Document

1.
Jak Veblen definiuje postęp społeczny?
Rozwój struktury społecznej to proces naturalnego doboru instytucji (s. 169).
Ewolucja społeczeństwa jest w istocie swej procesem nieustannej psychicznej adaptacji jednostek pod naciskiem
warunków, w których sposób myślenia ukształtowany w przeszłości nie może się utrzymać (s. 172).
Postęp społeczny, zwłaszcza ujmowany z punktu widzenia teorii ekonomicznej, polega na nieustannym,
stopniowym zbliżeniu się do względnego całkowitego „przystosowania stosunków wewnętrznych do stosunków
zewnętrznych”. (...) „stosunki zewnętrzne” podlegają nieustannym zmianom w wyniku równie nieustannych
zmian „stosunków wewnętrznych”. (s. 172).
Przystosowanie instytucji i ukształtowanych poglądów do zmienionych warunków następuje pod wpływem
nacisków zewnętrznych – jako reakcja na nowy bodziec. (...) możliwości rozwoju struktury społecznej, zależą
więc w dużej mierze od swobody, z jaką każdorazowa sytuacja może oddziaływać na poszczególnych członków
społeczeństwa – od stopnia, w jakim jednostki wystawione są na nacisk środowiska zewnętrznego (s. 173).
2.
Co rozumie pod pojęciem „instytucji”?
Instytucje społeczne – czyli nawyki myślowe czy sposoby ujmowania zjawisk – które kierują ludzkim życiem,
pochodzą z przeszłości, bliżej lub bardziej odległej, ale zawsze z przeszłości (s. 171).
Te instytucje, to utarte zwyczajowo sposoby regulowania procesów życiowych społeczeństwa w odniesieniu do
środowiska, w którym żyje (s. 173).
3.
Dlaczego klasa próżniacza jest klasą konserwatywną?
Klasa próżniacza jest w dużym stopniu wolna od nacisku konieczności gospodarczych (...). Konieczność walki
o środki do życia wywiera na tę klasę wpływ znacznie słabszy niż na każdą inną. Można oczekiwać, że
dzięki tej uprzywilejowanej pozycji jest to klasa reagująca najodporniej na nacisk okoliczności idących w
kierunku zmiany instytucji społecznych i przystosowania ich do nowej sytuacji gospodarczej. Klasa próżniacza
jest klasą konserwatywną (s. 177).
Funkcja klasy próżniaczej w ewolucji społecznej polega na opóźnianiu postępu i zachowywaniu tego, co
przestarzałe (s. 178).
Opozycja tej klasy przeciwko zmianom kulturowym jest instynktowna i wcale nie opiera się przede wszystkim
na wyrachowanej kalkulacji korzyści materialnych (s. 178).
4.
Dlaczego „niedożywienie i ciężkie warunki życiowe” stanowią przeszkodę dla postępu?
Proces modyfikacji pojęć i sposobu myślenia wymaga ponadto psychicznego wysiłku oraz wypracowania z
większym lub mniejszym trudem własnej drogi postępowania w zmienionych okolicznościach. Pomyślne
wykonanie tego zadania wymaga pewnego nakładu energii i tym samym stwarza konieczność posiadani pewnej
jej nadwyżki poza tą, którą pochłania codzienna walka o byt. Wynika z tego, że przeszkodą dla postępu
stanowi nie tylko zbytkowne życie, którego nikt nie chce się wyrzec, ale również niedożywienie i ciężkie
warunki życiowe. Najbiedniejsi, i ci, którzy zużywają całą swą energię na codzienne zdobywanie środków do
życia, są konserwatywni, bo nie stać ich na wysiłek myślenia, co będzie pojutrze. Bogacze natomiast są
konserwatywni, gdyż mają zbyt mało okazji do niezadowolenia z istniejącego stanu rzeczy (s. 182).
(...) klasa próżniacza utrzymuje konserwatyzm klas niższych pozbawiając je, o ile to tylko możliwe, środków
do życia, obniżając w ten sposób rozmiar ich konsumpcji i co za tym idzie – energię, tak dalece, że stają się
one niezdolne do nauczania się bądź przyjęcia nowego sposobu myślenia (s. 182 – 183).
5.
Czy wpływ klasy próżniaczej na rozwój gospodarczy jest zawsze negatywny?
Wszystko to oczywiście nie ma być pochwałą, ani potępieniem klasy próżniaczej jako wyraziciela i nosiciela
konserwatyzmu lub zacofania struktury społecznej. Jej wpływ hamujący może być zarówno zbawienny, jak
zgubny (s. 184).
(...) zmiany przepisów regulujących zasady bankructwa i zarządu masy upadłościowej, uprawnień i
obowiązków spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, zasad bankowości i obrotu gotówkowego, zasad
tworzenia związków pracowników lub pracodawców, sposobów funkcjonowania trustów. Rozbudowanie
aparatu instytucjonalnego w tych dziedzinach bezpośrednio dotyczy tylko klasy posiadaczy (...). Jednakże
pośrednio mają one kapitalne znaczenie dla procesu produkcyjnego i życia społeczeństwa jako całości (s. 188
– 189).
(...) podstawowa funkcja klasy próżniaczej – posiadanie własności – staje się zbędna (s. 188).
(1) problem
(...) panujące pojęcia i nawyki myślowe mają tendencję do uporczywego trwania, chyba że okoliczności
zmuszają bezwzględnie do ich modyfikacji. Dlatego też odziedziczone instytucje, sposób myślenia, poglądy,
postawy i skłonności są czynnikami zachowawczymi. Czynnikami sprzyjającymi inercji społecznej i
psychicznej (s. 172).
(...) although formal rules may change overnight as a result of political or juridical decisions, informal
constraints embodied in customs, traditions, and codes of conduct are much more impervious to deliberate
policies. These cultural constraints not only connect the past with the present and future, but provide us with a
key to explaining the path of historical change (North, 1990, s. 6).