T – T

Podstawowe kategorie gospodarki rynkowej
1. Rynek: pojęcie i rodzaje.
Rynek jest to system centralny gospodarki rynkowej, sieć powiązań
wynikających z wymianą towaru.
Podmioty gospodarcze działają na rynku, który jest miejscem spotkania się i
ścierania ich interesów. Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w
sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników
produkcji oraz wytworzonych dóbr (produktów i usług). Funkcjonowanie rynku
polega prawom podaży i popytu. Na rynku kształtują się ceny dóbr a także
relacje cen, które dla producentów i konsumentów są informacja o pożądanych
kierunkach zmian alokacji zasobów. Mechanizm rynkowy koryguje decyzje
podmiotów gospodarczych doprowadzając rynek do stanu równowagi.
Rodzaje rynków:
 Światowy
 Międzynarodowy
 Lokalny
 Dóbr i usług
 Nabywcy
 Sprzedawcy
 Konkurencyjny.
2. Pieniądz.
Pieniądz są to wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których
zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno wtedy, kiedy kupujący jakiś
towar lub usługę, jak i wtedy, kiedy regulujemy jakieś zobowiązanie finansowe
względem kredytodawcy, banku, budżetu centralnego, budżetu lokalnego itp.
a) rozwój form wymiany.
Waluta – obcy środek płatniczy.
Dywizy – obejmują oprócz walut obce papiery wartościowe (np. obligacje, bony
skarbowe).
Fundusz walutowy emituje swoją jednostkę walutową. Podstawą wymiany
walut jest kurs walut. Podstawą kursu wymiany walut jest parytet złota.
Parytet złota – ilość gramów złota zawarte w jednostce monetarnej danego kraju
(np. złotówka zawiera ok. 0,0032 gram złota, dolar zawiera ok. ponad 0,8 gram
złota ).
Bank centralny określa parytet złota, a zmiana parytetu jest bardzo trudna.
Rozróżniamy dwie zmiany parytetu złota:
 Deprecjacja pieniądza – obniżenie zawartości złota.
Dewaluacja pieniądza – spadek siły nabywczej.
 Aprecjacja pieniądza – podwyższenie siły nabywczej.
Jeśli złotówka jest silna to występuje korzyść w imporcie i niekorzyść w
eksporcie.
b) podstawowe teorie pieniądza.
Pieniądz występuje w różnych formach i ma różny stopień płynności. Płynność
jest to szybkość i możliwość użycia pieniądza w każdej chwili przez
gospodarstwo domowe.
Pieniądz ma moc prawną zwalniania od różnego rodzaju zobowiązań
niezależnie od tego, z jakiego tytułu te zobowiązania powstają. Bank centralny
w każdym kraju ma monopol na emisję pieniądza papierowego. Pieniądz
papierowy jest prawnym środkiem płatniczym w danym kraju niezależnie od
tego, czy jest on wymienialny na waluty innych krajów, czy nie.
Pieniądze kruścowe – złoto.
Wyróżniamy dwa systemy pieniądza kruścowego:
 Monometaliczny – oznacza obecność w wymianie pieniądza z jednego
kruścca.
 Bimetaliczny – oznacza wymiane monet więcej niż z jednego kruścca.
Wyróżniamy następujące systemy pieniądza:
 System pieniądza pełnowartościowego:
- System sztabowy
- System dewizowy.
 System pieniądza papierowego
 System pieniądza bezgotówkowego – czek
 System pieniądza elektronicznego – karta kredytowa.
c) funkcje pieniądza.
 Miernik wartości: pieniądz mierzy wartość towaru i określa przy pomocy
cen, potrzebna jest skala: określenie jednostki pieniądza i jej podział na
mniejsze części.
 Funkcja wymiany, cyrkulacji pieniądza: pieniądz stał się tutaj
pośrednikiem, równoczesny akt kupna i zapłaty.
T–T
T–P–T
T–P P–T
 Środek tezauryzacji: wycofanie pieniądza z obiegu i gromadzenie tego
pieniądza w formie stałej, nie każdy pieniądz może być tezauryzowany,
pieniądz może być tezauryzowany gdy pieniądz siły nabywczej nie spada
poniżej 20%.
Siła nabywcza wyraża wartość towaru, które możemy nabyć w zamian za
jednostkę pieniężną. Jeżeli towaru możemy kupić więcej to siła towaru
rośnie. Jeśli ceny towaru rosną to siła nabywcza pieniądza rośnie.
Pieniądza tezauryzowany – pieniądz trzymany w domu, nie na rachunku
banku.
 Pieniądz jako środek płatniczy – występuje jako pieniądz kredytowy,
następuje oddzielenie aktu kupna i zapłaty.
Są dwie podstawowe formy tego pieniądza:
- czek: pisemne polecenie wypłaty na okaziciela z konta bankowego
właściciela
- weksel: pisemne zobowiązanie dłużnika do zwrócenia określonej
sumy w określonym czasie wierzycielowi.
Dyskonto weksla: jest to realizacja weksla przed terminem płatności w
banku komercyjnym.
Rezyskonto weksla: proces dyskonta weksla ale w banku centralnym.
 Funkcja pieniądza światowego: pieniądz pośredniczy w wymianie
międzynarodowej.
3. Rodzaje i funkcje cen.
Cena jest to ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki
określonego towaru, dobra lub usługi. W gospodarce rynkowej ceny najczęściej
kształtują się na rynku w wyniku ukształtowanej relacji pomiędzy popytem i
podażą (cena wolna), w pewnym zakresie kształtowane są pod wpływem
producentów lub konsumentów, w nielicznych przypadkach kształtowane są
przez państwo (ceny sterowane administrowane).
Ceny są podstawowym instrumentem mechanizmu rynkowego kształtującego
równowagę rynkową. Spełniają dwie podstawowe funkcje: informacyjną i
motywacyjną (bodźcową).
Informują one wszystkie podmioty gospodarcze o aktualnych warunkach
zawierania transakcji kupna – sprzedaży, o relacji pomiędzy popytem i podażą.
Ich poziom i zmiany są podstawą podejmowania przez podmioty gospodarcze
decyzji o kontynuacji lub zmianie swojego zachowania w procesie
gospodarowania, przystosowaniu do zmieniających się warunków rynkowych.
Rodzaje cen:
 Absolutna
 Względna
 Rynkowa
 Administracyjna
Rodzaje cen ze względu na sytuację rynkową:
 Monopolowa
 Równowagi rynkowej
 Promocyjna.
Rodzaje cen:
 Brutto
 Netto (bez podatku).
4. Podaż: pojęcie oraz czynniki określające jego wielkość.
Ilość dóbr oferowane na rynku przez producentów nazywamy podażą. Pomiędzy
ilością dostarczonych na produktów i usług a ich cenami istnieje następująca
zależność, określana jako prawo podaży:
 Wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu
oferowanych ilości tego produktu. Przy wyższej cenie produkcja staje się
bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększenia ilości swoich
produktów oferowanych na rynku;
 Spadek ceny produktu wywołuje, ceteris paribus, zmniejszenie
oferowanych ilości produktu (produkcja staje się mniej opłacalna ze
względu na niższą cenę produktu).
Czynniki określające wielkość podaży:
 Cena danego produktu
 Ceny czynników produkcji
 Technologia
 Podatki i subsydia
 Przewidywania cen
 Ilość przedsiębiorstw w gałęzi.
Rodzaje podaży:
 Zastępowana
 Łączna.
5. Popyt: pojęcie, rodzaje i czynniki warunkujące kształtowanie się popytu.
Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest
zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą
dochodu pieniężnego.
Czynniki warunkujące kształtowanie się popytu:
 Dochody,
 Gusty i preferencje,
 Ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,
 Przewidywania cen relatywnych,
 Liczba ludności,
 Efekty naśladownictwa i demonstracji.
Rodzaje popytu:
 Potencjalny
 Efektywny.