawodowym dorosłych , rehabilitacji zawodowej ( przywracaniu do zawodu np. po wypadku) Najczęściej stosowanymi metodami •analiza , ocena i interpretacja wytworów działania ; •metoda autobiografii ukierunkowanej ; •obserwacja ; •eksperyment ; •rozmowa i wywiad ; •ankieta , kwestionariusz , inwentarz ; •metody socjometryczne KONCEPCJA CECH F.W. PERSONSA Dla części teoretyków osobowości ( Eysenck , Cattell , Allport ) wspólny był pogląd , że należy poszukiwać zasadniczych wymiarów dla opisu , mierzenia i porównywania różnych osobowości . Osobowość może być badana na podstawie analizy jej cech . Ludzie posiadają cechy wspólne i różnią się między sobą jedynie stopniem ich nasilenia . Osobowość tworzą cechy zintegrowane . KONCEPCJA CECH F.W. PERSONSA W koncepcji cech wybór i wykonywanie zawodu wymaga od ludzi posiadania określonych cech psychofizycznych , cechy takie stają się istotnym wyznacznikiem wyboru danego zawodu . Najistotniejsze cechy , które o tym decydują to zdolności , zainteresowania i cechy temperamentu . Koncepcja ta ma swe główne zastosowanie w poradnictwie zawodowym i selekcji zawodowej . Według Personsa o wyborze zawodu decydują: •znajomość własnych możliwości oraz własnych ograniczeń i ich przyczyn ; •znajomość warunków powodzenia , sukcesów , perspektyw związanych z istniejącymi zawodami , szans kompensacji , poziomu ryzyka związanego z pracą w określonym zawodzie ; •świadomość powiązań i zależności cech podmiotu oraz cech zawodu i pracy . KONCEPCJA SATYSFAKCJI Z PRACY ( INSTRUMENTALNA ) – V.H. VROOM , L. GREEN , E.E. LAWLER I L.W. PORTER Praca w procesie jej wykonywania przynosi człowiekowi satysfakcję dwojakiego rodzaju : nagrodę wewnętrzną oraz nagrodę zewnętrzną. Nagrodę wewnętrzną stanowi satysfakcja i zadowolenie, a nawet radość z pracy . Nagroda zewnętrzna to uznanie społeczne . KONCEPCJA SATYSFAKCJI Z PRACY ( INSTRUMENTALNA ) – V.H. VROOM , L. GREEN , E.E. LAWLER I L.W. PORTER Wykonywanie niektórych zawodów przynosi satysfakcję , pod warunkiem , że są to zawody wybrane świadomie i akceptowane przez osobę , a także , że praca – wykonywanie zawodu musi odbywać się w określonych warunkach , w granicach ludzkiej wytrzymałości fizycznej i psychicznej . Jeżeli warunki pracy nie są godziwe lub zawód jest wewnętrznie nieakceptowany , to satysfakcja jest nikła a nawet żadna . Jeśli osoba nie doznaje satysfakcji wewnętrznej ani zewnętrznej , to najczęściej zmienia miejsce pracy lub nawet zawód („ucieczka z zawodu” ) . KONCEPCJA POTRZEB HOPPOCKA Koncepcja oparta na ogólnej teorii potrzeb Maslowa osadzonej w nurcie psychologii humanistycznej . Istotną rolę w teorii Maslowa zajmują potrzeby , które dzielimy na potrzeby niższego i wyższego rzędu . Nadbudowane nad nimi są tak zwane potrzeby istnienia . Dwa pierwsze rodzaje potrzeb przysługują każdemu człowiekowi , wartościami istnienia żyją natomiast osoby , które włożyły dużo wysiłku i trudu we własny rozwój . Na wysokim poziomie rozwoju osobowości pojawiają się nowe potrzeby o charakterze indywidualnym . HIERARCHIA POTRZEB A.H. MASLOWA Potrzeba samoaktualizacji Potrzeba własnej godności i wartości Potrzeba przynależności i miłości Potrzeba bezpieczeństwa Potrzeby fizjologiczne W oparciu o teorię potrzeb Maslowa Hoppock sformułował główne założenia do wyboru zawodu : •Zawody są wybierane dla realizacji określonych potrzeb człowieka . •Na wybór zawodu mają wpływ zarówno potrzeby uświadomione , jak też niewyraźnie wyczuwalne . •Wybór zawodu jest tym trafniejszy , im lepiej potrafimy ocenić to , w jakim stopniu spełni on nasze oczekiwania , a to zależy od samowiedzy , wiedzy o zawodach oraz od sprawności myślenia . •Samowiedza oznacza świadomość własnych wymagań ( co do wybieranego zawodu ) oraz możliwości wyuczenia się go . W oparciu o teorię potrzeb Maslowa Hoppock sformułował główne założenia do wyboru zawodu cd.: •Informacja o zawodach określa wymagania , jakie stawiają różne zajęcia oraz pozwala antycypować satysfakcje i korzyści , jakich można się spodziewać w danym rodzaju pracy . •Satysfakcja z pracy może wynikać bezpośrednio z wykonywanych czynności lub też z przewidywanych możliwości zaspokojenia potrzeb w przyszłości . •Jednostka wierząc , że zmiana wpłynie korzystnie na zaspokojenie jej potrzeb , może dokonać powtórnego wyboru zawodu . KONCEPCJA POTRZEB HOPPOCKA W świadomości ogółu potrzeba wyboru , posiadania zawodu i pracy nie budzi wątpliwości , choć w sytuacji dobrych warunków bytowych niektóre osoby odraczają decyzję pójścia czy powrotu do pracy zawodowej . Potrzeba pracy zawodowej i jej rola w życiu , a także nadawanie sensu życiu człowieka obejmuje wymiar emocjonalny, społeczny, moralny i materialny , a przez to staje się autentyczną potrzebą życiową . KONCEPCJA WYDATKOWANIA ENERGII A. ROE( OSOBOWOŚCIOWA TEORIA WYBORU KARIERY ) Podstawy tej koncepcji tkwią w genetyce i w teorii energetycznych podstaw życia , rozwoju i działania człowieka . Każdy przejawia indywidualny sposób wydatkowania energii , zależnie od wyposażenia genetycznego i pierwszych doznań w kontaktach z rodzicami , doznawania satysfakcji lub frustracji . KONCEPCJA A. ROE Rola rodziców przy wyborze zawodu w rozumieniu A. Roe jest znacząca i sprowadza się do dominującej postawy wobec dziecka , poprzez którą ukierunkowują oni rozwój potrzeb i pośrednio rozwój zawodowy . Roe wyróżnia trzy grupy postaw rodzicielskich: •Akceptacja dziecka , która sprzyja optymalnemu wykorzystaniu jego możliwości w dalszym życiu . Dzieci akceptowane przez rodziców częściej wybierają zawody oparte na kontaktach z ludźmi typu nauczyciel , lekarz , pielęgniarka . •Nadmierna koncentracja na dziecku , nadmierna ingerencja i kontrola powodują jego uzależnienie oraz ograniczenie postawy odkrywczej . •Unikanie i lekceważenie problemów dziecka wpływa na wczesną rezygnację z poszukiwania przez nie społecznego uznania i gratyfikacji . Dzieci te wykazują tendencję do wybierania zawodów , które nie wymagają wielu kontaktów z ludźmi , preferują kontakty z techniką , maszynami , informacjami . KONCEPCJA A. ROE Praca z drugim człowiekiem wymaga specjalnego podłoża , które stanowią pozytywne kontakty , przeżycia , więzi wyniesione z relacji z własnymi rodzicami . Koncentrowanie myśli i działań na kontaktach z przedmiotami wynika z niedostatku w kontaktach z rodzicami jeszcze w okresie dzieciństwa . Zdarza się jednak , że wybór zawodu – na zasadzie kompensacji – związany jest z poszukiwaniem utraconych wcześniej pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi jako wyrównanie tych deficytów . KONCEPCJA ZACHOWAŃ ZAWODOWYCH J.L. HOLLANDA ( TEORIA TYPOLOGICZNA ) •Wybór zawodu jest wyrazem osobowości człowieka . •Ludzie pracujący w określonym zawodzie mają podobną osobowość , to jest zbliżoną jej strukturę i dynamikę . •Satysfakcja zawodowa , poziom osiągnięć i stabilność zawodowa zależą głównie od zgodności , jaka zachodzi między osobowością a środowiskiem społecznym , głownie środowiskiem pracy . •Ludzie mogą być klasyfikowani według sześciu typów osobowości : realistycznego , intelektualnego, społecznego , konwencjonalnego , przedsiębiorczego i artystycznego . •Każdy typ osobowości stara się znaleźć w odpowiednim dla siebie środowisku tworzonym przez ludzi , co dotyczy także środowiska pracy KONCEPCJA WYBORU I DECYZJI E. GINZBERGA Na podstawie badań empirycznych wyróżniono trzy okresy w procesie wyboru zawodu : •okres wyboru na podstawie fantazji w stadium przedpubertalnym ( do 11 roku życia ) ; •okres wyboru próbnego w stadium adolescencji ( 11-17 r. ż. ) , a w nim podokresy : –zainteresowań ; –zdolności ; –wartości ; –przejściowy ; •okres realistycznego wyboru ( od 17 r. ż. ) do wczesnej dorosłości z następującymi podokresami: –eksploracji ; –krystalizacji ; –specyfikacji . KONCEPCJA WYBORU I DECYZJI E. GINZBERGA •Wybór zawodu jest procesem rozwojowym i stanowi sekwencję decyzji podejmowanych na przestrzeni wielu lat życia . •Na wybór zawodu wpływają głównie wartości , czynniki emocjonalne, rodzaj poziom wykształcenia oraz wpływ środowiska . •Preferencje zawodowe wywodzą się z doświadczeń dzieciństwa i rozwijają wraz z upływem czasu . i KONCEPCJA D.E. SUPERA OKREŚLANA KONCEPCJĄ MULTIPOTENCJALNOŚCI Koncepcja Supera należy również do rozwojowych teorii zachowań zawodowych człowieka . Prowadził on wraz ze współpracownikami badania longitudinalne ( podłużne ) , badając przez wiele lat chłopców z klas VIII i IX baterią testów i kwestionariuszy , przeprowadzano także rozmowy indywidualne , a także wywiady z rodzicami i nauczycielami . Teoria rozwoju zawodowego Supera traktuje wybór zawodu jako proces nie zaś jako pojedynczy akt decyzji , który zachodzi przez pewien okres , i który jest wyjaśnialny przy pomocy kombinacji czynników , które są powiązane ze sobą , i które zmieniają się i rozwijają w czasie . Rozwój zawodowy jest procesem przebiegającym w czasie , ciągłym , nieodwracalnym , wzorcowym i przewidywalnym , to znaczy podporządkowanym pewnym wspólnym dla wszystkich członków danego społeczeństwa prawom . Jest więc wspólny dla wszystkich osób . Proces ten jest dynamiczny , polega na syntezie i uzgadnianiu interakcji między posiadanym zespołem behawioralnym ( zachowań ) a rozwojowymi zadaniami zawodowymi , między zdobytymi już sprawnościami i nawykami a nowymi bodźcami – stanowi syntezę i kompromis czynników osobistych i społecznych . Teoria rozwoju zawodowego D.E. Supera– podstawowe tezy •Rozwój zawodowy jest procesem postępującym , ciągłym i zwykle nieodwracalnym . Rozwój zawodowy jest procesem wzorcowym i przewidywalnym . •Rozwój zawodowy jest procesem dynamicznym . Pojęcie „ja” zaczyna się krystalizować w okresie dojrzewania i wówczas może być określone w terminach zawodowych . •Czynniki obiektywne odgrywają coraz większą rolę w rozwoju zawodowym wraz ze wzrostem wieku człowieka . •Identyfikacja z rodzicami lub opiekunami wiąże się z rozwojem ról społecznych , także roli zawodowej . 5.Czynniki obiektywne odgrywają coraz większą rolę w rozwoju zawodowym wraz ze wzrostem wieku człowieka . 6. Identyfikacja z rodzicami lub opiekunami wiąże się z rozwojem ról społecznych , także roli zawodowej . 7. Kierunek i tempo przechodzenia osoby od jednego poziomu rozwoju zawodowego do drugiego jest uzależnione od inteligencji , pozycji społecznej i ekonomicznej rodziców , potrzeb osoby , jej zainteresowań i wartości , a także aktualnych warunków ekonomicznych kraju . 8. Dziedzina zawodowa , którą osoba wybiera , zależy od jej zainteresowań , wartości i potrzeb , jej identyfikacji z modelami ról zawodowych rodziców lub opiekunów oraz od poziomu jej wykształcenia , a także od samej struktury zawodowej i jej kierunków oraz zdolności osoby do przystosowania się do tej struktury . 9. Chociaż każdy zawód wymaga charakterystycznych dla niego zdolności , zainteresowań i cech osobowości człowieka , istnieje jednak w zakresie doboru zawodowego szeroka tolerancja , pozwalająca człowiekowi na wybieranie różnych specjalności w danym zawodzie , jak również na różnorodność w doborze zawodów przez daną osobę . 10. Satysfakcja życiowa i zawodowa zależy od zakresu , w jakim osoba może w swojej pracy dać wyraz własnym zdolnościom , zainteresowaniom , wartościom i cechom osobowości . 11. Stopień satysfakcji osoby wynikający z jej pracy jest proporcjonalny do stopnia , w jakim jest ona w stanie dostosować do tej pracy pojęcie swego „ja”. 12. Praca i zawód stanowią główny czynnik kształtowania się osobowości człowieka i dla większości ludzi stanowią centrum zainteresowań . Wyróżnia pięć kategorii tej dojrzałości zawodowej: –Ukierunkowanie na wybór zawodu ( orientacja ) . –Informacja i planowanie w stosunku do upatrzonego zawodu . –Stałość preferencji zawodowych . –Krystalizacja cech . W miarę dorastania wyłaniają się i stabilizują cechy różnicujące rówieśników między sobą ( inteligencja , uzdolnienia , zainteresowania , wartości , postawy , stopień niezależności zawodowej ) . –Mądrość preferencji zawodowych Podsumowując , można stwierdzić , iż badania prowadzone przez Supera i teoria wyłoniona na ich podstawie wskazują na nowe podejście do zagadnień rozwoju zawodowego . Super ujmuje to zjawisko szeroko , wyprowadzając je z problematyki ogólnego rozwoju psychicznego i podkreślając za Buhler potrzebę rozpatrywania rozwoju w perspektywie całokształtu dynamiki życia ludzkiego . Należy także podkreślić znaczenie praktyczne tej teorii dla potrzeb poradnictwa zawodowego , stosowania wobec dzieci i młodzieży specjalnych długofalowych programów wychowawczych w tym kierunku . Super podkreślał znaczenie trzech rodzajów czynników wpływających na rozwój zawodowy : •czynnik roli , który wiąże się z pojęciem „ja” , z ujmowaniem siebie samego , z przyjęciem określonej roli zawodowej , która kształtuje się na podstawie identyfikacji z modelami ( często są to rodzice ) , odgrywaniem jej w zabawach , w różnych rodzajach aktywności dzieci i młodzieży ; •czynniki osobiste : uzdolnienia , zainteresowania , wartości , postawy , cała osobowość ; •czynniki sytuacyjne , takie jak położenie społeczno-ekonomiczne rodziców , przekonania religijne , atmosfera domowa , postawa rodziców wobec dziecka i jego edukacji , sytuacja ekonomiczna kraju, sytuacja międzynarodowa .
