Sesja IX. Determinanty rozwoju Polski. Rolnictwo. Część A.
advertisement
Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Wydział Ekonomii Sprawozdanie moderatora z przebiegu sesji IX, część A – Determinanty rozwoju polskiego rolnictwa – współczesny paradygmat a bezpieczeństwo żywnościowe. Moderator prof. dr hab. A. Czyżewski, prof. zw. UEP W sesji uczestniczyło 60 osób. Zaprezentowano referaty 8 panelistów. W dyskusji wypowiedziało się 17 osób, w sumie zadano 28 pytań. W trakcie prezentacji referatów oraz następującej po niej dyskusji zostały poruszone fundamentalne problemy rozwoju rolnictwa w kontekście bezpieczeństwa żywnościowego. Pierwszy z nich dotyczył oceny odporności rolnictwa na zmiany koniunktury gospodarczej z perspektywy doświadczeń Polski i nawiązywał do referatu dr hab. A. Grzelaka, prof. nadzw. UEP. Rozważano takie problemy jak: odporność rolnictwa na zmiany koniunktury gospodarczej na tle tendencji ogólnogospodarczych. Zauważono, iż szczególnie wysokim wahaniom podlegają dochody rolnicze z wyłączeniem subsydiów. Dopłaty bezpośrednie pełnią rolę stabilizatorów koniunktury, co wskazuje na konieczność dalszego utrzymania bezpośredniego wsparcia dochodowego rolnictwa w kolejnej perspektywie budżetu UE 2014-2020. Dyskutowano także nad koniecznością poszukiwania alternatywnych rozwiązań stabilizacyjnych w postaci instrumentów ubezpieczeniowych, rozwoju procesów integracyjnych, jak i giełd towarowych. Kontrowersje budziło badanie odporności rolnictwa na wahania koniunktury, w sposób jakby stanowiło ono sektor, który nie bierze udziału w kształtowaniu koniunktury gospodarczej. Drugi z poruszonych problemów dotyczył ekonomicznej i społecznej wydajność pracy w przedsiębiorstwach rolniczych w nawiązaniu do referatu dr inż. S. Jarki. Stwierdzono, że w rolnictwie problem technicznego pomiaru wydajności pracy występuje w relatywnie dużym natężeniu i ma swoje źródła zarówno w różnorodności wytwarzanych produktów, jak i w zasobach pracy. Jako kluczowy uznano wniosek, że poziom ekonomicznej wydajności pracy w dużym stopniu wiąże się z tempem zmian w strukturze agrarnej, zaś szansy na jej poprawę należy upatrywać w eksporcie produktów rolnych z Polski na nowe, nienasycone rynki. Trzecim z rozważanych problemów była kwestia kierunków zmian w finansowym wsparciu rolnictwa w epoce pokryzysowej, który nawiązywał do referatu dr inż. P. Kułyka. Zauważono, iż w kryzysie wzmacnia się reguła zagwarantowania wsparcia w al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel./faks 061 854 30 17 e-mail [email protected] Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Wydział Ekonomii rolnictwie, zaś proces globalizacji nie powoduje wyrównywania poziomu i struktury jego wsparcia w krajach o różnym poziomie rozwoju. Kolejną z fundamentalnych kwestii rozważanych w trakcie sekcji było wykorzystanie modelu przepływów międzygałęziowych do badania zależności w agrobiznesie w krajach Unii Europejskiej. Problem ten dyskutowano na podstawie wniosków wypływających z referatu dr A. Mrówczyńskiej-Kamińskiej. Wskazała ona na możliwości zastosowania bilansów przepływów międzygałęziowych do określenia przepływów materialnych w agrobiznesie (gospodarce żywnościowej) na przykładzie krajów Unii Europejskiej zauważając, że wielkość napływów do rolnictwa uzależniona jest od wielkości i znaczenia rolnictwa w gospodarce narodowej pod względem potencjału wytwórczego, wyników produkcyjnych i dochodowych. W krajach o wysokim rozwoju społeczno-gospodarczym (głównie UE-15), przy produkcji żywności istotny udział posiadają gałęzie gospodarki narodowej, wytwarzające środki i świadczące usługi dla rolnictwa i przemysłu spożywczego (pierwsza sfera agrobiznesu) oraz sam przemysł spożywczy (sfera trzecia), zaś w nowych krajach członkowskich w dalszym ciągu, przy produkcji żywności, dominuje sektor rolny. Następnie dyskutowano na temat referatu dr inż. A. Sadowskiego, dotyczącego zaspokojenia bezpieczeństwa żywnościowego wybranych regionów świata w świetle realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Autor zauważył, że w zależności od poziomu rozwoju gospodarczego występuje zbieżność lub rozbieżność celów bezpieczeństwa żywnościowego z zasadą zrównoważonego rozwoju rolnictwa. W krajach o wyższym jego poziomie występuje zbieżność celów bezpieczeństwa żywnościowego z zasadą zrównoważonego rozwoju (poprawie bezpieczeństwa żywnościowego towarzyszy zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych). W krajach o spożyciu energii niższym niż przeciętnie realizowany jest tylko cel bezpieczeństwa żywnościowego bez uwzględnienia niekorzystnego oddziaływania rolnictwa na ład środowiskowy. W następnej części sekcji skupiono się na problemie konwergencji rolnictwa w Polsce w latach 2004 – 2011, dyskutując nad wnioskami wynikającymi z referatu dr K. Smędzik-Ambroży. Zauważono, że po akcesji Polski do UE poziom zróżnicowania rozwoju ekonomicznego rolnictwa pomiędzy regionami o odmiennych, jak i podobnych uwarunkowaniach przyrodniczych do produkcji rolnej nie zmienił się. Uwidoczniły się natomiast tendencje dywergencji międzyregionalnej w rozwoju rolnictwa w al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel./faks 061 854 30 17 e-mail [email protected] Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Wydział Ekonomii wymiarze społecznym i środowiskowym. W trakcie dyskusji nad tezami tego referatu uznano, że taki stan rzeczy dowodzi konieczności uwzględnienia uwarunkowań regionalnych w dystrybucji środków finansowych wspólnej polityki rolnej UE. Decentralizacja tej polityki może wspomóc realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju rolnictwa na obszarach o odmiennych uwarunkowaniach przyrodniczych do produkcji rolnej w Polsce i UE. Kolejny z dyskutowanych problemów związany był z referatem dr M. Wajda-Lichy i dotyczył ożywienia wymiany handlowej nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej po kryzysie finansowym z lat 2009 – 2010. Zauważono, że po gwałtownym załamaniu eksportu i importu w 2009 roku nastąpiło ożywienie strumieni handlu, które nie tylko przywróciło poziom wymiany sprzed 2009 roku, ale w wielu przypadkach go przewyższyło. Od 2010 r. gospodarki nowych krajów członkowskich UE zaczęły odnotowywać przyspieszenie wzrostu zarówno PKB, jak i obrotów w handlu zagranicznym, przy czym dynamika eksportu i importu była wyższa niż PKB, w wyniku czego nastąpił wzrost współczynników otwartości. Handel zagraniczny w badanych krajach stanowił istotny kanał oddziaływania na gospodarkę, w tym także przenoszenia wstrząsów gospodarczych. W ostatnim z zaprezentowanych referatów pt. „Kwestia bezpieczeństwa żywnościowego a ekonomia” autorstwa prof. dr hab. J. St. Zegara sformułowane zostały fundamentalne pytania związane z perspektywą rozwoju rolnictwa światowego. Próbowaliśmy określić: jaki model systemu żywnościowego powinien funkcjonować, a także jaka ekonomia jest właściwa dla osiągnięcia i utrzymania bezpieczeństwa żywnościowego. Główne wnioski, wynikające z dyskusji nad pytaniami oscylowały wokół następujących stwierdzeń: we współczesnych uwarunkowaniach nasila się potrzeba takich systemów produkcji rolniczej, które byłyby nie tylko bardziej produktywne, ale i zrównoważone. Sposób zwiększania produkcji rolniczej ma bowiem zasadnicze znaczenie ze względu na konflikt (sprzeczność) między produkcją rolniczą a środowiskiem. Stwierdzono także, że konwencjonalna teoria ekonomiczna (neoklasyczna, głównego nurtu) nie rozwiązuje współczesnej kwestii agrarnej, co rodzi potrzebę nowej ekonomii rolnictwa, która powinna mieścić się w nurcie ekonomii zrównoważonego rozwoju – obejmującej także ekonomię ekologiczną. Paradygmat wzrostu industrialnego łączony był ze sprawstwem kryzysu ekologicznego, gdyż traktuje on gospodarkę w sposób technokratyczny (mechanizm techniczno – ekonomiczny). Postulowano by dążeniu do wzrostu technicznej efektywności al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel./faks 061 854 30 17 e-mail [email protected] Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Wydział Ekonomii produkcji towarzyszyło prawo do społecznej adekwatności systemu. Powoduje to, że do efektywnej alokacji zasobów i dystrybucji bogactwa trzeba dodać zrównoważoną skalę produkcji. Malejącą krańcową efektywności produkcji zastąpią w tym przypadku względnie rosnące ceny surowców rolniczych i żywności. Do poruszanych w trakcie dyskusji kwestii swój komentarz dodała także prof. S. Okularczyk, doradca w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, wyrażając zaniepokojenie polaryzacją struktury agrarnej w Polsce i podkreślając konieczność wdrożenia działań, mających na celu wzrost konkurencyjności polskich gospodarstw rolnych poprzez zwiększenie ich areału. Podsumowując, należałoby wskazać na następujące wnioski wynikające z obrad sesji: jesteśmy świadkami ewolucyjnego odchodzenia od paradygmatu rozwoju rolnictwa industrialnego na rzecz społecznie – zrównoważonego, identyfikacja zróżnicowań strukturalnych i ich uwzględnienie we wspólnej polityce rolnej UE sprzyja wzrostowi spójności rolnictwa i obszarów wiejskich, w warunkach kryzysu ekonomicznego, wbrew logice procesu globalizacji, utrzymana jest zasada wsparcia rolnictwa niezależnie od poziomu rozwoju gospodarczego kraju, w którym się lokuje. Wynika to z cech osobliwych czynnika ziemi, a także trzech barier w rolnictwie: popytowej, dochodowej i przemian strukturalnych, cele bezpieczeństwa żywnościowego idą w parze z zasadą zrównoważonego rozwoju. Im wyższy poziom rozwoju gospodarczego tym wyższy stopień zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i wyższa dbałość o zachowanie równowagi w ładzie środowiskowym w ogólnej hierarchii celów, uniwersalna metoda input-output jest użytecznym narzędziem w ocenie sprawności ekonomicznej rolnictwa. Moderator prof. dr hab. A. Czyżewski, prof. zw. UEP al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel./faks 061 854 30 17 e-mail [email protected]
