Proces starzenia się 1. Podejście do osób starszych

Wykład 5
Proces starzenia się
1. Podejście do osób starszych i starości w różnych kulturach
2. Proces starzenia się w aspekcie:
- fizjologicznym
- psychologicznym
- społecznym
3. Rola wychowawcy i opiekuna osób starszych
Starość - „Nieunikniony efekt (końcowy etap) starzenia się, w którym
procesy biologiczne, psychiczne i społeczne zaczynają oddziaływać
na siebie synegretycznie, prowadząc do naruszenia równowagi
biologicznej i psychicznej bez możliwości przeciwdziałania temu”
Fazy starości wg WHO:
- wiek podeszły (60-75 r. ż.)
- wiek starczy (75-90 r. ż.)
- wiek sędziwy – powyżej 90 r. ż.
Podstawowe wyznaczniki starości:
● znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze
biologicznym, psychospołecznym
● postępujące ograniczenie samodzielności życiowej
● stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia
Dwa sposoby kulturowego postrzegania starości:
(A. Giddens)
W kulturach tradycyjnych starość utożsamiana była z mądrością,
autorytetem i władzą.
W społeczeństwach nowoczesnych starsi ludzie mają z reguły
niższy status społeczny i mniej władzy.
Oczekiwana długość trwania życia (life expectancy) w 2015 r.
Polska: 77 lat
Japonia: 84 lata
źródło: WHO, http://www.who.int/gho/mortality_burden_disease/life_tables/situation_trends/en/
Struktura wieku ludności Polski w 2012 r.
Pod koniec 2014 roku liczba ludności Polski wynosiła 38,5 mln
w tym ponad 8,5 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej.
W porównaniu z rokiem 1989:
- udział osób w wieku 60+ w ogólnej populacji wzrósł z 14,7% do 22,2%
- odsetek dzieci i młodzieży zmniejszył się z prawie 30% do 18%
Źródło: CBOS, Komunikat z badań nr 160/2016
Portret społeczno-demograficzny seniorów
Niektóre objawy fizjologiczne starzenia:
●
utrata masy mięśni i kości,
●
pogorszenie ostrości wzroku i słuchu,
●
wydłużony czas reakcji
●
●
●
●
spadek podstawowej przemiany materii ze 100% w wieku 40 lat
do ok. 80% powyżej 80. roku życia
procentowy wzrost zawartości tłuszczu w organizmie, a spadek
zawartości wody,
spadek maksymalnej pojemności wydechowej ze 100% w wieku
ok. 30 lat do ok. 40% powyżej 80. roku życia,
zmniejszenie perystaltyki jelitowej
Zdrowie osoby starszej - czynniki biologiczne:
●
●
●
●
zmniejszenie aktywności ruchowej – hipokinezja, co powoduje
głębokie zmiany w ustroju przyspieszające procesy starzenia i
sprzyjające rozwojowi chorób,
niewłaściwe odżywianie dietą niedoborową (za mało białka,
witamin, pierwiastków śladowych) lub nadmierne przyjmowanie
kalorii, zwłaszcza tłuszczów i węglowodanów, co prowadzi do
otyłości i chorób układu krążenia,
stosowanie używek, palenie papierosów, nadmierne przyjmowanie
leków,
zanieczyszczenie środowiska naturalnego oraz promieniowanie
Golinowska S., Holzer J., Szwarc H., Pędich W. (1999), Starzenie się i starość: pojęcia, tendencje, cechy i
struktury [w:] S. Golinowska (red.), Ku godnej aktywnej starości. Raport o rozwoju społecznym. Polska
1999, Warszawa: UNDP.
Zdrowie osoby starszej - czynniki psychospołeczne:
●
●
●
●
●
●
●
nagła zmiana warunków życia i otoczenia (n.p. przejście na emeryturę bez
odpowiedniego przygotowania zmiana miejsca zamieszkania)
osamotnienie (związane n.p. ze stratą osób bliskich lub trudności
związane z opuszczaniem domu
izolacja społeczna (trudności adaptacji w środowisku, cechy osobowości),
pogorszenie sytuacji materialnej (zagrożenie podstawowych potrzeb
życiowych)
nadmiar wolnego czasu (przy braku umiejętności lub możliwości jego
wykorzystania według upodobania)
monotonia życia, nuda, depresja,
niewłaściwe nastawienie do starości (samych osób starszych lub ich
otoczenia)
Golinowska S., Holzer J., Szwarc H., Pędich W. (1999), Starzenie się i starość: pojęcia, tendencje, cechy i struktury
[w:] S. Golinowska (red.), Ku godnej aktywnej starości. Raport o rozwoju społecznym. Polska 1999, Warszawa: UNDP.
Starość w koncepcji rozwoju psychospołecznego E. Eriksona
Stadium 8. Integralność vs. rozpacz (starość)
Po doświadczeniu poprzednich stadiów człowiek może zbierać owoce
swojego życia. Doświadcza, że jego życie ma swój cel i sens. Chociaż wie,
że inni mogą mieć inne style życia to jednak podąża swoim.
Przeciwieństwem jest rozpacz, kiedy raczej widzi się zmienność losu,
kruchość życia. Nasila to lęk przed śmiercią.
W tym okresie człowiek może doświadczać poczucia pełni i przekazywać je
innym, co łagodzi uczucie rozpaczy i bezradności jakie pojawia się pod
koniec życia.
Właściwe rozwiązanie:
Poczucie pełni, satysfakcja z życia
Niewłaściwe rozwiązanie:
Poczucie bezowocności życia,
rozczarowanie
Postawy ludzi starszych
w stosunku do świata, do siebie i do własnej starości
(wg S. Reichard):
●
●
●
●
●
postawa „konstruktywna” - człowiek ma pogodny nastrój i jest wewnętrznie
zrównoważony, ma również satysfakcjonujące go kontakty międzyludzkie, potrafi
cieszyć się życiem, jest tolerancyjny, z poczuciem humoru.
postawa „zależności” - osoby wykazujące bierność i zależność od innych,
zależność od partnera małżeńskiego lub swego dziecka. Cechuje ludzi nie
mających zbyt wysokich aspiracji życiowych i chętnie wycofujących się z roli
zawodowej.
postawa „obronna” - człowiek przesadnie opanowany, sztywny w nawykach i
przyzwyczajeniach, samowystarczalny. Bardziej zajęty życiem zewnętrznym niż
własnymi przeżyciami. Odczuwa lęk przed śmiercią i niedołęstwem.
postawa „wrogości do otoczenia” - człowiek agresywny, wybuchowy i
podejrzliwy, ma tendencję do przerzucania na otoczenie własnych pretensji oraz
przypisywania im winy za wszelkie niepowodzenia.
postawa „wrogości do siebie” - człowiek o wyraźnie ujemnym bilansie
życiowym, nieaktywny i mało zaradny. Żal i pretensje do samego siebie.
Pomyślne starzenie się (successful aging)
Termin wprowadzony przez R. J. Havighursta i R. Albrechta w 1953 r.
Kategorie pomyślnego starzenia się
(wg J. Halickiego)
(porządek wg znaczenia przypisanego przez respondentów)
Zdrowie i sprawność fizyczna
● Dobre relacje i więź uczuciowa w rodzinie
● Kontakty społeczne i aktywność
● Dopasowanie do starości
● Satysfakcja życiowa
● Posiadanie celów i marzeń na przyszłość
● Zabezpieczenie finansowe
● Dobre usposobienie (nastawienie)
● Niezależność
● Zdrowie psychiczne
● Hobby i zajęcia miłośnicze
●
Pozytywne starzenie (positive aging)
(wg Roberta D. Hilla)
„wykorzystanie przez człowieka dostępnych mu zasobów w celu
zoptymalizowania doświadczenia starzenia się. Stawanie się człowiekiem
starszym jest naturalnym, ale równocześnie wartościowym
doświadczeniem.”
Zasoby wspierające pozytywne starzenie się:
● wrodzone predyspozycje
● nabyte własności indywidualne – osobowość, postawy, przekonania
● warunki środowiskowe (procedury medyczne, dostęp do usług
medycznych i opiekuńczych, warunki mieszkaniowe, wykonywana
praca, różne zajęcia, itp.)
Hill D., R. (2008), Seven Strategies for positive aging, W.W. Norton@Company, New York.
Hill D., R. (2009), Pozytywne starzenie się. Młodzi duchem w jesieni życia, Wydawnictwo Laurum, Warszawa, s. 42
Indeks Aktywnego Starzenia się (Active Ageing Index)
Wyniki badań nad aktywnym starzeniem się w 28 krajach europejskich
Ocenie podlegała aktywność osób starszych w czterech obszarach:
●
●
●
●
zatrudnienie
aktywność społeczna (udział w wolontariacie, opieka nad dziećmi,
opieka nad wnukami, opieka nad osobami starszymi, udział w życiu
politycznym)
niezależność, zdrowie i bezpieczeństwo w życiu (niezależność
finansowa, aktywność fizyczna, dostęp do usług medycznych,
całożyciowe uczenie się, bezpieczeństwo zamieszkania)
przygotowanie otoczenia do wykorzystania zasobów starzejącego się
społeczeństwa (oczekiwana długość życia, dobrostan psychiczny,
korzystanie z nowoczesnych technologii, relacje z innymi ludźmi,
poziom formalnego wykształcenia)
http://www1.unece.org
Formy opieki nad osobami starszymi:
●
●
●
samoopieka (self-care)
wolontariat
opieka instytucjonalna
„Każdy, kto przestaje się uczyć jest stary, nieważne, czy ma
dwadzieścia czy osiemdziesiąt lat. Każdy, kto ciągle się uczy
jest młody. Najwspanialszą rzeczą w życiu jest mieć młody
umysł”
Henry Ford
(Hill 2008, s. 23).
Zagadnienia do utrwalenia
Wyznaczniki starzenia się
Czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne
wpływające na funkcjonowanie osoby starszej
Pozytywne aspekty starości