Sławomir Łodziński - Instytut Socjologii UW

Sławomir Łodziński
Zakład Socjologii Ogólnej
Instytut Socjologii UW
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
1.
•
•
•
Przykłady:
wybrane dane i wykresy z publikacji „Kobiety w Polsce”, GUS,
Warszawa 2007:
–
proporcje płci i wieku,
–
umieralność i przeciętna trwanie życia;
–
edukacja i nauka;
–
sport;
–
kobiety w organach przedstawicielskich (posłanki na Sejm, radne);
–
zatrudnienie;
–
porównanie międzynarodowe.
badanie „Lepszy szef: ona czy on” (marzec 2009);
badanie „Polski mężczyzna” (wrzesień 2008).
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
2. Płeć (kobiety) jako przedmiot zainteresowań nauk społecznych;
• „niewidoczność” kobiet we wczesnej refleksji socjologicznej – dlaczego?:
– wynikało to z genezy socjologii – dominacji w niej makro-społecznej i
scjentystycznej perspektywy;
– z dominującej tradycji kulturowej wpływającej na naukę;
– ścisłego podziału życia społecznego na: gospodarstwo domowe
(kobiecą) a sferę publiczną (męską).
• kobiety jako przedmiot badań społecznych (Gender/Women Studies) –
teorie nierówności płci:
– nastąpiła zmiana uprawiania socjologii (socjologia płci);
– obecny i mocny ideał społeczeństwa pozycji osiąganych (zjawisko
„szklanego sufitu”);
– kobiety stały się ważną siłą polityczną i elektoratem wyborczym;
– upowszechnienie ideologii praw człowieka.
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
3. Różnice ze względu na płeć w sferze:
• pracy (zatrudnienia):
– tradycja społeczna (kultura i tradycja społeczna);
– dyskryminacja na rynku pracy:
• niższe płace;
• zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin;
• zawody o niskim prestiżu;
• częściej zwalniane.
• próby wyjaśnień – dlaczego?:
– tradycja kulturowa (dom i wychowanie dzieci);
– stereotypy dotyczące płci;
– paradoks „zadowolonego niewolnika”;
– konsekwencje dyskryminacji – niższe emerytury i bariery awansu („szklany
sufit” i „labirynt”).
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
•
•
władzy i polityki:
– funkcje kierownicze;
– czynne i bierne prawa wyborcze;
– udział w polityce (udział kobiet rządzie, parlamencie, władzach
samorządowych);
– różnice w stylu sprawowaniu funkcji kierowniczych – kobiecy styl
rządzenia (versus męski styl rządzenia).
obyczaju:
– orzecznictwo sądów rodzinnych i rozwodach;
– przekaz szkolny (patriarchalny wzór rodziny);
– kultura popularna i humor;
– symboliczne traktowanie „męskości” i „kobiecości”.
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
4. Feminizm (od łac. femina - kobieta):
• feminizm jako dostrzeganie upośledzenia kobiet i dążenie do jego
likwidacji;
• feminizm I fali („stary”, do połowy XX wieku) – koncentracja na reformie
prawa rodzinnego i wyborczego, poprawy warunków życia kobiet;
• feminizm II fali („nowy”) – egalitaryzm oparty na wielopoziomowym
pojmowaniu ucisku, który jest efektem podziałów płciowych - problemy:
– dążenie do równouprawnienia w polityce, pracy, rodzinie itp.;
– podwyższenie pozycji matek w społeczeństwie;
– dopuszczalność aborcji;
– przemoc indywidualna i strukturalna wobec kobiet, „kobiecość” w
języku, stosunek do pornografii;
– homoseksualizm (równe traktowanie związków hetero- i homoseksualnych).
• historia kobiet (ruchu feministycznego) w Polsce (1838-2003).
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
5. Główne dylematy feminizmu:
– emancypacja kobiet w męskim świecie, czy też całkowita emancypacja
świata kobiet?;
– poszukiwanie wspólnej tożsamości: co powinno łączyć ruch kobiecy?
• nowe pojęcia i koncepcje feminizmu:
– gender (płeć kulturowa) i „seksizm”;
– społeczne tworzenie płci (sex, gender i gender identity) – płeć jako
struktura złożona obejmująca element biologiczny, społeczny i
osobowościowy;
– nierówności dotyczące płci kulturowej:
• feminizm - odmiany: liberalny, socjalistyczny, radykalny,
chrześcijański, „czarny”, „czerwony”, kulturowy;
• ruchy kobiece jako przykład „nowych” ruchów społecznych;
• publiczne znaczenie feminizmu, rozwój prawa w tym zakresie
(polityka społeczna; ustawa o równym traktowaniu ) oraz rola
ONZ – kraje rozwinięte i rozwijające się.
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
6. Nowa perspektywa w socjologii ze względu na płeć i jej badanie - studia
queer (queer sociology – „społeczna teoria odmienności/różnicy”):
• studia nad odmiennością płciową (seksualną), związane z krytyczna
analizą kategorii tożsamościowych odnoszących się do ludzkiej
seksualności oraz podkreślanie hetero-normatywnego charakteru kultury;
• skupienie na mechanizmach wymuszania norm seksualnych i płciowych;
• badanie konsekwencji (re) presji w praktyce życiowej osób, które usiłują
poza owe normy wykraczać;
• badanie praktyk społecznych dotyczących wymuszania tych norm oraz
budowania strategii oporu;
• queer sociology jako teoria (część teorii) społecznej różnicy (społeczeństwa
zróżnicowanego)?
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
7. Wiek a zróżnicowanie społeczne:
• „wiek” w badaniach socjologicznych – związany jest z „cyklem
życiowym” jednostki oraz jest wskaźnikiem jej relacji z innymi ludźmi, jej
pozycji i odgrywanej przez nią roli w życiu innych osób;
• demografia: „wydłużająca się młodość” a „siwiejąca populacja”:
– zmiana postrzegania „starości”:„trzeci” (ludzie są wolni od pracy i
obowiązków rodzicielskich) i „czwarty” wiek (trudno jest zachować
pełną niezależność i samodzielnie dbać o siebie);
– zdrowie a starość - wydłużenie życia i konsekwencje społeczne
(samotność, bieda, a także obciążenie dla systemu opieki społecznej);
– starzenie się a różnice ze względu na czynniki społeczne
(wykształcenie, dochód, miejsce zamieszkania) oraz płeć;
– dyskryminacja ze względu na wiek (ageism) – akcentowanie
negatywnych aspektów starzenia się społeczeństw.
• przyszłość starości (czy czeka nas „społeczeństwo ponad zróżnicowaniami
wiekowymi”?) i gerontologia (badanie starzenia się i ludzi starych).
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
8. Zdrowie a zróżnicowanie społeczne:
• zdrowie (częstość zapadania na choroby, długość życia itp.) a
zróżnicowanie społeczne (płeć, klasa społeczna, wykształcenie, itp.);
• złożoność pojęć „zdrowia” i „choroby” (jako zjawisk biologicznych i
społecznych):
• biomedyczny model zdrowia (oparty na obiektywnych kryteriach) i
społeczne podstawy zdrowia;
• zdrowie wg. WHO (1946 r.) - „to kompletny, fizyczny, psychiczny i
społeczny dobrostan, a nie tylko brak choroby lub kalectwa”;
• ”zdrowie” w badaniach społecznych (socjologia medycyny, epidemiologia
społeczna):
– doświadczenie choroby (czym jest bycie chorym dla siebie i
otoczenia?);
– Talctott Parsons - osoba chora otrzymuje pewne przywileje, ale musi
się podporządkować zaleceniom lekarza (dążenie do minimalizacji
skutków społecznych choroby).
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
9. Zdrowotność społeczeństwa i polityka zdrowotna:
• przy ocenie zdrowotności społeczeństwa bierze się pod uwagę wskaźniki
negatywne (np. chorobowość, zachorowalność, średnie trwanie życia itp.)
oraz pozytywne (uwzględniające jakość życia);
• M. Lalonde (minister zdrowa Kanady) zaproponował w 1974 r. schemat
„pól zdrowia”, w którym wyróżnił 4 podstawowe grupy czynników
wpływających na zdrowie ludzi:
– styl życia (ok. 50% „udziału”);
– środowisko fizyczne i społeczne (ok. 20%);
– czynniki genetyczne (ok. 20%)
– organizacja opieki medycznej (ok. 10%).
• podejście to wpłynęło na zmianę polityki zdrowotnej i stworzyło podstawę
rozwoju promocji zdrowia.
Płeć, wiek i zdrowie a struktura społeczna
(WDS 2008/2009 nr 20)
ŚRODOWISKO
STYL ŻYCIA
SŁUZBA ZDROWIA
CZYNNIKI
GENETYCZNE