Etyka

Etyka
Wykład 1:
wprowadzenie
1. CZYM JEST ETYKA?


Intuicyjne domyślamy się, że będzie w niej
mowa o tym co dobre, a co złe, co i dlaczego
powinniśmy czynić, a czego unikać, jak żyć.
Spodziewamy się, że pojawią się w niej takie
pojęcia, jak: sumienie, normy moralne, cnoty
i wady, pewnie także szczęście
Sokrates – ojcem etyki





Uczynił problemy moralne przedmiotem
rozmów
Dialogi winny pomóc rozmówcy „urodzić”
prawdziwą wiedzę nt. dobra i zła (akuszerka)
Narzędzie: logika
Punkt wyjścia – sięgnięcie do najbardziej
podstawowej wiedzy rozmówcy o dobru i złu;
Punkt dojścia: wyprowadzenie z wiedzy tej
konsekwencji
Rola etyków


Pojęć związanych z etyką używają niemal
wszyscy ludzie – nie tylko „zawodowi” etycy.
Każdy też żywi jakieś poglądy na temat
dobra i zła.
Tu będziemy usiłowali „uprawiać” wiedzę o
moralności.
Mądrość a etyka




Trzeba odróżnić – choć nie oddzielać! – etykę jako
wiedzę o moralności od mądrości życiowej.
Wiedza ma charakter teoretyczny, choć dotyczy
praktycznego życia i wyrasta z praktyki, a więc z
mądrości.
Mądrość płynie z własnego doświadczenia, choć
może i powinna być ubogacona doświadczeniem
innych, porządkowanym właśnie w ramach wiedzy.
Ta nasza praca, nasz wspólny wysiłek będzie jednak
tylko o tyle pożyteczny, o ile będziemy mieć stale na
uwadze ten ścisły związek pomiędzy etyką a
mądrością.
2. JAK ŻYĆ?

Od czego zależy odpowiedź na to pytanie?


Odpowiedź na pytanie „jak żyć?” zależy od
tego, jak się rozumie człowieka, w czym
upatruje się jego prawdziwą wielkość.
Osiągnięcie mojej wielkości i szczęścia w
istotnej mierze zależy ode mnie, a nie jest
tylko sprawą bardziej lub mniej pomyślnego
losu.


Chcemy żyć i szukamy dróg naszego
człowieczego dojrzewania, ponieważ
czujemy intuicyjnie, że zmarnowanie życia
jest wielką szkodą.
Pytając „jak żyć?” pytamy w gruncie rzeczy
„jak należy żyć?”, by nie zmarnować tej
wartości, jaką sam stanowię i jaka mnie
samemu jest szczególnie „zadana”.
3. CO TO ZNACZY:
MORALNIE DOBRY?




O dobru mówimy w różnych znaczeniach
Odróżnia się trzy zasadnicze rodzaje dóbr:
pożyteczne (bonum utile), przyjemne (bonum
delectabile) i godziwe (bonum honestum)
Godziwy to taki, który godzi się człowiekowi.
Czyny niegodziwe to te, które są złe,
ponieważ nie odpowiadają człowiekowi,
jakoś mu szkodzą.


Moralnie dobry to taki, który jest dobry dla
człowieka jako człowieka.
Nie jest to definicja „ostateczna” moralnej
dobroci, ale wyraża elementarne znaczenie,
jakie wiążemy z tym terminem.



Trzeba odróżnić dobro człowieka od dóbr dla
człowieka, takich jak życie lub prawda.
Odróżnić trzeba – ale oddzielać nie wolno.
Działam bowiem na rzecz dobra człowieka
właśnie przysparzając mu lub chroniąc
potrzebne mu w danej sytuacji szczegółowe
dobra.
Moralnie dobry, to dobry jako człowiek.


Co to znaczy „dobry jako człowiek”?
Etyka nie może obejść się bez próby
odpowiedzi na to pytanie, czyli bez
antropologii
TRZY DZIEDZINY ORZEKANIA co jest dobre,
a co złe?
 działanie – czyny, decyzje, zaniechania
 sprawca
 dyspozycja do działania – postawa
Podstawowy czynnik: czyn
Pochodne elementy: sprawca i postawa
ETYKA – nauka o powinności działania ze
względu na dobro
Etyka klasyczna: dobrem najwyższym i ostatecznym
ludzkich działań jest szczęście jednostki
EUDAJMONIZM
(etyka – nauka o powinności działania ze względu na
szczęście)


Różne etyki związane z religią: dobrem
najwyższym i ostatecznym ludzkich działań
jest doskonałość jednostki
PERFEKCJONALIZM
(etyka – nauka o powinności działania ze względu na
doskonałość)

Etyki nowożytne:

dobrem i celem ludzkich działań jest dobro
wspólne, użyteczność – UTYLITARYZM
dobrem i celem ludzkich działań jest godność
osoby ludzkiej – PERSONALIZM
dobrem i celem ludzkich działań jest wypełnianie
prawa – DEONTOLOGIZM


Wybrane koncepcje etyczne:
1.
Sokrates (469-399 przed Ch.)

Etyka - nauka o dobru najwyższym, absolutnym,
szczęściodajnym
Dobro to cnota (etyka – nauka o cnocie)
Cnota tożsama z zaletami moralnymi
Moralizm (tylko zalety moralne mają wartość)
Związek między cnotą a szczęściem (dobro moralne jest
warunkiem koniecznym i wystarczającym szczęścia)




Pojęcia związane z etyką Sokratesa



Absolutyzm (wartości są bezwzględne)
Obiektywizm (wartości i normy niezależne od
podmiotu wartościującego)
Naturalizm (wartości i normy są odkrywane, a nie
uzgadniane)
2. Protagoras (480-410 przed Chr.)
 Stworzył założenia filozofii sofistów
 Zwolennik skrajnego relatywizmu
–
–
–
–
R. epistemologiczny (nie ma jednej, powszechnie
obowiązującej wiedzy)
R. ontologiczny (nie ma jednej rzeczywistości)
R. aksjologiczny (nie ma stałych wartości)
R. etyczny (nie ma stałych norm)
Pojęcia związane z etyką Protagorasa



Relatywizm
Subiektywizm
Konwencjonalizm (powszechność niektórych
twierdzeń i norm ma źródło w umowach)
PROTAGORAS ≠ SOKRATES
3. Arystyp z Cyreny (435-366 przed Chr.)


Jedyne dobro to przyjemność, a zło przykrość
Cel ludzkiego działania: hedonizm (należy dążyć do
przyjemności)
4. Cynicy



Dobro najwyższe – cnota (tak jak Sokrates)
W porównaniu z cnotą wszystko jest obojętne
Wolnym jest ten, kto się uniezależni od rzeczy nie
będących cnotą
5. Epikur (341-271 przed Chr.)



Epikureizm - hedonizm umiarkowany
Etyka winna uczyć życia szczęśliwego
Cztery przeszkody (lęki) na drodze do szczęścia
–
–
–
–
Bóg
Śmierć
Nieosiągalność szczęścia
Cierpienie
Filozofia nastawiona na szczęście powinna te
przeszkody usunąć:
–
–
Boga i śmierć odsuwa fizyka (zwolennik atomizmu i
materializmu; gdy jest śmierć, to nas już nie ma, a zatem
nie ma się czego bać)
Nieosiągalność szczęścia i cierpienie odsuwa etyka (istnieje
bowiem wolna wola i szczęście jest osiągalne dla każdego
na drodze rozumnego korzystania z przyjemności)
Epikur wyróżnił dwa rodzaje przyjemności:


zewnętrzne – cielesne, zmysłowe, krótkotrwałe,
domagają się zaspokojenia potrzeb;
wewnętrzna – jest nią dana każdemu wewnętrzna
radość życia, samo życie jest źródłem radości, jest
to najwyższa przyjemność.
Jak zatem zachować radość życia?
Należy rozumnie i umiarkowanie korzystać z
przyjemności. Rozumnie korzystać to znaczy w sposób
moralnie podniosły – przyjemność nie może być osiągana
kosztem innych. Moralizm jest warunkiem koniecznym do
hedonizmu. Dobierać przyjemności i potrzeby na miarę
możliwości ich zaspokajania, potrzeby niezaspokojone
bowiem same są źródłem przykrości. Ten ma więcej
przyjemności, kto ma mniej potrzeb – należy cieszyć się z
tego, co się ma.
6. Stoicy

Cnota – dobro wewnętrzne
–
–

polega na rozumnym (nie emocjonalnym) nastawieniu do
tego, co się zdarza
życie zgodne z naturą, życie rozumne
Źródło zła (życia wbrew cnocie) - afekty (gwałtowne,
bezrozumne poruszenia duszy, pod wpływem
emocji)

skierowane na pozorne dobra
–
–

ucieczka przed pozornym złem
smutek
– obawa.
Celem apatia – rozum powinien wyprzedzać emocje
(„stoicki spokój” – pozostać nieporuszonym).
–

zawiść
pożądliwość
7. Platon (427-374 przed Chr.)


Naczelne w hierarchii idei jest dobro – etyka
idealistyczna.
Koncepcja duszy wcielonej – dusza ma trzy warstwy:
dwie niższe są związane z ciałem (dusza zmysłowa
nadzoruje funkcje wegetatywne; dusza impulsywna –
nadzoruje popędy i uczucia), najwyższą jest dusza
rozumna.
Teoria cnót Platona, związana z koncepcją duszy,
zakłada, że każda część duszy ma
odpowiadającą jej cnotę – klasyczny układ
cnót:
 sprawność – cnota części zmysłowej,
 odwaga – cnota części impulsywnej,
 mądrość – cnota części rozumnej,
 sprawiedliwość – utrzymuje wszystkie części w
harmonii.

Koniecznym uzupełnieniem etyki jest według Platona
teoria państwa.

Państwo powinno być jak dusza – hierarchiczne i
stanowe, złożone z trzech warstw:
–
–
–
rzemieślnicy (sprawni) – warstwa najniższa,
strażnicy (odważni),
władcy (mądrzy).
8. Arystoteles (384-322 przed Chr.)


Odrzucił zarówno Platona naukę o miłości jako
dążności do dobra idealnego, jak i teorię cnót.
Etyka nie może być według niego idealistyczna, nie
może ludziom wskazywać celów nieosiągalnych.
Powinna być realistyczna – w punkcie wyjścia
powinny być obserwacje ludzkich celów działań.


Cele ludzkie są różnorodne, każdy ma swoją
hierarchię, lecz wspólnym dla wszystkich
powinna być eudajmonia – szczęście.
Jest to stan optymalny, osiągalny przez
jednostkę przy jej naturalnych zdolnościach i
w konkretnych okolicznościach życia.



W teorii cnót Arystoteles zakładał, że cnót jest tyle, ile
czynności właściwych dla człowieka – czyli nieskończenie
wiele (np. odwaga, sprawiedliwość, umiarkowanie, etc.).
Jest jednak jedna wspólna własność wszystkich cnót –
każda cnota jest wypośrodkowaniem między
skrajnościami (np. skąpstwo – sprawiedliwość –
rozrzutność, tchórzostwo – odwaga – zuchwałość, brak
poczucia humoru – dowcip – kpiarstwo).
Cnota u Arystotelesa to „uosobienie zachowujące
środek”.