Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej
advertisement
Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej 1. Istota analizy wskaźnikowej Rozwinięciem wstępnej analizy sprawozdań finansowych jest analiza wskaźnikowa. wachlarz wskaźników, jakie mogą być obliczone na podstawie sprawozdań finansowych, jest szeroki. Można za ich pomocą syntetycznie charakteryzować różne aspekty ekonomiczne działalności przedsiębiorstwa. W krajach o gospodarce rynkowej stosuje się pewne zestawy, bardzo zbliżonych pod względem treści, wskaźników ekonomicznych. dzięki ujednoliceniu treści tych wskaźników mogą one być jednoznacznie interpretowane nie tylko przez menadżerów, ale również kredytodawców i udziałowców firmy. W zależności od potrzeb i zainteresowań, poszczególne grupy odbiorców analizy wskaźnikowej ograniczają zakres wskaźników wykorzystywanych w analizie. Analiza wskaźnikowa jest szybką i efektywną metodą uzyskiwania wglądu w operacje gospodarcze i funkcjonowanie firmy. Niemniej sposób podejścia do tego narzędzia musi być odpowiednio wyważony i uzupełniony innymi narzędziami analitycznymi. wynika z tego, iż analiza wskaźnikowa nie jest wolna od pewnych ograniczeń. Najważniejszym z nich jest fakt, że bazuje wyłącznie na przeszłości firmy. jednak wraz z analizą otoczenia może ona służyć do przewidywania warunków działania przedsiębiorstwa w przyszłości.1[1] Podmiotem analizy ekonomicznej są zjawiska oraz procesy gospodarcze we wszystkich sferach działalności przedsiębiorstwa, występujące zarówno w jego obrębie, jak i otoczeniu. Ujmowane są one w związkach i zależnościach ze zjawiskami oraz procesami technicznymi, a także społecznymi istniejącymi w przedsiębiorstwie. W szczegółowym, dziedzinowym ujęciu przedmiotem analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa mogą być: 1. 2. wyniki finansowej działalności wyniki materialne działalności (w przedsiębiorstwie produkcyjnym będzie to produkcja, w handlowym – obrót, w usługowym – usługi w przekroju asortymentowym i jakościowym w ujęciu dynamicznym i przestrzennym), 3. koszty własne, 4. gospodarka zasobami ludzkimi, 5. gospodarka zasobami materiałowymi, 6. gospodarka środkami trwałymi, 1[1] M. Sierpińska T. Jachana; Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 78. www.wkuwanko.pl 1 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej 7. postęp techniczny i innowacje, 8. wartość przedsiębiorstwa, 9. sytuacja majątkowo-finansowa, 10. rozwój przedsiębiorstwa. Zadania, środki ich realizacji, niezbędne nakłady i planowane wyniki przedsiębiorstwa ujmuje się w jego planie działalności gospodarczo finansowej (biznes planie), a następnie w odpowiednio skonstruowanych urządzeniach ewidencyjnych oraz w sprawozdawczości w postaci wielkości liczbowych, zwanych wskaźnikami. Wskaźniki stosowane w analizie ekonomicznej nazywa się wskaźnikami analitycznymi. Ze względu na rodzaj reprezentowanych zjawisk dzieli się je na ilościowe i jakościowe. Wskaźniki ilościowe określają cechy zjawisk, np. wielkość zużycia materiału, liczbę zatrudnionych, wielkość produkcji itp., jakościowe natomiast odzwierciedlają cechy jakościowe i są relacją dwóch wielkości, np.: rentowność, płynność itp. Ocena zaprezentowana na podstawie danych liczbowych zawartych w sprawozdaniach finansowych, dostarcza ogólnych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. Celem pogłębienia tego przeprowadza się dalsze, szczegółowe analizy. Jedną z form badania bilansu oraz rachunku zysków i strat jest właśnie analiza wskaźnikowa. Analiza wskaźnikowa polega na wyrażaniu różnych sfer działalności firmy za pomocą wskaźników. Na podstawie zmian w wielkości wskaźników ocenia się wybrane, węższe lub szersze, dziedziny tej działalności.2[2] Analiza wskaźnikowa w odniesieniu do badania sprawozdań finansowych obejmuje obliczanie wskaźników finansowych, konstruowanych w oparciu o dane z bilansu oraz rachunku zysków i strat i porównanie ich wielkości w czasie, z wielkością wzorcową lub między różnymi jednostkami gospodarczymi. W przypadku oceniania działalności przedsiębiorstwa za okres, dla którego nie sporządza się sprawozdania finansowego, np.: za okres jednego miesiąca, podstawę ustalenia wskaźników finansowych stanowić mogą zamknięcia kont syntetycznych, dokonywane co miesiąc, zgodnie z wymogami sprawozdawczości statycznej i koniecznością składania miesięcznych deklaracji podatkowych. Częstsze obliczanie wskaźników jest możliwe w przypadku prowadzenia skomputeryzowanej księgowości. O przydatności analizy wskaźnikowej decydują możliwości porównania wskaźników: w czasie, w przestrzeni, z danymi postulowanymi (z wzorcami). 2[2] Por. L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, K. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1996, s. 12. www.wkuwanko.pl 2 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej Konstrukcja sprawozdań finansowych wynika z podstawowej zasady zwanej kontynuacją działania, oznaczającej przyjęcie założenia, że przedsiębiorstwo prowadzi działalność i będzie ją kontynuować w najbliższej przyszłości. W przypadku bilansu oznacza to ustalenie wysokości aktywów i pasywów na początek i na koniec okresu objętego sprawozdaniem, przy czym stan na koniec okresu poprzedniego jest zarazem stanem na początek okresu następnego. Zasada kontynuacji działania umożliwia zatem dokonywanie porównań wskaźników w czasie. W najprostszej formie jest to porównanie wysokości wskaźników obliczonych na początek i na koniec okresu sprawozdawczego, lub w przypadku danych zawartych w rachunku zysków i strat – wskaźników za kolejne okresy badania. Porównanie wskaźników w czasie pozwala również wyznaczyć trendy kształtowania się określonych relacji finansowych. Pozwala ocenić, czy tendencje zmian we wskaźnikach są korzystne dla firmy, jakie jest natężenie zmian w stosunku do lat ubiegłych. Pogorszenie wskaźników może być sygnałem występujących nieprawidłowości i świadczyć o podejmowaniu błędnych decyzji gospodarczych w badanym okresie. W gospodarce rynkowej szczególnego znaczenia nabierają porównania wskaźników w przestrzeni, a więc pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami. Porównania w przestrzeni pozwalają ocenić pozycje firmy na rynku: czy jest ona najlepsza, najgorsza czy też przeciętna. Takie porównania są niezbędne w sytuacji podejmowania decyzji o przyszłości przedsiębiorstwa: firma o najgorszej kondycji finansowej ma najmniejszą szansę przetrwania na rynku, ma ona bowiem trudności w uzyskiwaniu kapitałów dla dalszego funkcjonowania. Porównania w przestrzeni są istotne dla pożyczkodawców i kredytodawców, potencjalnych inwestorów i odbiorców, pracowników i całego społeczeństwa. Porównania w przestrzeni wymagają publikowania danych o maksymalnej, minimalnej i przeciętnej wielkości wskaźników finansowych w danej branży. niestety, w Polsce od szeregu lat dane takie nie są publikowane. Istnieje jedynie możliwość obliczania niektórych wskaźników w oparciu o bilanse publikacyjne (tzn. bilanse roczne spółek akcyjnych, których akcje są przedmiotem obrotu rynkowego oraz publikowane bilanse spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, charakteryzujących się dużą ilością udziałowców), a także możliwość obliczania wskaźników przeciętnych dla wybranych branż w oparciu o rocznik statystyczny. Porównania z wzorcową wielkością wskaźników mają miejsce tylko w przypadku, gdy ustala się ich wysokość: w planie, w kosztorysie, w założeniach projektowych, www.wkuwanko.pl 3 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej gry istnieje przyjęta umownie wysokość optymalna.3[3] W analizie ekonomicznej istotnym zagadnieniem jest porównywalność danych. Brak porównywalności może doprowadzić do błędnych wniosków. Stąd też przed porównaniem wskaźników zachodzi konieczność ustalenia rodzajów i rozmiarów ewentualnych zakłóceń w porównywalności, a następnie w miarę możliwości ich eliminowanie bądź odpowiednie uwzględnianie w dokonywanej ocenie. Wyróżnić można następujące zakłócenia w porównywalności wskaźników: zakłócenia metodologiczne, zakłócenia finansowej (cenowe), zakłócenia rzeczowe (przedmiotowe), zakłócenia organizacyjne. Zakłócenia o charakterze metodologicznym wynikają z odmienności treści i budowy wskaźników ekonomicznych, sposobu ich obliczania lub zasad ewidencji. Zakłócenia te mogą nasilać się w porównaniach dotyczących odległych okresów, jak również w porównaniach międzynarodowych, które muszą uwzględniać odmienności systemów ekonomicznych. Zakłócenia o charakterze finansowym powstawać mogą na skutek zmian ceny sprzedaży wyrobów, robót i usług wynikających z decyzji organów upoważnionych do ustalania ceny lub producentów. Podobny skutek wywoływać mogą zmiany kursów walut, oprocentowania kredytów, taryf przewozowych, telekomunikacyjnych, pocztowych, itp. Zakłócenia rzeczowe wynikają z różnic lub dokonywanych zmian w zakresie przedmiotu działalności jednostek gospodarczych. Zakłócenia te nasilać się mogą w związku z postulowanym postępem techniczno-technologicznym produkcji krajowej (z uwagi na istotne w poziomie techniki i technologii krajowej i zagranicznej). Zakłócenia o charakterze organizacyjnym wywoływane są przekazywaniem, przyjęciem, podziałem lub łączeniem przedsiębiorstw i ich elementów składowych. Tworząca się wielkość form organizacyjnych przedsiębiorstwa, ich duża elastyczność, wymaga szczególnie przy porównywaniu w czasie, obserwacji zmian organizacyjnych podmiotów gospodarczych.4[4] Wskaźniki finansowe są wskaźnikiem informacji dla różnych grup odbiorców. Dostawcy i banki udzielające kredytów krótkoterminowych są przede wszystkim zainteresowane oceną płynności bieżącej firmy. Dla nich ważne są zatem wskaźnikiem określające zdolność firmy do wywiązywania się z zobowiązań krótkoterminowych. Kredytodawcy udzielający kredytów na dłuższy okres są zainteresowani zdolnością firmy do generowania gotówki oraz oceny ryzyka 3[3] 4[4] Por. B. Olzacka, R. Pałczyńska-Gościniak: Jak oceniać firmę, ODDK, Gdańsk 1995, s. 54. Por. J. Sułowska: Problemy analizy porównawczej wyników ekonomicznych przedsiębiorstw, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Gdańskiego Nr 20, Gdańsk 1995, s. 143. www.wkuwanko.pl 4 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej finansowego w dłuższym czasie. Właściciele firmy, akcjonariusze są zainteresowani zdolnością firmy do generowania gotówki oraz oceny ryzyka finansowego w dłuższym czasie. Właściciele firmy, akcjonariusze są zainteresowani poziomem rentowności i ryzyka związanego z działalnością firmy. Kierownictwo firmy jest zainteresowane wszystkimi aspektami analizy finansowej, ponieważ odpowiada za bieżącą i perspektywiczną działalność formy. Uwzględniając zakres danych, zawartych w bilansie oraz w wyniku zysków i strat, możliwości budowy wskaźników finansowych są bardzo duże. Z tego też względu dokonuje się wyboru wskaźników o podobnej treści ekonomicznej i grupuje w zestawy, wykorzystywane dla oceny poszczególnych dziedzin działalności przedsiębiorstwa rodzaj i liczba wskaźników, z jakich się korzysta w badaniach analitycznych, zmieniają się w miarę rozwoju analizy ekonomicznej jako dyscypliny naukowej i w miarę rozwoju analizy ekonomicznej jako dyscypliny naukowej i w miarę zmian w systemie zarządzania przedsiębiorstwem. Treść wskaźników analitycznych, a przede wszystkim ich konstrukcja, ma duży wpływ na obiektywność, dokładność i kompletność wyników prac analitycznych. 2. Kierunki i zasady analizy wskaźnikowej Wskaźnik jest relacją pomiędzy dwoma (lub więcej) różnymi liczbami zaczerpniętymi z materiałów źródłowych. Jest on użyteczny tylko wtedy, kiedy zostanie porównany z innymi wskaźnikami. A zatem relacje ekonomiczne, zgodnie z zasadami analizy porównawczej, mogą być porównane z danymi postulowanymi w czasie i przestrzeni. Ważnym aspektem analizy wskaźnikowej jest sprawdzian jednolitości konstrukcji badanych wskaźników oraz procedur rachunkowości (eliminacje zakłóceń) i wtedy gdy licznik jest współmierny do mianownika. Porównania między firmami, oprócz analizy trendów, należą do najczęściej dokonywanych analiz w krajach zachodnich. W tym zakresie poszczególne państwa stosują różne rozwiązania. Np. w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych oficjalnie publikowane są dane dotyczące przeciętności wartości wskaźników uzyskiwanych w danej branży, a nawet w określonej grupie przedsiębiorstw. Źródłami tych informacji są publikowane sprawozdania finansowe oraz publikowane dane dotyczące obliczonych przeciętnych wielkości wskaźników dla danej gałęzi przemysłu. W ramach tych ostatnich można wymienić: 1. publikacje rządowe – najbardziej popularne, ale mało użyteczne z powodu odstępu czasu jaki upływa pomiędzy momentem zdarzeń gospodarczych a czasem, w którym zostają opublikowane dane je opisujące; www.wkuwanko.pl 5 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej 2. publikacje zrzeszeń – wiele zrzeszeń dostarcza swoim członkom (obliczone przez siebie) wielkości średnie wskaźników w zamian za dane otrzymane od zrzeszonych spółek. Publikacje te uważa się za najbardziej użyteczne źródło porównań, zapewniające aktualne informacje. Przygotowane są one w sposób standardowy i często zawierają dane nieosiągalne w publikowanych sprawozdaniach finansowych. 3. komercyjne bazy danych, których ilość stale rośnie. Dostarczane aktualnie dane komputerowe zawierają nie tylko dane finansowe, ale także informacje dotyczące rodzaju działalności gospodarczej, podstawowych danych finansowych oraz szczegóły dotyczące dyrektorów. Przy dokonywaniu porównań z wielkościami przeciętnymi należy zachować kilka reguł: jeśli w danej branży występuje kryzys, to wskaźniki firmy powinny być lepsze od przeciętnych, dane firm, które operują w kilku branżach powinny być rozdzielone i porównane z wielkościami przeciętnymi w każdej z tych gałęzi przemysłu, ponieważ firmy różnią się pod względem wielkości, wytwarzanych produktów, ryzyka, warunków działania itp., to wartości wzorcowe wskaźników mogą być różne nawet dla firm działających w tej samej branży. Przy porównywaniu danych księgowych pomiędzy firmami konieczna jest eliminacja ewentualnych zakłóceń. Wielkości liczbowe mogą być przedmiotem różnej interpretacji i manipulacji. W krótkim okresie w przedsiębiorstwie można tak ukształtować dane księgowe, aby odpowiadały wielkościom średnim wskaźników branży i świadczyły o prawidłowym zarządzaniu firmą. Osoba dokonująca oceny musi upewnić się, że w danej jednostce gospodarczej takie działania nie miały miejsca. Należy zatem podkreślić rolę intuicji w procesie wykrywania nieprawidłowości w funkcjonowaniu firmy. Po wyeliminowaniu zakłóceń można przystąpić do analizy porównawczej, której celem jest obliczenie odchyleń wskaźnika od danego wzorca. Stwierdzenie odchylenia nie stanowi zakończenia badań. Jest dopiero punktem wyjścia do dalszych działań mających na celu jego interpretację i wyjaśnienie przyczyn jego powstania. Analiza wskaźnikowa jest kompleksowym procesem. Wzajemne powiązane wskaźniki w zależności przyczynowoskutkowej podlegać mogą analizie przyczynowej, a w jej ramach także piramidalnej (w literaturze zachodniej nosi ona nazwę analizy Du Ponta) oraz analizie dyskryminacyjnej. Analiza wskaźnikowa stanowi użyteczne narzędzie analizy finansowej wówczas, kiedy dokładnie znane i rozumiane są jej istota i wypływające z niej ograniczenia. Obliczony wskaźnik jest użyteczny tylko wtedy, kiedy zostanie porównany z określonym standardem. Przy dokonywaniu analizy należy pamiętać, że wskaźnik jest tak wiarygodny, jak wiarygodne www.wkuwanko.pl 6 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej są dane służące do jego obliczenia. Z wielką uwagą i rezerwą należy podchodzić do interpretacji wyników analizy wskaźnikowej. Szczególnie jest to ważne w odniesieniu do wskaźników służących prognozowaniu pozycji finansowej firmy i trendów jej rozwoju. Wykorzystywane są do tego celu dane zaistniałe w konkretnej sytuacji, które nie zawsze muszą być adekwatne dla przyszłości. Wnikliwa analiza okresów ubiegłych, ciągłe diagnozowanie okresu bieżącego i wynikające z tego korekty planów powinny być uwzględnione przy ustalaniu celów działania przedsiębiorstwa (planowanie elastyczne). Zaleca się stosowanie kilku różnych wskaźników dla dokonania analizy i uzyskania realnych ocen działania przedsiębiorstwa. Należy wyselekcjonować relacje, które odpowiadają przyjętemu celowi badań i nie są ze sobą zbyt silnie skorelowane. Podczas analizy wskaźnikowe konieczne jest stosowanie metodycznego podejścia. Mechaniczne wykorzystanie wskaźników może być niebezpieczne dla dokonywanej oceny. Nie istnieje jedna, najlepsza wartość danego wskaźnika. Zależy ona od pozycji i perspektywy osoby dokonującej oceny oraz strategii konkurencji realizowanej przez te firmą. przy tej ocenie istotne są doświadczenia i znajomość przedsiębiorstwa oraz branży, w której działa jak intuicja. Obliczenia matematyczne w analizie wskaźnikowej nie są skomplikowane. jej istotę stanowi jednak wykorzystanie i interpretacja wskaźników finansowych dla znalezienia koniecznych odpowiedzi w podejmowaniu decyzji. Wymaga to posiadania odpowiednich kwalifikacji i dogłębnego zrozumienia narzędzi analizy finansowej. Wskaźniki jako takie pomijają wymiar czasowy, odzwierciedlają sytuację w danym momencie. Należy pamiętać, że obliczone ich trendy są wynikiem wewnętrznych warunków istniejących w firmie, a nie rezultatem oddziaływania czynników otoczenia, które w jednakowy sposób wpływają na wszystkie przedsiębiorstwa działające w danej branży.5[5] 5[5] Por. J. Kowalczyk, A. Kusak: Finanse firmy dla menadżerów, Praktyczna Szkoła Innowacji, Warszawa 1995, s. 122. www.wkuwanko.pl 7 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej 3. Klasyfikacja wskaźników ekonomicznych Istnieje kilka sposobów podziału klasyfikacji wskaźników ekonomicznych. Jeden z możliwych sposobów ich podziału przedstawiono poniżej. Rysunek 1. Klasyfikacja wskaźników ekonomicznych WSKAŹNIKI EKONOMICZNE WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE OPERACYJNE FINANSOWE RENTOWNOŚCI EFEKTYWNOŚCI PŁYNNOŚCI STRUKTURY KAPITAŁU Według tej klasyfikacji wskaźniki dzielone są na wewnętrzne czyli takie, które obliczane są na podstawie danych zaczerpniętych ze sprawozdań finansowych firmy stanowiące ich interpretację. Wskaźniki zewnętrzne to takie, w których dane znajdujące się w liczniku bądź mianowniku pochodzą z materiałów źródłowych innych niż sprawozdania finansowe np. cena rynkowa akcji danej spółki. Wskaźniki te wykorzystywane są najczęściej przez inwestorów i potencjalnych inwestorów firmy. Wskaźniki wewnętrzne dzielone są następnie na dwie zasadnicze grupy: wskaźniki operacyjne i finansowe. Ogólnie mówiąc wskaźniki operacyjne koncentrują się na operacjach www.wkuwanko.pl 8 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej spółki nie uwzględniając sposobu jej finansowania. Dotyczą zatem strony aktywów bilansu. Wskaźniki finansowe skupiają się na badaniu sposobu sfinansowania aktywów spółki. Wskaźniki operacyjne dzielone są następnie na wskaźniki rentowności, które charakteryzują efekty jakie spółka uzyskuje z działań operacyjnych oraz wskaźniki efektywności (wydajności) określające obrót lub też charakteryzujące efektywność inwestycji. Wskaźniki finansowe dzielą się z kolei na wskaźniki płynności i struktury kapitału (zasilania). Pierwsze oceniają krótkoterminową pozycję finansową firmy, a w szczególności zdolność spółki do spłacania swoich zobowiązań w krótkim terminie. Wskaźniki struktury kapitału służące ocenie długoterminowej struktury kapitału, a przede wszystkim udział kapitału własnego i obcego w finansowaniu firmy w długim okresie.6[6] Innym z najbardziej typowego podziału wskaźników jest podział na cztery grupy wg klasyfikacji podanej poniżej: 1. Wskaźniki płynności płynność ogólna – określa zdolność przedsiębiorstw do spłacania zobowiązań upłynnionych majątkiem obrotowym, płynność bieżąca – określa zdolność firmy do regulowania swoich zobowiązań najbardziej płynnym majątkiem obrotowym tj. środkami pieniężnymi, należnościami i krótkoterminowymi papierami wartościowymi. 2. Wskaźnik zasilania finansowego zadłużenia ogólnego – charakteryzuje udział kapitału obcego w finansowaniu działań firmy, zadłużenia krótkoterminowe – przedstawia relacje kapitału obcego lub obcego długoterminowego do kapitału własnego, pokrycia odsetek – określa ile razy efekty finansowe przewyższają płacone odsetki, pokrycia kosztów stałych – określa stopień pokrycia kosztów stałych osiągalnymi na ten cel dochodami. 3. Wskaźniki aktywności obrotowości (produktywności) majątku ogółem – określa wartość przychodu ze sprzedaży przypadającą na każdą złotówkę wartości majątku ogółem, 6[6] Por. L. Bednarski, T. Wiśniewski: analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Tom 1, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 321. www.wkuwanko.pl 9 Analiza wskaźnikowa jako metoda analizy ekonomicznej obrotowości (produktywności) majątku trwałego – określa wartość przychodu ze sprzedaży przypadającą na każda złotówkę wartości majątku trwałego, obrotowości zapasów – pokazuje ile obrotów wykazały zapasy w danym okresie, windykacja należności – określa długość czasu (dni) rozliczenia należności z tytułu dostaw, robót i usług. 4. Wskaźniki rentowności rentowność sprzedaży – charakteryzuje wielkość zysku przypadającą na każdą złotówkę przychodu ze sprzedaży, rentowność kapitałów własnych – określa kwotę zysku przypadającą na każdą złotówkę kapitału własnego. Z przedstawionych przykładów klasyfikacji wskaźników ekonomicznych wynika, ze podziały te są bardzo do siebie zbliżone. Nie budzi też wątpliwości zaliczanie poszczególnych wskaźników do danej grupy. Sprawa sporną może być tylko ich gradacja.7[7] 7[7] Tamże... s. 324. www.wkuwanko.pl 10
