ekonomia_pojecia2

Ekonomia – nauka badająca, jak wykorzystać rzadkie zasoby wytwórcze, by produkować z nich różne dobra i
usługi, które zaspokoją, konkurujące ze sobą, nieograniczone potrzeby; zajmuje się dokonywaniem wyborów,
podejmowaniem decyzji, które dotyczą życia gospodarczego.
Mikroekonomia – (mikros – mały), analizuje wybory dokonywane przez poszczególne podmioty gospodarcze,
zajmuje się decyzjami pojedynczych konsumentów, producentów, bądź rządu; przedmiotem zainteresowania jest
też badanie rynków poszczególnych produktów.
Makroekonomia – bada funkcjonowanie gospodarki jako całości; przedmiotem analizy makroekonomicznej są
takie globalne kategorie jak: produkt krajowy, inflacja, bezrobocie, handel zagraniczny, inwestycje, oraz
powiązania między nimi.
Funkcje ekonomii: poznawcza, prognostyczna i doradcza.
Ekonomia pozytywna – obiektywnie i bezstronnie opisuje rzeczywistość tak, jak ona naprawdę wygląda – nie
dokonuje żadnych ocen, nie wartościuje poglądów, nie poucza.
Ekonomia normatywna – ocenia i wartościuj, formułuje zalecenia i wnioski, wyraża subiektywne opinie i
interpretacje zjawisk ekonomicznych.
Zasoby wytwórcze – składniki, które biorą udział w procesie wytwarzania dóbr i usług; zalicza się do nich:
ziemia, praca, kapitał i przedsiębiorczość.
Kapitał – zapas dóbr przeznaczonych do dalszej produkcji, a nie do konsumpcji; kapitał trwały, amortyzacja,
kapitał obrotowy.
Technika produkcji – metody i sposoby wytwarzania, łączenia zasobów w procesie produkcji. Potrzeby –
podstawowe i dalsze.
Dobro ekonomiczne – przedmiot materialny, który jest rzadki i użyteczny oraz użyteczna usługa gospodarcza;
użyteczne; dobra wolne i publiczne; konsumpcyjne (trwałe i nietrwałe)i kapitałowe (przedmioty pracy i środki
pracy).
Rzadkość – występowanie dóbr w ograniczonej ilości w stosunku do zgłaszanych potrzeb.
Krzywa możliwości produkcyjnych – ilustruje graficznie różne kombinacje produkcji dwóch dóbr, które są
wytwarzane przy pełnym i efektywnym wykorzystaniu danych zasobów.
Koszt alternatywny – wartość najbardziej cennej, nie wykorzystanej alternatywy; jest mierzony np. wartością
produkcji z której rezygnujemy, bo chcemy wykorzystać zasoby w inny sposób.
Podmiot gospodarczy – każdy, kto aktywnie uczestniczy w życiu gospodarczym, podejmuje samodzielne
decyzje ekonomiczne i jest narażony w związku z tym na straty.
System gospodarczy – zespół instytucji i reguł działania podmiotów gospodarczych, związanych z
podejmowaniem i realizowaniem decyzji ekonomicznych. Typy systemów gospodarczych: gospodarka rynkowa,
nakazowa i mieszana.
Kategorie ekonomiczne – wyrażają wspólne cechy (właściwości) określonej zbiorowości zjawisk
gospodarczych.
Prawa ekonomiczne – obiektywnie występujące i powtarzające się zależności między zjawiskami gospodarczymi;
wyróżnia się: prawa przyczynowe, funkcjonalne i współistnienia.
Ceteris paribus – założenie, że wszystkie inne zmienne, poza rozpatrywaną (czy rozpatrywanymi) w danym
momencie są stałe, niezmienne.
Rynek – całokształt warunków doprowadzających do wymiany dóbr i usług.
Towar – dobro lub usługa oferowana na sprzedaż.
Konkurencja – proces przedstawiania korzystniejszych ofert; może być cenowa lub niecenowa.
Funkcje ceny: agregacyjna, informacyjna, dochodowa, dystrybucyjna i redystrybucyjna.
Rodzaje cen: zbytu, bazowa, hurtowa, detaliczna, wolnokonkurencyjna, oligopolu i pełnego monopolu.
Cena minimalna – cena, przy której nie można sprzedawać po niższej cenie.
Cena maksymalna – cena, przy której sprzedawcy za dany towar nie mogą żądać więcej.
Popyt – ilości dobra, jakie nabywcy gotowi są zakupić przy różnych poziomach cen, w określonym miejscu i
czasie, przy założeniu, że inne czynniki są stałe.
Podaż – ilości dobra, które producenci gotowi są zaoferować do sprzedaży przy różnych alternatywnych cenach,
w określonym miejscu i czasie, przy założeniu stałości innych czynników.
Cena równowagi rynkowej – cena, przy której ilość popytu jest równa ilości podaży.
Konsumpcja – zużycie dóbr i usług w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich; jest to akt realizowania różnorodnych
potrzeb za pomocą dóbr i usług materialnych i niematerialnych; może być: rynkowa, naturalna, indywidualna.
Funkcje konsumpcji: reprodukcyjna i motywacyjna.
Konsumenci – poszczególni ludzie, bądź grupy ludzi, którzy podejmują decyzje dotyczące zakupu towaru lub
usługi, przedmiotem wyboru konsumenta jest koszyk konsumpcji.
Użyteczność – satysfakcja, suma zadowolenia konsumenta, osiągana ze spożywania lub posiadania dobra lub
usługi.
1
Użyteczność całkowita (UC) – wyraża łączne zadowolenie z konsumpcji danej ilości towaru lub usługi.
Użyteczność krańcowa (marginalna, UM) – przyrost użyteczności całkowitej, wynikający ze zmiany ilości
spożycia danego dobra lub usługi o jednostkę.
Prawo malejącej użyteczności marginalnej – satysfakcja z pierwszej spożywanej jednostki danego dobra jest
większa niż z kolejnej jednostki; przyrosty zadowolenia z konsumpcji zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości
spożywanego dobra.
Preferencje konsumenta – upodobania, przedkładanie jednych dóbr nad inne; są wyrazem subiektywnej oceny
danego dobra lub usługi.
Założenia zachowania się konsumenta: założenie zupełności (kompletności) preferencji, założenie przechodniości
preferencji, założenie nienasycalności satysfakcji konsumenta.
Krzywa obojętności – przedstawia wszystkie kombinacje spożywanych dóbr, które dostarczają konsumentowi
takiej samej satysfakcji, czyli są dla niego obojętne.
Budżet konsumenta – konkretna suma pieniędzy, którą konsument dysponuje w danym czasie i może wydać na
określone dobra i usługi; dobra niższego rzędu, luksusowe, pierwszej potrzeby.
Linia ograniczenia budżetowego – pokazuje maksymalne kombinacje ilości dwóch dóbr, które konsument może
nabyć przy danym dochodzie i danych cenach.
Równowaga (optimum) konsumenta – sytuacja, w której konsument maksymalizuje swoją użyteczność przy
danym dochodzie i cenach rynkowych; optimum konsumenta jest punktem styczności linii budżetowej z najwyżej
położoną, możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności.
Rynkowa krzywa popytu – pokazuje ilości dobra lub usługi, które nabędą wszyscy konsumenci razem w danym
czasie przy alternatywnych cenach i innych czynnikach stałych.
Przedsiębiorstwo – niezależna jednostka gospodarcza, posiadająca zasoby produkcyjne, która została utworzona w
celu osiągania zysków ze sprzedaży dóbr i usług.
Cechy przedsiębiorstwa: samodzielność, samofinansowanie się, przedsiębiorczość, racjonalne działania,
wyodrębnienie z gospodarki narodowej pod względem organizacyjnym, prawnym i ekonomicznym, posiada
osobowość prawną, osiąganie maksymalnego zysku.
Funkcje przedsiębiorstwa: podażowa i popytowa.
Produkcja – działalność, w ramach której, przy wykorzystaniu zasobów wytwórczych i właściwej technologii,
powstają nowe produkty i usługi.
Funkcja produkcji – zależność pomiędzy wielkością produkcji a nakładami czynników wytwórczych zużytych do
jej wytworzenia.
Produkt całkowity – całkowita ilość dóbr i usług wytworzona w pewnym okresie przez określoną ilość danego
(zmiennego) czynnika produkcji.
Prawo malejących przychodów – (malejącej wydajności czynnika zmiennego), stanowi, że zwiększanie nakładów
czynnika zmiennego (przy założeniu, że pozostałe czynniki i technologia są stałe) zaczyna przynosić, od pewnego
punktu, coraz mniejsze przyrosty produkcji.
Produkcja przeciętna – (produkt przeciętny), wielkość produkcji przypadająca na jednostkę czynnika
zmiennego.
Produkcja krańcowa – (produkt krańcowy, przyrost produkcji całkowitej spowodowany zatrudnieniem
dodatkowego pracownika.
Izokwanta – inaczej krzywa jednakowego produktu; zbiór wszystkich możliwych (technicznie wydajnych)
kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć te same rozmiary produkcji.
Koszty produkcji: 1) wartość nakładów czynników wytwórczych zużytych w procesie produkcji; 2) suma
ponoszonych wydatków za zastosowane w produkcji czynniki produkcji.
Koszty stałe – (względnie stałe), nie ulegają zmianom wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.
Koszty zmienne – zmieniają się wraz z wielkością produkcji, czyli są od niej zależne.
Koszty całkowite – suma kosztów stałych i zmiennych.
Koszty przeciętne – podzielenie kosztów całkowitych, zmiennych, lub stałych przez wielkość produkcji; koszty
przeciętne całkowite nazywamy kosztami jednostkowymi.
Koszty krańcowe – (marginalne), przyrost kosztów całkowitych przy zmianie produkcji o jednostkę; są to koszty
wytworzenia dodatkowej jednostki danego produktu. Są jeszcze koszty osobowe i materiałowe.
Amortyzacja: 1) fundusz odpisywany na odnowę (odtworzenie) zużytych środków trwałych; 2) koszt zużycia
majątku trwałego.
Koszt alternatywny – (koszt utraconych możliwości), wynika z rezygnacji z najlepszej alternatywy produkcyjnej
(najbardziej cennej, nie wykorzystanej możliwości); stanowi on równowartość dochodów, które można by było
osiągnąć z wykorzystania danego czynnika w inny, możliwie najlepszy sposób.
Utarg całkowity – przychód ze sprzedaży oblicza się mnożąc ilość sprzedanego dobra (usługi) przez jego cenę
jednostkową.
Utarg krańcowy – (marginalny), przedstawia zmianę utargu całkowitego przy wzroście produkcji (sprzedaży) o
jednostkę.
2
Utarg przeciętny – oblicza się dzieląc utarg całkowity przez ilość sprzedanych produktów; jest równy cenie po
jakiej dana jednostka została sprzedana.
Zysk – różnica między utargiem całkowitym (wartością sprzedaży), a kosztami całkowitymi; ujemna różnica
oznacza stratę; wyróżnia się jeszcze zysk księgowy, zysk brutto i netto.
Struktury rynku: konkurencja doskonała i monopolistyczna, oligopol, monopol pełny.
Konkurencja doskonała – wielu sprzedających i kupujących, podmioty na rynku są podobnej wielkości
(cenobiorcy), cena kształtuje się na rynku pod wpływem podaży i popytu, towary danego rodzaju są jednorodne,
istnieje możliwość wejścia do danej gałęzi i wyjścia z niej, wytwórcy dążą do maksymalizacji zysku a
konsumenci chcą zmaksymalizować użyteczność.
Optimum ekonomiczne – (równowaga przedsiębiorstwa), sytuacja, w której przedsiębiorstwo osiąga maksymalny
zysk; optymalna wielkość produkcji zostaje wyznaczona przez przecięcie krzywej utargu krańcowego (U k) i
kosztu krańcowego (Kk).
Optimum techniczne przedsiębiorstwa – wyznaczane jest przez punkt, w którym koszt krańcowy zrównuje się z
przeciętnym kosztem całkowitym.
Monopol pełny – występuje wówczas, gdy cały rynek danego produktu lub usługi jest kontrolowany przez
jednego producenta lub sprzedawcę.
Monopson – monopol, który występuje po stronie popytu; monopsonista jest jedynym nabywcą dóbr lub usług na
rynku.
Konkurencja monopolistyczna – wielu sprzedających i kupujących, towary zbliżone do siebie, ale nie jednorodne,
producenci mają w pewnym stopniu wpływ na cenę, ceny na rynku reagują na bieżące zmiany popytu i podaży,
istnieje swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej, koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym.
Oligopol – forma struktury rynku, w której występuje niewielu (kilku) producentów (sprzedawców), oferujących
podobny produkt.; firmy odznaczają się dużą siłą rynkową, wejście na rynek jest zazwyczaj utrudnione, ale nie
blokowane, ceny nie zmieniają się często, przedsiębiorstwa konkurują między sobą, lub zawierają tajne lub jawne
(formalne lub nieformalne) porozumienia.
Porozumienia oligopolistyczne (formy monopolizacji): kartel (pool, syndykat, OPEC), trust, konglomerat,
konsorcjum, koncern.
Rodzaje przedsiębiorstw ze względu na rodzaj własności środków produkcji: własność prywatna, własność
państwowa, własność komunalna, własność spółdzielcza.
Rodzaje przedsiębiorstw ze względu na formę prawną: własność indywidualna i spółki (cywilne i prawa
handlowego [osobowe {jawne i komandytowe} i kapitałowe {z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne}]).
Spółki można podzielić na: osobowe (osobowe prawa handlowego i cywilne) i kapitałowe (akcyjne i z
ograniczoną odpowiedzialnością).
Bank – instytucja systemu pieniężno-kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce narodowej;
operuje powierzonymi (cudzymi) środkami w celu pomnażania ich wartości.
Praca – świadome, celowe działanie człowieka, który stopniowo, ale stale, podporządkowuje sobie siły przyrody
dla coraz lepszego zaspokojenia swoich potrzeb.
Podaż pracy – stanowi liczba osób, które oferują w danym okresie swoją pracę przy określonej stawce płacy
realnej; określa ona dodatnią zależność między liczbą osób chcących pracować a wysokością płacy realnej.
Ludność aktywna zawodowo – osoby pracujące, oraz te które chcą i mogą pracować.
Popyt na pracę – ilość pracy (liczba osób lub godzin pracy), jaką są skłonni zatrudnić pracodawcy przy
określonych realnych stawkach płacy; wyraża ona odwrotną zależność między realną stawką płacy, a ilością pracy
jaką pojedyncze przedsiębiorstwo lub cała gospodarka narodowa chce wykorzystać.
Wydajność pracy – ilość dóbr lub usług wytwarzana przez pracownika w jednostce czasu.
Płaca: 1) wynagrodzenie za pracę wykonaną przez pracownika w przedsiębiorstwie (lub określonej instytucji),
które nie jest jego indywidualną (lub grupową) własnością; 2) dochód będący wynagrodzeniem za pracę najemną;
3) cena pracy.
Funkcje płacy: dochodowa, kosztowa, motywacyjna (bodźcowa), społeczna.
Płaca nominalna – suma pieniędzy, jaką otrzymuje pracownik jako wynagrodzenie za świadczoną pracę.
Płaca realna – ilość dóbr i usług, którą można zakupić za daną płacę nominalną; wyraża siłę nabywczą płacy
nominalnej.
Płaca minimalna – najniższa dopuszczalna płaca z tytułu pracy w określonym wymiarze czasu pracy,
gwarantowana normami ustawodawstwa pracy.
Formy płac: czasowa, akordowa, bonusowa.
Bezrobocie – sytuacja, w której ludzie mogący i chcący pracować, przy stawkach płacy oferowanych na rynku,
poszukują pracy, ale nie w stanie jej znaleźć.
Bezrobocie ukryte – występuje, gdy formalnie bierna zawodowo ludność nie ma szansy na znalezienie pracy lub
gdy osoby pracują, lecz nie są w pełnie wykorzystane ich możliwości. Jest jeszcze bezrobocie przymusowe i
dobrowolne.
3
Stopa bezrobocia – wyrażony procentowo stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych
zawodowo w danym kraju.
Rodzaje bezrobocia: płynne, koniunkturalne (cykliczne), strukturalne, technologiczne, sezonowe.
Formy bezrobocia: krótko-, średnio-, długookresowe, chroniczne, globalne, krajowe, regionalne, lokalne,
całkowite, jawne.
Pieniądz – powszechnie akceptowany środek wymiany, za pomocą którego dokonuje się płatności za nabyte
dobra lub usługi oraz reguluje inne zobowiązania; jest on ogólnym ekwiwalentem i pośrednikiem w procesie
wymiany.
Pieniądz towarowy – (przedmiotowy), dobro o zastosowaniu konsumpcyjnym lub produkcyjnym
(przemysłowym) pełniące funkcje pieniądza; ma on samoistną wartość, mierzoną wartością tego dobra.
Monety – cząstki określonego metalu lub stopu metali o ustalonej wadze, próbie oraz o określonym kształcie, za
napisem i pieczęcią władzy, która je bije; często na awersie (stronie przedniej) monety jest wizerunek panującego
władcy, a na rewersie – jego godło lub godło państwa.
Waluta: 1) pieniądz danego obszaru walutowego (terytorium państwa, lub kilku państw, połączonych unią
walutową), jako obowiązujący środek płatniczy; 2) narodowa jednostka walutowa, tzn. jednostka pieniężna
państwa lub kilku państw tworzących jeden obszar walutowy w drodze unii walutowej.
Waluta kierowana – zwana również wolną lub papierową, różni się od walut związanych z kruszcami
szlachetnymi tym, że bank centralny dowolnie ustala znajdującą się w obiegu ilość pieniądza, konieczną do
osiągnięcia wytyczonych celów polityki pieniężnej.
Pieniądz gotówkowy – pieniądz symboliczny którego wartość nie jest mierzona kosztem wytworzenia lub
wartością jako towaru, ale jego siłą nabywczą.
Pieniądz depozytowy – (nakładowy, żyrowy) depozyty (W odpowiedzi wkłady) bankowe; uwidacznia się on
jako zapis na bieżących rachunkach w banku.
Pieniądz elektroniczny – zespół znaków na karcie magnetycznej, przekształconych za pomocą impulsów
elektrycznych.
Siła nabywcza pieniądza – jego zdolność do nabycia określonej ilości dóbr i usług.
Kurs walutowy: 1) cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym; 2) cena waluty danego kraju w walucie
innego kraju.
Dewaluacja – obniżenie urzędowego kursu wymiany krajowego pieniądza w stosunku do walut obcych, albo
inaczej, jest to podwyższenie kursu walut obcych wyrażonego w pieniądzu krajowym, rewaluacja oznacza
podwyższenie urzędowego kursu wymiennego waluty krajowej, czyli podniesienie jej ceny wyrażonej w innym
pieniądzu.
Denominacja – reforma pieniężna polegająca na anulowaniu obowiązującej jednostki pieniężnej i ustanowieniu
nowej, z reguły o zwiększonej sile nabywczej.
Bank – instytucja systemu pieniężno-kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce narodowej,
operuje powierzonymi środkami w celu pomnażania ich wartości.
Czynności bankowe: pasywne, aktywne oraz usługowe.
Bank komercyjny – (handlowy) jest z reguły prywatną instytucją kredytową, której celem jest wypracowanie
zysków dla swoich udziałowców.
Rodzaje rachunków bankowych: rachunki oszczędnościowe, bieżące i terminowe.
Kredyt – stosunek ekonomiczny między wierzycielem a dłużnikiem, wynikający ze świadczenia przez
wierzyciela na rzecz dłużnika określonej wartości (w towarze lub pieniądzu) na warunkach zwrotu równowartości
w późniejszym terminie, łączy się on z reguły z wynagrodzeniem dla wierzyciela w formie procentu.
Procent: 1) dochód przynoszony przez kapitał pożyczkowy; 2) wynagrodzenie, jakie otrzymuje wierzyciel od
dłużnika za odstąpienie na określony czas prawa dysponowania ustaloną sumą środków pieniężnych.
Stopa procentowa – jest wyrażonym procentowo stosunkiem wynagrodzenia za kredyt za określony okres, czyli
procentu, do wielkości pożyczonej kwoty.
Rodzaje kredytów: towarowy, pieniężny, inwestycyjny, obrotowy, konsumpcyjny, celowy, w rachunku bieżącym,
w rachunku kredytowym, preferencyjny.
Rynek pieniężny – obejmuje transakcje pieniężnymi funduszami pożyczkowymi na okresy do jednego roku.
Rynek kapitałowy – jest rynkiem długoterminowych papierów wartościowych – akcji i obligacji, obejmuje też
rynek bankowych depozytów i kredytów długoterminowych.
Instytucje finansowe – są to podmioty ekonomiczne, które świadczą usługi związane z utrzymywaniem
instrumentów finansowych i dokonywaniem nimi transakcji, znajduje to odbicie w strukturze majątkowej tych
instytucji w postaci dominacji instrumentów finansowych.
Rynek papierów wartościowych – rynek, na którym przedmiotem transakcji są papiery wartościowe.
Papiery wartościowe – są to dokumenty uosabiające określone prawa majątkowe, których realizacja jest możliwa
na podstawie okazania lub zwrotu tych dokumentów.
Akcja – papier wartościowy świadczący o bezwarunkowym uczestnictwie jej właściciela w kapitale akcyjnym
spółki akcyjnej.
4
Obligacja – papier wartościowy poświadczający wierzytelność na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do
wypłaty odsetek i wykupu w określonym terminie.
Opcja Call – daje prawo właścicielowi do zakupu określonego aktywu, po określonej cenie, w określonym czasie;
Opcja Put reprezentuje prawo właściciela do sprzedaży określonego aktywu, po określonej cenie i w określonym
czasie.
Warrant – długookresowa opcja nabycia pewnej liczby akcji zwykłych po określonej cenie.
Futures – transakcja, w której sprzedający zobowiązuje się do dostarczenia wymienionego aktywu o określonych
z góry cechach, w określonym czasie i po określonej cenie.
Rynek pierwotny – obejmuje transakcje między emitentem papierów wartościowych a ich nabywcami.
Emisja publiczna – oferta nabycia emitowanych papierów wartościowych skierowana do więcej niż 300 osób albo
do nie oznaczonego adresata.
Rynek wtórny – rynek transakcji, w których emitent nie występuje, są to dalsze transakcje kupna i sprzedaży
papierów wartościowych wprowadzanych przez emitenta do obrotu.
Rynek regulowany – system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu,
zorganizowany w taki sposób, że przy transakcjach zapewniony jest powszechny i równy dostęp do informacji
rynkowej w tym samym czasie oraz zachowane są jednakowe warunki nabywania i zbywania tych papierów.
Giełda papierów wartościowych – jest specjalnym systemem handlu papierami wartościowymi, określającym
zarówno wymagania w stosunku do ich eimtenta i emisji, warunki i uprawnienia osób dokonujących obrotu, jak i
zbiór dopuszczalnych operacji tymi papierami.
5