Teorie obja*niaj*ce globalizacj

Teorie objaśniające
globalizację
Jak się pojawiła, na jakich mechanizmach się opiera?
Odpowiedź socjologów
Co jest teorią w socjologii/naukach
społecznych?
• Nie tak restrykcyjne wymagania jak w naukach ścisłych i
przyrodniczych
• Kryterium uznania w nauce instytucjonalnej
• Zbiór uprawdopodobnionych twierdzeń o rzeczywistości społecznej
wzajemnie powiązanych
• Kwestia intersubiektywnej sprawdzalności?
• Mniej wymagające kryterium: niesprzeczność z faktami
2
Problemy adekwatnej teorii globalizacji: rozwój
od lat 70.u.w.
• Globalizacja nowym jakościowo zjawiskiem
• Problem z interpretacją wielowymiarowego zjawiska
• Globalizacja jako ruchomy cel
Najczęściej przywoływane teorie globalizacji
• Teoria systemu światowego Immanuela Wallersteina (gospodarka)
• Socjologia transnarodowych praktyk Lesli Skaira (gospodarka)
• Teoria kompleksowej współzależności Roberta Keohane’a i Josepha
Nye’a (gospodarka)
• Teoria społeczeństwa światowego Johna Meyer’a (polityka)
• Teoria globalizacji Rolanda Robertsona jako konsekwencja
modernizacji (kultura)
• Teoria Niklasa Luhmanna: globalizacja jako konsekwencja
dyferencjacji funkcjonalnej (struktura społeczna)
Teoria systemu światowego Immanuela
Wallersteina: „The capitalist world-economy :
essays”, 1983, profesor socjologii na Uniwersytecie
Nowego Jorku
Po polsku wydane:
• Koniec świata jaki znamy ; przeł. Michał Bilewicz, Adam W. Jelonek,
Krzysztof Tyszka, rok 2004
• Analiza systemów-światów: wprowadzenie; przekł. Katarzyna Gawlicz i
Marcin Starnawski ; przedm. Marcin Starnawski i Przemysław
Wielgosz, 2007
• Europejski uniwersalizm: retoryka władzy ; przeł. Adam Ostolski,
2007.
Główne twierdzenia Wallersteina
• Inspiracja marksizmem: globalizacja jako konsekwencja światowej ekspansji
kapitalizmu: rola gospodarki
• Trzy typy systemów społecznych: minisystemy (jeden podział pracy + jeden
system kulturowy), imperia światowe (jeden podział pracy + różne systemy
kulturowe + jeden system polityczny) i gospodarki światowe (jeden podział
pracy + różne systemy kulturowe + wielość systemów politycznych)
• System gospodarki światowej: początki XV wiek w Europie Zachodniej,
gospodarka emancypowana od systemu politycznego
• Podział pracy w systemie gospodarki światowej: ruchome centrum,
półperyferie i peryferie gospodarki światowej. Rola państw narodowych
Główne twierdzenia Wallersteina cd
• Imperatyw gospodarki światowej: znoszenie barier społecznych dla
utowarowienia i funkcjonowania rynku przy jednoczesnej nierównej
redystrybucji wartości dodatkowej niezbędnej dla akumulacji kapitału,
dążenie do przejmowania wartości dodatkowej
• Cykle koniunktury i krachu (ekspansja, konsolidacja, tendencja
spadkowa,, kryzys (krach) ekspansja nowego centrum…..
• Napięcie między wartościami uniwersalistyczno – równościowymi i
partykularystyczno – nieegalitarnymi
• Współczesny konflikt klasowy: walka między rasami, narodami,
religiami, wspólnotami etnicznymi, płciami
Socjologia transnarodowych praktyk Leslie Skair’a
(profesor socjologii, London School of Economics),
Globalization: Capitalism and its Alternatives, 2002,
• TransNationalPractices (TNP) - ekonomiczne działanie wewnątrz specyficznego
instytucjonalnego kontekstu i przekraczanie granic państw - kreacja globalizacji
• Sprzedawcy, pośrednicy, kupujący jako członkowie transnarodowych sieci
wytwarzania, marketingu, reklamy, transportu, sprzedaży detalicznej i hurtowej
• Wzrost wymiany handlowej w świecie: okres przed 1 wojną światową , po 2
wojnie światowej i po upadku żelaznej kurtyny
• Dominująca forma globalizacji – gospodarcza, kapitalistyczna
• Dominujący agent globalizacji – gigantyczne korporacje (multinationals),
światowe marki (brands)
• Agent TNP – światowe korporacje lecz także WB, IMF, WTO, G7, Ministerstwo
Skarbu USA
TNP w opresji
• Wzrost zainteresowania pochodzeniem markowych produktów i usług
• Motywy etyczne i ekologiczne jako nowe zjawisko
• Hasło fair trade, w tym problem tanio opłacanej siły roboczej
• Lokalne produkty, slow food, slow clothing,
Jednak:
Coraz większa część konsumentów z dostępem do nielokalnych
produktów i światowych marek
Case: olej palmowy
Transnarodowa klasa kapitalistów
• Definicja marksowska nieistotna (kontrola środków produkcji)
• Kto to sa? łączenie interesów globalnych z lokalnymi, dążenie do
wywierania ekonomicznej kontroli nad siła roboczą, polityczna kontrola nad
polityka krajowa i międzynarodowa, kontrola ideologii-kultury w życiu
codziennym ludzi, prezentująca raczej globalny sens niż krajowy lub
lokalny, identyfikacja raczej kosmopolityczna niż lokalna (obywatele świat),
podobny styl życia, w szczelności wzorzec luksusowej konsumpcji).
• Cztery frakcje TSN klasy kapitalistów: frakcja korporacyjna (CEO kwatery
głównej i krajowych oddziałów), politycy i biurokraci w zglobalizowanych
państwach, techniczna frakacja (globalni profesjonaliści), frakcja
konsumerów (kupcy, pracownicy mediów)
Kultura-ideologia konsumeryzmu
• Transformacja kultury-ideologii konsumeryzmu : globalna dostępność
• Wszyscy mogą to mieć, będą szczęśliwi mając to, i ich życie będzie
lepsze
• Rola masmediów: przyśpieszanie cyrkulacji przez reklamę ,
marketing, upowszechnianie ideologii konsumowania, zacieranie
granic miedzy informacją, rozrywką u promocją produktów
(brandów)
• Przekształcanie mediów w narzędzie sprzedawania idei, wartości,
produktów będących składową globalnego konsmeryzmu
• Symbol: shopping mall, zachęty do odwiedzania w czasie wolnym,
Teoria kompleksowej współzależności Roberta
Keohane’a i Josepha Nye’a
• Kompleksowa współzależność jako mechanizm globalizacji
• Trzy główne cechy: wielokanałowość nieformalnych więzi między
elitami politycznymi i globalnymi korporacjami, brak hierarchii
strukturyzujących te więzi (w rezultacie brak możliwości
skoordynowanej odpowiedzi państwa), brak militarnego działania
między regionami i krajami o dużym stopni kompleksowej
współzależności
• Rola międzynarodowych organizacji i konferencji w promocji
kompleksowej współzależności
• Specyfika procesu politycznego pod wpływem kompleksowej
współzależności (niżej)
Cele aktorów państw
Cele państwa zmienne zależnie od pola problemu. Międzyrządowa polityka
jako utrudnienie definiowania celów. Transnarodowe podmioty realizujące
własne cele
Instrumenty
polityki państwa
Względna władza oparta na typach zasobów. Manipulacja współzależnością,
międzynarodowymi organizacjami i transnarodowymi podmiotami jako
główne narzędzie
Formułowanie
agendy (planów)
Agenda formowana od wpływem zmian w dystrybucji władzy opartej na
zasobach w danym polu, duża rola transnarodowych podmiotów, zmiana
ważności transnarodowych podmiotów, powiązania z innymi problemami i
polityzacja jako rezultat wzrosty wrażliwości na współzależność.
Powiązanie
problemów
Powiązanie problemów trudniejsze w silnych państwach z powodu trudności
z użyciem siły. W słabszych państwach powiązanie z międzynarodowymi
organizacjami eroduje hierarchię państwa.
Rola międzynarodowych
organizacji
Ustalają agendę, zapoczątkowują zakładanie koalicji państw, są areną akcji
politycznych dla słabszych państw. Zdolność wyboru forum dla danego pola i
mobilizacji popleczników politycznym zasobem
Teoria społeczeństwa światowego Johna Meyer’a
(Stanford Uni), The World Polity and the Authority
of the Nation State, 1980
• Gospodarka światowa jak u Wallersteina + światowy system
polityczny (równoległy i częściowo niezależny)
• Światowy system polityczny wytwarzające inne wartości niż
gospodarczy za pomocą zbiorowej władzy
• SSP wytwarza cele i niewidzialne dobra, nadając im znaczenie.
• Sa to głownie usługi publiczne: opieka społeczna, ubezpieczenia
społeczne, edukacja, usługi prawne (np. prawa uchodźców)
• Wszystkie państwa (jako podstawowi aktorzy SSP0 stawiają sobie
podobne cele związane z ideami postępu, równości państw i
obywateli
Teoria społeczeństwa światowego Johna
Meyer’a, cd
• Państwa narodowe członkami o uznanym prawie do suwerennej
polityki wewnętrznej (np. Chiny, Korea, Kuba , Rosja)
• Państwa a agendami mobilizacji przeciwko nierównościom
światowego systemu kapitalistyczne (izolacjonistyczne tendencje w
państwach peryferyjnych
• Istnieje światowa kultura, a jej częścią światowa kultura polityczna
oparta na mitach postępu ludzkości i postępu technicznego
• Jej propagatorami są światowi intelektualiści
Teoria globalizacji Rolanda Robertsona jako
konsekwencji modernizacji (socjolog, Aberdeen,
Pittsburgh), Globalization: Social Theory and
Global Culture,1992
• Jak powstaje i rozwija się globalna świadomość?
• Pojęcia Gemeinschaft (wspólnota pokrewieństwa i lokalności ) i
Gesellschaft (społeczność oparta na wolności i wybiórczej
przynależności) Ferdynarda Toenniesa.
• Przejście globalizacyjne międzyspołeczne w oparciu o przejście
modernizacyjne na wyższym poziomie
• Kwestia dobrego urządzenia nowego ładu społecznego
Robertson, cd
• Nowe odniesienia do innych porządków społecznych obok odniesienia w
obrębie własnego społeczeństwa (relatywizacja)
• Globalizacja jako proces tworzenia jednego wspólnego świata społecznego
gatunku ludzkiego
• Opozycja : jednostka - społeczeństwo i światowy system społeczeństw ludzkość
• Kolidujące wyobrażenia na czym miałaby polegać globalne społeczeństwo
(liberalno- demokratyczne, socjalistyczne, islamskie, japońskie, chińskie,
afrykańskie) jako napęd globalizacji
• Relatywizacja jako zachęta do poszukiwania partykularnych tożsamości i
sensu globalnej całości
Dwa typy globalnego Gemeinschatf i
Gesellschaft
• Gemeinschatf 1 - światowy porządek jako zlepek zamkniętych
społecznych wspólnot (antyglobalizacja jako wizja, fundamentalizmy)
• Gemeinschatf 2 – światowa wspólnota (globalna wioska), pogodzenie
różnic, tolerancja, przyswojenie, akceptacja,
• Gesellschaft 1 – światowa społeczność złożona z stowarzyszonych
otwartych społeczeństw, kooperująca i wymieniająca dobra
kulturowe
• Gesellschaft 2 – zamierzona i systematyczna organizacja świata,
powstanie rządu światowego
• Formy mieszane, hybrydowe?
Teoria Niklasa Luhmanna: globalizacja jako konsekwencja
dyferencjacji funkcjonalnej, profesor socjologii na
Bielefeld Universitaet, Systemy społeczne. Zarys ogólnej
teorii, 2007, artykuł „Weltgesellschaft”, 1971
• Globalizacja jako pokłosie modernizacji, autopoesis tj. proces samowytwarzania
się systemu globalnego
• Modernizacja polegała na wypieraniu dyferencjacji stratyfikacyjnej
(społeczeństwo uwarstwione) przez dyferencjację funkcjonalną (społeczeństwo
funkcjonalnie zróżnicowane)
• Społeczeństwo uwarstwione: działalność przynależna danej grupie społecznej
(warstwie, klasie, kaście)
• Dyferencjacja funkcjonalna jako zerwanie tego powiązania: pojawienie się sfer
funkcjonalnie zróżnicowanym ze względu na cele (polityczne, gospodarcze,
naukowe, edukacyjne, religijne)
Luhmann, cd 1. przejście ku Weltgesellschaft
•
•
•
•
Zagęszczenie komunikacyjne tworzy całości społeczne
Komunikacja normatywna i poznawcza
Oczekiwania cechą strukturalną
Reakcja na zawiedzione oczekiwanie: uczenie się (badanie, eksperymentowanie,
interpretacja, analiza) lub styl normatywny (instytucje na straży norm)
• Najpowszechniejsza i najmniej kłopotliwą formą komunikacji jest komunikacja
poznawcza lub przystosowawcza np. naukowa, techniczna , handel,
przekazywanie informacji, podróżowanie jako doświadczenie świata
• Zmiana dyferencjacji – również zmianą komunikowania się na styl poznawczy
Luhmann cd 2. Brak odpowiedzi jak się de
facto dokonało przejście globalizacyjne
• Systemy społeczne specjalizujące się w konkretnych, niezależnych
systemach komunikacji poznawczej
• Przewaga tych systemów nad państwem narodowym, opartym na
komunikacji normatywnej i normatywnym poszukiwaniu szans na
realizację oczekiwań
Autotematyzacje (autoopis globalizacji w powiązaniu z problemem sensu):
• A. negatywna: czym system globalny nie jest (utopie, proroctwa, prognozy)
• B. normatywnie ustrukturalizowana całość , tj. społeczeństwa tworzące
całość, zachowujące odrębność kulturową
• C. globalne wyspecjalizowane podsystemy , np. naukowy, technologiczny,
polityczny, gospodarczy