Barbara Kawa Bogusław Kaczmarczyk - PTE Kraków
advertisement
Zeszyty Naukowe nr 13 Kraków 2012 POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE Barbara Kawa Bogusław Kaczmarczyk Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji finansowej Gminy Kraków na koniec 2011 roku 1. Wprowadzenie Finanse publiczne z uwagi na rolę, jaką odgrywają zarówno w życiu społecznym, jak i gospodarczym kraju, znajdują się w centrum zainteresowania wielu grup. Interesują się nimi nie tylko badacze, ale również politycy i społeczeństwo. Właściwe zarządzanie finansami ma szczególne znaczenie w kraju o ustroju demokratycznym, gdzie społeczeństwo ma prawo do wyrażania preferencji odnośnie do dostarczanych przez państwo dóbr [Nowe zarządzanie… 2011, s. 9]. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na konieczność właściwego zarządzania finansami publicznymi oraz zaproponowanie narzędzia umożliwiającego efektywne zarządzanie długiem publicznym. Nowa metoda zarządzania długiem publicznym została przedstawiona na przykładzie długu publicznego Gminy Kraków na koniec 2011 r. i ma stanowić alternatywę dla stosowanej w samorządach analizy wskaźnikowej. Na gruncie przykładowej analizy wskaźnikowej oceny sytuacji finansowej Gminy Kraków za 2011 r. w pracy postawiono następujące hipotezy badawcze: 1. Budowa i zastosowanie pakietu wskaźników może stanowić problem zarządzania budżetem JST, wnioskowanie bowiem zależy od kompozycji (dekompozycji) wybranych wskaźników. 2. Pojedyncze wskaźniki budżetowe co do zasady mają stosunkowo niską wartość poznawczą, są zbudowane z dwóch, trzech, maksymalnie czterech atrybutów. 200 Barbara Kawa, Bogusław Kaczmarczyk 3. Analiza wskaźnikowa jest rozwiązaniem niełącznym i niewieloatrybutowym. 4. Budżet Gminy Kraków opisany ustawą o finansach publicznych i rozporządzeniami wykonawczymi to budżet, dla którego na gruncie metod ilościowych istnieje opis rocznego modelu zadłużenia w formule U × E = K. 2. Samorząd terytorialny i nadzór nad nim Władza publiczna jest zasadniczo podzielona na władzę centralną i samorząd terytorialny. Centralne władze państwowe oraz jednostki samorządu terytorialnego są podstawowymi pomiotami publicznoprawnymi prowadzącymi operacje finansowe zaliczane do finansów publicznych [Filipiak 2011, s. 19]. Zadania wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego można usystematyzować według dwóch podstawowych kryteriów: powszechności oraz przynależności [Piotrowska-Marczak 1997, s. 17]. Podział według kryterium przynależności klasyfikuje zadania do zadań własnych, zadań zleconych, zadań powierzonych oraz zadań wspólnych. Z kolei pod względem powszechności zadania dzieli się na obligatoryjne oraz fakultatywne. Skoro jednostki samorządu terytorialnego zostały powołane do realizacji określonych zadań, muszą zostać wyposażone w określone zasoby, w tym publiczne zasoby pieniądza. W istocie, jak pisze B. Filipiak [2011, s. 20–21]: „finanse samorządowe to procesy gromadzenia i wydatkowania publicznych środków finansowych jednostek samorządu terytorialnego, wchodzących w ich skład pomiotów oraz ich związków”. Węższe ujęcie finansów samorządowych wprowadza podział finansów samorządowych na finanse regionalne i finanse lokalne. W ujęciu tym finanse regionalne to procesy gromadzenia i wydatkowania publicznych środków finansowych jednostek samorządowych szczebla regionalnego, a finanse lokalne – jednostek samorządowych znajdujących się poniżej szczebla regionalnego. W jednostkach budżetowych ewidencja wykonania budżetu, tj. dochodów i wydatków budżetowych, odbywa się zgodnie z zasadą kasową. Wymóg ten wynika explicite z rozporządzenia Ministra Finansów, które stanowi, że państwowe jednostki budżetowe ujmują w księgach rachunkowych: podatkowe i niepodatkowe dochody budżetu państwa i wydatki budżetu państwa faktycznie (kasowo) zrealizowane na rachunkach bankowych dochodów lub wydatków budżetowych w danym roku budżetowym, z uwzględnieniem okresu przejściowego określonego w odrębnych przepisach1. Ewidencja kasowa realizacji planu § 4 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów JST, jednostek budżeto1 Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji... 201 finansowego jednostki budżetowej pozwala kontrolować stan i zmiany środków pieniężnych oraz ustalić nadwyżkę lub niedobór budżetu. Zakres finansów samorządowych został usankcjonowany w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która wskazuje, że jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania publicznie niezastrzeżone dla innych organów władz publicznych2. Konstytucja wskazuje gminę jako podstawową jednostkę samorządu terytorialnego. Prezes Rady Ministrów Wojewoda RIO JST Rys. 1. Struktura nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego Źródło: opracowanie własne. Nadzór nad samorządem terytorialnym jest uregulowany przez Konstytucję RP oraz ustawę o samorządzie terytorialnym 3. Jest on pełniony na podstawie kryterium legalności4 oraz zgodności z prawem5. Nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego jest sprawowany przez wojewodów, Prezesa Rady Ministrów, a w zakresie spraw finansowych – przez regionalne izby obrachunkowe6. Na rys. 1 zaprezentowano te zależności. wych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza RP (Dz.U. 2010, nr 128, poz. 861). 2 Art. 16 ust. 2 i art. 163 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483). 3 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. 1990, nr 16, poz. 95). 4 Art. 171 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483). 5 Art. 85 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. 1990, nr 16, poz. 95). 6 Art. 171 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483); art. 86 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. 1990, nr 16, poz. 95). 202 Barbara Kawa, Bogusław Kaczmarczyk 3. Zarządzanie finansami samorządu terytorialnego 3.1. Uwagi ogólne W literaturze przedmiotu za instrument służący do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego uważa się analizę ekonomiczną. Celem analizy ekonomicznej jest [Dylewski, Filipiak i Gorzałczyńska-Koczkodan 2011, s. 10–11]: – sporządzenie charakterystyk obrazujących aktywność samorządu terytorialnego, która umożliwi dokonanie oceny osiągniętych nakładów oraz efektów, – ustalenie czynników, które mają wpływ na realizację przedsięwzięć oraz zadań, – podejmowanie zarówno decyzji finansowych, jak i zarządczych służących zwiększeniu efektywności wydatkowania środków publicznych oraz podniesieniu jakości zarządzania jednostką samorządową. Zastosowanie analizy ekonomicznej nabiera szczególnego znaczenia zwłaszcza w nowym zarządzaniu publicznym, w którym kładzie się nacisk na zwiększenie efektywności oraz racjonalności podejmowanych działań i decyzji. Do analizy ekonomicznej zalicza się analizę strategiczną, analizę techniczno-ekonomiczną oraz analizę finansową [Dudycz i Wrzosek 2000, s. 11]. Ważną rolę w analizie ekonomicznej odgrywa analiza finansowa. Zajmuje się ona badaniem stanu oraz rozwoju finansów jednostki samorządu terytorialnego oraz diagnozą i analizą finansowych skutków podejmowanych decyzji oraz zrealizowanych działań [Dylewski, Filipiak i Gorzałczyńska-Koczkodan 2011, s. 12]. Dzięki zastosowaniu analizy finansowej organy zarządcze mogą stwierdzić m.in., czy czynniki odpowiedzialne za kształtowanie sytuacji finansowej mają trwały trend, czy też nie, a także jakie czynniki determinują przebieg zjawisk finansowych. 3.2. Analiza wskaźnikowa Istotne miejsce w analizie finansowej jednostek samorządu terytorialnego zajmuje analiza wskaźnikowa. Polega ona na analizowaniu i syntetycznym ujęciu zbioru czynników oraz wyznaczaniu wskaźników. Wskaźniki są formułą ilorazową co najmniej dwóch wielkości liczbowych – ich wyznaczenie pozwala na określenie relacji pomiędzy badanymi wielkościami. Do najczęściej stosowanych przez jednostki samorządu terytorialnego wskaźników należą: 1) wskaźnik ogólnego zadłużenia: Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji... WOZ = 203 ŁKD ⋅ 100%, DBO gdzie: WOZ – wskaźnik ogólnego zadłużenia, ŁKD – łączna kwota długu JST na koniec danego roku budżetowego, DBO – dochody budżetu ogółem JST w danym roku budżetowym. Zgodnie z wymogami ustawowymi wskaźnik ogólnego zadłużenia dla jednostki samorządu terytorialnego nie może przekroczyć 60%. Ponieważ jednak w łącznej kwocie zadłużenia Gminy Kraków znajdują się również zobowiązania niewymagalne (kredyty i pożyczki), przekroczenie przez wskaźnik ustawowego progu 60% jest uzasadnione; 2) wskaźnik samodzielności finansowo-dochodowej: WSFD = DW ⋅ 100%, DBO gdzie: WSFD – wskaźnik samodzielności finansowo-dochodowej, DW – dochody własne JST na koniec danego roku budżetowego, DBO – dochody budżetu ogółem JST w danym roku budżetowym. Wskaźnik ten informuje o stopniu władztwa danej jednostki samorządu terytorialnego. Im wyższy jest wskaźnik, tym większe władztwo w zakresie możliwości kształtowania dochodów własnych, na które samorząd terytorialny ma przynajmniej znaczący wpływ. Z kolei niska wartość wskaźnika oznacza duże uzależnienie od zewnętrznych źródeł finansowania; 3) wskaźnik wielkości inwestycji na jednego mieszkańca w danym okresie (n lat): t =5 WINM 2007 − 2011 = ∑WM t =1 , LM gdzie: WINM2007–2011 – wielkość inwestycji na jednego mieszkańca w danym okresie (n lat), dane za okres 2007–2011, WM – suma wydatków majątkowych w danym roku t za okres 2007–2011, LM – liczba mieszkańców danej JST. Wysoka wartość wskaźnika świadczy o atrakcyjności danej jednostki samorządu terytorialnego, co może przyciągać zarówno mieszkańców, jak i inwe­ storów; Barbara Kawa, Bogusław Kaczmarczyk 204 4) wskaźnik wielkości dochodów budżetowych na jednego mieszkańca JST w danym okresie (n lat): t =5 WDBNM2007 − 2011 = ∑DB t =1 , LM gdzie: WDBNM2007–2011 – wielkość dochodów budżetowych na jednego mieszkańca JST w danym okresie (n lat), DB – suma dochodów budżetowych w danym roku budżetowym t za okres 2007–2011, LM – liczba mieszkańców danej JST. Wysoka wielkość dochodów budżetowych na jednego mieszkańca świadczy o atrakcyjności jednostki samorządu terytorialnego i sygnalizuje kreowanie rozwoju. Może to zapobiegać odpływom ludności lokalnej oraz zachęcać do inwestowania; 5) wskaźnik zrealizowanych wydatków: WZW = WW ⋅ 100%, WP gdzie: WZW – wskaźnik zrealizowanych wydatków, WW – wydatki wykonane JST na koniec danego roku budżetowego, WP – wydatki planowane JST w danym roku budżetowym. Wskaźnik zrealizowanych wydatków pozwala na określenie stopnia wykonania wydatków w stosunku do zakładanej prognozy. Im wyższy jest wskaźnik, w tym większym stopniu został zrealizowany plan; 6) wskaźnik zrealizowanych dochodów: WZD = DW ⋅ 100%, DP gdzie: WZD – wskaźnik zrealizowanych dochodów, DW – dochody wykonane JST na koniec danego roku budżetowego, DP – dochody planowane JST w danym roku budżetowym. Wskaźnik zrealizowanych dochodów określa stopień realizacji dochodów w danym roku budżetowym w stosunku do zakładanego planu. Wysoki wskaźnik oznacza realizację planu w dużym stopniu. Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji... 205 3.3. Zestawienie wskaźników dla Gminy Kraków za 2011 rok Poniższa tabela przedstawia zestawienie wartości omówionych wskaźników dla Gminy Kraków. Wskaźniki te zostały ustalone na podstawie danych za 2011 r. Tabela 1. Nazwy i wartości wskaźników dla Gminy Kraków za 2011 r. Lp. 1 2 3 4 5 6 Nazwa wskaźnika WOZ WSFD WINM2007–2011 WDBNM2007–2011 WZW WZD Wielkość wskaźnika 64% 69% 4134 zł 20 738 zł 92% 93% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdań finansowych Gminy Kraków za lata 2007–2011, http://www.bip.krakow.rio.gov.pl/?c=410 (dostęp 24.06.2012). W celu zaprezentowania alternatywy dla analizy wskaźnikowej poniżej zaprezentowano model stanowiący narzędzie do efektywnego zarządzania długiem publicznym. Rozważmy na gruncie finansów JST układ własny. Układ własny dotyczy sytuacji, kiedy brakuje porównania zewnętrznego dla analizowanych danych stanowiących bazę wnioskowania co do zmiennej objaśnianej (zadłużenia JST) na podstawie szeregu zmiennych objaśniających7. Model w formule U × E = K zaprezentowano na przykładzie danych liczbowych Gminy Kraków według danych na koniec 2011 r.8 3.4. Modelowe ujęcie długu jednostki samorządu terytorialnego w proponowanym standardzie U × E = K Na gruncie postawionych w artykule hipotez: trzeciej, czwartej oraz definicji układu własnego, zadłużenie Gminy Kraków można przedstawić w analitycznej formule U × E = K, (1) W przypadku JST nieporównywalność danych finansowo-księgowych i jakościowych wynika w szczególności: z oryginalnej lokalizacji, dostępnej i posiadanej infrastruktury, czynników demograficznych, skali i wymiaru podatków lokalnych, czynników miastotwórczych, skali dokonanych i planowanych inwestycji, skali redystrybucji podatków i innych środków budżetowych, środków unijnych itd. 8 Dane liczbowe zbadane i zweryfikowane przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Kra­ kowie. 7 Barbara Kawa, Bogusław Kaczmarczyk 206 gdzie: U – macierz atrybutów, zespół cech objaśniających zadłużenie JST9, E – macierz poszukiwanych wag w układzie własnym analizy danej JST, K – objaśniana wielkość zadłużenia danej JST. W formule (1) ilość wag (estymatorów) e^i odpowiada dokładnie ilości atrybutów ui analizowanego układu własnego analizy danego budżetu JST. Jeżeli U jest macierzą prostokątną i poziomą10, pełnego rzędu11, bez defektu12, to jednoznacznym rozwiązaniem dla równania i formuły (1) jest formuła (2) w postaci: E^ = U+ × K, (2) gdzie: E^ – poszukiwana macierz wag (e^1, e^2, …, e^23) dla zdefiniowanych analizowanego układu własnego atrybutów: od u1 do u23 włącznie, U+ – macierz MP-odwrotna13 do macierzy U, K – dane skumulowane zadłużenie Gminy Kraków za 2011 r., które wynosi 2134,46 mln zł. Zestawienie danych dla analizowanego modelu zadłużenia Gminy Kraków: U = [u1, u2 … u23] – zbiór atrybutów zawartych w sprawozdaniach branżowych typu „Rb – …”, e^1 e^ E^ = 2 – poszukiwana macierz dla branżowych wag modelu budżetu ... e^ 23 Krakowa za 2011 r. Na gruncie finansów JST macierz U to macierz atrybutów finansowo-księgowych. 9 def W przykładzie macierz U ma wymiar prostokątny i poziomy ← → kiedy ilość wierszy n (przypadków) jest mniejsza od ilości kolumn u (atrybutów, cech opisowych). W analizowanym przykładzie n = 1, u = 23, n < u, macierz U ma wymiar 1 × 23, U1,23. 11 Rzędem macierzy r(U) nazywamy najwyższy stopień jej minorów różnych od zera. Macierz prostokątna i pozioma jest pełnego rzędu, jeżeli r(Un,u) = n. 12 Defektem macierzy Un,u nazywamy liczbę określoną w formule: defekt d = min(n,u) – – r(Un,u). W przykładzie U ma defekt d zerowy (jest bez defektu), czyli d = 1–1 = 0. 13 Klasa macierzy MP-odwrotnych oznaczona jest symbolem U+. Znajomość U+ pozwala na jednoznaczne i ścisłe rozwiązanie układów równań liniowych. Macierz U+ ma szczególne znaczenie w analizie przypadków, dla których ilość równań jest mniejsza od ilości atrybutów. Estymatory (wagi modelu) uzyskane za pomocą macierzy MP-odwrotnej są najlepsze w sensie teorii estymacji, spełniają warunek minimalizacji normy euklidesowej dla wyrażenia 2 U × E − K = V = V T V → min .. 10 Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji... 207 W analizowanym przykładzie liczbowym zadłużenia Gminy Kraków za 2011 r. U jest macierzą jednowierszową. W takim przypadku poszukiwana macierz odwrotna do U, czyli U+, jest zawsze w postaci: U+ = UT U 2 , (3) gdzie: UT – transpoza elementów macierzy U, ||U|| – norma euklidesowa U, czyli długość wektora U: 2 2 U 2 = (u12 + u2 2 + K + u232 ) , ||U|| 2 – kwadrat normy euklidesowej macierzy U: 2 U 2 2 = (u12 + u22 + K + u232 ) = i = 23 ∑ ui2 . i =1 W związku z formułami (2) i (3) macierz U dla układu własnego analizy, dla której macierz U jest jednowierszowa i wielokolumnowa (wieloatrybutowa), ma postać: + + u1 + u2 + U = ... u23+ u1 i = 23 ∑ ui 2 i =1 u = i = 232 ∑ ui 2 . i =1 ... ... u = i = 2323 ∑ ui 2 i =1 = Ostatecznie dla formuły (1) otrzymujemy rozwiązanie: (4) Barbara Kawa, Bogusław Kaczmarczyk 208 + u1 e ^1 ^ u2 + e 2 + = E^ = U × K = ... ^ e 23 ... u23+ u1 i = 23 ∑ ui 2 i =1 u = i = 232 ∑ ui 2 × K. i =1 ... ... a = i = 23u ∑ ui 2 i =1 = (5) Ponadto dla wynikowej formuły (5) rozwiązania modelu U × E = K istnieją parametry dokładnościowe: wariancja resztowa δ02, macierz wariancji i kowariancji Cov(E^) oraz VaR14 analizowanej problemowo kwestii. Na gruncie finansów JST uproszczony rachunek wyników dla Gminy Kraków za 2011 r. przedstawia tabela 2. Tabela 2. Uproszczony, zagregowany rachunek wyników Gminy Kraków za 2011 r. Atrybut Pozycja Dochody bieżące u1 Wydatki bieżące u11 Wynik z działalności bieżącej Dochody majątkowe u2 Wydatki majątkowe u12 Wynik z działalności majątkowej Nadwyżka budżetowa u 23 Kwota (w mln zł) 3152,82 2822,08 330,74 183,67 497,22 –313,55 17,19 Zadłużenie K (w mln zł) 2134,46 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie – dane z wykonania budżetu Gminy Kraków za 2011 r., http://www.bip.krakow.rio.gov.pl/?c=515 (dostęp 25.06.2012). Z zagregowanego rachunku wyników dla Gminy Kraków sporządzonego na podstawie danych z wykonania budżetu Gminy w sposób jasny wynika powstanie na koniec 2011 r. nadwyżki budżetowej stanowiącej różnicę pomiędzy wpływami i wypływami. 14 Parametry dokładnościowe: 1) wariancja resztowa δ02 = E^T × E; 2) macierz wariancji – kowariancji wektora niewiadomych Cov(E^) = δ02 × [I – (U+ × U)]; 3) VaR zadłużenia JST = T = 1,64 × (U × Cov ( E ^ ) × U × zadłużenie JST. Opis atrybutu zadłużenia Wydatki inwestycyjne Skutki obniżenia górnych stawek podatków Skutki udzielonych ulg i zwolnień (bez ulg i zwolnień ustawowych) u14 u15 u16 Dochody pochodzące ze środków UE u10 Wpłaty JST do budżetu państwa Podstawowe dochody podatkowe bez PIT i bez CIT u9 u13 Przychody u8 Wydatki majątkowe Wpływy z opłat za zezwolenia na sprzedaż alkoholu u7 Wydatki bieżące Dotacje celowe na zadania inwestycyjne u6 u11 Subwencja ogólna i środki na uzupełnienie budżetów u5 u12 Dochody własne Dotacje u4 Dochody majątkowe u2 u3 Dochody bieżące u1 –0,91 –63,93 –482,72 –67,11 –497,22 –2 822,08 99,17 1 240,59 470,02 17,55 74,68 708,28 343,59 2 284,62 183,67 3 152,82 E^ = U+ × K Dane w mln zł UT odpowiada Zmienna objaśniana Zadłużenie Gminy Miejskiej Kraków na 31.12.2011 r. K Lp. Model zadłużenia Gminy Kraków za 2011 r., U × E = K Tabela 3. Budżet Miasta Krakowa i model zadłużenia w formule U × E = K 0,83 4 086,61 233 017,08 4 503,09 247 226,17 7 964 147,04 9 834,13 1 539 069,36 220 916,23 307,96 5 577,65 501 663,46 118 055,01 5 219 476,36 33 735,28 u i+ –0,000000034741 –0,000002437074 –0,000018402684 –0,000002558247 –0,000018955468 –0,000107586287 0,000003780552 0,000047295125 0,000017918477 0,000000669013 0,000002847166 0,000027001850 0,000013098740 0,000087096510 0,000007002118 0,000120194982 2134,46 mln zł 9 940 268,13 ui 2 –0,00007 –0,00520 –0,03928 –0,00546 –0,04046 –0,22964 0,00807 0,10095 0,03825 0,00143 0,00608 0,05763 0,02796 0,18590 0,01495 0,25655 e^i Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji... 209 –3,37 –17,13 Wydatki realizowane w ramach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz programów przeciwdziałania narkomanii Rozchody Obsługa długu publicznego Wydatki pochodzące ze środków UE Nadwyżka budżetowa u18 u19 u20 u21 u22 u23 0,32741 Źródło: opracowanie własne na podstawie konsultacji branżowej i materiałów Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie – dane z wykonania budżetu, http://www.bip.krakow.rio.gov.pl/?c=515 (dostęp 25.06.2012). 295,51 0,00140 17,19 0,000000655345 –0,00695 –0,03337 –0,00139 –0,00027 –0,00042 e^i Kwadrat normy euklidesowej 26 230 871,13 Suma Norma euklidesowa 5 121,61 – Model zadłużenia w standardzie U × E = K K = 2134,46 mln zł = Dochody bieżące × 0,25655 + … – Wydatki bieżące × 0,22964 – … + Nadwyżka budżetowa × 0,0014 –0,000003256526 –0,000015635450 –0,000000652954 –0,000000128348 –0,000000194905 u i+ –0,00923 12 855,76 7 296,83 168 207,82 293,35 11,33 26,14 ui 2 –0,000004322512 –113,38 –85,42 –410,13 –5,11 Skutki rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności Dane w mln zł UT Skutki umorzenia zaległości podatkowych Opis atrybutu zadłużenia u17 Lp. cd. tabeli 3 210 Barbara Kawa, Bogusław Kaczmarczyk Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji... 211 W tabeli 3, na podstawie konsultacji środowiskowej, przedstawiono 23 siły, które wpływają na wielkość zadłużenia Gminy Kraków (zmienne objaśniające). Siły te stanowią atrybuty modelu i objaśniają wielkość długu publicznego (zmienną objaśnianą). Dzięki takiemu zestawieniu powstaje model w postaci: U × E = K z rozwiązaniem: E^ = U+ × K, gdzie: U+ – macierz MP-odwrotna do macierzy U stanowiącej zbiór zmiennych objaśniających, atrybutów, 23 sił (u1 – u23), E^ – szukana macierz, określająca wagi poszczególnych atrybutów – ich wpływ łączny na zmienną objaśnianą K, K – zadłużenie Gminy Kraków na koniec 2011 r. Model U × E = K poprzez znalezienie macierzy E^ jest rozwiązaniem równania: u1 × e^1 + … + u23 × e^23 = K, co zostało przedstawione w tabeli 3. Na podstawie dokonanych obliczeń uzyskano następujące równanie opisujące poziom zadłużenia: K = 2134,46 mln zł = Dochody bieżące × 0,25655 + … – – Wydatki bieżące × 0,22964 – … + Nadwyżka budżetowa × 0,0014. Znajomość wpływu poszczególnych atrybutów na wielkość zadłużenia Gminy Kraków pozwala na określenie zmian wielkości zadłużenia Gminy przy zmianie parametrów strukturalnych (u1 – u23) tworzących model. Na gruncie metod zarządzania finansami publicznymi znajomość modelu zadłużenia może mieć zastosowanie w krótkoterminowej prognozie wielkości długu publicznego w kolejnym roku na podstawie roku bazowego. 4. Zakończenie W artykule przedstawiono wskaźnikowy (tradycyjny) i modelowy sposób oceny finansów publicznych jednostek samorządu terytorialnego na przykładzie Gminy Kraków. Zaprezentowany wskaźnikowy sposób oceny finansów publicznych potwierdza postawioną we wstępie hipotezę pierwszą, pokazując, że zastosowanie grupy wskaźników stanowi problem w zarządzaniu budżetem JST z uwagi na dowolność w doborze wykorzystywanych wskaźników. Fakt dowolności w doborze wskaźników potwierdza również, że analiza wskaźnikowa jest rozwiązaniem niełącznym i niewieloatrybutowym, co z kolei potwierdza hipotezę trzecią. Przedstawiona analiza wskaźnikowa pokazała również słabość i niską 212 Barbara Kawa, Bogusław Kaczmarczyk wartość poznawczą pojedynczych wskaźników budżetowych, które zbudowane są z maksymalnie czterech atrybutów. Potwierdza to hipotezę drugą. Z kolei zaprezentowana autorska formuła U × E = K potwierdziła postawioną hipotezę czwartą, dając odpowiedź na pytanie, jaki jest łączny wpływ 23 sił oddziałujących na zadłużenie Gminy Kraków według danych za 2011 r. Przedstawiony model ekonometryczny stanowi narzędzie, które może służyć do monitoringu stanu budżetu oraz długu jednostek samorządu terytorialnego. Model dostarcza danych, które pozwalają nie tylko na ocenę sytuacji finansowej JST, ale także poprzez podstawienie prognozowanych wartości atrybutów, na dokonanie prognozy wielkości długu publicznego – niezbędnej do efektywnego zarządzania finansami publicznymi. Literatura Dudycz T., Wrzosek S. [2000], Analiza finansowa. Problemy metodyczne w ujęciu praktycznym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodan M. [2011], Analiza finansowa budżetów jednostek samorządu terytorialnego, Municipium, Warszawa. Filipiak B. [2011], Finanse samorządowe – Nowe wyzwania – bieżące i perspektywiczne, Difin, Warszawa. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483). Nowe zarządzanie finansami publicznymi w warunkach kryzysu [2011], red. S. Owsiak, PWE, Warszawa. Piotrowska-Marczak K. [1997], Finanse lokalne w Polsce, PWN, Warszawa. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów JST, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza RP, Dz.U. 2010, nr 128, poz. 861. Sprawozdania finansowe Gminy Kraków za lata 2007–2011, Materiały Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie, http://www.bip.krakow.rio.gov.pl/?c=515. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. nr 157, poz. 1240. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1990, nr 16, poz. 95. An Assessment of the Financial Standing of the Gmina of Krakow at the End of 2011 with the Use of the Ratio and Model-based Analysis The objective of the paper is to stress the necessity of effective public finance management and the resulting need for an appropriate quantitative description of territorial government entities’ Wskaźnikowy i modelowy sposób oceny sytuacji... 213 indebtedness. The author presents the tools applied by territorial government entities for assessing their financial condition including the commonly used ratio analysis. Also, the paper presents the authors’ model for analysing and managing public debt, expressed as a matrix equation U × E = K, in which the subsequent three matrices correspond to the Polish acronym of Cracow University of Economics (UEK). The traditional ratio analysis and the authors’ public debt management method are presented in the context of the public debt of the gmina of Krakow at the end of 2011. The presented econometric model describes an overall impact of all factors (attributes) on the indebtedness of the gmina of Krakow. The proposed solution may serve as an alternative to the currently applied ratio analysis which makes use of ratios related to two or three attributes, while an assessment of the territorial government’s financial standing is determined by the composition (decomposition) of attributes. The model U × E = K facilitates assessing the entity’s financial condition on the basis of an overall impact of all the attributes on the level of indebtedness in a given budget year as well as provides the possibility of developing short-term public debt forecasts. Barbara Kawa – magister, doktorantka na Wydziale Finansów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zainteresowania naukowo-badawcze: rachunkowość, teoria estymacji, wycena wartości niematerialnych i prawnych, sprawozdawczość finansowa. e-mail: [email protected] Bogusław Kaczmarczyk – magister, doktorant na Wydziale Finansów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zainteresowania naukowo-badawcze: wielowymiarowe ujęcie estymacji wartości rynkowej przedsiębiorstw, wartość rynkowa i model VaR, finanse przedsiębiorstw, analizy ekonomiczne w warunkach niepełnej informacji i braku informacji, teoria estymacji, wycena wartości niematerialnych i prawnych, nowe rozwiązania na gruncie badania sprawozdań finansowych. e-mail: [email protected]
