I. Europa w XVIII wieku.

I. Europa w XVIII wieku.
1. Oświecenie to epoka zwana „wiekiem rozumu”. Nastąpił rozwój nauki i techniki
a) Filozofia:
 Immanuel Kant pisał: „Miejcie odwagę posługiwać się swym rozumem!”.
 Wolter, przyjaciel króla Prus Fryderyka II Wielkiego, traktował z rezerwą religię
i wzywał: „Sapere aude!” (miejcie odwagę być mądrymi).
 Jan Jakub Rousseau uważał, że państwo powstało w wyniku umowy społecznej między
społeczeństwem a władza.
 Monteskiusz stworzył trójpodział władzy. Jego zdaniem władza ustawodawcza, która
tworzy prawo, władza wykonawcza, która rządząc, wprowadza prawo w życie
i władza sądownicza, która kontroluje, czy prawo jest przestrzegane, powinny być od
siebie niezależne.
b) Osiągnięcia doby oświecenia:
 francuscy naukowcy wydali Encyklopedię,
 bracia Montgolfier zorganizowali pierwszy lot balonem,
 Andreas Celsjusz skonstruował termometr,
 James Watt skonstruował maszynę parową.
2. Klasycyzm to styl w architekturze, odwołujący się do wzorów architektury starożytnej.
Przykłady budowli klasycystycznych w Paryżu:
Łuk triumfalny i Panteon, wzorujące się na architekturze starożytnego Rzymu.
3. Sąsiedzi Polski w XVIII wieku
a) Szwecja i Turcja to dawne potęgi, które po przegranych wojnach tracą pozycję.
b) Nowe potęgi to rosnące w siłę monarchie absolutne:
 Prusy pod rządami dynastii Hohenzollernów;
 Rosja pod rządami dynastii Romanowów;
 Austria pod rządami dynastii Habsburgów.
c) Car Piotr I Wielki przeprowadza w Rosji reformy, których celem była modernizacja
państwa w oparciu o wzory zachodnioeuropejskie i przenosi stolice do Petersburga.
d) Królestwo Pruskie powstało w 1701 roku z Brandenburgii i Prus Książęcych.
Od momentu powstania rozpoczęło ekspansję terytorialną
(między innymi zdobyło Pomorze Zachodnie, Śląsk, a w wyniku rozbiorów ziemie polskie).
II. Upadek Polski w XVIII wieku.
1. „Czasy saskie” czyli
rządy Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa z dynastii Wettinów (unia personalna
z Saksonią) oraz Stanisława Leszczyńskiego.
a) W latach 1700-1721 trwała wielka wojna północna. Był to konflikt pomiędzy Rosją
a Szwecją o Inflanty. August II Mocny popierał cara rosyjskiego Piotra I Wielkiego.
Po początkowych sukcesach Szwecji August II musiał uciekać z Polski, a na tron szlachta
wybrała stronnika Szwedów Stanisława Leszczyńskiego. Klęska Szwedów w wojnie
północnej zadecydowała o powrocie Augusta II do Polski i ucieczce Leszczyńskiego do
Francji.
b) August II dążył do wzmocnienia władzy królewskiej i mocniejszego powiązania Polski
i Saksonii. Wywołało to niezadowolenie szlachty. W 1717 obradował tak zwany sejm niemy,
który doprowadził do zakończenia sporu między królem Augustem II a szlachtą.
c) Po śmierci Augusta II szlachta wybrała na króla ponownie Stanisława Leszczyńskiego.
Nie było to po myśli Rosji, która udzieliła poparcia Augustowi III Sasowi. Zbrojna interwencji
Rosji doprowadziła do wyjazdu Leszczyńskiego do Francji.
d) W czasach Augusta III szlachta zerwała wszystkie sejmy. Król organizował wystawne uczty,
dlatego szlachta mówiła: „Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa.”
2. Oświecenie w Polsce
a) Za początek oświecenia uznajemy rok 1740 - założenie Collegium Nobilium w Warszawie
(ksiądz Stanisław Konarski, pijar).
b) Wielkim zwolennikiem rozwoju oświecenia był król
Stanisław August Poniatowski, wybrany na tron w 1764 r.
 założenie Szkoły Rycerskiej
 budowa pałacu w Łazienkach
 wspieranie artystów
(np. malarzy Canaletta i Bacciarellego)
 organizowanie obiadów czwartkowych.
c) Rozwój nauki – od 1773 roku działała Komisja Edukacji Narodowej, pierwsze w Europie
ministerstwo oświaty. Rektorem był Hugo Kołłątaj.
3. Rozbiory
a) Stanisław August Poniatowski został królem dzięki poparciu Familii
Czartoryskich i Rosji. Król chciał przeprowadzić reformy w kraju, przy
zachowaniu lojalności wobec carowej Katarzyny II.
b) W 1768 roku szlachta zawiązała konfederację barską przeciw królowi
i reformom oraz przeciwko Rosji. Walka z konfederatami uświadomiła
carowej Katarzynie II, że podporządkowanie całej Polski jest trudnym
przedsięwzięciem, dlatego Rosja przystała na I rozbiór.
W 1772 Rosja, Prusy i Austria dokonały I rozbioru Polski. Rok później sejm zatwierdził
rozbiór pomimo protestu Tadeusza Rejtana.
„Kołacz królewski” – alegoria I rozbioru Polski
http://pl.wikipedia.org/wiki/I_rozbi%C3%B3r_Polski
Mapa przedstawiająca I rozbiór Polski
M. Bogucka „Dawna Polska”
c) W latach 1788-72 obradował Sejm Wielki zwany Czteroletnim . Marszalkiem sejmu był
Stanisław Małachowski.
Na sejmie istniały trzy stronnictwa: patriotyczne (dążyło do reform politycznych),
hetmańskie (przeciwne reformom) oraz dworskie (związane w królem).
Reformy Sejmu Wielkiego
 reforma skarbowa (obciążenie szlachty i duchowieństwa podatkami);
 reformę wojskową (armię zwiększono do 100 tys.);
 Prawo o miastach – mieszczanie z miast królewskich mogli wybierać 24 przedstawicieli
na sejm, którzy mieli głos doradczy.
Największym osiągnięciem sejmu było uchwalenie 3 maj 1791 r. pierwszej w Europie
konstytucji. Konstytucja 3 Maja:
 dzieliła władzę na ustawodawczą (sejm), wykonawczą (król i Straż Praw) oraz
sądowniczą (niezawisłe sądy);
 likwidowała liberum veto i wolną elekcję (po śmierci Poniatowskiego tron miał przypaść
Wettinom);
 brała chłopów pod opiekę „prawa i rządu krajowego”.
Fragment obrazu J. Matejki „Konstytucja 3 Maja”
d) Przeciwnicy konstytucji zawiązali konfederację targowicką i otrzymali pomoc rosyjską.
W 1792 roku wybuchła wojna w obronie konstytucji. Król początkowo zagrzewał wojsko
do walki i dla bohaterskich żołnierzy ufundował order Virtuti Militari. Jako pierwsi order
otrzymali: bratanek króla, książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Później jednak,
z obawy przed Rosją, król przystąpił od Targowicy i zaprzestał walki. Konstytucja została
obalona.
e) W 1793 roku Rosja i Prusy dokonały II rozbioru Polski.
f) W 1794 wybuchło powstanie kościuszkowskie
 w bitwie pod Racławicami męstwem wykazali się kosynierzy (oddziały chłopskie
uzbrojone w kosy, kosynier Bartosz Głowacki);
 Tadeusz Kościuszko, chcąc zachęcić chłopów do udziału w powstaniu wydał Uniwersał
Połaniecki;
 powstańcy przegrali bitwę pod Maciejowcami ;
 Rosjanie zdobyli Warszawę.
g) W 1795 Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbiór Polski, a król Poniatowski abdykował
i wyjechał do Rosji, gdzie kilka lat później zmarł. Polska na 123 lata traci niepodległość.
III. Powstanie USA i rewolucja we Francji
1.W połowie XVIII wieku Wielka Brytania miała 13 kolonii na wschodnim wybrzeżu Ameryki
Południowej, a po wojnie siedmioletniej zyskała Kanadę.
2. W 2 poł. XVIII w. Wielka Brytania obciążyła kolonie nowymi podatkami i wprowadziła
utrudnienia w handlu, co wywołało protesty mieszkańców (mi. „bostońskie picie herbaty” –
grupa kolonistów przebranych za Indian wdarła się na pokład brytyjskich statków herbatą i
zatopiła cały ładunek).
3. Wojna o niepodległość USA w latach 1775-1783
a) Amerykanie (mieszkańcy kolonii w Ameryce) utworzyli Armię Kontynentalną (dowódca
Jerzy Waszyngton);
b) 4 lipca 1776 Kongres Kontynentalny ogłosił Deklarację Niepodległości Stanów
Zjednoczonych : „ my, przedstawiciele Stanów Zjednoczonych Ameryki, zebrani na
Kongresie Ogólnym (...) uroczyście ogłaszamy i oświadczamy w imieniu wszystkich ludzi
dobrej woli tych kolonii, że połączone Kolonie są i mają słuszne prawo być wolnymi
i niepodległymi państwami, że zwolnione są one z wszelkich zobowiązań w stosunku do
Korony Brytyjskiej”;
- autorami „Deklaracji” byli: Thomas Jefferson, John Adams, Benjamin Franklin.
c) Walczący o niepodległość Amerykanie otrzymali pomoc Francji. Udział w wojnie wzięli
także Polacy: Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski.
d) Wojnę zakończył pokój w Paryżu w 1783 r. – Wielka Brytania uznała niepodległość USA.
e) W 1787 uchwalono Konstytucję USA (pierwsza na świecie).
władza
ustawodawcza
Kongres
(Senat i Izba Reprezentantów)
wykonawcza
prezydent
(pierwszy – J. Waszyngton)
sądownicza
Sąd Najwyższy
4. Rewolucja francuska 1789-1799
a) Społeczeństwo francuskie przed rewolucją
Stan I – duchowieństwo
Stan II – szlachta
Stan III – reszta społeczeństwa
(chłopi, mieszczanie i bogata burżuazja).
b) Król Ludwik XVI Burbon zwołał do Paryża Stany Generalne.
Przedstawiciele stanu III ogłosili się Zgromadzeniem
Narodowym – reprezentacją całego narodu.
Później nazwano ich Konstytuantą, gdyż mieli uchwalić konstytucję.
c) Król zgromadził wojsko w celu rozprawienia się z przeciwnikami. W odpowiedzi na to
14 lipca 1789 r. lud Paryża zdobył Bastylię (więzienie, w którym królowie francuscy
przetrzymywali swoich wrogów politycznych). Wydarzenie to uważamy za początek
rewolucji.
d) Przerażony monarcha na znak zgody z ludem dołączył kolor biały do barw Paryża.
Tak powstała flaga Francji.
e) Konstytuanta wydała „Deklarację praw człowieka i obywatela” : „Ludzie rodzą się
i pozostają wolni i równi…”
f) 3 września 1791 r. uchwalono konstytucję – Francja została przekształcona w monarchię
konstytucyjną.
g) Król nie pogodził się ze zmianami, które zaszły we Francji. Liczył na pomoc cesarza Austrii
(żona Ludwika XVI była Austriaczką). Król próbował ucieczki z Paryża, ale został zmuszony
do powrotu, a wkrótce uwięziony i skazany na śmierć przez Konwent Narodowy.
Wyrok wykonano na początku 1793 r.
h) Od września 1792 r. Francja była republiką.
i) Wrogami republiki byli: koalicja antyfrancuska (Wielka Brytania, Austria i inne państwa)
i rojaliści (francuscy zwolennicy monarchii).
j) W 1793 r. władzę we Francji przejęli jakobini z
Maksymilianem Robespierre na czele.
Rozpoczęli okres krwawego terroru.
Przeciwnicy republiki stawali przed Trybunałem
Rewolucyjnym, który skazywał ich na śmierć na
gilotynie.
k) Przeciwnicy Robespierra zawiązali przeciwko niemu
spisek, doprowadzili do uwięzienia i ścięcia dyktatora
(1794 r.)
l) W 1795 r. władze przejął pięcioosobowy Dyrektoriat.