Zjednoczone państwo duńskie powstało w X w

Dania
Zjednoczone państwo duńskie powstało w X w. i do XVII w. pozostawało znaczącą potęgą w Europie Północnej. Wskutek
długotrwałych wojen ze Szwecją, prowadzonych z przerwami w latach 1563-1658, Dania utraciła na rzecz Szwecji Gotlandię, Skanię
i część Norwegii. Od tego czasu rozpoczął się upadek mocarstwowego znaczenia kraju.
1788 – zniesiono poddaństwo chłopów. Rozwój handlu zagr i kolonialnego w wyniku polityki neutralności Dania bogaciła się.
Udział Danii po stronie Francji w wojnach napoleońskich 1807-1814 doprowadził, że flota duńska została zbombardowana przez
Anglików. W wyniku przegranej NB kryzys gospod.
W 1815 Dania utraciła Norwegię na rzecz Szwecji, a na rzecz Anglii wyspę Helgoland – pokój kiloński. Dania otrzymała Islandię,
Grenlandię i Wyspy Owcze. Odtąd radykalny spadek znaczenia Danii na arenie międzynarodowej.
1830 – powstają ugrupowania liberalne, 1846 zał Towarzystwo Przyjaciół Chłopa – zapoczątkowały proces opozycji przeciw
absolutyzmowi. WL w E przyspieszyła przemiany.
1849 wydano pierwszą liberalną konstytucję, utworzono dwuizbowy parlament, a kraj przekształcił się w monarchię konstytucyjną.
1848 interwencja Prus w Szlezwiku i Holsztynie – wzrost poczucia narodowego ludności niemieckojęzycznej 1864 doprowadziło to
do wojny z Prusami i Austrią i utraty obu księstw. Po przegranej Dania proklamowała neutralność i skupiła się na sprawach wewn.
1866 – zmiana konstytucji wzmocniła pozycję warstw najzamożniejszych dając im przewagę w izbie wyższej parlamentu Rigsdag.
Na scenie na polit ugrupowania:
Hojne – konserwatywna prawica
Venstre – liberalna lewica – rządy od 1901, gdy przyjęto zasadę większości parlamentarnej.
1915 – powszechne prawo wyborcze, również dla kobiet.
Po wybuchu I woj św Dania pozostała neutralna, co w konsekwencji spowodowało bardzo szybki wzrost gospodarczy w tym okresie.
1918 – niepodległość uzyskała Islandia w unii personalnej z Danią.
Nikolaj Grundtvig – najwybitniejszy przedstawiciel duń romantyzmu. Projekt uniwersytetów ludowych.
Szwecja
Toczona w latach 1741-1743, zakończona klęską, wojna z Rosją doprowadziła do częściowego poddania kraju wpływom carów.
Zasiadający na tronie w latach 1771-1792 Gustaw III przywrócił 1772 absolutny system rządów.
1788-1790 – wojna z Rosją i próba przywrócenia mocarstwowości Szwecji spotkała się z niepowodzeniem.
Okres Gustawa III okresem rozkwitu gospod, kultur i nauk, Celsjusz, Linneusz. Od 1766 wolność prasy.
Do 1805 Szwecja neutralna, w czasie wojen napoleońskich Szwecja przystąpiła jako sojusznik Wielkiej Brytanii.
1805 utraciła ostatnie posiadłości na Pomorzu Zachodnim.
1808-1809 – wojna z Rosją, utraciła Finlandię. 1809 detronizacja Gustawa IV Adolfa, uchwalono konstytucję.
1810 – królem uznano mrsz fr Bernadotte, zmienił orientację polit, pogodził się z utratą Finlandii i 1813 wystąpił przeciw NB i jego
sojuszniczce Danii od której 1814 uzyskał Norwegię – 1814 pokój koloński. Po krótkim oporze Norwegów połączono ją ze Szwecją
Unią Personalną. Po zakończeniu wojen napoleońskich Szwecja proklamowała neutralność i zdołała utrzymać ten status przez cały
XIX w. oraz podczas obu wojen światowych.
1818 – J.B. Bernadotte jako Karol XIV zapoczątkował dyn panującą do dziś.
Nastąpił wzrost zamożności ludności, procesy industrializacji.
Skandynawizm – lata 30 XIX, ruch polit i kult zmierzający do zacieśnienia współpracy państw skandynawskich i w perspektywie do
ich zjednoczenia. Odwoływał się do wspólnoty pochodzenia, bliskości języków oraz okresów zjednoczenia politycznego. Objawiał
się np. w konflikcie wojny duń w sprawie Szlezwiku, gdzie Szwecja i Norwegia poparły Danię w 1848, ale nie udzieliły poparcia
zbrojnego w 1864 – nastąpił kres idei.
1866 – 4-izbowy parlament zastąpiony 2-izbowym. W nowym Rikstagu powstały nowoczesne partię polityczne:
1867 Partia Agrariuszy oraz liberałów i konserwatystów.
1889 powstała Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza. Reprezentowana w parlamencie od 1896.
1905 za panowania Oskara II rozwiązano unię obu państw w wyniku dążeń Norwegów do niepodległości.
1917 – powstała Socjaldemokratyczna Partia Lewicy, późn Komunistyczna Partia Szwecji (w wyniku trudności aprowizacyjnych,
inflacji i bezrobocia).
1919 – powszechne prawo wyborcze.
Norwegia
Po wystąpieniu Szwecji z unii kalmarskiej (1523) uzależniona od Danii. W 1536 kraj całkowicie utracił swą odrębność stając się
prowincją Danii.
1807 – Dania przystąpiła do blokady przeciw W. Bryt. Przyczyniło się do izolacji na arenie międzynarodowej, głęboki kryzys, głód
zwł po klęsce Francji oraz 1814 po wojnie duńsko-angielskiej Norwegia została przyłączona do Szwecji (oprócz Grenlandii, Islandii i
Wysp Owczych). Zgodnie z konwencją o unii Norwegia i Szwecja miały wspólnego króla i politykę zagraniczną, odrębny natomiast
parlament i wojsko. Próba ogłoszenia konstytucji i obrania królem Norwegii Chrystiana Fryderyka spowodowało pod presją Szwecji
jego abdykację. Króla w Norwegii reprezentował namiestnik do 1873. Norwegia zachowała swą konstytucję, miała odrębny
parlament Storting, armię oraz mianowany przez króla rząd, premier przebywał cały czas przy królu.
W połowie XIX w. zaznaczył się wzrost gospodarczy Norwegii, rozwijał się przemysł, żegluga, handel. Wzrost demograficzny.
1884 – odpowiedzialność rządy przed parlamentem po długim sporze z królem. Powstały pierwsze partie polit.
1887 – Socjaldemokratyczna Partia Pracy.
1898 – powszechne prawo wyborcze, 1913 dla kobiet.
Od 1892 spór o prawo Norwegów do odrębnej służby dyplomatycznej.
Narastające od 2. połowie XIX w. tendencje rozwiązania unii ze Szwecją znalazły swój finał w 1905. W przeprowadzonym w
sierpniu 1905 referendum Norwegowie opowiedzieli się za pełną niepodległością. Storting wypowiedział unię szwedzko-norweską.
Drugie referendum (listopad 1905) potwierdziło wybór monarchii i wyniosło na tron Norwegii duńskiego księcia Karola, który
przybrał imię Haakona VII. W czasie I wojny światowej Norwegia zachowała neutralność.
Finlandia
Terytoria dzisiejszej Finlandii były od XII w. częścią Królestwa Szwecji. Panowanie rosyjskie na mocy traktatu w Tylży.
W 1809, po wojnie rosyjsko-szwedzkiej, Rosja przejęła kontrolę nad obszarem Finlandii włączając ją w granice imperium na prawach
autonomicznego Wielkiego Księstwa.
1809 parlament uznał zwierzchnictwo cara jako wielkiego księcia Finlandii
1809-1917 – Finlandia miała status autonomicznego księstwa związanego z Rosją unią personalną. Miała własny parlament, rząd zw.
Senatem, administrację, armię i strefę celną z Rosją. W praktyce parlamentu nie zwoływano. Cara reprezentował gener-guber.
Językiem urzędowym szwedzki. Ożywienie społeczeństwa ciekawego swej tożsamości, kultury i tradycji.
Elias Lonnrot 1802-1884, pisarz, historyk, językoznawca. Wydał zbiór legend i pieśni KALEWALA, uważany za fiński epos narod.
Pojawia się fińska świadomość narodowa wśród warstw oświeconych, hasła równouprawnienia języka fińskiego.
Fennomani – ruch kult-polit ok. 1820, dążyli do równouprawnienia j. fiń., wzmocnienie fiń przemysłu. Rozłam w koń XIX na
starofinów - ugodowcy i młodofinów – stronnictwo konstytucyjno, przeciwne polityce ugody z caratem.
Carat osłabiony po wojnie krymskiej rozpoczął się okres liberalizacji, zwołano parlament, wprowadzano j. fiń do szkół i urzędów,
system monetarny.
1881 – próby ograniczenia autonomii, rusyfikacja.
Wybuch wojny ros-jap zmusił znów carat do ustępstw
1906 – reforma parlamentarna, zamiast Zgromadzenia Narodowego – jednoizbowy parlament z wyborów powszechnych i
bezpośrednich Eduskunta.
1899 – Fińska Partia Socjaldemokratyczna.
6 XII 1917 parlament proklamował niepodległość.
28 I 1918 – pod wpływem rew bolsz wybuchła rewolucja pod wpływem radykalnego skrzydła partii socjaldemokratycznej, doszło do
wojny domowej. Stłumiona przez siły rządowe.
1920 pokój z Rosją, przystąpienie do Ligi Narodów. zdecydowanym działaniom generała C. von Mannerheima udało się stłumić bunt
działających w kraju komunistów, chcących przyłączyć Finlandię do Rosji Sowieckiej. C. Mannerheim, "mąż opatrznościowy"
Finlandii pełnił obowiązki Naczelnego Wodza wojsk fińskich zarówno w trakcie agresji rosyjskiej (1939-1940).