czesc-5---barok

BAROK – XVIIW.
Barok (prawdopodobnie z port. barroco – „perła o nieregularnym kształcie”, z wł.- dziwność, nietypowość)
– główny kierunek w kulturze europejskiej, którego trwanie datuje się od końca XVI wieku do XVIII wieku,
czyli cały XVIIw.
Do ważnych zagadnień tego okresu należą sposoby sprawowania władzy w Europie:




MONARCHIA ABSOLUTNA WE FRANCJI
MONARCHIA PARLAMENTARNA W ANGLII
DEMOKRACJA SZLACHECKA W POLSCE
KULTURA BAROKU
RZĄDY ABSOLUTNE WE FRANCJI W XVII WIEKU
W XVII wieku w niektórych państwach Europy ukształtowała się forma rządów zwana monarchią
absolutna, która polegała na nieograniczonej władzy panującego. Jego decyzje nie podlegały jakiejkolwiek
kontroli.
Podstawy absolutyzmu we Francji zbudowali:


król Henryk IV Burbon (1589-1610), który nie zwoływał Stanów Generalnych, decyzje podejmował
samodzielnie, a opór łamał siłą
kardynał Richelieu (czyt. riszelie), który w latach 1624-1642 sprawował funkcję pierwszego
ministra, który pragnął on skupić całą władzę w rękach króla
Przykładem władzy absolutnej są rządy króla Francji Ludwika XIV, zwanego
„ Królem Słońce”
W czasie 72 lat panowania Ludwika XIV (1643-1715)






Francja umocniła swą pozycję polityczną, gospodarczą i kulturalną.
Król przy pomocy podległych mu ministrów decydował o podatkach, prawie, wojnie i pokoju.
Był najwyższym sędzią.
Za jedyne źródło prawa uznawał swoją wolę - „państwo to ja” - mówił.
W 1685 roku, chcąc pozbyć się ostatnich opozycjonistów, odwołał tzw. edykt nantejski (dotyczył
przestrzegania tolerancji religijnej). Kilkaset tysięcy protestantów opuściło kraj.
Najwybitniejszym ministrem z czasów Ludwika XIV był Jean Baptiste Colbert (czyt. kolber).
Wprowadził on do gospodarki zasady merkantylizmu, które miały ograniczyć odpływ pieniędzy z
kraju i pobudzić rozwój własnej produkcji czyli poparł eksport gotowych towarów francuskich,
poprzez wysokie cła utrudniał import z zagranicy. Ponadto wspomagał budowę manufaktur, dróg,
środków transportu. Francja zbudowała wówczas potężną flotę i zaczęła zdobywać kolonie, które
dostarczały towarów dla początkującego przemysłu
MONARCHIA PARLAMENTARNA W ANGLII
Geneza tego ustroju:




Odkąd na tronie zasiedli silni i zdecydowani władcy z dynastii Tudorów (Henryk VIII i Elżbieta I), rola
parlamentu wyraźnie malała.
Po śmierci Elżbiety I monarchowie z nowej dynastii Stuartów (czyt. Stjuartów) próbowali
kontynuować rządy absolutne.
Jednak coraz większe wpływy w państwie zdobywało mieszczaństwo oraz tzw. nowa szlachta
(grupa czerpiąca dochody z rolnictwa, handlu i manufaktur). Klasa ta płaciła wysokie podatki, nie
miała jednak wpływu na rządy.
Panujący od 1625 roku Karol I był zwolennikiem absolutyzmu, jednak musiał pokonać opór
parlamentu (przez 11 lat nie zwoływał jego posiedzeń).
Wojna domowa – konflikt króla z parlamentem / władza ustawodawcza /


Gdy wybuchł bunt w Szkocji, król był zmuszony zwołać w 1640 roku parlament, który miał wyrazić
zgodę na nałożenie nowych podatków przeznaczonych na armię. Otrzymał wtedy od parlamentu
projekt reform ograniczających jego władzę. Król opuścił Londyn i rozpoczął przygotowania do
wojny domowej.
Wkrótce naprzeciw siebie stanęły wojska króla i armia parlamentu złożona z mieszczan, drobnej
szlachty i chłopów, dowodzona przez znakomitego dowódcę i organizatora Oliviera Cromwella
(czyt. kromłela). Rozbił on wojska królewskie w 1645 roku, a króla, który daremnie szukał
pomocy w Szkocji, parlament wykupił od Szkotów i uznał za tyrana i zdrajcę narodu.
Rezultaty konfliktu:


W 1648 roku parlament podjął uchwałę, że źródłem władzy jest lud, a parlament najwyższą władzą.
Na tej podstawie skazano Karola I na śmierć – wyrok wykonano

Po egzekucji parlament zniósł monarchię i wprowadził republikę.

Faktycznie rządził Cromwell, który rozpędził parlament i ogłosił się lordem protektorem. Jego
dyktatorskie rządy oparte były na armii.
Po śmierci Cromwella, w 1658 roku, aby zapobiec walkom wewnętrznym parlament zaproponował
dynastii Stuartów ponowne objęcie tronu. Jednak nie wrócono do starej formy rządów. Król musiał
uznać silną pozycję parlamentu i jego udział w rządzeniu.
Parlament stał się najwyższym organem władzy, stojącym nad królem, ministrowie odpowiadali
przed parlamentem (król wybierał ich spośród większości parlamentarnej).



Anglia stała się monarchią parlamentarną - władzę sprawuje parlament, a król pełni funkcję
reprezentacyjną – i tak jest do dzisiaj.
DEMOKRACJA SZLACHECKA W POLSCE
Demokracja szlachecka - jest to ustrój polityczny Królestwa Polskiego, a następnie Rzeczypospolitej Obojga
Narodów. Wykształcił się on pod koniec XV wieku. Gwarantował on stanowi szlacheckiemu prawo
głosowania i decydowania o sprawach państwa, ograniczał pozycje króla.
Narodziny demokracji szlacheckiej

Wzrost liczby ludności wiązał się z automatycznym zwiększeniem zapotrzebowania na zboże. Jego
uprawa przynosiła wielki zysk właścicielom ziemi. Rycerze, którzy mieli jej najwięcej, zaczęli
wynajmować ludzi do pracy w swych ogromnych gospodarstwach, zwanych folwarkami
pańszczyźnianymi

Walka przestała być sposobem na utrzymanie się rycerstwa, mieli oni przecież duży zysk ze swych
gospodarstw. Rycerze zmieniali swój tryb życia, przekształcając się stopniowo w szlachtę.

Dla władców liczyło się poparcie szlachty. Dając jej coraz to nowe przywileje, chcieli pozyskać jej
poparcie.
W ten sposób narodziła się demokracja szlachecka.
Przykłady ważniejszych przywilejów nadanych szlachcie:
Szlachta uzyskała dzięki nim znaczące miejsce w państwie.




W 1374 roku w Koszycach Ludwik Węgierski nadał szlachcie pierwsze istotne przywileje, by
uznali oni nowego następcę tronu – jego córkę Jadwigę.
 Szlachta została zwolniona z podatków, z wyjątkiem 2 groszy od łana chłopskiego, co
sprawiło, że jeszcze bardziej się wzbogaciła.
 Służba wojskowa poza granicami państwa stała się odpłatna i dobrowolna.
 Przedstawiciele tego stanu nie musieli także budować i utrzymywać zamków obronnych
W latach 1422-1433 Władysław Jagiełło- zapewnił szlachcie nietykalność osobistą i majątkową.
W roku 1454 Kazimierz Jagiellończyk - ustanowił, że bez zgody sejmików ziemskich nie mogły być
ustanawiane nowe prawa i podatki.
Za sprawą króla Jana Olbrachta - szlachtę zwolniono z opłat celnych. Ograniczono także prawa
chłopów i mieszczan.
Utworzono wtedy sejm walny złożony z: senatu, izby poselskiej i króla.
 W 1505 roku- za Aleksandra Jagiellończyka - uchwalono „konstytucję nihil novi”
(łac. nic nowego). Zakazywała ona królowi wprowadzania nowych ustaw bez zgody senatu i izby
poselskiej. Nie mógł on także wprowadzać żadnych zmian w przywilejach i prawach szlachty.
SEJM WALNY




Sejm walny był zgromadzeniem decydującym o prawie Rzeczypospolitej. Przy pomocy tego organu
szlachta sprawowała władzę w państwie.
W skład sejmu walnego wchodził: senat, izba poselska oraz król.
Przed ukształtowaniem się sejmu szlachta gromadziła się na sejmikach ziemskich, które później
decydowały o wyborze posłów reprezentujących dany region. Posłowie ci tworzyli izbę poselską.
Dawna rada królewska przeistoczyła się w senat. Jego członkami byli zatem arcybiskup, biskupi,
wojewodowie, kasztelanowie, kanclerz, podkanclerzy, marszałek oraz podskarbi.
Podstawową zasadą sejmu walnego była jednomyślność.






Ustawa przechodziła najpierw przez izbę poselską, gdzie poddawana była głosowaniu i dyskusji.
Następnie trafiała do senatu, w którym tylko dyskutowano.
Na tej podstawie król dokonywał ostatecznych poprawek i zarządzał ogłoszenie.
Ustawa nie zostawała uchwalona w przypadku sprzeciwu któregokolwiek z członków sejmu.
Sejm zbierał się co dwa lata na okres sześciu tygodni.
Sejm zwykle obradował w Warszawie, w Grodnie, w Piotrkowie.
 Od 2 poł. XVII w. rozpoczął się zwyczaj zrywania sejmów liberum veto – co m.in. doprowadziło do
upadku Rzeczpospolitej.
BAROK W EUROPIE
Barok - okres w kulturze i styl w sztuce, który ukształtował się między końcem XVI a początkiem XVIII
wieku.Słowo barok wywodzi się od hiszpańskiego „barrueco”, co oznacza perłę o nieregularnym kształcie.
Natomiast włoskie „barocco” znaczy tyle co dziwaczny.




Z krajów włoskich barok rozprzestrzenił się na znaczną część Europy . Rozpowszechnianie
barokowej mody zawdzięcza się przede wszystkim kontrreformacyjnym decyzjom soboru
trydenckiego i działalności zakonu jezuitów. To właśnie z inicjatywy tego zgromadzenia zakonnego
czyniono nieustanne starania, aby różnym dziedzinom sztuki nadawać taka formę , aby utwierdzić
ludzi w wierze katolickiej.
Barokowe kościoły to budowle okazałe, o niezwykle oryginalnych i urozmaiconych kształtach. Ich
elewacje, czyli ściany zewnętrzne są bogato zdobione kolumnami, gzymsami, płaskorzeźbami. Od
góry zwieńczają je charakterystyczne dla tego stylu wieże lub kopuły.
Wnętrza tego typu świątyń są dobrze oświetlone i mienią się od różnego rodzaju dekoracji. Zdobią
je rzeźby, malowidła ścienne, obrazy, sztukaterie, kolumny, gzymsy, płaskorzeźby. Bogactwo i
przepych podkreśla zazwyczaj duża ilość złoceń, widocznych zwłaszcza w ołtarzach głównych i
bocznych. Wszystko to, oglądane przy donośnych dźwiękach nagminnie wtedy instalowanych w
kościołach organów, musiało robić na wiernych wrażenie. Piękno pomieszane z ogromem i
bogactwem miało zadziwiać, olśniewać, onieśmielać i pokazywać potęgę Kościoła.
Obok architektury w baroku rozkwitały również takie dziedziny sztuki, jak literatura i opera.
Wybitnym twórcą francuskiego baroku był dramatopisarze: Jean Racine (czyt. rasin), Moliel i Lope
de Vega
 Za twórcę opery uważa się Włocha - Claudio Monteverdiego
 Wybitni kompozytorzy to: Jan Sebastian Bach, Jerzy Fryderyk Hendel, Antoni Vivaldi
BAROK W POLSCE






W latach 1598-1619 zupełnie przebudowano zamek królewski w Warszawie. Jego wnętrze z
pomocą Zygmunta III Wazy urządzono z godnym barokowego stylu przepychem. Sale zdobiły dzieła
największych ówczesnych zagranicznych i polskich mistrzów. Zarówno Zygmunt III Waza, jak i
panujący po nim jego syn Władysław należeli do wielkich znawców i miłośników sztuki. Na ich
zlecenie pracowali najwybitniejsi twórcy tamtych czasów.
Nie pozostał pod tym względem w tyle i król Jan III Sobieski. Jego staraniem powstała w
podwarszawskim Wilanowie niezwykle piękna i wytworna królewska rezydencja.
W okresie baroku ukształtował się specyficzny sposób życia, zwłaszcza wśród szlachty. Przeszedł on
do historii pod nazwą sarmatyzmu. Wzorcem pod względem wyznawanych ideałów oraz sposobu
życia miało być starożytne plemię Sarmatów
zgodnie z założeniami sarmatyzmu, miał żyć polski szlachcic, właściciel majątku ziemskiego czyli
ziemianin.
 miał być c wzorowym rolnikiem, właścicielem folwarku
 opiekunem, ojcem rodziny, gościnnym sąsiadem
 jeśli zachodziła potrzeba stawać się miał żołnierzem, obrońcą swojego kraju
 powinien być obrońcą wiary katolickiej i przywilejów szlacheckich
 ważną sprawą dla szlachcica-Sarmaty był:
- styl życia,
-wygląd stroju (żupan, kontusz, pas, szabla),
- wyposażenie dworu, w którym mieszkał wraz z rodziną
Zupełnie odmiennie niż w czasach renesansu prezentowała się barokowa twórczość literacka. Treść
barokowych utworów schodziła często na dalszy plan i bywała dla twórców mało istotna. Ważna
była przede wszystkim bogata forma. Tak jak zdobiono na wszelkie możliwe sposoby ówczesne
budowle, tak samo starano się kunsztownie dobierać słowa, tworzyć oryginalne środki artystyczne,
aby utwory poruszały i zachwycały odbiorcę.
Wśród wielu autorów żyjących wtedy na terenie Rzeczypospolitej do historii przeszli między innymi:






poeta - Wespazjan Kochowski
poeta -Jan Andrzej Morsztyn
poeta - Wacław Potocki
poeta - Szymon Szymonowic
ze swoich niezwykłych kazań zasłynął jezuicki ksiądz -Piotr Skarga
wiele o tamtych czasach możemy się dowiedzieć dzięki pamiętnikom szlachcica-żołnierza i
ziemianina - Jana Chryzostoma Paska.
Autor: Ewa Włodarczyk