praca magisterska - 0825181206
advertisement
2 WSTĘP Od momentu zaistnienia obydwu niżej przedstawionych szkół ekonomicznych nieustannie toczą się spory między ich zwolennikami. Chociaż analizują one funkcjonowanie gospodarki rynkowej w krótkim okresie (analiza statyczna), to używają do tego innych narzędzi analizy i wychodzą z innych założeń. Niezgodności dotyczą głównie kształtu krzywej podaży i tego, czy o poziomie dochodu narodowego decydują czynniki podażowe, czy też popytowe. Sprzeczną kwestią jest także, czy równowaga ogólna możliwa jest tylko w sytuacji pełnego wykorzystania wszystkich czynników produkcji, czy też przy różnym poziomie dochodu narodowego i różnym stopniu wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej. Początek neoklasycznej teorii ekonomii W historii myśli ekonomicznej podstawy ekonomii neoklasycznej pojawiły się już pod koniec XIX w. Początek ekonomii neoklasycznej dały prace C. Mengera (1871r), S. Jevonsa (1871r) i L.M.E.Walrasa (1973-1877r). Pełne podstawy współczesnej ekonomii neoklasycznej stworzyli F.Wieser, E.Böhm-Bawerk (przedstawiciele szkoły austr.), W.Pareto (szkoła lozańska), oraz neoklasycy brytyjscy z A.Marshallem na czele. Początek teorii ekonomii Keynesa Popytowa teoria dochodu narodowego w uporządkowany sposób została przedstawiona przez angielskiego ekonomistę J.M. Keynesa w dziele pt.: "Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza" (wyd. ang.1936r, wyd. pol. 1956r) i od jego nazwiska wzięła swoją nazwę. RÓWNOWAGA RYNKOWA, INWESTYCJE I OSZCZĘDNOŚCI W MODELU NEOLIBERALNYM (NEOKLASYCZNYM) Omawiając ogólną równowagę w gospodarce rynkowej należy wspomnieć o prawie rynków, które zostało sformułowane przez francuskiego ekonomistę Jana B. Saya (1767-1832). Ten uczony zakładał w swojej teorii, że wzrost produkcji rodzi sam dla siebie odpowiedni wzrost popytu, ponieważ wartość produkcji tworzy taką samą wartość dochodów, wydatkowaną następnie na zakup dóbr finalnych. Wprawdzie istnieje przemieszczanie się wydatków między dobrami inwestycyjnymi a konsumpcyjnymi, ale ogólny popyt jest zawsze równy ogólnej podaży dóbr i usług. Nie występuje zjawisko nadprodukcji i bezrobocia. Inaczej można powiedzieć, że jeżeli dochody w mniejszym stopniu są wydatkowane na konsumpcję, to jednocześnie są w większym stopniu wydatkowane na inwestycje (i odwrotnie); łączny popyt globalny odpowiada sumie wartości wytworzonej produkcji. Ekonomiści neoklasyczni uważali, że jakiekolwiek odchylenie od stanu równowagi globalnej w warunkach doskonałej konkurencji uruchamia mechanizmy rynkowe sprowadzające ponownie gospodarkę narodową do stanu równowagi ogólnej. 3 Stopa procentowa a inwestycje i oszczędności Neoklasycy rozwinęli teorię zależności między inwestycjami i oszczędnościami a stopą procentową. Przy spadku realnej stopy procentowej1 wzrasta popyt na kredyt. Tani kredyt umożliwia przedsiębiorcom nabywanie dóbr inwestycyjnych (w wyniku czego rośnie popyt na dobra inwestycyjne). Kiedy mamy do czynienia ze wzrostem realnej stopy procentowej kredyt drożeje i nabywanie dóbr inwestycyjnych jest ograniczone. Jak więc widać realna stopa procentowa i wydatki inwestycyjne są skorelowane ujemnie. Odwrotna sytuacja jest w przypadku globalnych oszczędności, ponieważ gdy realna stopa procentowa spada dochody są wydatkowane na konsumpcję (dlatego, że rekompensata za zrezygnowanie z konsumpcji bieżącej na rzecz ulokowania środków pieniężnych jest niewielka). Gdy realna stopa procentowa rośnie dochody są w większej części oszczędzane niż przeznaczane na konsumpcję. R I Os R - Realna stopa procentowa I - inwestycje Os - oszczędności E - punkt równowagi E Os I Os, I Gdy realna stopa procentowa rośnie - maleją inwestycje, a rosną oszczędności. Gdy realna stopa procentowa maleje - maleją oszczędności, a rosną inwestycje. Równoważenie rozbieżności między oszczędnościami a inwestycjami Przy wysokiej stopie procentowej występuje nadwyżka oszczędności nad inwestycjami. Przy niskiej stopie procentowej występuje nadwyżka inwestycji nad oszczędnościami. Pierwszy układ nierówności korygowany jest przez obniżenie stopy procentowej do poziomu równowagi, drugi zaś przez jej podniesienie (również do poziomu równowagi). W modelu neoklasycznym oszczędności automatycznie przekształcają się w inwestycje dlatego są zjawiskiem pozytywnym. Teoria rynku pracy W neoklasycznym modelu równowagi ogólnej teoria rynku pracy odgrywa istotną rolę. Należy pamiętać, że na rynku pracy przedsiębiorcy (będący pracodawcami) reagują w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany poziomu płacy realnej, zaś pracownicy w tym samym kierunku, jak zmienia się płaca realna. Poziom płacy realnej w warunkach równowagi rynku pracy (czyli Realna stopa procentowa - skorygowana o zmiany cen obowiązująca w bankach komercyjnych stopa procentowa 1 4 braku nadwyżek i niedoborów pracy) wyznacza punkt przecięcia się rosnącej krzywej podaży pracy z malejącą krzywą popytu na pracę. Płaca realna będzie sprowadzana do poziomu równowagi przez mechanizmy korygujące tak długo, jak długo spełnione będą warunki doskonałej konkurencji. Dochód narodowy w modelu neoklasycznym Skoro inwestycje za pośrednictwem stopy procentowej kształtują się na poziomie nagromadzonych oszczędności, a popyt na pracę i podaż pracy na poziomie równości płacy realnej z produkcyjnością krańcową i pełnym zatrudnieniem, to dochód narodowy wytwarzany jest w granicach pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. Właśnie dlatego krzywa podaży dóbr i usług w całej gospodarce ma charakter pionowy i niezależny od przeciętnego poziomu cen rynkowych. W modelu neoklasycznym równowaga oparta jest na prawie rynków Saya. Popyt globalny pokrywa się więc z dochodem narodowym przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych i stałym przeciętnym poziomie cen. Wzrost podaży pieniądza powodujący wzrost popytu globalnego przesunie krzywą popytu w górę i spowoduje wzrost cen. Wraz ze wzrostem cen równocześnie rosnąć będą płace nominalne (przy czym płace realne pozostaną bez zmian). W tej sytuacji zmieni się położenie krzywej popytu nominalnego, jednak popyt realny pozostanie bez zmian ( a co za tym idzie również nie zmienią się dochód realny i zatrudnienie). Spadek popytu globalnego przesunie krzywą popytu w dół i spowoduje spadek cen. Wraz ze spadkiem cen równocześnie spadać będę płace nominalne (przy czym płace realne pozostaną bez zmian). W tej sytuacji również nie zmieni się dochód realny i zatrudnienie. W taki właśnie sposób w warunkach doskonałej konkurencji dochód narodowy utrzymywany jest na nie zmienionym poziomie (za sprawą mechanizmu elastycznych cen i płac oraz stopy procentowej) w granicach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej. Pionowa krzywa podaży wyznaczona jest przez potencjalne możliwości produkcyjne gospodarki narodowej. C C - przeciętny poziom cen AS - krzywa globalnej podaży AD - krzywa globalnego popytu E - punkt równowagi Y - realny dochód narodowy AS E AD Y 5 Podsumowanie neoklasycznej teorii ekonomii Wnioski do jakich doszli neoklasyczni ekonomiści są następujące: - globalna podaż stwarza dla siebie odpowiedni popyt (prawo rynków Saya), dlatego istniejące zdolności produkcyjne są w pełni wykorzystane - w gospodarce nie istnieją ani nadmierne oszczędności, ani niedostateczne inwestycje ( oszczędności automatycznie przekształcają się w inwestycje); elastyczny mechanizm rynkowy wchłonie każde rozmiary oszczędności ponieważ możliwości inwestycyjne są nieograniczone - gospodarka funkcjonuje w warunkach konkurencji doskonałej (bezrobocie ma charakter dobrowolny i naturalny) - zmiany podaży pieniądza mają wpływ tylko na zmiany wielkości nominalnych; pieniądz jest neutralny w gospodarce rynkowej - równowaga ogólna możliwa jest tylko przy pełnym wykorzystaniu aparatu wytwórczego i siły roboczej Ekonomia neoklasyczna pokazuje zawodność rządu i opowiada się tym samym za ograniczoną interwencją państwa w gospodarkę. RÓWNOWAGA RYNKOWA, INWESTYCJE I OSZCZĘDNOŚCI W MODELU KEYNESA Przedstawiona powyżej neoklasyczna teoria równowagi została zakwestionowana przez J.M. Keynesa uważanego za jednego z najwybitniejszych ekonomistów XXw. Zaprzeczenie teorii rynków Saya J.M. Keynes nie zgadzał się z teorią rynków Saya. Zwrócił on uwagę na fakt, że pomiędzy otrzymaniem dochodów, a ich wydatkowaniem występuje oszczędzanie, które jest ważnym zjawiskiem ekonomicznym. Nieprawdą jest więc stwierdzenie, że produkcja stwarza dla siebie rynek zbytu. Kiedy skłonność do oszczędzania będzie wysoka wówczas wystąpi niedobór popytu konsumpcyjnego. W tej sytuacji również skłonność do inwestowania będzie niska, a to prowadzi do niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej. Teoria Keynesa oparta była na założeniu, że w gospodarce rynkowej nie istnieje doskonała konkurencja, a ceny i płace wykazują wysoki stopień sztywności (w przeciwieństwie do teorii ekonomii neoklasycznej). Istnieją związki zawodowe wstrzymujące obniżkę płac nominalnych, oraz monopole podtrzymujące wysoki poziom cen, nawet w okresach spadku podaży pieniądza i zmniejszania się efektywnego popytu. 6 Dochód narodowy w modelu keynesowskim Również krzywa podaży globalnej w teorii Keynesa wygląda inaczej, niż w teorii ekonomii neoklasycznej. Tutaj jest to odwrócona litera L. C AS B Cb Ca N AS K E AD2 AD1 Yn Ymax Y C - przeciętny poziom cen Y - realny dochód narodowy AS - krzywa globalnej podaży AD1, AD2 - krzywe globalnego popytu Yn - poziom dochodu narodowego przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych i niepełnym zatrudnieniu Ymax - poziom dochodu narodowego przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych i pełnym zatrudnieniu Spadek globalnego popytu oznacza przejście na niżej położoną krzywą AD1, co powoduje spadek produkcji, w wyniku czego realny dochód narodowy obniża się wraz z zatrudnieniem. Wówczas w gospodarce dochodzi do niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. Trzeba pamiętać, że ceny pozostają stałe, ponieważ monopole nie dopuszczają do ich obniżenia. Keynes uważa, że nawet hipoteza elastycznych cen i płac nie jest wystarczająca do przezwyciężenia depresji gospodarczej i osiągnięcia Ymax. Jeżeli ceny i płace spadną w ujęciu procentowym o tyle samo, to pracownicy stwierdzą, że ich popyt realny nie zmienił się, dlatego ilość nabywanych dóbr będzie kształtować się cały czas na poziomie Yn i bezrobocie nie ulegnie zmianie. Zwiększenie popytu może nastąpić przez spadek cen poszczególnych dóbr (spadek cen wszystkich dóbr przy równoczesnym spadku płac nie zwiększy popytu). W sytuacji kiedy efektywny popyt spada (krzywa popytu globalnego przesuwa się z AD2 do AD1) i następuje obniżenie cen, także przez monopole, to płace nominalne nie spadają, zatem gospodarka nie pozostaje w równowadze i przechodzi do punktu K. Dlatego Keynes skupia się na sytuacji, w której ceny są stabilne, a zmiany w globalnym popycie powodują zmiany w realnym dochodzie narodowym i w zatrudnieniu (na wykresie jest to pozioma część krzywej AS do punktu E). Jak widzimy na wykresie, możliwa jest równowaga przy różnym stopniu wykorzystania aparatu produkcyjnego i różnym poziomie bezrobocia. W sytuacji kiedy efektywny popyt (konsumpcyjny i inwestycyjny) będzie wzrastał w dostatecznym stopniu, to będzie także rósł dochód narodowy (przesunięcie się z punktu K do E oraz z Yn w stronę Ymax) i malało bezrobocie. Zwiększanie efektywnego popytu nie spowoduje wzrostu dochodu narodowego, a tylko wzrost cen w momencie, kiedy gospodarka osiągnie stan pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych (jest to punkt Ymax). Po przekroczeniu punktu E dochód narodowy nie będzie wzrastał mimo wzrostu przeciętnego poziomu cen. 7 Podsumowanie teorii Keynesa Wnioski do jakich doszedł Keynes są następujące: - o rozmiarach produkcji decyduje popyt globalny - oszczędności dostosowują się do inwestycji, ale za pośrednictwem zmian wytwarzanego dochodu narodowego przy stałej skłonności do oszczędzania - gospodarka funkcjonuje w warunkach konkurencji niedoskonałej (istnieją monopole i związki zawodowe, przymusowe bezrobocie) - pieniądz nie jest neutralny w gospodarce rynkowej; podaż pieniądza wpływa na składniki popytu globalnego i stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych Ekonomia keynesowska pokazuje zawodność mechanizmów rynkowych i potrzebę interwencji ze strony państwa w postaci zachęcania przedsiębiorców do podejmowania inwestycji i uzupełniania inwestycji prywatnych inwestycjami publicznymi. Wydatki rządowe mogą zwiększyć zatrudnienie (np. roboty publiczne). BIBLIOGRAFIA 1. "System rynkowy" Mieczysław Nasiłowski Wydawnictwo Key Text Warszawa 2000 8 2. Internet: http:\\www.encyklopedia.pwn.pl 9
