POLITYKA SPOŁECZNA - wykłady
advertisement
POLITYKA SPOŁECZNA Wśród prowadzących politykę społeczną i gospodarczą podmiotem najważniejszym jest suwerenne państwo. Zasięgiem swojej funkcji państwo obejmuje teren całego kraju oraz wszystkie grupy społeczne. Przedmiotem oddziaływania w dziedzinie regulowania problemów społeczno-gospodarczych jest gospodarka narodowa. Gospodarkę narodową określa się często mianem wielkiego systemu społecznego. Chcąc przez to podkreślić, że jest ona pewną całością składającą się z wielu sprzężonych elementów służących wspólnemu celowi zaspakajających potrzeby ludzi stanowiących społeczeństwo poprzez produkcję dóbr i usług oraz podział pomiędzy członków tego społeczeństwa. W każdym systemie oprócz jego zewnętrznych relacji integrujących elementy zbioru, występuje także zespół relacji i sprzężeń zewnętrznych łączących system (zbiór) z otoczeniem. Podobnie jest z gospodarką narodową, która integrując w granicach państwa różnego rodzaju gospodarstwa narodowe jest jednocześnie częścią gospodarki światowej (systemu). Poszczególne gospodarki narodowe mogą wchodzić w skład międzynarodowych wspólnot tworzonych przez państwa zainteresowane wzajemną współpracą. O poziomie zaspakajanie potrzeb Naroku rozstrzyga przede wszystkim stan gospodarki danego kraju. Gospodarkę narodową ujmiemy w zakresie zasobności czynników produkcji społecznej i jej wzrostem. P – potencjalne możliwości gospodarki narodowej (w rozumieniu zakresu produkcji) N – zasoby naturalne M – zasobność majątkowa (dobra materialne) L – potencjalne czynniki pracy ludzkiej P`=f(N,M,L) Zasoby narodowe – naturalne i majątkowe oraz czynnik ludzki – L są w danym czasie zmiennymi niezależnymi. Należy je traktować jako wielkości dane. Znak f oznacza wszelkie działania jakie trzeba wykonać z N,M i L aby otrzymać wartość funkcji. Główne uwarunkowania polityki ekonomicznej: Uwarunkowania Ustrojowo -systemowe - ustrój polityczno-społeczny - struktura państwa, administracji i społeczeństwa - rozwiązania instytucjonalno-systemowe w gospodarce www.wkuwanko.pl 1 Zewnętrzne - sytuacja międzynarodowa (polityczna – stosunki z sąsiadami)- przynależność do międzynarodowych ugrupowań- międzynarodowa sytuacja gospodarcza- warunki tzw. wymiany (terms-of-trade) Wewnętrzne - stan i struktura zasobów (naturalne lub przyrodnicze, ludzkie, majątkowe) zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów - wewnętrzna sytuacja polityczna - stosunki wewnątrz narodowościowe - stosunek społeczeństwa do władzy - układ sił politycznych w kraju Ustroje społeczno-ekonomiczne System ekonomiczny kraju – jest to zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz zasad ogólnie akceptowanych regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. System ekonomiczny decyduje: 1. kto i jak decyduje o tym, które dobra powinny być wytwarzane i w jakich wielkościach 2. w jaki sposób wytwarzanie uzupełniających się produktów ma być koordynowane i bilansowane pod kątem zaspakajania różnorodnych potrzeb społeczeństwa 3. w jaki sposób ma być dokonany podział globalnego produktu społecznego pomiędzy członków społeczeństwa Ustrój społeczno-gospodarczy – decyduje o nim całokształt stosunków ekonomicznych, w których za najważniejszą sprawę uważa się ustroje indywidualistyczne i kolektywistyczne. Dominuje wielkość państwa i podmiotów publiczno-prawnych. W ustroju indywidualistycznym dominuje własność jednostkowa, a osoby fizyczne decydują o zapotrzebowaniu społecznym. 1. Kapitalistyczna gospodarka mieszana – system regulacji i funkcje polityki gospodarczej: W tym układzie państwo w odniesieniu do gospodarki pełni podstawowe funkcje w zapewnienia przestrzegania ustroju gospodarczego i systemowych zasad porządku, a zwłaszcza wolności gospodarczej, poszanowania własności publicznej i swobody przedsiębiorczości: - wchodzi w to zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego, - bezpieczeństwo wewnętrzne, - utrzymanie systemu wymiaru sprawiedliwości - utrzymanie szkolnictwa, - kształtowanie systemu pieniężnego. Państwo podejmuje działania w zakresie: www.wkuwanko.pl 2 - koordynowania słabości i eliminowania niedostatków mechanizmów rynku pod kątem: * podnoszenia efektywności gospodarki w skali ogólnospołecznej, * ograniczania nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego, * stabilizowanie gospodarki (zapobieganie szybszemu skracaniu się cyklu koniunkturalnego). 2. System realnego socjalizmu (Kuba) – bezpośrednie kierowanie gospodarką przez administrację, aparat państwowy i partyjny. W wyniku tego ustroju zakładano upaństwowienie nie tylko państw, lecz także każdej formy działalności gospodarczej. 3. System socjalistyczny częściowo zreformowany (system hybrydowy), w tym, systemie utrzymuje się dominacja własności państwowej, niemniej przedsiębiorstwom państwowym przyznaje się samodzielność w dziedzinie planowania działalności bieżącej i żąda się uzyskiwania wyników dodatnich w postaci zysków (zysku realnego). Wprowadza się samorząd pracowniczy, który ma kompetencje kontrolno-stanowiące. Istotny wpływ ma możliwość przekształcania przedsiębiorstw państwowych w spółki z o.o. i akcyjne. Umożliwia się powstawanie przedsiębiorstw z kapitałem mieszanym. Przedsiębiorstwa: 1. Koncepcja przedsiębiorstwa – dla ekonomi społecznej przedsiębiorstwo jest organem, w którym sprawdza się komu służy gospodarowaniu, czyj interes społeczny się realizuje. Istnieją dwie koncepcje odnośnie przedsiębiorstwa: 1) nadaje mu wyłącznie funkcję gospodarczą, czyli jest to przedsiębiorstwo o charakterze ekonomicznym. 2) druga koncepcja nakłada na zakład zadania opiekuńcze, jest to przedmiot o charakterze opiekuńczo-społecznym. Zakład pracy bez względu na formę własności jest wspólnotą pracowników o charakterze gospodarczym, socjalnym i kulturowym. Pracownik jest podmiotem gospodarowania, jest gospodarzem bez względu na formę własności zakładu. Zakład pracy nie może być tylko i wyłącznie miejscem zatrudnienia w zakresie wytwarzania dóbr i uzyskania wynagrodzenia, który jest pozbawiony nawet warunków ochrony zdrowia pracowników. Zatrudnienie pracownika nie jest wyłącznie sprawą zakładu pracy. To także sprawa obywatelska i społeczna. Zakład pracy tworzy specyficzną społeczność, jest to społeczność gospodarująca, która zaspakaja potrzeby ludności na zasadach otrzymywania w zamian zysku. Organizacja przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwie władza menedżerska składa się z rady nadzorczej, zespołu zarządzającego (zarządu) oraz dyrektorów. Rada nadzorcza spełnia funkcję kontrolną i funkcję konstytuującą. Zarząd sprawuje władzę wykonawczą wraz z dyrektorem. www.wkuwanko.pl 3 W przedsiębiorstwie występuje władza gospodarcza i społeczna. Władzą gospodarczą jest kierownictwo menedżerskie, a społeczną jest rada pracownicza i związki zawodowe, jeśli owe są w przedsiębiorstwie. Związki zawodowe zakładają pracownicy i rejestrują. Rada jest obligatoryjna dla dużych przedsiębiorstw. Władza gospodarcza dba o efekty ekonomiczne, a rada pracownicza o przestrzeganie interesu społecznego oraz dobro pracowników. Priorytet należy do władzy gospodarczej, bowiem tylko ona ponosi skutki finansowe i materialne decyzji. Chodzi o to, aby była zgodność pomiędzy władzą gospodarczą a władzą społeczną, a nie konflikty. Typy zespołów pracowniczych: - solidarnościowy - etyczny – poziom moralny pracowników w zakładzie pracy tworzy podstawę kultury współżycia pracowniczego. Pod poziomem moralnym rozumiemy w uproszczeniu przestrzeganie przez nich zasad etycznych, które zapewniają zachowanie norm sprawiedliwego i życzliwego traktowania pracowników. Efektem przestrzegania norm moralnych jest zwiększenie sumienności pracy, wzrost uświadomionej dyscypliny pracy, sprawiedliwa ocena pracy i słuszne za nią wynagrodzenie. Uświadomiona dyscyplina pracy – np. używanie telefonów służbowych, określony limit. Przeludnienie: Człowiek może żyć tylko w społeczeństwie, społeczeństwo go uczłowiecza, a on uczłowiecza społeczeństwo. Nakłada to na człowieka prawa i obowiązki, człowiek przyczynia się do rozwoju społeczeństwa, a ono do rozwoju człowieka. Eksplozja demograficzna: Pogłębia się sprzeczność pomiędzy możliwościami bytowymi ludzi, ludności, a ich liczbą. Im większa liczba ludności, tym mniejsze możliwości bytowe. Pomimo postępu technicznego i agrotechnicznego założenia zmniejszających się w/w sprzeczności ziemia nie zapewni bytu nieograniczonej liczbie ludności. Dobrobyt ludzi zależy nie tylko od możliwości wydajności gospodarczej, lecz także od skąpstwa przyrody. Koncepcje ludnościowe: 1) Tomasz Malthus (1766-1834) – siła wzrostu ludności jest większa aniżeli zdolność ziemi do produkowania środków utrzymania. W przypadku nie występowania przeszkód ludność wzrastałaby w postępie geometrycznym (1,2,4,8), a środki żywnościowe w postępie arytmetycznym (1,2,3,4). Ludność nie może powiększać się jeśli nie posiada dostatecznej możliwości pozyskania środków utrzymania. Przekroczenie tej zasady grozi nędzą i występkiem. www.wkuwanko.pl 4 2) Sismond de Sismondi (1773-1842) – miarę wieku ludności w ostatniej instancji jest popyt na pracę. Łączył on teorię z ustrojem kapitalistycznym, konkurencję na rynku z postępem technicznym. 3) Zofia Daszyńska (1866-1934) – ogólny przyrost ludności jest korzystny dla społeczeństwa bowiem pozwala na dalej idący podział pracy, zwiększa liczbę konsumentów, ułatwia rozszerzenie skali produkcji. Dla każdego kraju i epoki istnieje optimum zagęszczenia ludności. Jeżeli zaludnienie spada poniżej w/w optimum powoduje to obniżenie poziomu dobrobytu. Jeśli zaś je przekracza występuje migracja, pojawia się nędza. Punkt optymalny wznosi się w miarę doskonalenia metod produkcji. Wpływ przeludnienia na społeczeństwo: Przeludnienie: - osłabia więzi społeczne - wywołuje konflikty między ludźmi - rozszerzenie biedy - obniżenie poziomu zdrowotności społeczeństwa - masowo rozwija się przestępczość - obniżają się normy moralne - powoduje zwiększenie czynnika postępu ze względu na trudniejsze warunki życia. Przeludnienie w wielkich miastach powoduje pojawienie się talentów we wszystkich obszarach życia społecznego decydującego o postępie. Ograniczenie wzrostu ludności: Zasadniczą przyczyną konieczności ograniczenia liczby ludności jest skąpstwo przyrody, którego wyrazem jest potrzeba żywności i energii technologicznej. Optimum liczby ludności – w perspektywie kraju liczba ludności dostosowuje się do ekspansji gospodarczej, społecznej i kulturowej. Elementem tego dostosowania się jest osłona socjalna, a tym samym sprawa ustroju społecznego. W tym kontekście optimum ludności zależy od: - słusznej polityki ludnościowej w zakresie kształtowania optymalne wielkości rodziny - sprawiedliwego podziału dochodu narodowego, który zapewnia wzrost gospodarczy przy jednoczesnym wzroście poziomu dobrobytu i osłony socjalnej. Wyzwania wobec ludności: 1)ludzkość przechodzi od społeczeństwa późnoprzemysłowego do społeczeństwa informacyjnego funkcjonującego w gospodarce światowej. 2)ludzkość staje wobec wyzwań odnoszących się do niedorozwoju technicznoekonomicznego wielu krajów, dysonansu ekonomicznego i demograficznego. www.wkuwanko.pl 5 3) ludzkość staje wobec wyzwań przerostu urynkowienia, monetaryzacji życia społecznego, rozwoju technologii, rozrostu urbanizacyjnego. 4)rozpadają się tradycyjne formy życia zorientowane na wspólnoty klasowe i religijne. 5)eksplozja egoizmu w dążeniu do maksymalizacji zaspokojenia potrzeb materialnych 6)utrata ludzkich więzi, zniewolenie organizacyjne związane z rozwojem wielkich miast 7) zwycięstwo reklamy nad rozumem 8) blagi nad argumentem – ludzkość zmierza do cywilizacji wieku planetarnego 9)odradzają się postawy człowieczeństwa, świat prowadzi politykę globalną, ogólnoświatową 10) przechodzi się od kultury wojen do kultury pokoju 11) nauka i oświata powoduje transformacje świata. Płaca i dobrobyt społeczny: Teoria Karola Marksa – zasoby kapitału rosną szybciej od funduszy płac, tym samym akumulacja kapitału powoduje bezrobocie oraz spadek realnej płacy, a więc tzw. pauperyzację ludności pracującej. Pauperyzacja absolutna – obniżenie realnej płacy, a pauperyzacja względna – realizacja podziału dochodu narodowego na niekorzyść pracowników. Akumulacja bogactwa kapitalistycznego jest przyczyną pauperyzacji ludności pracującej. Płaca jest niesprawiedliwa bowiem wyraża wyzysk pracy najemnej Tomasz z Akwinu – płaca przedstawia wynagrodzenie za najem siły roboczej. Wielkość pracy i płacy zależy od ilości wydatkowanego trudu oraz stopnia kwalifikacji pracy czyli od gotowości społecznej zawodu. Dawid Ricardo – płaca naturalne kształtuje się na poziomie umożliwiającym bytowanie robotnikom i ich rodzinom, ale przy założeniu ich stałej liczny. Praca rynkowa – odchyla się od naturalnej pod wpływem popytu i podaży na prace. Fryderyk Skarbek – płaca jako zysk robotnika, płaca – zarobek jest dochodem czystym po potrąceniu kosztów utrzymania robotnika i jego rodziny. Zarobek oznacza wartość większą od minimalnych kosztów utrzymania rodziny robotnika. Płaca humanitarna – humanitarne podejście do płacy. Stefan Zalewski – płaca technologiczna; wysokość płacy można wyznaczyć w stosunku do potrzeb robotnika oraz do jego wydajności pracy. Pierwsze podejścia w stosunku do potrzeb robotnika ma charakter teologiczny, bowiem uwzględnia cel jakim jest byt robotnika. II część tej wydajności ma cechy zależności wielkości płacy od wkładu pracy robotnika (podejście kauzalne). Płaca o charakterze teologicznym udziela bezwarunkowych praw podmiotowych niemniej nie podaje środków do ich realizacji poza odwoływaniem się do miłości i braterstwa. Przeważają w niej elementy etyczne, w większości wypadków sprzeczne z ekonomicznymi. W www.wkuwanko.pl 6 płacy kauzalnej pierwszeństwo otrzymuje czynnik ekonomiczny. W ogólności płaca jest tym bardziej sprawiedliwa im dokładniej bywa przystosowana do osobistego wysiłku i wyniku pracy. Nie można jej wysokości ustalić rachunkowo, decyduje o tym rynek pracy. Dla realizacji zasady sprawiedliwości społecznej istotne jest ustalenie tzw. płacy minimalnej, która odpowiada minimum środków utrzymania pracownika. Niejasne jest pojęcie minimum środków i że można je ustalić w przybliżeniu w stosunku do wyżywienia nie biorąc pod uwagę innych czynników, które są niemożliwe do ustalenia nie biorąc pod uwagę wyżywienia. Wyrazem sprawiedliwość społecznej jest ustalenie płacy maksymalnej w gospodarce. Otrzymujący płacę maksymalną pobierają część zysków, które im nie przypadają z tytułu efektów ich pracy. Przeciętna płaca w kraju zależy od wypracowanego dochodu narodowego, od dochodu narodowego pozostałego do podziału. Sprawiedliwa płaca zależy od słusznej pracy. Potrzeby społeczne zaspakajane przez gospodarkę: 1. Wpływ edukacji na gospodarkę – edukacja wychowuje do pracy, uczy pracowitości, sumienności i sprawności. Przygotowuje do pracy zawodowej najpierw pod względem cech charakteru (tzn. wychowuje człowieka twórczego, rozumiejącego interes własny i wspólny) 2. Kształcenie intelektualnych umiejętności jest kolejną powinnością edukacji, uczy ona przede wszystkim rozumowań, bez których nie można osiągać przedsiębiorczego działania. 3. Edukacja kształci zawodowo, daje wychowankom kwalifikacje zawodowe. 4. Szkolnictwo daje gospodarce wykwalifikowane kadrę do wykonywania zadań operacyjnych, menedżerskich i koncepcyjnych. Gospodarka daje szkolnictwu środki na jego funkcjonowanie. Im więcej gospodarka przeznacza środków, tym szkolnictwo kształci lepszą kadrę, tym samym gospodarka osiągnie wyższy rozwój. Wychowanie – stosunek do świata jest wartością wyrażaną poprzez postawę humanizmu, demokratyzmu przez szacunek do pracy: 1.W kształceniu człowieka podkreśla się znaczenie samowychowania, za pomocą motywacji i bodźców oraz celów życiowych. 2.Wg wychowania humanistycznego i humanitarnego człowiek jest osobowością, podmiotem życia społecznego, a nie jego przedmiotem. Człowiek to najwyższa wartość. 3.Wychowanie zintegrowane ma na celu doskonalenie człowieka jednocześnie pod względem moralnym, umysłowym, uczuciowym i fizycznym. W wychowaniu zintegrowanym wychowanka traktuje się jako spójna całość, jako osobowość. www.wkuwanko.pl 7 4. Wychowanie dla przyszłości zmierza do pozyskania takich umiejętności, które sprostają przyszłym wymaganiom życia społecznego pod względem postępu kulturowego, technicznego i organizacyjnego. Wychowanie – życie społeczne i gospodarcze wymaga szczególnych cech charakteru i umysłu od pracowników. Ich wzorcowy model można sprecyzować następująco: - na cechy charakterologiczne pracownika składają się: charakter i poziom moralny. Charakter, to głównie siła woli, konsekwentność, odwaga cywilna. Poziom moralny człowieka nawiązuje do poczucia sprawiedliwości prawdomówności, życzliwości i gotowości niesienia pomocy także ideowości w znaczeniu przestrzegania wartości duchowych. Czynniki wychowawcze odnoszą się do nawyku pracy, dokładności lub samodzielności. Nauczanie – celem nauczania jest poznanie świata w tym człowieka, społeczeństwa, przyrody z ich prawidłowościami rozwoju, ewolucji. Oznacza to także rozum człowieka. W szkolnictwie poszerza się orientacje zawodową kształcenia, zyskuje ona priorytet nad ogólnym nauczaniem. Przewagę zyskuje wykształcenie techniczne nastawione na pragmatyzm. Cele szkół wyższych – wykształcenie ludzi decyduje o możliwości rozwoju społecznego. Szkolnictwo wyższe zmierza do masowego kształcenia będąc zgodnym z tezą, że jest to inwestycja w kapitał ludzki. Preferuje się 2 kierunki nauczania: teoretyczny o szerokim profilu i praktyczny o charakterze specjalistycznym. Zagrożenie dla kształcenia zawodowego jest wąskie wyspecjalizowanie. Pracownicy tak kształceni nadają się do pracy na wąskich odcinkach życia zawodowego. Nie stosowne jest także kształcenie zawodowe zbyt ogólne. Daje ono powierzchowne wykształcenie zawodowe z przeświadczeniem, że specjalizacje uzyska się w praktyce, co w zinformatyzowanym i technicznym społeczeństwie jest niemożliwe. Kultura – całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości obejmującego całość jej dziejów lub określenia ich w ramach epok. Społeczność wydzielona z różnych epok historycznych można podzielić w zakresie kultury na podstawie pewnych specyficznych cech ich zachowań – obrządków (np. sposobu grzebania zmarłych). Kultura to także poziom rozwoju moralnego jak i intelektualnego jaki osiąga społeczeństwo, grupa bądź jednostka w danej epoce. Kultura to umiejętność obcowania z ludźmi, to dobre wychowanie, takt, obycie, itd. Twórcą postępu społeczeństwa jest myśl ludzka, a więc człowiek, który ją formułuje. Wszystko, co człowiek stworzył zawdzięcza intelektowi, oraz odkrywczemu sposobowi myślenia. Kultura to człowiek, a człowiek to kultura. www.wkuwanko.pl 8 Tylko wolny człowiek jest promotorem prawidłowego rozwoju społecznego, tzn. zgodnego ze społeczeństwem. Zniewolenie człowieka powoduje upadek kultury. Z zasady prymatu kultury w społeczeństwie wynika nadrzędne znaczenie człowieka. Człowiek mimo to, nie może wznieść się ponad społeczeństwo. Interes prywatny człowieka musi być uzgodniony ze społeczeństwem, jest to idea uspołecznionej kultury, kiedy człowiek jest podporządkowany dobru wspólnemu. Prymat kultury w gospodarce – oznacza przestrzeganie norm społecznych za pomocą których interes indywidualny kojarzy się za społeczny. Pochodną tej definicji jest realizacja prawa państwowego przy założeniu, że jest ono sprawiedliwe. Znaczy to, że uzgadnia się interesy przedsiębiorstw, pracowników, społeczeństwa i państwa. Kultura w swej różnorodności zmierza do uczłowieczenia osób i społeczeństwa. Uspołecznienie społeczeństwa następuje poprzez uczłowieczenie. Celem kultury jest człowiek i jego osobowość. Nie jest on środkiem dla celu społeczeństwa, ani społeczeństwo nie jest środkiem dla celu człowieka. Kulturę dzielimy na aktywną i pasywną. Aktywna, skłania ludzi do starania się o byt, do pokonywania trudności, rozwijania innowacji i przedsiębiorczości. Jest to tzw. kultura pozytywnego myślenia na przyszłość. Pasywna – godzi się z trudnym losem człowieka, nastawiona jest na przetrwanie, a nie na rozwój społeczny. Ma charakter stagnacyjny, zastojowy. Człowiek hołduje w niej pesymizmowi, preferuje bierność, a co za tym idzie kultura pasywnie nie sprzyja gospodarowaniu. Kultura optymizmu – kultura wolnych ludzi znających potęgę swojego umysłu i posłannictwa. Wpływa na społeczeństwo, dynamizuje je, wznieca ferment umysłowy, a w konsekwencji powoduje rozwój. Kultura pluralistyczna – cechuje się wolnością i tolerancją, uwzględnia powszechną inicjatywę, skłania do przewijania się wielu kierunków ideologicznych, które współzawodnicząc ze sobą powodują rozwój. Kultura totalitarna – ma charakter ideologiczny o jednostronnych słusznych kierunkach tworzenia. Jest wyznaniowym, nacjonalistycznym, klasowym kierunkiem tworzenia. Propaguje interes narodu wybranej grupy społecznej. Opiera się na tradycji lub wykazuje agresywną rewolucyjność. Stosuje przymus polityczny, wykazuje tendencje i nietolerancje. Kultura informacyjna – prasy, radia, telewizji, informacji komputerowej – kształtuje postawę społeczną ludzi, prawo do informacji, jest podstawowym prawem człowieka. Ochrona zdrowia www.wkuwanko.pl 9 Zdrowie fizyczne i psychiczne jest podstawą sił pracowników. Pracownicy spełniają rolę wytwórców, powinni mieć pełnię sił fizycznych dla sprawnego wykonywania przynależnych im czynności oraz psychicznych. Wymaga tego od nich często praca stojąca, monotonia produkcji, przeciążenie jednostronne mięśni. Kierownicy – manager’zy – winni wykazywać się pełną odpornością nerwową i psychiczną przy określonej sprawności zdrowotnej (fizycznej). Ich praca podlega ciągłym stresom, napięciom nerwowym i konfliktom. Praca ta podlega ciągłym zmianom w odniesieniu do problemów jakimi się zajmują. Ich zdrowie psychiczne oznacza równowagę emocjonalną, która wyklucza konflikty na tle nieopanowania uczuć. Stan zdrowia ludzkości pogarsza się ze względu na: - palenie tytoniu i picie alkoholu, które wpływają na przedwczesną umieralność ludzi, - zatrucie środowiska naturalnego sprzyjające licznym chorobom odnosi się także do miejsca pracy, gdzie szkodzą zdrowiu – hałas, opary chemiczne, zapylenia, wibracje, wilgoć i biksyny, - stres, przemęczenie, wyczerpanie, brak odprężenia, wypoczynku, a tym samym zdrowia psychicznego W świecie występuje kryzys opieki zdrowotnej, 2/3 ludności świata nie ma dostępu do pomocy medycznej. Lecznictwo można podzielić na: a) powszechne (publiczne) które zmierza do realizacji tzw. społecznego leczenia b) prywatne – dostępne dla określonej grupy ludności, c) pracownicze – tzw. przyzakładowe mające na celu leczenie oraz profilaktykę chorób pracowniczych Choroby cywilizacyjne: Technika zmienia życie codzienne człowieka w jednostajność pracy, monotonia powoduje wyobcowanie psychiczne pracowników, a więc stanowi dla nich zagrożenie zdrowia. Praca stojąca i siedząca dominuje warunki pracy, co nie jest korzystne dla człowieka, ponieważ naturalnym jest dla niego praca przemienna. Praca wywołuje stresy, napięcia psychiczne, nerwowe, emocjonalne, przeciążenia mentalne, a więc także szkodzi zdrowiu człowieka. Człowiek nie przystosował się w pełni do zmian cywilizacyjnych, bo są one zbyt szybkie. Konieczna staje się więc zmiana warunków bytowania oraz skrócenie czasu pracy w tygodniu. Zdrowie człowieka to zwiększona wydajność pracy, pomysłowość, przedsiębiorczość, zadowolenie z pełnionych obowiązków. To tym samym mniejsze koszty leczenia, niska absencja chorobowa, a co za tym idzie wpływ na gospodarowanie w postaci zwiększonej efektywności. www.wkuwanko.pl 10 Rozwój nauki Nauka jest podstawowym czynnikiem rozwoju społecznego, gospodarczego i społecznego. Inwestycję w naukę rozstrzygają o przyszłości gospodarki kraju. Celem nauki jest poznanie prawdy o świecie materialnym i wykorzystanie jej do polepszenia ludzkiego bytu. Technika i rozwój w następstwie badań naukowych eliminuje z produkcji człowieka za pomocą automatyzacji i robotyzacji procesów produkcji. Rewolucja informacyjna spowodowała powstanie globalnej wioski, a informacja stała się bogactwem ważniejszym od towaru i pieniądza. Wszechstronne środki transportu ułatwiają globalizację rynku powodując transportyzację życia społecznego. Zmienił się układ człowiek – maszyna, to człowiek został podporządkowany maszynie. Maszyna zastępuje ludzi w kierowaniu produkcją, w diagnostyce zarządzania, analizie gospodarczej. Oznacza to prymat maszyny nad człowiekiem w dobie XXI wieku. Nauka rozwija się i dzieli na coraz węższe i bardziej wyspecjalizowane dziedziny. Na znaczeniu zyskują nauki stosowane, głównie techniczne, gdyż rozwiązują praktyczne problemy przyczyniające się do wzrostu produkcji i częstego obniżania kosztów. To właśnie od nich zależy postęp cywilizacji. Nauki techniczne przeciwstawiają się naukom humanistycznym, których rozwój decyduje o duchowej kulturze ludzkości. Dehumanizacja nauki nie sprzyja moralnemu rozwojowi społeczeństwa, a bez tego nie zaprowadzi się sprawiedliwości społecznej. Natężają się sprzeczności pomiędzy: - rozdrabnianiem dyscyplin naukowych i trudnościami z ich syntetyzacją, pragmatycznym podejściem do nauki ze strony praktyki, a jej dążeniem do generalnych abstrakcyjnych uogólnień, - ekspansja nauk technicznych powiększa sprzeczności z kulturą duchową wielkich wartości. W miarę postępu nauki etyka coraz bardziej narzuca badaniom swoje racje. To jednak nie badania są niemoralne, tylko ich wykorzystywanie. Nauka jeśli masz poszukiwać prawdy nie może kierować się ograniczeniami. Etyka ingeruje w sprawy badań naukowych, bo coraz częściej odkrycia zagrażają ludziom. W nauce pojawiają się coraz częściej kontrowersyjne problemy etyczne. Zakłada się, że wobec nich nauka powinna być neutralna. Nie ma tak naprawdę na świecie absolutnych zasad moralnych, uznawanych przez wszystkich w ich uszczegółowieniu i konkretyzacji. Człowiek nie przestanie dokonywać odkryć, bo taka jest jego natura, a główna zasada moralności zawsze będzie pytać, czy tylko niemoralne jest ich wykorzystywanie. Wymiana międzynarodowa sprzyja podziałowi pracy, co powoduje umasowienie produkcji, obniżenie kosztów i wzrost jakości towarów. Zasadą handlu międzynarodowego jest uzyskiwanie dodatniego bilansu płatniczego przez dany kraj. Powoduje to nieekwiwalentną www.wkuwanko.pl 11 wymianę na korzyść silniejszego partnera. Korzystny bilans handlowy sprzyja wzrostowi gospodarczemu kraju, niekorzystny go osłabia. Wg tej zasady kraje bogate stają się jeszcze bogatsze, a kraje biedne nie potrafią się uporać z nędzą. Mocarstwu gospodarczemu nie zależy na wzroście produkcji biednego kraju, ponieważ taki wzrost zaszkodziłby jego eksportowi. Inwestowanie w kraju biednym nie ma na celu bogacenia go, lecz tylko i wyłącznie wyciąganie z niego korzyści – filantropia nie istnieje w gospodarce. Gospodarka rynkowa powoduje coraz większą koncentrację kapitału. Wyrazem tego są zrzeszenia kapitałowe, czyli korporacje, holdingi i koncerny. Tworzą one międzynarodowe imperia finansowe i produkcyjne, i to one wprowadzają międzynarodowy ład gospodarczy. Krajową produkcję chronią kontyngenty importowe, podatki od importu, zakazy wwozu określonych towarów, opłaty wyrównawcze od tańszych towarów zagranicznych. Ten sam cel spełnia atestowanie przywożonych towarów. Wolny handel międzynarodowy nie służy w równym stopniu wszystkim krajom, a zwłaszcza biednym. Inwestycje zagraniczne w kraju są korzystne jeżeli uzyskane z nich podatki po wybudowaniu fabryki oraz fundusz płac są większe od wywożonego zagranicznego kapitału uzyskanego z tych inwestycji. Zagraniczny kapitał jest potrzebny w kraju \, kiedy przynosi nowoczesną technologie, obniża koszty, ułatwia eksport towarów. Rynek i konkurencja Konkurencja rynkowa – jest czynnikiem pomnażającym bogactwa, bez niej motyw interesu osobistego jako naczelnej zasady gospodarowania wypacza się. Niemniej istnieje też teoria, że wolna konkurencja nie powoduje samoczynnego wzrostu bogactwa. Jej ujemnym skutkiem jest pogoń za zyskiem, który tak naprawdę nie uzgadnia produkcji z konkurencją i doprowadza do zubożenia ludzi pracujących. Klasyczna angielska szkoła wskazuje w teoriach jeszcze dodatkowe czynniki, które komplikują zagadnienie w postaci kryzysów gospodarczych, wzrostu kosztów (inflacji) oraz monopolizacji. Francuska szkoła ukazuje iż obok sił żywiołowych działają siły organizujące gospodarkę obok konkurencji i umowności działania przymus państwowy i przymus wielkich korporacji. Zdaniem jednego z amerykańskich ekonomistów, we współczesnym kapitalizmie wolna konkurencja ustępuje konkurencji korporacyjnej. Gospodarka wg niego ulega monopolizacji co oznacza jej usterowienie. www.wkuwanko.pl 12 Rynek Dzięki wolnej konkurencji na rynku dokonuje się: optymalnego rozmieszczenia zasobów pracy oraz kapitału, co oznacza produkcję dóbr i pieniądza zyskuje równowagę ekonomiczną. Dużo w tym jednak iluzji. Przykładowo problem zatrudnienia rozwiązywany jest na zasadach konkurencji rynku pracy i towarów. Eliminacja zakłóceń pod tym względem odbywa się za pośrednictwem cen i płac, czyli jeśli płaca jest niska, to popyt na pracę wzrasta, a bezrobocie powinno maleć – praktyka życia temu zaprzecza. Podział dochodu narodowego na wolnym rynku pomiędzy gospodarką a ludnością odbywa się także na zasadach konkurencji, a więc kiedy popyt ludności wzrasta, to produkcja rośnie. Jak rośnie produkcja to zyski przedsiębiorców rosną, a co za tym idzie wzrasta płaca pracowników. Gospodarka działą na zasadzie wzrostu gospodarczego. W praktyce pojawia się m.in. zjawisko stagflacji gospodarczej przy jednoznacznym wzroście cen, co w praktyce oznacza, że wzrost cen zamiast być bodźcem gospodarczym bowiem zwiększa zyski, ogranicza współcześnie inwestycje i możliwości wzrostu produkcji. Plusy konkurencji: - konkurencja zmusza do maksymalizacji przedsiębiorczości - powoduje obniżenie kosztów - wzrost jakości wyrobów - umasowienie produkcji Minusy konkurencji: - masowe i chroniczne bezrobocie - nierówny podział bogactwa - podział państw na biedne i bogate Pieniądz w służbie społecznej Pieniądz jest istotą bogactwa rynkowego, wynika to z faktu, iż za pieniądze można nabyć każdy towar i usługę. Pieniędzy nie można dowolnie emitować, ponieważ doprowadza to do inflacji. Pieniądz w gospodarce przynosi tym większe korzyści im szybciej ją obiega. Pieniądz w spoczynku nie przynosi dochodu. Pieniądz się wypożycza dając wypożyczającemu procent. Procent jest ceną jaką się płaci za korzystanie z wypożyczanego kapitału. Z procentem nieodzownie wiąże się czas gospodarowania kapitałem, a więc gospodarowanie uwzględnia czas wymaganego oprocentowania wypożyczonych środków pieniężnych. Stopy % wpływają na oszczędzanie i inwestowanie, niemniej nie jest to wpływ absolutny, tylko względny. Ludzie nie oszczędzają ze względu na oprocentowanie, tylko ze względu na brak pomysłów inwestycyjnych i bezpieczeństwo. Inflacja to nadmiar pieniądza w stosunku do masy www.wkuwanko.pl 13 towarowej, którego skutkiem z punktu widzenia społecznego jest wzrost cen. Inflacja utrudnia gospodarowanie i działalność inwestycyjną. Przestaje się opłacać oszczędzanie, zatraca się perspektywę rozwoju. Ograniczona masa pieniądza w obiegu utrudnia rozwój produkcji, inwestycji, obniża popyt ludności, tym samym zmniejsza natężenie gospodarowania i w swoich skutkach powoduje bezrobocie. Państwo zmierzając do równowago pomiędzy inflacją a stagnacją prowadzi emisję pieniądza. Państwo nie drukuje pieniędzy dla siebie, a tym samym się samo nie bogaci, lecz drukuje pieniądze dla społeczeństwa i jego osłonę. Emitowany pieniądz nie jest skutkiem pracy. Niemniej tworzy popyt, który rozwija produkcję i usługi, a tym samym pieniądz przestaje być prostym pieniądzem, bo zmienia się w pracę i towar. Cena w służbie społecznej Cena jest odzwierciedleniem pieniężnej wartości ocenianego dobra. Idealizacja cenowa stwierdza, że popyt, podaż i konkurencja (siły rynkowe) kształtują ceny w sposób żywiołowy bez wpływu na to zjawisko przedsiębiorców. Niemniej jest to model idealny. Modelową rzeczywistość zakłócają korporacje i monopole kształtując ceny w sposób optymalny dla siebie, a więc nie istnieje zjawisko naturalnego kształtowania się cen. Przy ustaleniu cen bierze się często pod uwagę różnorodne, często sprzeczne interesy konsumentów, dostawców, pośredników i konkurentów. Poszukiwanie tzw. ceny optymalnej odbywa się często za pomocą usprawniania gospodarowania w przedsiębiorstwie oraz na każdym innym działaniu ekonomicznym. Dogmat cenowy Dotychczas przytaczane założenia teorii rynku eksponują dogmat wolnego kształtowania się cen. Ceny kształtują się optymalnie przy założeniach: 1. Tak dużej liczby producentów i sprzedawców z których zarobek nie ma wpływu na ceny rynkowe. 2. Prawidłowej i powszechnej konkurencji wykluczającej nieuczciwe postępowanie i tendencje monopolistyczne 3. dużej liczbie konsumentów o ujednoliconych dochodach, co ujednolicałoby popyt 4. towarów jednorodnych nie różniących się gatunkowo 5. mechanizmu rynkowego kształtowania cen, który by natychmiast i w pełni odbijał zmiany warunków rynkowych w znaczeniu przekładania ich na ceny Niemniej należy pamiętać, iż powyższe warunki istnieją tylko w gospodarce idealnej. www.wkuwanko.pl 14 Koniunktura – w krajach bogatych produkcja przerasta zapotrzebowanie a w biednych jest niewystarczająca, a więc jest nierównomierność w rozwoju produkcji i konsumpcji, to m.in. powodują: - wzrost zadłużenia państw - gromadzenie długów prywatnych - ubożenie ludzi - ograniczenie konsumpcji - zmniejszenie produkcji - malenie popytu Rynek jest daleki od korzystnego gospodarczo podziału dochodu narodowego. Gospodarka kapitalistyczna rozwija się fluktuacyjnie, cyklicznie, ale w zasadzie nie przyczynia się to do nadmiernego zastoju w gospodarce. Po okresie recesji następuje wzrost gospodarczy, który odbywa się przy wzrastających kosztach społecznych. Kryzysowi gospodarczemu sprzyjają zakłócenia w gospodarce, które następują na skutek braku środków obrotowych, które w wolnym obiegu pieniężno-towarowym jest skutkiem zjawiska, iż akt kupna i sprzedaży nie zawsze zbiega się w przestrzeni i czasie z zapłatą. www.wkuwanko.pl 15
