Marta Szewczak i Iga Świerzycka, Szkoła Promocji Zdrowia Siedlce
advertisement
Czy o starości należy się uczyć? Starość (rzeczownik) Stan będący efektem starzenia się, ostatni okres życia u ludzi. Starość ma przede wszystkim wymiar biologiczny (fizjologiczny), lecz także poznawczy, emocjonalny i społeczny. „Każdy pragnie żyć długo, ale nikt nie chciałby starości.” STAROŚĆ traktowana jest jako zjawisko, faza życiowa • nie powinna być utożsamiana z chorobą, gdyż jest etapem rozwoju osobniczego następującym po okresie dojrzałości STARZENIE SIĘ jest procesem • Oznacza ono stopniowe zmniejszenie rezerwy czynnościowej narządów, które zmniejszają możliwość zachowania równowagi wewnątrzustrojowej. Jest to proces ciągły i nieodwracalny. Starzenie się ma duże znaczenie indywidualne i społeczne, ponieważ zbliża człowieka do okresu starości • Najpierw jest etap starzenia się społecznego, dopiero później następuje starzenie fizyczne Geriatria i gerontologia jest nauką interdyscyplinarną o starzeniu się i starości, zajmującą się szerokim zakresem zagadnień, od biologii i genetyki poprzez medycynę, psychologię po socjologię i demografię i nie należy jej zawężać do zagadnień medycznych. Gerontologia jest dziedziną medycyny dotyczącą fizjologicznych i patologicznych aspektów starzenia się człowieka oraz problemów klinicznych starszego wieku. Geriatria Etapy starzenia się Do najczęściej spotykanych zalicza się 4 okresy starości: 60-69 lat 70-74 lata • wiek początkowej starości • wiek przejściowy między początkową starością a wiekiem ograniczonej sprawności fizycznej i umysłowej • wiek zaawansowanej starości 75-84 lata 85 lat i więcej • niedołężna starość Jednakże wiek kalendarzowy nie jest jednak najwłaściwszym miernikiem nasilenia się procesów starzenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), za początek starości uznaje 60 rok życia. Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy: od 60 - 75 r. ż. - wiek podeszły ( tzw. wczesna starość); od 75 - 90 r. ż. - wiek starczy ( tzw. późna starość); 90 r. ż. i powyżej - wiek sędziwy ( tzw. długowieczność). Za podstawowe cechy starości uważa się: - znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym, psychospołecznym; - postępujące ograniczenie samodzielności życiowej; - stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia. Dobra adaptacja do starości - radzenie sobie z problemami tego okresu, przy sprawowaniu bieżącej kontroli nad nieuchronnością procesu starzenia się i jakością .Na dobrą adaptację do starości wskazują takie czynniki, jak: dobry stan zdrowia, aktywność, pogoda ducha, dobry stan umysłu, otwartość na kontakty, szczerość, pozytywna samoocena oraz poczucie satysfakcji z życia. Problemy, które musi przezyciężać starzejąca się osoba • Osoba w podeszłym wieku nieustannie musi zmagać się ze skutkami biologicznego starzenia się organizmu. utratą sprawności energetycznej organizmu, obniżeniem jego wydolności, redukcją odporności i wzrostem zachorowalności. • Człowiek musi wykazać dużą wolę bycia, gdyż wydolność organizmu znacząco obniża się wskutek zanikania koordynacji między współdziałającymi ze sobą procesami. Korzyści z regularnej aktywności ruchowej są widoczne nie tylko w postaci zmian fizjologicznych, ale także natury psychologicznej, socjologicznej czy kulturowej.. • Ważnymi zagadnieniami, z którym musi się borykać osoba starsza, są samotność i poczucie osamotnienia • Zła sytuacja materialna wielu osób ogranicza zaspakajanie potrzeb, zawęża kontakty interpersonalne, obniża jakość życia. • Osobom w podeszłym wieku trudniej jest nadążać za postępem współczesności. Wobec szybkich przemian czują się wyobcowani, zagubieni i bezradni. • Niewątpliwie ważnym zadaniem okresu starości i poprzedzającego ją etapu jest dbałość o własne zdrowie, poddawanie się okresowej kontroli lekarskiej,czy badaniom przesiewowym. • udzielanie osobom w starszym wieku wielowymiarowo wsparcia, wsparcie zwiększa poczucie bezpieczeństwa, zapewnia tożsamość jednostki, stymuluje do pożądanych działań Długość życia i tempo starzenia się Długość życia i tempo starzenia się Proces starzenia się człowieka trudno jest uogólniać- ma on wymiar wybitnie jednostkowy. Zdaniem biologów, długość życia wykazuje duże zróżnicowanie w wymiarze indywidualnym i populacyjnym, a także pod względem płci . Długość życia oraz tempo starzenia się zależą od czynników genetycznych, stylu życia (rodzaju diety i aktywności) i wpływów środowiskowych (higiena, klimat). Wynika, że proces starzenia się u mężczyzn na ogół przebiega szybciej. Średni czas trwania życia w skali świata wynosi ponad 60 lat i jest bardzo zróżnicowany. Kobiety w ujęciu globalnym żyją średnio 6 lat dłużej niż mężczyźni, chociaż i w tym przypadku dostrzega się znaczne różnice. Długość życia w Polsce Dwadzieścia lat temu mężczyźni w Polsce mogli liczyć, że pożyją średnio do 66 roku życia, a Polki do 75. Dziś mężczyźni żyją średnio do 72 roku, a kobiety aż do 80 – wskazują dane zebrane przez Światową Organizację Zdrowia opublikowane w piśmie medycznym „The Lancet”. Choroby układu ruchu Osteoporoza, choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa oraz reumatoidalne zapalenie stawów to najczęstsze choroby układu ruchu nękające naszych seniorów. Osteoporoza występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Jest to przewlekła, metaboliczna choroba szkieletu charakteryzująca się zmniejszeniem ilości masy kostnej i obniżoną wytrzymałością mechaniczną na obciążenia i urazy. Prowadzi do zwiększonego ryzyka złamań. RZS, czyli reumatoidalne zapalenie stawów prowadzi do znacznych zniekształceń drobnych stawów rąk i nóg oraz całych dłoni, których palce ulegają wykrzywieniu i przykurczeniu. Do głównych objawów RZS należą: zniekształcenia i zesztywnienia symetrycznych stawów, stany podgorączkowe oraz bóle kostno-stawowe. Choroby wzroku i głuchota starcza Najczęstszą wadą wzroku jest dalekowzroczność, która utrudnia czytanie i widzenie z bliska. Nie jest groźną wadą. Wymaga jedynie kontroli u okulisty i zapisaniu odpowiednich szkieł korekcyjnych. Znacznie poważniejszymi chorobami oczu są zaćma, jaskra oraz zwyrodnienie plamki żółtej. Zaćma polega na zmętnieniu soczewki i jest główną przyczyną ślepoty na świecie. Dlatego bardzo ważne jest jak najszybsze wdrożenie leczenia, aby nie dopuścić do zaawansowanego stadium choroby. Choroby układu sercowo – naczyniowego Postępująca, nieleczona miażdżyca może przyczynić się z biegiem lat do wystąpienia poważnych chorób serca i układu krążenia. Konsekwencją miażdżycy może być zawał serca, choroba niedokrwienna serca,chromanie przystankowe czy udar mózgu często spotykany u ludzi w podeszłym wieku. Z wiekiem serce staje się słabsze, mogą wystąpić zaburzenia rytmu serca i jego niewydolność. Choroby układu nerwowego Demencja starcza jest jedną z najczęstszych przyczyn utraty zdolności do samodzielnego życia. Chorzy z zespołami otępiennymi wymagają codziennej opieki, pielęgnacji i dużego zaangażowania ze strony osób z najbliższego ich otoczenia. Zespoły otępienne polegają na postępującym osłabieniu właściwości poznawczych, którym towarzyszy rozległy zanik komórek mózgu. Przykładem postępującej, wyniszczającej choroby otępiennej jest choroba Alzheimera Upośledzenie funkcji poznawczych prowadzi do trudności wymowy, zaburzeń widzenia, myślenia i utraty pamięci. W zaawansowanym stadium chory traci pamięć autobiograficzną, nie pamięta wielu aspektów z życia swojego i swoich bliskich. Jedna połowa ciała chorego ulega porażeniu, czego konsekwencją jest utrata mowy lub jej utrudnienie. Częstym schorzeniem neurologicznym jest choroba Parkinsona, do objawów której należą: wzmożone napięcie mięśniowe i sztywność mięśni, drżenie spoczynkowe, tzw. maskowata twarz – brak ruchów mimicznych, spowolnienie ruchowe oraz zaburzenia odruchów podstawowych. W ucieczce przed starością Są wśród seniorów osoby, które znakomicie wypełniają postulaty optymalnego starzenia się. Odnajdując nowe pasje, zainteresowania, nie tracą czasu, jaki pozostał, na „bylejakość” życia. Akceptują siebie i zmiany, jakie w nich zachodzą wraz z upływem lat. Odkrywają nowe możliwości rozwojowe, angażując się np. w pracę w organizacji i stowarzyszeń seniorskich, kluby seniora, działalność wolontaryjną i inne praktyki. Niektórzy, ratując się przed poczuciem społecznej zbędności i odrzucenia, podejmują próby ocalenia dotychczasowej aktywności, utrzymania pełnionych ról społecznych, zawodowych, rodzinnych, zatrzymania władzy i społecznego znaczenia, z gniewem odwracając się od zmian pędzącej rzeczywistości. Niezależność i autonomia Czynniki optymalnego starzenia się Integralność ego Bezpiecze -ństwo finansowe Wysoki stopień zadowolenia z życia Pozytywne nastawienie wobec drugiego człowieka Pozytywne relacje interpersonalne Samoakce -ptacja Zharmonizow ana osobowość Dobrostan psychiczny i zdrowotny Adaptacja w społeczeń -stwie Sposoby radzenia sobie z własną starością To, czy bilans życiowy seniora będzie pozytywny czy też negatywny, zależy od wartości, jakie wyznaje. Badania wskazują, że na pozytywny bilans mają wpływ takie wartości, jak: dla kobiet – zdrowie, własne dzieci, własna rodzina oraz kontakty z krewnymi; dla mężczyzn natomiast ‒ zdrowie, własna rodzina oraz dzieci, a także sprawność fizyczna W celu łatwiejszego radzenia sobie z przypadłościami okresu starości, należy od najmłodszych lat uczyć się : Zdrowego stylu życia Organizowania czasu wolnego Rozwoju swoich zainteresowań Czerpania wzorców od swoich babć i dziadków Rozwój aktywności fizycznych Rozwój aktywności intelektualnych Realizacj zainteresowań w czasie wolnym Podtrzymywanie aktyności społecznej Zapewnienie sobie warunków materialnych Podtrzymanie sprawności fizycznej Wpływ starzenia na: WŁOSY MÓZG Nie są żywe, choć mogą sprawiać takie Zanik komórek nerwowych. Pień mózgu należy do tych, które tracą wrażenie. Melanocyty nadające kolor bardzo niewiele neuronów, ale już z leżącego w jego obrębie przestają działać, a wtedy wychodzące z miejsca sinawego około 65 roku życia ubywa ich prawie połowa (co mieszków włosy stają się siwe. może być przyczyną trudności z zasypianiem). Równie gwałtownie, Wydajność mieszków słabnie, podobniezłuszcza się * naskórek tyle że koło 60roku życia spada liczba komórek Purkinjego w jak i produkowane przez nie *skóra włosy, które właściwa składa się z włókien kolagenowych (które nadają móżdżku (skutkujące upośledzeniem funkcji motorycznych). W zaczynają w końcu przypominać elastyczność) i elastynowych (dzięki nim jest rozciągliwa). Pierwsze Zmiany ostrości widzenia postępujące wraz z wiekiem międymózgowiu liczba komórek nie ulega istotnej zmianie. meszek. z czasem się przerywają, drugie - kruszeją. wykazują podobne ogólne tendencje u wszystkich ludzi. Mająstraty Dotkliwe ponosi też kora mózgowa, mieści aż 70% ogółu * tkanka podskórna działa jak klej spajający skórę z mięśniami. Jest one duży wpływ na dobór odpowiednich soczewek, neuronów które ośrodkowego układu nerwowego. pokładem komórek tłuszczowych, którego grubość - w miarę powinny pasować do aktualnego stanu wzroku. Nie jest czymśstarego Kondycja mózgu jest lepsza, niż wynikałoby to z upływu lat - maleje. niezwykłym, że zmiany postępują w różnym tempieprocentowego w każdym bilansu strat, a to dzięki plastyczności mózgu. Skóra staje się cieńsza, bardziej sucha, mniej elastyczna i oku, wzrok w jednym oku może pogarszać się szybciej niż w rozciągliwa, co widać po gęstniejącej siateczce zmarszczek. drugim. WZROK SKÓRĘ Aż do 50 roku życia siła mięśni utrzymuje się na niemal maksymalnym poziomie. Znaczącego, bo około 20% spadku doświadczają 70-latkowie, następna dekada ogranicza ich możliwości o kolejne 20%. Prócz siły mięśnie tracą także na szybkości. Dzieje się tak, ponieważ obecne w nich włókna szybkokurczliwe degenerują się i zanikają znacznie szybciej niż wolnokurczliwe. Miejsce po włóknach mięśniowych wypełnia się z początku tkanką łączną, a potem tłuszczem. Po 40 roku życia zaczyna spadać w kościach zawartość minerałów (głównie wapnia) stanowiąca pierwotnie 45% ich objętości. Szczególnie pokrzywdzone są kobiety, u których co dekadę kości stają się o 8 proc. lżejsze (wobec 3 proc. u mężczyzn) i dwukrotnie szybciej się demineralizują. Po 80. odwapnione i kruche łamią się jak stary, suchy patyk. Zmiany, jakim ulegają już od 20 roku życia, są główną przyczyną utraty sprawności ruchowej starszych ludzi. W ścięgnach i więzadłach ubywa kolagenu i elastyny, tworzą się za to twarde zwapnienia. Czasem dochodzi też do wysychania mazi stawowej. Zmniejsza się częstość uderzeń serca oraz ilość krwi wyrzucanej podczas skurczu. Przepychanie krwi przez naczynia krwionośne staje się coraz trudniejsze także ze względu na rosnący opór stawiany przez sztywniejące i zwężające się z wiekiem tętnice. Zastawki z czasem coraz gorzej spełniają swoje zadanie (stąd żylaki). W efekcie nasze tkanki dostają mniej tlenu dostarczanego im przez krew. To powoduje: słabsze odżywienie nerwów, słabsze pobudzenie mięśni, a w końcu zanik włókien mięśniowych. Na to wszystko nakłada się nadciśnienie. Zmiany zachodzące u kobiet można określić jako rewolucyjne. Hormony płciowe oddziałują na wszystkie tkanki jej organizmu, a wiec ich utrata wywołuje zmiany nie tylko w narządach rozrodczych (utrata wody i zanik tkanki tłuszczowej powoduje zwiotczenie skóry twarzy, piersi stają się obwisłe, w talii na ramionach i udach odkłada się tłuszcz). Starzenie się męskich narządów rozrodczych ma mniej spektakularny przebieg, przez co nawet w szóstej dekadzie życia większość z nich może płodzić dzieci. Poza spadkiem wydzielania śliny i osłabieniem perystaltyki jelit nie dochodzi tam do żadnych dramatycznych zmian. Te, które mają miejsce (zmiana składu soku żołądkowego, liczby komórek wątroby, czy ilości wydzielanych przez trzustkę enzymów trawiących tłuszcze) są kompensowane i nie wpływają na ogólną sprawność układu pokarmowego. Co innego nerki, których wymiary, a zwłaszcza wydajność, znacznie się z czasem zmniejszają. W rezultacie krew jest coraz gorzej oczyszczana ze szkodliwych związków. Zdolność filtracyjna nerek 90latka jest o połowę gorsze niż 20-l „Starość posiada te same apetyty, co młodość, tylko nie te same zęby.” Starość (nie)radość Dziękujemy za uwagę Pracę wykonała: Marta Szewczak i Iga Świerzycka Szkoła Promocji Zdrowia w Siedlcach
