1 Elementy składowe strategii finansowania działalności

advertisement
Recenzenci
prof. dr hab. Aurelia Bielawska
prof. dr hab. Gabriela Łukasik
Wydawca
Joanna Dzwonnik
Kamila Dołęgowska-Narloch
Redaktor prowadzący
Janina Burek
Opracowanie redakcyjne
Renata Włodek
Korekta i łamanie
www.wydawnictwojak.pl
Projekt graficzny okładki
Barbara Widłak
Zdjęcie wykorzystane na okładce
© stefan137 – Fotolia.com
Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących
im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.
Szanujmy prawo i własność.
Więcej na www.legalnakultura.pl
Polska Izba Książki
© Oficyna Ekonomiczna, Oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych Sp. z o.o., 2006
© Copyright by Wolters Kluwer SA, 2014
Wydanie II zmienione
ISBN 978-83-264-3158-6
ISBN PDF-a: 978-83-264-6845-2
Wydane przez:
Wolters Kluwer SA
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: [email protected]
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Spis treści
O autorach.............................................................................................................................
7
Wstęp . ...................................................................................................................................
9
1. Elementy składowe strategii finansowania działalności przedsiębiorstwa .... 13
Andrzej Tokarski
Pojęcie strategii finansowania.....................................................................................
Cele strategii finansowania .........................................................................................
Zasady strategii finansowania ....................................................................................
Metody finansowania...................................................................................................
Determinanty strategii finansowania..........................................................................
13
21
22
25
28
2. Charakterystyka strategii finansowania działalności przedsiębiorstwa ......... 34
Kryteria wyboru strategii finansowania...................................................................... 34
Andrzej Tokarski, Maciej Tokarski
Rodzaje strategii finansowania . ................................................................................. 35
Andrzej Tokarski, Maciej Tokarski
Analiza porównawcza charakterystycznych cech poszczególnych rodzajów
strategii finansowania................................................................................................... 40
Andrzej Tokarski, Maciej Tokarski
Wskaźniki finansowe a strategia finansowania.......................................................... 43
Andrzej Tokarski, Maciej Tokarski, Bożena Kołosowska
Trudności w planowaniu strategii finansowania........................................................ 45
Andrzej Tokarski, Maciej Tokarski
3. Podstawowe teorie struktury kapitału . ................................................................. 47
Ewa Chojnacka
Ogólne pojęcia związane z problematyką struktury kapitału...................................
Główne teorie struktury kapitału................................................................................
Teorie rynku doskonałego............................................................................................
Teorie rynku niedoskonałego (transakcji obciążonych kosztami)............................
Teorie struktury kapitału a strategie finansowania ..................................................
47
53
59
67
78
6
Spis treści
4. Planowanie strategii finansowania działalności przedsiębiorstwa . ................. 81
Bożena Kołosowska
Planowanie finansowe – podstawowe zagadnienia . .................................................
Model wewnętrznej stopy wzrostu – konserwatywna strategia finansowania . ......
Model stopy wzrostu zrównoważonego – umiarkowana strategia finansowania ...
Sprawozdanie pro forma .............................................................................................
Docelowa struktura kapitału.......................................................................................
81
83
85
90
98
5. Analiza strategii finansowania działalności wybranych przedsiębiorstw........ 105
Spółka X ....................................................................................................................... 105
Bożena Kołosowska
Spółka Y ....................................................................................................................... 124
Ewa Chojnacka
Strategia finansowania działalności w spółce niegiełdowej – firma
poligraficzna ................................................................................................................. 140
Andrzej Tokarski, Maciej Tokarski
Sektorowa analiza wpływu zmian struktury kapitału na rentowność polskich
przedsiębiorstw ............................................................................................................ 158
Ewa Chojnacka
Zakończenie.......................................................................................................................... 175
Literatura............................................................................................................................... 177
Indeks..................................................................................................................................... 183
O autorach
Dr hab. Bożena Kołosowska, prof. UMK jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Zarządzania Finansami na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania
UMK oraz profesorem Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu. Wykłada między
innymi zarządzanie finansami przedsiębiorstw, strategie finansowe i analizę finansową. Jej zainteresowania naukowe obejmują także ubezpieczenie społeczne
i gospodarcze. Jest autorką i współautorką kilkudziesięciu publikacji z zakresu
finansów przedsiębiorstw, analizy finansowej, ubezpieczeń.
Dr Ewa Chojnacka jest adiunktem w Katedrze Rachunkowości na Wydziale
Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Jej
zainteresowania naukowe obejmują głównie zagadnienia z zakresu rachunkowości finansowej oraz finansów przedsiębiorstwa. Jest autorką i współautorką wielu publikacji z zakresu rachunkowości, analizy finansowej i finansów
przedsiębiorstw.
Dr Andrzej Tokarski jest adiunktem w Katedrze Rachunkowości Wyższej
Szkoły Bankowej w Toruniu. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na
zagadnieniach związanych z oceną kondycji ekonomiczno-finansowej podmiotu
gospodarczego w aspekcie zagrożenia kontynuacji działalności oraz upadłością
przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej. Autor i współautor około 100 publikacji z zakresu rachunkowości, analizy finansowej i finansów przedsiębiorstw.
Dr Maciej Tokarski jest adiunktem w Katedrze Rachunkowości Wyższej
Szkoły Bankowej w Toruniu. Przedmiotem jego zainteresowań są zagadnienia
dotyczące funkcjonowania i finansowania mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce oraz funduszy europejskich. Autor i współautor kilkudziesięciu publikacji z zakresu rachunkowości, analizy finansowej i finansów
przedsiębiorstw.
Wstęp
Każde przedsiębiorstwo funkcjonujące na rynku powinno mieć świadomie sformułowaną strategię finansowania działalności. Powinna być ona szczegółowo
opracowana podczas procesu planowania działalności i dotyczyć racjonalnego
kierunku rozwoju przedsiębiorstwa. Może być również wypadkową zdarzeń
związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa w warunkach zmiennego
otoczenia.
Strategia finansowania jest strategią cząstkową strategii finansowej. Oznacza
przyjęcie określonej kompozycji źródeł finansowania działalności w sposób
stwarzający podstawę do realizacji zakładanego celu przedsiębiorstwa.
Przygotowanie i wdrażanie tej strategii nie jest łatwe, gdyż wymaga od kadry zarządzającej znajomości sfery finansowej i rzeczowej działalności, czyli
dużych umiejętności analitycznych i wiedzy z zakresu zarządzania. Formułując
strategię finansowania, należy uwzględnić szanse i zagrożenia, jakie występują
na rynku, oraz dokonać właściwej oceny słabych i mocnych stron swojej działalności, dlatego każde przedsiębiorstwo powinno indywidualnie określać swoje
potrzeby kapitałowe.
Strategia finansowania działalności wiąże się z procesem podejmowania
najważniejszych decyzji finansowych określających kształtowanie przyszłych
relacji finansowych przedsiębiorstwa z otoczeniem, a także stanowi odbicie
możliwości rozwojowych przedsiębiorstwa, dlatego jest elementem integrującym
wszystkie obszary jego działalności.
Strategia finansowania musi określać, jakie zadania powinny zostać wykonane w celu realizacji poszczególnych funkcji finansowania. Rezultatem procesu
formułowania strategii finansowej powinien być plan finansowy przedsiębiorstwa o charakterze średnio- i długookresowym. Planowanie strategii finansowania umożliwia określenie potrzeb kapitałowych, źródeł pokrycia tych potrzeb
i struktury kapitałowej w powiązaniu ze strukturą majątkową przedsiębiorstwa.
Zawiera również elementy strategii inwestycyjnej i amortyzacji, postępowania
w zakresie wykorzystania zysku oraz polityki podatkowej przedsiębiorstwa.
Strategia finansowania, jako swoisty czynnik integrujący wszystkie strategie
10
Wstęp
funkcjonalne przedsiębiorstwa, musi uwzględniać wzajemne relacje i związki
zachodzące między tymi strategiami.
Sytuacja polskich przedsiębiorstw w okresie transformacji gospodarki jest
nietypowa i pod wieloma względami trudniejsza w porównaniu z sy­tuacją firm
w ukształtowanej już gospodarce rynkowej. Specyfika ogólnych warunków gospodarczych może dawać wielu przedsiębiorstwom niepowtarzalną szansę rozwoju
lub powodować zagrożenie ich ekonomicznego bytu. Właściwie przygotowana
i wdrożona strategia finansowania działalności jest warunkiem wykorzystania
tej szansy lub wyeliminowania zagrożeń.
Decyzje dotyczące kształtowania i wyboru strategii finansowania działalności
należą do suwerennych decyzji przedsiębiorstwa, gdyż są przedmiotem określonej polityki rozwojowej powiązanej z zakładanymi celami działania. W okresie
zmian, w jakim znajduje się polska gospodarka, w warunkach znacznego zróżnicowania sytuacji finansowych poszczególnych podmiotów gospodarczych i ich
reakcji na zewnętrzne impulsy zagadnienia strategii pozyskiwania kapitału oraz
metod jej kształtowania wywierają istotny wpływ na rozwój przedsiębiorstwa.
Wraz z przekształceniami systemowymi stymulującymi rozwój przedsiębiorstwa
problematyka formułowania strategii finansowania działalności nabiera coraz
większego znaczenia. Jest przejawem dostosowywania się firm do zmieniających
się warunków otoczenia.
Niniejsza publikacja jest przeznaczona nie tylko dla studentów kierunków
ekonomicznych, ale także dla osób zajmujących się finansami przedsiębiorstwa,
czyli kadry zarządzającej odpowiedzialnej za planowanie i realizację strategii
finansowania działalności.
Książka składa się z dwóch zasadniczych części: teoretycznej (rozdziały 1–4),
prezentującej wiedzę z zakresu finansów przedsiębiorstw związaną z formułowaniem strategii finansowania działalności, oraz praktycznej (rozdział 5),
zawierającej opis przypadków (case study) wybranych przedsiębiorstw.
Rozdział 1 przedstawia pojęcie strategii finansowania oraz jej podstawowe
elementy: cele, zasady, metody i determinanty.
W rozdziale 2 dokonano charakterystyki strategii finansowania, przedstawiając główne kryteria, które są brane pod uwagę przy ustalaniu rodzaju strategii
finansowania działalności. Na ich podstawie omówiono szczegółowo cechy
charakterystyczne podstawowych rodzajów strategii finansowania – strategii
agresywnej, umiarkowanej i konserwatywnej. W rozdziale tym zaprezentowano
również zestaw wskaźników finansowych przydatnych do ustalania rodzajów
strategii finansowania działalności w ujęciu ex post i ex ante oraz ukazano
główne trudności związane z planowaniem strategii finansowania działalności.
Rozdział 3 poświęcono prezentacji najważniejszych teorii struktury kapitału, przyjęta bowiem strategia finansowania bezpośrednio wpływa na kształt
tej struktury. Rozważania rozpoczęto od przedstawienia i uporządkowania
Wstęp
11
podstawowych pojęć związanych z problematyką struktury kapitału. Następnie
syntetycznie scharakteryzowano główne teorie struktury kapitału w podziale na
teorie rynku doskonałego i niedoskonałego. Podsumowanie rozdziału stanowi
próba wskazania powiązań między wnioskami wynikającymi z teorii struktury
kapitału a strategią finansowania działalności.
W rozdziale 4 omówiono najważniejsze zagadnienia dotyczące planowania finansowego, określania strategii finansowania oraz zapotrzebowania na
środki finansowe. Pokazano również sposób tworzenia strategii finansowania
działalności na podstawie modeli wzrostu – model wewnętrznej stopy wzrostu
oraz model wzrostu zrównoważonego. Oprócz tego zaprezentowano sposoby
sporządzania sprawozdań finansowych pro forma: prosty model planowania
finansowego i metodę procentu od sprzedaży, a także tworzenia docelowej
struktury kapitałowej na podstawie założonych wskaźników analizy finansowej
oraz wyceny rynkowej kapitałów i średniego ważonego kosztu kapitału.
Rozdział 5 zawiera analizę strategii finansowania działalności przedsiębiorstwa z branży poligraficznej oraz wybranych spółek giełdowych – oznaczonych w tekście jako spółki X i Y. W rozdziale tym przeprowadzono również
sektorową analizę wpływu zmian struktury kapitału na rentowność kapitału
polskich przedsiębiorstw. Zwrócono uwagę na zagadnienie dźwigni finansowej, która stanowi element strategii finansowania działalności. Wykorzystując
dane Głównego Urzędu Statystycznego, oceniono relacje między zadłużeniem
a rentownością kapitału własnego firmy, by stwierdzić, czy decyzje dotyczące
sposobu finansowania, w wyniku których powstaje określona struktura kapitału,
są podejmowane racjonalnie i zgodnie z obowiązującą teorią.
Autorzy składają podziękowania Paniom Profesor Aurelii Bielawskiej oraz
Profesor Gabrieli Łukasik, recenzentkom niniejszego opracowania, za cenne
uwagi i sugestie, które wpłynęły na ostateczny kształt pracy.
1
Elementy składowe strategii finansowania
działalności przedsiębiorstwa
Andrzej Tokarski
Pojęcie strategii finansowania
Strategia firmy określa, w jaki sposób realizowane są jej podstawowe cele.
Wszystkie organizacje gospodarcze działające na rynku, niezależnie od ich
wielkości, rodzaju działalności, zasięgu i pozycji konkurencyjnej, dążą do
przetrwania, czyli utrzymania się na rynku, oraz – jeśli to możliwe – rozwijania
swojej działalności. Działania firmy na rynku określające sposób jej reakcji na
otoczenie są jednocześnie wyznacznikiem jej strategii. Każda firma zatem ma
strategię, niezależnie od tego, czy to sobie uświadamia, czy też nie, jak również
bez względu na to, czy jej działania są przemyślane, zaplanowane, zapisane na
piśmie czy oparte na spontanicznych decyzjach menedżera(ów). Strategia jest
podstawą sukcesu firmy, którą należy wypracować, wdrożyć i stale udoskonalać,
by była adekwatna do zmieniających się warunków otoczenia.
W licznych publikacjach odnajdujemy bardzo różne podejścia do definiowania pojęcia strategii finansowania. Jest ona ściśle związana z terminem
strategii finansowej, dlatego w pierwszej kolejności, ze względu na wzajemne
zależności występujące między tymi pojęciami, zostaną zaprezentowane różne
ujęcia występujące w literaturze przedmiotu.
Strategię finansową można określić jako zbiór krytestrategia finansowa
riów i reguł postępowania, podporządkowanych realizacji
strategicznego celu rozwoju przedsiębiorstwa, którymi
kierują się zarządzający przy podejmowaniu decyzji dotyczących pozyskiwania
środków na działalność bieżącą i rozwojową oraz określaniu kierunków i sposobów wykorzystania tych środków z uwzględnieniem istniejących szans, ograniczeń
i związków z otoczeniem. Strategia finansowa to rodzaj strategii funkcjonalnej,
wtórnej wobec strategii ogólnego rozwoju przedsiębiorstwa, zgodnej z podjętymi
decyzjami strategicznymi w zakresie rozwoju. Składają się na nią zasady, kryteria
i reguły postępowania dotyczące podejmowania decyzji o źródłach i sposobach
finansowania działalności. Strategia finansowa odgrywa w przedsiębiorstwie
szczególną rolę, łącząc wszystkie obszary funkcjonalne przedsiębiorstwa, każda
14
1. Elementy składowe strategii finansowania działalności przedsiębiorstwa
decyzja bowiem wiąże się ściśle z finansami. Podstawowe obszary strategii finansowej przedstawia ilustracja 1.1. Zalicza się do nich (Wilimowska i Wilimowski
2001, s. 712):
• strategię inwestowania w majątek (strategia zarządzania majątkiem),
• strategię pozyskiwania kapitałów (struktura kapitału, polityka zadłużenia),
• strategię redystrybucji zysku (podział zysku, polityka dywidendy).
Dokonując przeglądu podstawowej literatury odnoszącej się do strategii
finansowej przedsiębiorstwa, powinniśmy zwrócić uwagę na te podręczniki,
w których szeroko ujmuje się strategię obejmującą z jednej strony sposób pozyskiwania źródeł finansowania, a z drugiej – proces inwestowania w składniki
majątkowe. Tak przedstawia pojęcie strategii Beata Filipiak, która definiując
pojęcie strategii finansowej dotyczącej jednostek samorządu terytorialnego,
zwraca uwagę, że jest to proces odnoszący się do pozyskiwania źródeł finansowania w działalności bieżącej i inwestycyjnej jednostki samorządu terytorialnego. Autorka podejmuje także kwestię inwestowania w składniki majątkowe
o charakterze krótkoterminowym i długoterminowym w sposób pozwalający
na realizację celu oraz kierunków rozwojowych zgodnych ze specyfiką tych
jednostek (Filipiak 2008, s. 73). Podchodzi do problemu kompleksowo, dostrzegając również narzędzia zarządzania strategicznego, strategiczną politykę inwestycyjną, politykę kształtowania długu, w tym politykę finansowania,
politykę kształtowania relacji z otoczeniem, w tym z otoczeniem finansowym.
Strategia finansowa traktowana jest często jako jedna z funkcjonalnych
strategii przedsiębiorstwa. To menedżerowie finansowi tworzą plan finansowy
i dobierają środki finansujące planowane działania (Brealey i Myers 1999,
s. 419). W ten sposób strategia finansowa może być sprowadzona do ustalania
planów finansowych, dbania o płynność finansową i poszukiwania najtańszych
źródeł finansowania. Mieści się to w działaniach dotyczących: zarządzania
strukturą kapitału, polityki zadłużenia, polityki dywidend, polityki finansowania aktywów obrotowych i inwestycji (Wrońska 2004, s. 43).
W teorii i praktyce bardzo często pojęcie strategii finanstrategia finansowa
sowej utożsamia się ze strategią finansowania, sprowaa strategia
dzając ten pierwszy termin do problemu racjonalnego
finansowania
pozyskiwania kapitału. Tymczasem jest oczywiste, że
strategia finansowania polega na doborze źródeł finansowania, co jest istotnym elementem i składnikiem strategii finansowej. W konsekwencji strategia
finansowa jest pojęciem szerszym od pojęcia strategii finansowania. Strategia
finansowania jest zatem strategią cząstkową strategii finansowej, czyli jej
uszczegółowieniem. Zakłada przyjęcie określonej kompozycji źródeł finansowania majątku w sposób stwarzający podstawę realizacji strategicznego celu
przedsiębiorstwa. W tym momencie należy zauważyć, że w praktyce decyzje
Pojęcie strategii finansowania
15
finansowe koncentrują się wokół kwestii odnoszących się do pozyskiwania
środków finansowych, a takie ograniczenie odpowiada funkcjonalnemu ujęciu
strategii finansowej (Wrońska 2004, s. 31).
Ilustracja 1.1. Obszary decyzyjne strategii finansowej przedsiębiorstwa
Otoczenie
Strategie finansowe
Wykorzystanie
majątku
Zarządzanie
ryzykiem
Inwestowanie
• w aktywa trwałe
• w aktywa
obrotowe
Pozyskiwanie
kapitału
Finansowanie
• długookresowe
• krótkookresowe
Działalność rozwojowa
Określanie kierunków i form
inwestowania, ocena i wybór
projektów inwestycyjnych
Kształtowanie
struktury aktywów
Kształtowanie
struktury kapitału
podział
zysku
polityka
dywidendy
Działalność bieżąca
Aktywa
• aktywa trwałe
• aktywa obrotowe
Pasywa
• kapitał własny
• zobowiązania
Źródło: Z. Wilimowska, M. Wilimowski, Sztuka zarządzania finansami, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz 2001, s. 711.
Download