Rzeczypospolita w pierwszej połowie XVIII wieku

Rzeczypospolita w pierwszej połowie
XVIII wieku
„Całe moje życie było jednym nieprzerwanym grzechem. Boże, zlituj się nade mną!”
August II Mocny
1. Pierwsze lata unii polsko-saskiej
Saksonia:
 2 mln obywateli
 silne mieszczaństwo
 Dobrze prosperujące
manufaktury
(miśnieńska
porcelana)
 Wyznanie luterańskie
1696 r. umiera Jan III Sobieski
 Chaos
 1697 r. elekcja; kandydaci:
1. francuski Ludwik Conti (Austria jest przeciwko, bo
Habsburgowie rywalizowali z Francuzami; dodatkowo
obawa o ewentualne wyjście Polski z Ligi Świętej)
2. Jakub Sobieski – syn Jana (małe szanse)
3. Fryderyk August z dynastii Wettinów – elektor
Saksonii (ma poparcie Austrii)



Podwójna elekcja Contiego i
Wettina
Fryderyk Wettin wiele obiecuje,
przechodzi nawet na katolicyzm,
czym wzbudza powszechne wow!

Elektor koronując się na króla
przyjął imię August II (uprzedził
tym Contiego, który spóźnił się o
jakiś miesiąc)

Unia polsko-saska z Augustem II
Mocnym na czele (1697-1704,
1709-1733)
2. Rzeczypospolita w czasie wojny północnej





Po podpisaniu pokoju
karłowickiego z Turcją (1699r.)
August II dogadał się z
Piotrem I przeciw Szwecji
(1699r.)
August chce Inflant dla siebie (nie
dla Polski)
1700 r. Rosja+Dania+Saksonia
atakują Szwecję
1701 r. Karol XII (król Szwecji)
wkracza na teren Litwy (mimo,
że Polska oficjalnie nie brała udziału
w wojnie) i chce detronizacji
Augusta II
1702 r. bitwa pod Kliszowem
przegrana przez Polskę
Od Sasa do Lasa…



1704 r. w Warszawie
powołano konfederację
przeciw Augustowi;
ogłoszenie detronizacji króla
Królem wybrano
Stanisława Leszczyńskiego
(1704-1709, 1733-1736)
Zwolennicy Sasa zwołali
konfederację sandomierską;
podpisali w 1704 r. traktat z
Rosją przeciw Szwecji –
Polska wchodzi do wojny



1706 r. Szwedzi wchodzą
do Saksonii i narzucają
swoje warunki Augustowi
(m.in. ustąpienie z tronu,
zerwanie sojuszu z Rosją)
1706 r. bitwa pod
Kaliszem, gdzie
konfederaci sandomierscy
pokonali Szwedów
1709 r. zwycięstwo Rosji pod
Połtawą zmienia obraz wojny




Rosja wchodzi do Polski,
Leszczyński ucieka, wraca
August II, ale musi teraz
przyjąć rosyjskie warunki
W Polsce zostały wojska
rosyjskie, Rosjanie obejmują
ważne stanowiska w Polsce
August chce wzmocnienia władzy,
ale szlachta zawiązuje
konfederację tarnogrodzką w
1715r.
Rosja się narzuca jako
mediator
Sejm niemy 1717




Układ kończący konflikt
między królem a szlachtą
Ministrowie z Saksonii nie
mogli decydować o
polskich sprawach, a król
miał decyzje dotyczące RP
podejmować tylko na jej
terenach
Zmniejszono wojsko
saskie w Polsce
Zmniejszono kompetencje
hetmanów


By nie zerwać sejmu
nie pozwolono
nikomu się odzywać
Przykład zależności
Polski od Rosji
Praca z tekstem s. 351
Plan podporządkowania Rzeczypospolitej Rosji
3. Ostatnie lata rządów Augusta II

Była szansa na sojusz z Austrią, Anglią i Saksonią przeciw
Rosji, ale sejm tego nie przyjął
Traktat w Poczdamie 1720

Porozumienie Prus i
Rosji w sprawie Polski
Współpraca na rzecz
utrzymania słabości
RP; liberum veto,
wolna elekcja, słaba
armia, słaby król
Tumult toruński 1724r.



1724 r. zamieszki
religijne w Toruniu;
protestanci zaatakowali i
sprofanowali katolickie
przedmioty kultu
Oskarżono radę
miejską o sprzyjaniu
profanacji
Ostra kontra Rosji,
Anglii i Prus, które
uważały, że to atak na
dysydentów
Stronnictwa polityczne pod koniec
panowania Augusta II Mocnego
Familia

Na czele bracia Czartoryscy; także Stanisław
Poniatowski (tatuś ostatniego króla)

Chcą reformy ustroju

Mają poparcie Augusta II
Potoccy (zwani też republikanami)

Mangnateria z ziem wscjodnich

Nie chcą silnego władcy
Traktat trzech czarnych orłów (traktat
Loewenoldta) 1732r.


Tajne porozumienie Austrii, Rosji i Prus dotyczące
zbliżającej się elekcji w Polsce (bo August po mału
miał się już ku zejściu)
Ustalono, że nie będą popierać ani Leszczyńskiego,
ani syna Augusta II tylko Emmanuela z Portugalii
jako „nieszkodliwej” kandydatury
4. Wojna o sukcesję polską 1733-1736




1733 r. szlachta wybiera na
króla Leszczyńskiego (ma on
też poparcie Francji)
Jednak przeciwko była Austria
i Rosja
Mimo wyboru Stanisława
Rosjanie wprowadzają do
Polski 35 tyś wojska, które
pomogło w wyborze i elekcji
syna Augusta II – Augusta III
Francja za to wypowiedziała
wojnę Austrii




Słabe wsparcie dla
Leszczyńskiego; chowa się w
Gdańsku, ale musi z stamtąd
uciekać
Wspierająca go szlachta
zawiązało konfederację w
Dzikowie w 1734r.; w obronie
Polski a przeciw Rosji – ale
zbyt słabi
Leszczyński abdykuje,
konfederaci składają broń
1736 r. sejm pacyfikacyjny
uznający Augusta III królem
RP w latach 1736-1763
5. Polityczna anarchia




Żaden sejm nie doszedł do
skutku
Na prowincji nie funkcjonowały
sejmiki, bo się frakcje polityczne
kłóciły o wpływy
Walki Familii z Potockimi; by
ta druga stronie nie wzmocniła się,
kosztem tej pierwszej
Gdy August III i jego pierwszy
minister Henryk von Bruhl
chcieli wprowadzić sejm
skonfederowany (taki, na którym
nie działa liberum veto) Rosja lub
Prusy się wtrącały, w celu
„ochrony wolności”
Polska nierządem stoi

Przeświadczenie szlachty, że na słabą i skłóconą
wewnętrzni Polskę nikt się nie pokusi
Fałszowanie monety

Jednym z rezultatów polityki Prus były fałszerstwa
monetarne dokonywane na ogromną skalę na szkodę
Rzeczypospolitej. Fryderyk II wszedł w posiadanie w
Saksonii polskich oryginalnych stempli menniczych, co
pozwoliło mu zalać Rzeczpospolitą bezwartościową monetą,
tzw. efraimkami.

Spółka bankierska Ephraim-Itzig na polecenie Fryderyka II w
mennicach w Królewcu, Szczecinie i we Wrocławiu, biła
posrebrzane fałszywe monety Augusta III Sasa.
Dukaty były bite ze złota jedynie 7-karatowego, podczas gdy
oryginalne emitowane były ze złota 23 i pół karatowego. Talary
robiono ze srebra czterokrotnie gorszej próby od oryginału.
Monety 8-groszowe wykonywano tylko z posrebrzanej
miedzi.

6. Próby reform
Niektórzy zauważyli, że Polska pogrąża się w anarchii;
 Stanisław Leszczyński Głos wolny wolność
ubezpieczający
 Stanisław Poniatowski List ziemianina do pewnego
przyjaciela z innego województwa
 Stefan Garczyński Anatomia Rzeczypospolitej Polskiej
 Stanisław Konarski O skutecznym rad sposobie; postulaty
zniesienia liberum veto, częstszych obrad sejmu,
odebrania głosu szlachcie gołocie

7. Reformy oświaty i ożywienie gospodarcze
w Polsce



1740 r. Stanisław Konarski zakłada Collegium
Nobilium; nacisk na nauczanie przyrody, matematyki,
języków obcych, wychowanie obywatelskie
Reformy oświatowe i jezuitów i pijarów
1747 r. pierwsza biblioteka publiczna – Biblioteka
Załuskich; 1745 r. pierwsza opera
Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny albo
Akademia wszelkiej sciencyi pełna…

Nowy zwierzyniec wybornych tylko i osobliwych zwierząt

Chameleon jest to zwierzątko cudzoziemskie [...]. Nie kąsa, pyska nie ma,
tylko dziureczkę jak ziarno, którą powietrze w siebie ciągnie i nim żyje.
Jeszcze powolniejszy dalko nad żółwia w chodzenie [...]
Cynocephalus [...] psigłów, jest zwierz w egipskich puszczach, na kształt
człeka, ale głowę psią mający [...]
Jeleń, pewny rodzaj robactwa cierpiąc we wnętrznościach, wężów
jedzeniem salwuje się, które tchem swoim silnym z jam wyciąga. Potym w
głęboką zabrnąwszy wodę, tegoż jadu pozbywa, przez oczy łzy wylewając, w
kamień beazor zamieniają się
naprzeciwko wszelkiej truciźnie najlepsze lekarstwo [...]
Koń jaki jest, każdy widzi.
Kozy, śmierdzący rodzaj zwierząt
Lew królem jest zwierząt z natury swojej bardzo lęka się ognia i koguta
piejącego [...]
Mysz choć podły zwierz i mały, ale wielkiej szkody czynicielka [...]













Niedźwiedź, rzecz[...] admiracyi godna, że w nim co rok nerka
przybywa. Ile tedy ma lat, tyle nerek w sobie, jak gronno winno
zrosłych. Na Rusi jeden z ciekawych w niedźwiedziu naliczył nerek
takich 140 [...]
Osieł, pijąc głęboko pyska nie zanurza w wodę, by sobie wielkich nie
zamaczał uszu[...]
Ryś [...] ucentkowny jako tygrys. Dziwnie przyjemnym odorem
wszystkie do siebie wabi zwierzęta, zwabionemi się pasie [...]
Sphinx zwierz z ziemi murzyńskiej, w kraju troglodytów, z rodzaju
małp, podobny wyższą częścią alias od głowy człowiekowi, z
piersiami niby białogłowskiemu, kosmaty, z ogonem czarnym długim
[...]
Camelo Pardus zaś, albo wielbłądo-ryś, tak wielki i wysoki jest, że
mu pod brzuch rycerz na koniu wyjedzie, nie schylając się.

Series różnych w świecie narodów.






Astemi ludzie bez ust z Indii porośli, liściem się okrywający,
samym odorem żyjący alias noszą z sobą korzenia cytryny,
balsamy, cynamon, ich wąchają.
Azanaghowie niegdyś w murzyńskiej ziemie ludzie z wargami
dolnemi na łokieć długiemi, które sobie solili
Pandorae byli ludzie w równinach indyjskich [...], którzy w
dziecinnym wieku byli siwego, w starym - czarnego włosa. Żyli
po 200 lat [...]
Pegusiani i Sianitae indyjskie nacje, rozmnożyli się z psa i
niewiasty [...]
Psyli byli ludzie przy Garamantach w Afryce, od urodzenia
jadowitą trucizną napojeni i samym nią wężom szkodzili [...]