Przyczyny trudności przystosowawczych dzieci do warunków

Pracuję w Przedszkolu Integracyjnym Nr 9 w Olkuszu. W naszej placówce dzieci zdrowe uczą się
zrozumienia, opiekuńczości i tolerancji, zaś niepełnosprawne mają możliwość przygotowania się do
życia w normalnym społeczeństwie.
Przyczyny trudności przystosowawczych dzieci do warunków przedszkola.
Dzieci z wszelkimi trudnościami w rozwoju są problemem dla rodziców i również
wyzwaniem dla każdego pedagoga .W ostatnich latach często spotyka się dzieci z zaburzeniami w
zachowaniu. Jak podaje literatura częstość występowania tego rodzaju dysfunkcji fragmentarycznej
w populacji wiekowej 3-10 lat jest oceniane na około 15%. Zaburzenia te charakteryzują się
głównie nadpobudliwością psychoruchową, trudnościami adaptacyjnymi, nieprawidłową
koordynacją wzrokowo – ruchową, tzw: zaburzenia zachowania u dzieci starszych to specyficzne
trudności w nauce.
W każdym okresie rozwojowym są sfery zachowań szczególnie podatne na występowanie
zaburzeń. U małych dzieci najczęstszym problemem jest separacja od matki oraz dostosowanie się
do wymagań codziennych sytuacji, trudności w sferze zachowań społecznych występują począwszy
od wieku przedszkolnego we wszystkich grupach wiekowych.
Aby pomóc dziecku przezwyciężyć owe trudności trzeba znać przyczyny, które prowadzą
do tego stanu .Obecnie pedagodzy wyróżniają: - dydaktyczne przyczyny niepowodzeń, trudności
adaptacyjnych, - środowiskowe przyczyny trudności przystosowawczych, - cechy psychofizyczne
jednostki, jako przyczynę trudności.
Obserwując rozwój dziecka w wieku przedszkolnym należy dostrzec wszystkie jego
aspekty. A więc – rozwój fizyczny, rozwój motoryczny, rozwój procesów poznawczych, rozwój
uczuciowy, rozwój społeczny. Oceniając rozwój dziecka bierzemy pod uwagę cztery parametry:
motoryczny (jak dziecko posługuje się swoim ciałem), adaptacyjny (jak rozwiązuje zaistniałe
sytuacje), językowy (jak rozumie i używa słów), społeczny (jak daje sobie radę z codziennymi
czynnościami życiowymi, jak układa sobie stosunki z innymi ludźmi).
Wielu autorów twierdzi, że działają tu swoiste sprzężenia zwrotne, prowadzące do coraz
lepszego funkcjonowania organizmu jako całości, co pozwala na coraz pełniejsze jego
przystosowanie do środowiska, w którym żyje. Zarówno w sensie subiektywnym (zaspokojenie
potrzeb osobistych), jak i obiektywnym (spełnienie wymagań otoczenia).
Umiejętność nawiązywania pozytywnych kontaktów z rówieśnikami, zdolność do
odczuwania ich przeżyć emocjonalnych, poszanowanie indywidualności drugiego człowieka,
tolerancja wobec odmiennych poglądów, odmiennego wyglądu, poszanowanie własności społecznej
to zachowania, które kształtują się w okresie przedszkolnym, w dużej mierze przy współudziale
rodziny.
Rodzina powszechnie uznawana jest za podstawowe i naturalne środowisko wychowawcze
w życiu każdej jednostki. Środowisko rodzinne jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery
emocjonalnej, osobowości, postaw moralnych dziecka. Jest także grupą społeczną, w której
kształtuje się umiejętność współżycia zespołowego dziecka w życiu społecznym.
Dzieci o negatywnych doświadczeniach, które doświadczyły wielu krzywd i
niesprawiedliwości, które czują się niekochane i odrzucone znacznie trudniej nawiązują kontakty z
innymi, a przede wszystkim znacznie dłużej trwa u nich proces adaptowania się do nowego
środowiska i do obowiązujących wymagań.
Przychodzą one do przedszkola z już ukształtowanymi pewnymi postawami niechęci, braku
zaufania czy wręcz wrogości wobec każdej nowo poznanej osoby. Postawy dzieci są
odzwierciedlaniem postaw rodziców. Z literatury wiadomo, że zachowania antyspołeczne u dzieci
powstają z powodu dystansu uczuciowego przejawianego przez rodziców.
Jeżeli dzieci wychowywane są w sposób racjonalny, to zakres trudności w przystosowaniu
się jest wyraźnie mniejszy, a zaburzenia w reakcjach emocjonalnych i funkcjach życiowych są
zdecydowanie słabsze. Gorzej dzieje się dzieciom wychowywanym zbyt liberalnie i mającym zbyt
opiekuńczych rodziców. Przeżywają one poważne trudności w przystosowaniu się i silniej reagują
zaburzeniami zachowania.
Przedszkole może być także źródłem wielu patogennych czynników. Do nich należy
zaliczyć: niedostosowany do możliwości danego dziecka system wymagań, nieprawidłowy sposób
realizacji programu, niekorzystne cechy osobowości i postaw nauczyciela wobec wychowanków,
nieprawidłowe warunki lokalowe i organizacyjne. Wychowawczynie przedszkola często z braku
cierpliwości bądź umiejętności podmiotowego traktowania dzieci, nie analizują zaburzenia, nie
interesują się przyczynami nieporozumień wśród wychowanków.
Arbitralnie rozstrzygają, jak należy postąpić i często stosują w sposób przypadkowy kary.
Złe potraktowanie przez osobę tak znaczącą, jak wychowawczyni może spowodować uraz i na
długo dziecko zahamować. Nauczyciel kieruje się w pracy nie tylko wiedzą, ale także intuicją,
swoim systemem norm i wartości. Nie posiada żadnych idealnych narzędzi pracy, jedynym
narzędziem, na który może w pełni polegać, jest on sam. I dlatego między innymi tak często zdarza
się, iż chcąc dobrze, popełnia błędy. Różne błędy popełniane przez nauczycieli:
 rygoryzm- objawiający się bezwzględnym egzekwowaniu swoich poleceń;
 agresja - słowny lub fizyczny atak na dziecko;
 hamowanie aktywności – przerywanie dziecku, gdy robi coś „po swojemu ‘’ ;
 obojętność – wyrażająca się w braku zainteresowania tym, co robi dziecko ;
 eksponowanie siebie – polegające na chęci imponowania dziecku, postrzeganiu siebie
jako ważniejszego w kontakcie z nim ;
 uleganie – spełnianie zachcianek dziecka, okazywanie mu swej bezradności ;
 zastępowanie dziecka w wykonywaniu zadań ;
 idealizacja dziecka – ciągłe zajmowanie się nim, brak krytycyzmu.
Kierowanie się osobistą sympatią, faworyzowanie wybranych dzieci, odnoszenie się do nich
lekceważąco sprawia, że dzieci niechętnie przychodzą do przedszkola.
Większość dzieci rozwija się prawidłowo tzn. określonemu ich wiekowi odpowiada
określony stan rozwoju fizycznego i psychicznego. Spotykamy jednak dzieci, których ogólny
rozwój zarówno fizyczny, jak ruchowy i psychiczny jest opóźniony lub przyspieszony. U nich
rozwój przebiega w sposób nierównomierny występują wówczas zaburzenia rozwoju.
Dzieci u których stwierdzono, że przebieg ich rozwoju nie jest prawidłowy często mają
zaburzenia zachowania o charakterze trudności przystosowawczych.
Objawami zaburzeń życia uczuciowego i osobowości dzieci w wieku przedszkolnym są
między innymi wybuchy złości, gniewu, impulsywność reakcji. Dzieci te mają utrudniony kontakt z
rówieśnikami, ponieważ nieadekwatnie odczuwają sytuacje społeczne.
Niedojrzałość i niezrównoważenie emocjonalne to cechy zaburzenia zwanego
nadpobudliwość psychoruchowa. Stwierdzono, że dzieci nadmiernie reaktywne i pobudliwe
emocjonalnie skłonne są do zachowań agresywnych, co staje się główną przyczyną trudności w
przystosowaniu do grupy i nawiązaniu prawidłowych kontaktów z otoczeniem.
Zaburzeniem odmiennym od nadpobudliwości psychoruchowej, a występującym u dzieci
jest zahamowanie. Unikanie kontaktów z rówieśnikami wynika z lęku przed odrzuceniem innych
ludzi. Bierność, niepodejmowanie samodzielnych działań może być spowodowane lękiem przed
krytyką albo niepowodzeniem.
Opóźnienia mowy a więc trudności w porozumiewaniu się, widoczna ułomność fizyczna
stanowią czynniki sprzyjające występowaniu problemów adaptacyjnych. Przyczyną tego może być
rodzące się u dziecka poczucie „inności”, „odrębności” od grupy oraz poczucie „niższości” i brak
wiary we własne siły.
Aby lepiej zrozumieć, na czym polegają kłopoty adaptacyjne dzieci, trzeba poznać ich
przyczyny oraz należy sobie wyobrazić, w jakiej sytuacji jest dziecko i co się z nim dzieje, gdy
zaczyna uczęszczać do przedszkola. Wychowawca musi znać odpowiedź na pytanie „Co sprawia,
że dziecku tak trudno przystosować się do przedszkola?’’. Po uzyskaniu odpowiedzi na w/w pytanie
winien jak najszybciej opracować sposoby łagodzenia dramatu rozłąki i przystosowania się do
nowego środowiska jakim dla dziecka jest przedszkole.
mgr Katarzyna Lekston
nauczyciel Przedszkola Integracyjnego nr 9 w Olkuszu
LITERATURA
M.Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP W-wa 1991
E.Gruszczyk-Kolczyńska, E.Zielińska, Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci
starszych wolniej rozwijających się, WSiP, W-wa 2000
H.Nartowska, Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dzieci przedszkolnych,
WSiP W-wa 1986
K.Pospiszyl, E.Żabczyński, Psychologia dzieci niedostosowanych społecznie,
PWN, W-wa 1985