Polityka społeczno-ekonomiczna
advertisement
Wykład 1 21.02.2006r. ORGANIZACJA I ANALIZA RYNKU TEMATY WYKŁADÓW: 1) Podstawowe pojęcia, podział, rola i funkcje rynku oraz jego zakres i istota 2) Teoria wartości, pieniądz, funkcje i nożyce cen oraz inflacja i jej skutki na rynku 3) Popyt, podaż jako elementy rynku oraz równowagi rynkowej 4) Obrót towarowy produktami i środkami produkcji 5) Standaryzacja towarów 6) Podstawy analizy rynku 7) Negocjacje i konkurencja na rynku 8) Monopol na rynku 9) Cele, zakres i formy interwencjonalizmu państwowego na rynku 10) Rozwój rynku w Polsce i jego znaczenie w gospodarce narodowej 11) Funkcjonowanie i rozwój rynku giełdowego 12) Rynki giełdowe świata LITERATURA 1) Perenc J. (pod redakcją) „analiza i funkcjonowanie rynku” US 1998 2) Wrzostek W. „Funkcjonowanie rynku” PWE Wa-wa 1997 3) Wrzostek W. „Badanie i kształtowanie rynku” 1989 4) Wyzińska – Ludian J. „Przyczyny i formy interwencjonalizmu państwowego w rolnictwie” 1996 1 Temat 1: Podstawowe pojęcia, podział, rola i funkcje rynku oraz jego zakres i istota. I. Pojęcie rynku Pojęcie rynku można opisać w dwóch kategoriach: a) ekonomiczna b) geograficzna ad a) Stanowi ono ogół stosunków wymiennych między osobami, instytucjami sprzedającymi towary i usługi (podaż) a osobami instytucjami nabywającymi towary, usługi. W takim układzie pojęcie rynku sprowadza się do stosunków i współzależności. 3 kategorie: popytu podaży ceny Pojęcie rynku tworzy więc nierozerwalny, organiczny, trójstronny związek tzw. Triade. Zmiana w jednej kategorii tego związku wywołuje zmiany w pozostałych ogniwach. ad b) Pojęcie rynku w tym znaczeniu oznacza terytorium, obszar, na którym panuje odpowiedni układ poszczególnych elementów rynku tzn. popytu, podaży ceny. Aby rynek mógł funkcjonować muszą istnieć dwa warunki: dobra i usługi oraz ich cena wymiana towarowo – pieniężna Rynek to pewna powierzchnia, na której kupujący i sprzedający są w bliskim, bezpośrednim kontakcie bądź za pośrednictwem maklerów. Ceny istniejące w pewnej części rynku można po czasie spotkać w drugiej części. Miejsce, w którym kupuje się i sprzedaje produkty. Targowisko. Na rynku zachodzą pewne zależności między sprzedającymi i kupującymi. Rynek jako ogół stosunków. S N S N 2 stosunki wymiany między S (sprzedawcami) a N (nabywcami) stosunki równoległe miedzy S oraz N Z pojęciem rynku związany jest przedmiot i podmiot rynku. Podmioty rynku Gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwo usługowe oraz banki i państwo produkcyjne, przedsiębiorstwa Podmiot rynku Produkt, usługa, praca, pieniądze Są to dynamiczne elementy rynku bo podlegają nieustannym zmianą, nie ulęgają nim samoistnie lecz pod wpływem decyzji, działań podmiotów rynku. Jeśli mówimy o podaży, popycie. Cenie to są abstrakcyjne dopóki nie odniesie do konkretnego przedmiotu. Współzależności pomiędzy elementami rynku dają obraz mechanizmu rynkowego. Wykład 2 28.02.2006r. II. Podział (rodzaj, systematyka) rynku. 1) Kryterium społeczno – organizacyjne: rynekpaństwowy, spółdzielczy, prywatny, scentralizowany, zdecentralizowany, bazowo-targowiskowy 2) Kryterium zależności pomiędzy podażą i popytem: rynek sprzedawcy i nabywcy 3) Kryterium terytorialne: ryneklokalny, krajowy, międzynarodowy (grupy państw). Światowy 4) Kryterium branżowe: rynek przemysłowy, rolny, maszynowy 5) Kryterium pojedynczych dóbr i rynek Zbożowy, mięsny, mleczarski, samochodowy 6) Kryterium konkurencyjności: rynekWolnokonkurencyjny, monopolistyczny, niedoskonałej konkurencji. Rynek wolnokonkurencyjny (doskonałej konkurencji) 3 Występuje wtedy, gdy każdy kupujący może kupić, sprzedać od każdego. Występuje tu tendencja do kształtowania ceny towarów, dóbr na podobnym, jednakowym poziomie. Rynek monopolistyczny To taki gdzie występuje tylko 1 sprzedawca i nie ma możliwości wyboru substytutów. Rynek niedoskonałej konkurencji Istnieje więcej niż jeden producent, jest ich zazwyczaj kilku, kilkunastu. Cechy rynku wg kryterium konkurencyjności: 1) Nikt nie korzysta z uprzywilejowania 2) Cena sprzedawców i nabywców jest niezależna, może wzrastać i maleć w relacji na zmianę popytu 3) Istnieje pełna mobilność producentów 4) Nie ma towarów tych samych, które mogą być uprzywilejowane. Cechy rynku monopolistycznego 1) Jest jednym przedsiębiorstwem, producentem dostawczym produktu na rynek. 2) Monopolista może dowolnie ustalić ceny 3) Kupujący nie mają możliwości nabywania innego towaru. 4) Siła monopolu oparta jest na ograniczaniu podaży, podwyższaniu ceny, uzyskiwaniu wysokich wyników. Cechy rynku niedoskonałej konkurencji 1) Posiada cechy dla monopolu i wolnej konkurencji 2) P przedsiębiorstwo, producenci konkurują ze sobą po przez ceny 3) Ustalają się niekiedy jednakowe ceny tego samego produktu, różnych monopoli. 4) Tworzą minimalne ceny i limity produkcyjne. Rynek statyczny Występuje mała konkurencja, ponieważ występuje mała liczba sprzedających i klientów i mały asortyment towarów i usług. Rynek dynamiczny Duża konkurencja, przybywa tych co kupują, następuje intensywna wymiana kupna i sprzedaży. 4 Rodzaje rynku w rozwiniętej gospodarce towarowo – pieniężnej: Rynek Rynek dóbr i usług Rynek finansowy Rynek pracy Rynek pieniężno – kredytowy i walutowy Rynek papierów wartościowy ch Rynek giełdowy Rynek kapitałowy Rynek czynników produkcji i nieruchomości Rynek pozagiełdowy III. Rola (znaczenie) rynku: Cena i pieniądz w procesie wymiany to mierniki wartości towarów i usług. Rola rynku wyrażona jest w 3 aspektach: 1) Polega na zabezpieczeniu państwu i jego organizmom skupu gwarancji zgromadzenia produktów i usług, aby zabezpieczyć potrzeby społeczne 2) Polega na zabezpieczeniu przez państwo odpowiednich cen na produkty i usługi, gwarantując równowagę rynkową i rozwój poszczególnych gałęzi produkcji 5 3) Polega na zainteresowaniu producentów i świadczących usługi, aby był wzrost produkcji, podaży zgodnie z potrzebami społecznymi. Rolę rynku wypełniają: Producenci indywidualni, uspołecznieni Nabywające indywidualne przedsiębiorstwa i instytucje handlowe IV. Rynek rolny: Cechy rynku rolnego: 1) Mała elastyczność podaży 2) Popyt jest bardziej aktywnym elementem rynku niż podaż 3) Rynek rolny rozwija się szybciej niż produkcja rolna 4) Akty kupna – sprzedaży dokonywane są w określonych porach roku 5) Nietrwałość produktów rolnych 6) Wysoki koszt transportu do przechowywania , przetwórstwa czy tez bezpośredniej konsumpcji 7) Jakościowo zróżnicowane dostawy przez różnorodnych i drobnych dostawców 8) Długi cykl produkcyjny 9) Duże ryzyko produkcji uzależnione od warunków glebowo – klimatycznych 10) Kilkakrotnie wolniejszy obrót kapitałowy w porównaniu np. z przemysłem, handlem V. Funkcje i zadania rynku: Funkcje: Fizyczna Alokacyjna Fizyczna - sprowadza się do fizycznych czynności związanych z towarem, dobrem Alokacyjna – polega na permanentnym przekazywaniu informacji rynkowych o kształtowaniu się relacji między ceną, podażą i popytem. Informuje o stanie równowagi rynkowej między producentami, a klientem. Zadania rynku: Wpływanie na poziom i strukturę produkcji globalnej i towarowej – chodzi o wielkość dostaw, rozmiarach dostaw, strukturze dostaw Bezpośrednie lub pośrednie zaspokojenie efektywnego popytu na produkty przy równoczesnym zapewnieniu dochodów ludności 6 Wyrównywanie rozpiętości w czasie między produkcją, podażą i popytem oraz przystosowanie podaży do wymogów potrzeb społecznych Funkcje rynku: 1) Skup , magazynowanie, uszlachetnienie itp. 2) Wyrównywanie w zakresie popytu i podaży 3) Klasyfikowanie wg norm jakościowych w powiązaniu z gwarancją VI. Zakres rynku: Podmiot Przedmiot Rynek składa się z 3 głównych obszarów (zakresów) (3 przedmioty rynku) 1) Rynku towarów i usług – złożonego z rynku konsumpcyjnego i dóbr 2) Rynek pracy 3) Rynek kapitałowy Na 3 przedmiotach, rynkach funkcjonują 3 podmioty: 1) Przedsiębiorcy angażujący swe kapitały 2) Konsumenci, zażywający konsumenty 3) Państwo – najważniejszy arbiter, źródło prawa, pracodawca VII. Istota rynku Co jest istotą rynku? Istotą rynku jest mechanizm rynkowy, pod pojęciem którego należy rozumieć prawa własności i własność prywatną. Prawo własności – w gospod. rynkowej szczególnie się przestrzega, jako jedno z naturalnych praw człowieka (używanie własności, przekazywanie i korzystanie to jest prawo rzymskie). Prawo własności dotyczy umów dzierżawnych, certyfikatów walutowych, itp. W gospod. rynk. Najważniejszą rolę spełniają… Pytania na egzamin: 1) Co rozumiemy pod pojęciem rynku? 2) Co powinno być spełnione, aby mógł funkcjonować rynek? 3) Jakie są kryteria podziału rynku? 4) Jakie są cechy rynku wolnokonkurencyjnego, monopolistycznego, niedoskonałej konkurencji? 5) Jaka jest i na czym polega rola rynku? 6) Czym charakteryzuje się rynek rolny? 7) Jakie są funkcje i zadania rynku i przez co się je osiąga? 8) Podaj zakres oraz podmiot i przedmioty rynku? 9) Na czym polega istota rynku? 7 Wykład 3 07.03.2006r. Temat 2: Teoria wartości, pieniądz, funkcje i nożyce cen oraz inflacja i jej skutki na rynku I. Teoria wartości: Cena - wartość ekonomiczna, która jest pieniężnym wyrazem wartości towaru i usługi Wartość – to społeczna miara nakładu pracy niezbędna do wytworzenia danego produktu Cena nie zawsze odpowiada wartości towaru, przy czym w dłuższym okresie relacje ceny i wartości, ich średnie wartości odpowiadają prawie ich rzeczywistej wartości towaru. Wartości obecnie zawsze przeliczona jest na pieniądze, które stanowią cenę danego towaru. Każde dobro gospodarcze stanowi cenę… Wyróżnia się 3 grupy teorii wartości: 1) obiektywna 2) subiektywna 3) mieszana ad.1) Głosi, że wartość dobra gospodarczego określają czynniki obiektywne niezależne od psychiki człowieka. O wartości dobra gospodarczego decyduje nakład kosztów produkcji. One wyróżniają się nakładem pracy, kapitału… ad.2) Stwierdza ona, że wartość gospod. zależy od użyteczności danego dobra, towaru. Jeżeli coś dla nas nie ma użyteczności to jest bez wartości, nie ma ceny. ad. 3) Połączenie teorii 1) i 2). O wartości gospod. dobra decydują nie tylko czynniki obiektywne, niezależne od psychiki człowieka, ale i subiektywne odczucie o użyteczności dobra. II. Funkcje cen: Ceny w każdym państwie spełniają wiele funkcji w jego gospodarce. Wyróżniamy takie 3 funkcje cen: 1) Informacyjna (rachunkowa) 2) Dochodowa 3) Dystrybucyjna Ad. 1) Umożliwia podejmowanie decyzji produkcyjnych, głównie o rachunek ekonomiczny. W gospod. rynkowej należy do najważniejszej funkcji cen. Jest podstawową funkcją cen. Pozostałe spełniają jedynie dodatkowe f. o różnym znaczeniu i w różnych aspektach. 8 Cena stanowi pewien przekaz informacji o dostępności danego towaru dla konsumenta, ale także dla producenta. Możemy powiedzieć, że cena w gospod. ryn. Niesie ze sobą informacje o rzeczywistych kosztach produkcji to z kolei stanowi podstawę kalkulacji ekonomicznej i podejmowania decyzji w zakresie kierunków i rozmiarów produkcji. Ceny dóbr i usług oddziaływają na poziom i strukturę zakupów, produkcji. ad. 2) Polega na tym, że ceny kształtują poziom dochodu poszczególnych osób oraz jednostek gospodarczych. Uzyskanie dochodu jest celem każdego przedsiębiorcy. Dochód zależy od rozmiarów produkcji… ad. 3) Umożliwia wartościowe bilansowanie podaży i popytu. Cena wpływa na dystrybucję dochodu. Przy niskiej podaży w stosunku do popytu następuje podwyższenie cen sprzedaży, wzrost produkcji i podaży. I na odwrót… to z kolei powoduje obniżenie produkcji i sprzedaży. Wysoka cena produktów uniemożliwia zakupienie ich osoba biednym, obniżenie ceny spowoduje… III. Rodzaje cen (2 kategorie cen): 1) Dóbr konsumpcyjnych i usług 2) Dóbr inwestycyjnych, kapitałowych (środków produkcji) ad. 1) Obejmują towary i usługi, które zaspokajają podstawowe potrzeby konsumentów indywidualnych. ad. 2) Dotyczą towarów i usług, które uczestniczą w wytwarzaniu produktów, towarów i świadczeniu usług. W zależności od podmiotu ustalającego ceny: 1) wolnorynkowe 2) administrowane 3) urzędowe ad. 1) Wyznacza je rynek w warunkach rynku doskonałego. Ceny targowiskowe są jednym z rodzajów cen wolnorynkowych, SA to ceny płacone na różnych targowiskach. ad. 2) Ustalone są przez administrujące przedsiębiorstwa, monopole. Szczególnego rodzaju są ceny monopolowe – powstają w wyniku decyzji monopolu. Podstawą kształtowania przez monopol określonej ceny jest możliwość regulowania podaży i popytu. Górną granicę ceny monopolowej wyznaczają warunki, które dają monopolowi maksymalny zysk. ad. 3) Ustalone przez organy państwowe lub publiczne a w związku z tym wyróżniają ceny: stałe minimalne maksymalne 9 orientacyjne Stałe – które sprzedawca respektuje przez jakiś czas Maksymalne – powyżej, których nie można sprzedawać danych dóbr i usług Minimalne – poniżej których nie powinno stosować się cen Ceny inne: wolne obowiązujące uzgodnione regulowane umowne skupu zbytu hurtowe detaliczne loko franko transakcyjne Wykład 4 14.03.2006r. Ceny wolne – całkowicie swobodne, określa je sprzedawca, nikt go nie ogranicza Ceny obowiązkowe – ustalone na dany produkt przez powołane do tego organy administracji państwowej. Wśród tych cen mogą być ceny minimalne, maksymalne, sztywne. Ceny uzgodnione – w obrocie między jednostkami gospodarczymi, najczęściej między jednostkami państwowymi Ceny regulowane – ustalone przez producentów – sprzedawców lub ich zrzeszenia na podstawie zasad ustalonych przez organy administracji państwowej. Ceny umowne – ustalone przez sprzedawców wg własnej kalkulacji cen Ceny skupu – ceny zbytu dla producenta Ceny hurtowe – po których jednostki umowne lub duzi nabywcy towarów zakupują. P cenach hurtowych towar nabywają jednostki handlu detalicznego. 10 Ceny loco i franco – ceny, które mogą być cenami hurtu, skupu, zbytu, detaliczne. Są to ceny towarów, za które się płaci: w miejscu sprzedaży – miejscu produkcji towaru (sad, pole, magazyn) Ceny loco < ceny franco Miejsce sprzedaży – w cenę towaru wchodzi koszt transportu, ryzyko transportu. Miejscem franco może być miejsce załadowania, przeznaczenia towaru. Cena transakcyjna – cena dewizowa uzyskana od zagranicznego odbiorcy lub dostawcy po potrąceniu kosztów transportu do granicy Zmienność cen Rynek towarów i usług charakteryzuję się dużą zmiennością cen w czasie, przestrzeni (szczególnie w gospodarce rynkowej). Spowodowane to jest specyfiką produkcji np. produkcji rolniczej. Rodzaje zmienności cen: 1) w postaci cen długoterminowych 2) w postaci cen corocznych 3) w postaci cen sezonowych 4) w postaci cen regionalnych Ceny długoterminowe dotyczą dłuższego okresu określonych warunków produkcji. Trwające ponad rok. Ceny coroczne dotyczą jednego roku, ze względu chociażby na zmianę warunków przyrodniczych, a tym samym ekonomicznych. Ceny sezonowe – określony sezon (w sezonie ceny wyższe lub niższe w zależności od produktu) Ceny regionalne – dotyczą pewnego rejonu o specyficznych warunkach. Kształtowanie się cen Ceny na rynku kształtują się w zależności od podaży, popytu, kosztów produkcji, pozycji towarów, produktów na rynku. Nożyce cen – relacje cen artykułów sprzedawanych do nabywanych. Bywają też nożyce cen nr 1, nr 2. Nożyce cen nr 1 – stosunek cen między artykułami sprzedawanymi i nabywanymi do produkcji. Nożyce cen nr 2 – stosunek cen uzyskiwanych przez producenta do cen detalicznych płaconych przez konsumenta. Polityka cen Ceny należą do najważniejszych instrumentów polityki gospodarczej. Przy pomocy ceny możemy świadomie i szybko sterować produkcją, podażą, popytem.. 11 Państwo może w sposób pośredni i bezpośredni sterować produkcją i cenami na rynku. Podstawowym celem polityki gospodarczej i społecznej i ekonomicznej powinno być dążenie do długookresowej równowagi popytu i podaży. PIENIĄDZ Ekwiwalent towarów, produktów i usług, środek wymiany, środek płatniczy. Jest wyrazem wartości i może być wymieniony na każdy towar. Podaż pieniądza stanowi gotówka, rachunki bankowe, wkłady czekowe. Obrót bezgotówkowy stanowią czeki, weksle, przelewy, obligacje, operacje w gospodarce rynkowej. Funkcje pieniądza: 1) cyrkulacyjna – pośrednik wymiany 2) miernik wartości 3) środek gromadzenia wartości Ad. 1 obiegowa Początkowo wymiana towarowa odbywała się bez pieniądza, była to wymiana bezpośrednia Ad. 2 miara wartości Wysokie ceny towaru, dobra, usługi odzwierciedlają wartość towaru. Pieniądz towaru coraz gorzej odzwierciedla rzeczywistą wartość towarów, które kupujemy. Ad. 3 Środek przechowywania siły nabywczej. Cześć społeczeństwa przechowuję jakąś część swych nieskonsumowanych dochodów. Pieniądze można przechowywać w różnej formie: kapitał rolny, ziemia, nieruchomości, akcje, obligacje. Wykład 5 28.03.2006r. Funkcja płatnicza pieniądza i pieniądza międzynarodowego (światowego). Funkcja płatnicza – mierniki dotyczą realizacji płatności, polega na zwalnianiu z wszelkich zobowiązań finansowych. Występuje, gdy sprzedający zgodził się otrzymać należność na towar po upływie jakiegoś czasu. W momencie otrzymania należności nastąpią funkcja płatnicza. Miernik odroczonych płatności. W innym przypadku to wzrost kredytu, płacenie podatku, oplat administracyjnych. W okresie wysokiej inflacji maleje ta funkcja; branz pobieranych kredytów. Funkcja pieniądza światowego występuje, gdy pieniądz spełnia funkcje nie tylko wewnętrzne, ale międzynarodowe. Rolę te spełniają na ogół pieniądze wzajemnie wymienialne. 12 Z funkcją pieniądza związane jest pojęcie: 1) dewaluacji 2) rewaluacji Ad. 1 kategoria pieniężna, która polega na obniżeniu wartości danej walutą, spadku jej cen w danej walucie obcej. Spowodowane to głównie inflacja lub obniżeniem bilansu płatniczego w państwie. Ad. 2 kategoria pieniężna, polega na podwyższeniu wartości pieniądza, zwiększeniu jego cen w obcych walutach. Prowadzi do tego obniżenie poziomu inflacji i wysokiego dodatniego bilansu płatniczego. INFLACJA I JEJ RODZAJE W gospodarce prawidłowo funkcjonującej powinna być zachowana równowaga walutowa (ilość pieniędzy wydana przez nabywców dóbr i usług a całkowity przychód pieniężny sprzedawców). M*V=P*T MV – roczne wydatki na kupno dóbr i usług PT – roczna wartość dóbr i usług sprzedanych M – suma pieniędzy (gotówki, depozytów) przeznaczona w ciągu roku na wydatki V – szybkość obiegu pieniądza, ile razy jednostka monetowa wydawana jest w ciągu roku na zakup towarów T – masa sprzedanych towarów i usług P – poziom cen i usług sprzedanych w ciągu roku (suma ich cen) Wzór ten determinuje poziom cen i produkcji w gospodarce rynkowej. Pozwala też zrozumieć przyczyny inflacji. 1. M V,T=const efekt: wzrost cen -> powstaje inflacja 2. inflacja M*V szybciej niż T lub gdy T spada w stosunku do MV wzrost pieniądza jest czynnikiem prowadzącym do inflacji Gdy nie ma rezerw produkcyjnych to zwiększa się popyt na dobra i usługi, to powoduje wzrost cen i inflacji. 13 Inflacja w gospodarce rynkowej powstaje gównie ze wzg. Na wzrost poziomu cen towarów i usług. Nieraz sądzi się, ze jest warunkiem nadmiaru pieniędzy w stosunku do zapotrzebowania na nie przy danym poziomie cen. W gospodarce centralnie planowanej inflacja powstawała w czynniku nadwyżki popytu nad podażą. RODZAJE INFLACJI I. Ze względu na poziom cen oraz popytu i podaży rozróżnia się: 1) inflacją jawną 2) inflacją utajnioną Ad 1) powstaje w wyniku wzrostu cen np. cenowa odpowiada spadkowi siły nabywczej pieniądza Ad. 2) powstaje w wyniku przymusowych oszczędności ze względu na brak towarów, które interesują nabywców. II. Z punktu widzenia dynamiki inflacji: 1) pełzająca (1-9% ->wzrost cen) 2) krocząca 3) galopująca 4) hiperinflacja Ad 2. wzrost cen 10-20% rocznie. Wymyka się spod kontroli rynku. Ad3. superinflacja, stopa roczna 21-99% Zakłócenie na rynku . Hamuje wzrost gospodarczy. Ad. 4 wzrost cen przekracza 99% rocznie. Może wynieść wiele tys. % rocznie. Prowadzi do rozkładu gospodarki, ucieczka do obcych walut, kupna różnych wartości użytkowej towarów. III. Ze względu na czas: 1) okresowa (przejściowa) 2) sekularna (chroniczna) Ad. 1 trwa stosunkowo krótko, przekształca się w stabilizację cen Ad. 2 w dłuższym okresie, dłuższym czasie IV. ze względu na możliwość oddziaływania państwa 1) kontrolowana 2) żywiołowa SKUTKI INFLACJI Do najważniejszych skutków inflacji zalicza się skutki: 14 1) redystrybucyjne 2) produkcyjne Ad. 1 ponowny podział dochodu narodowego między różne podmioty gospodarcze Ad. 2 Związany ze wzrostem lub spadkiem PNB, a to zależy od stopnia wykorzystania zasobów produkcyjnych w momencie rozpoczęcia się inflacji. PRZECIWDZIAŁANIE INFLACJI 1) zmniejszyć wydatki poprzez ograniczenie globalnego popytu 2) zwiększenie płacenia podatków przez przedsiębiorstwa i ludności 3) spadek kredytów udzielanych przez państwo (banki), poprzez podwyższone oprocentowanie 4) zwiększenie rezerw gotówkowych 5) sprzedaż przez państwo papierów wartościowych 6) Zahamowanie emisji pieniądza gotówkowego 7) Podwyższenie opłat administracyjnych 8) Zaciąganie przez państwo pożyczek wewnętrznych 9) Zwiększenie stopy oprocentowania nakładów 10)Polityka restrykcyjna do nadmiernych inwestycji 11)Obniżenie kosztów produkcji 12) Poprawa efektywności gospodarczej 13) Obniżka ceł Odmiennym zjawiskiem inflacji jest dylacja (odpływ pieniądza, obniżka cen, zahamowanie produkcji, bezrobocie) Wykład 04.04.2006r. T: popyt, podaż jako elementy rynku, równowaga rynkowa. 1. Popyt na dobra i usługi. Popyt- to kategoria rynku, która wyraza zapotrzebowanie na konkretne dobra i usługi. Rozróżniamy różne kategorie popytu: p. efektywny- jeżeli zapotrzebowanie na dobro lub usługi pokrywa fundusz nabywczy konsumentów p. potencjalny- występuje jeżeli zapotrzebowanie na dobra lub usługi nie ma pokrycia w f. nabywczym w dochodach nabywcy. p. zaspokojony, niezaspokojony- w ujęciu statycznym. p. ustabilizowany, malejący, rosnący – w ujęciu dynamicznym p. samoistny- występuje niezależnie od innych rodzajów popytu 15 p. substytucyjny (zastępczy)- zdolny do zaspokajania potrzeb przez inny towar o podobnych cechach użytkowych p. komplementarny- równocześnie na kilka rodzajów towarów lub usług uzupełniających się. Egzamin!!! W zależności od czego powstaje i kształtuje się popyt? Podstawowe czynniki kształtujące popyt: - wielkość dochodu ludności - ceny za zakupione dobra, usługi - potrzeby, gusta, moda, wiek, wykształcenie, płace Popyt występuje zawsze przy określonej cenie. Jeśli nie ma ceny na dobra lub usługi to popyt nie ma żadnego znaczenia. Popyt nie jest tym samym co chęć lub potrzeba wsparte są możliwościami i gotowością do zapłacenia. Na I taki dop. popytu wpływa na wielkość obrotu towarów na rynku. Stopień zasp. Potrzeb zmienia się w zależności od zmiany cen. W analizie popytu wyst. jego płynność tzw. preferencje w życiu prywatnym trzeba ciągle wybierać przy płynności (preferencji) między dobrami np. zawsze przy określonych możliwościach wybierze się dobra codziennego użytku, a potrzeby są duże; ze względu na ograniczone dochody nie nabywa się dóbr rzadko używanych, dóbr luksusowych, zakupuje się żywność. Popyt jest funkcją dochodu posiadającego przez konsumenta. Zależność ta jest wprost proporcjonalna tzn. im wyższy dochód tym wyższy popyt (i na odwrót) ale zależność ta jest różna w stosunku do innych dóbr i usług. Dodatkowy dochód tworzy dodatkowe preferencje. Popyt na towary luksusowe wzrasta szybko, na towary podstawowe pozostaje na zbliżonym poziomie. Czynniki kształtujące popyt: ceny, potrzeby, preferencje, podaż, dochody jako podstawa aspiracji nabywców w dziedzinie zakupów, skłonności do korzystania z kredytu, dochody nominalne, skłonności do wydatkowania pieniędzy lub oszczędzania. 2. Podaż dóbr i usług Drugim obok popytu podstawowym elementem rynku jest podaż. Podaż- to ilość dóbr lub usług oferowanych do sprzedaży przez ogół dostawców przy określonej cenie. Czynniki kształtujące podaż: -od rozmiarów i struktury produkcji towarów: 1. od mocy produkcyjnych 2. zapotrzebowanie na dobra, środki produkcji, usługi 16 3. zatrudnienie Kształtując skale podaży przyjmuje się założenie, że poza ceną wszystkie inne czynniki pozostają bez zmian. Cecha charakterystyczną wszystkich krzywych podaży jest opadanie na lewo oznacza to że gdy inne warunki podaży są stałe wtedy ilości oferowane po wyższej cenie będą większe od ilości oferowane po niższej cenie. Czynniki wpływające na podaż: cena, popyt, czynniki strefy realnej. Wykład T: obrót towarowy produktami i środkami do produkcji oraz rodzaje i znaczenie marż. Podtemat: Istota i znaczenie obrotu. Obrót- to ruch dóbr pomiędzy sferą produkcji, wymiany i konsumpcji. Jest to stały proces przemieszczania się środków obrotowych w formie pieniężnej lub towarowej. Rodzaje obrotów: W obrocie produktami i środkami do produkcji mamy do czynienia z obrotem zewnętrznym i wewnętrznym oraz zewnętrzny dzieli się na towarowy i poza towarowy. Obrót zewnętrzny- to obrót środkami produkcji poza (gospodarstwem) przedsiębiorstwem. Obrót towarowy- gdy realizacja produkcji przyjmuje formę sprzedaży, a uzyskane środki finansowe przeznacza się na zakup nowych środków produkcji. Obrót poza towarowy (nietowarowy)- gdy zaopatruje się pracowników przedsiębiorstw lub produkty przedsiębiorstwa użytkowane przez gospodarującą rodzinę. Obrót wewnętrzny- jest to obrót środkami produkcji wewnątrz (gospodarstwa) przedsiębiorstwa Zadanie obrotu środkami produkcji są te zadania dość trudne, skomplikowane i złożone. W jakich strefach, dziedzinie występuje zadania obrotu: - w dziale zaopatrzenia w środki produkcji - w dziale obrotu produktami - w dziale usług produkcyjnych Wynikają te zadania z procesu skupu, transportu, zagospodarowania, sezonowości produkcji i w zależności od struktury produkcji.. 17 Ogniwa i szczeble obrotu. W obrocie wyróżnia się następujące szczeble i ogniwa: a) zbytu b) hurtu c) detalu ad a) pod pojęciem zbytu rozumie się sprzedaż towarów przez ich wytwórce bez względu na to czy sprzedaje się je konsumentowi, pośrednikowi. Producent sprzedaje swój towar bezpośrednio na targu lub specjalnym jednostkom handlowym działającym w jego imieniu na rynku. W dużych przedsiębiorstwach zajmują się specjalne działy. zbyt jest to pierwsze ogniwo łączące sferę obrotu towarowego. dalszym odpowiednikiem zbytu jest skup i sprzedaż. Ad b) Hurt jako drugie ważne ogniwo przejmuje duże partie materiału, towary z zakładów produkcyjnych lub z jednostek skupu w celu przekonania ich do dalszego obrotu. Hurt zaopatruje w towary głównie sieć detaliczna, w ten sposób może on być ostatnim ogniwem obrotu towarowego. Ad c) Detal prowadzi obrót mniejszymi partiami towarów, który dostarcza go finalnemu konsumentowi. nie ma wyraźnych różnic pomiedzy szczeblami obrotu. Szczególnie zanikaja te róznice w gospodarce rynkowej. Każde ogniwo tego obrotu może spełniać funkcje innego ogniwa. Ogniwa obrotu w handlu oraz jego funkcje: 1. ZBYT - sprzedaż towarów przez ich wytwórce - sprzedaż pośrednikowi lub konsumentowi. - Sprzedaż bezpośrednio na targu lub specjalnym jednostkom handlowym 2. HURT - organizowanie wymiany towarowej - zakup-sprzedaż towarów - gromadzenie zapasów i rezerw - przechowywanie, sortowanie, standaryzacja, paczkowanie itp. - Obrót jakościowy - Analiza rynku branżowego - Ewidencja obrotu towarowego 3. DETAL - organizowanie sprzedaży detalicznej - wybór form sprzedaży - dostosowanie ilości i asortymentu towarów do potrzeb - wpływ na kształtowanie cen rynkowych - współpraca z hurtem - współpraca z konsumentami dla celów planowania zaopatrzenia 18 Cele obrotu Organizowanie obrotu towarowego jego formy i struktury powinny być uzależnione od podstawowych celów: aby zapewnić optymalne zaopatrzenie rynku i dostosować go do potrzeb nabywców (klientów); obniżeniu kosztu i zapewnienie wysokiej ekonomiczności obrotu w handlu. Zarządzanie przepływem produktów: terminy dostaw, inwentaryzacja, składowanie, transport, normy obsługi klienta. Marże handlowe: W obrocie towarowym zachodzi ciągła zamiana towaru w pieniądz i na odwrót. Ta zamiana wymaga poniesienia pewnych kosztów. W związku z tym potrzebne są marże. Marża stanowi szczególny rodzaj części ceny, która jest usługa handlowa (z tej marży pokrywamy koszty usługi). Marża to różnica pomiędzy ceną towaru a........................................ z tej różnicy handlowej pokrywają koszty i mają zysk. Każde z ogniw towarowych pobierają marże handlową. Typowe miejsca marż handlowych jest zakład, hurt, detal. Hurtownie realizują marże handlowe pomiędzy ceną produkcji a ceną hurtową. Marża może występować w różnej formie: a) kryterium czasu - marże stałe (nie zmienia się w długim okresie czasu, poziom jest niezależny od S i D) - marże sezonowe (jest różnej wysokości w różnych okresach w zależności od pory roku b) ze względu na lokalizacje marż - procentowe - kwotowe - kwotowo-procentowe c) ze względu na szczebel obrotu - łączne - zbytu - hurtu - detaliczną kryterium (terytorialne) regionalne, najczęściej o wielkości marży zależy od kosztów transportu. Wykład 8 04.2006 Funkcje i zasady formalizacji. Normalizacja i standaryzacja produktów jest ważną czynnością zwłaszcza w gospodarce rynkowej. Zmierza do ujednolicenia obrotu towarowego. Normalizacja zajmuje się głównie (obejmuje): 19 - jednostki miar - produktów i metod postępowania z nimi - bezpieczeństwo ludzi i towarów - określoną terminologie Funkcje normalizacji (standaryzacji): 1.uporządkowanie 2.zamienności 3.jednoznaczność 4.właściwa i stała jakość 5.ukierunkowanie produkcji 6.prawa normalizacji ad 1) każda norma wprowadza stan uporządkowania w obszarze jej stosowania. Uzyskuje tym lepsze i większe uporządkowanie im zakres normy jest wyższy i norm jest więcej. Ad 2) istota normalizacji zamiennej jest ustalenie wymagań w celu zastąpienia jednego wyrobu innym. Ad 3) normalizacja umożliwia jednolitą interpretacja pojęć, nazw, symboli i zakresów. Ad 4) polega ona na gwarantowaniu i zabezpieczeniu właściwej, optymalnej wielkości wyrobów zgodnie z jej przeznaczeniem. Ad 5) normalizacja działa w sposób dyrektywny (obligatoryjny) na produkcję, ułatwia masową i wieloseryjną produkcje. Warunkuje koncentracje i specjalizację produkcji. Ad 6) wprowadza się ustalenia prawne wiążące wszystkich zainteresowanych (producenci, uzytkownicy i dystrybutorzy). Z faktu ustanowienia normy jako dokumentu obowiązującego wynika zakaz postępowania niezgodnego z nią. Chcąc spełnić wielostronne ale i funkcje normalizacji jest możliwe przy spełnieniu pewnych zasad normalizacji: a) centralnego kierowania b) planowości c) zespołowości d) naukowości e) postępowości f) jednolitości Ad a) polega na tym że na każdym szczeblu organizacyjnym jest tylko jeden centralny ośrodek ustalający normy (szczebel zakładowy) Ad b) ze względu na plany społeczno-gospodarcze i aktualne potrzeby gospodarki i konsumentów ustala się normy planowo i wg określonej kolejności zagadnień. Ad c) polega na tym ze w pracach normalizacyjnych biorą udział wszyscy zainteresowani (producenci, użytkownicy, przedstawiciele nauki). 20 Ad 4) chodzi tu o to aby z pracach normalizacyjnych wykorzystywane były wyniki badań naukowych. Ad 5) oznacza to ze normy powinny reprezentować aktualny stan techniczny a nawet wyprzedzały ten stan. Polega na tym ze normy powinny wówczas wymuszać zmianę technologii, stosowanie nowoczesnych materiałów i poprawa ekonomiki produkcji. Wymaga aby normy były aktualizowane ze względu na ich aktualność ponieważ przestarzałe i nie aktualne normy powodują zahamowanie rozwoju nauki i techniki. Ad 6) wymaga aby wszystkie normy wchodzące w skład zbioru norm państwowych były zawsze ze sobą zgodne. NORMY I NORMATYWY. Normy powstają w wyniku działalności normalizacyjnej, określają one najodpowiedniejsze jednolite rozwiązania techniczne i ekonomiczne w zakresie rodzajów, stopniowanie cech, w zakresie wymiarów, właściwości przedmiotów, procesów technologicznych, metod badań, ustalają jednolite pojęcia i ustalają odpowiednie oznaczenia. Każda norma posiada swój numer w katalogu norm i stanowi on jeden z najważniejszych elementów wyróżniających normy. Normalizacja to proces tworzenia i stosowania reguł zmieniających do porządkowania określonej działalności dla dobra i współpracy zainteresowanych. Polega na racjonalnym wyborze, uporządkowaniu, uproszczeniu, ujednoliceniu symboli, pojęć, typów, wielkości, kształtów, własności fizyko-chemicznych, metod badawczych oraz warunków dostawy i odbioru produktów. Normaty to wzorzec ustalenia norm np. zużycie paliwa na 1 km. Norma- to przepis zwyczajowy lub pisemny będący wynikiem normalizacji lub normowania. Zwykle jest to dokument techniczno-prawny wyrażony w postaci postanowień i zatwierdzony przez uprawnioną do tego osobą. Norma ustala cechy przedmiotu, produktu w celu ich oznaczenia i z nimi postepować. Rodzaje norm: EN (normy europejskie)- wspólna nazwa dla dokumentów normalizacyjnych, które są przyjmowane przez Europejski Komitet Normalizacyjny. EN są gł czynnikiem w tworzeniu Europejskiej Strefy Ekonomicznej. Normy te razem z przepisami technicznymi tworzą system prawa technicznego. W trakcie tworzenia EN bierze się pod uwagę wszystkich zainteresowanych (organizacje rządowe, producenci, użytkownicy, konsumenci, związków zawodowych). ISO- jest to światowa norma, są to normy międzynarodowej organizacji normalizacyjnej (ISO) utworzono ją w 1947 w Londynie. W związku z tym skupia krajowe organizacje normalizacyjne. Zadanie podstawowe to rozwój normalizacji w skali światowej a to ma umożliwiać międzynarodowa wymiana 21 dóbr i usług a także ma zapobiegać powstawaniu barier w handlu. Wyniki prac tej organizacji są publikowane jako normy między światowe. PN- nazwa ta ustalona jest przez Polski Komitet Organizacyjny, ma charakter dobrowolny, określa wymagania stawiane wysoko. Proces produkcyjny kladzie nacisk w zakresie życia i zdrowia, bezpieczeństwa pracy. PN-EN lub PN-ISO BN-branżowe normy, obowiązują w określonej branży niezależnie od podporządkowania zakładu pracy zatwierdza je określony Minister. ZN- zakładowe normy, obowiązują one w jednym lub kilku zakładach pracy i zatwierdza je zwierzchnik zakładu. Wykład 09.05.06r Cele, zakres i formy interwencjonalizmu państwowego na rynku. Interwencjonalizm- aktywnie zmieniająca do realizacji określonych celów oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne. Interwencjonalizm i jego oddziaływanie odnosi się do procesów społecznych i gospodarczych regulowanych przez mechanizmy rynkowe. Zdarza się ze mechanizmy rynkowe powoduja pojawienie się negatywnych zjawisk. Zaliczamy do nich min. : cykle koniunkturalne, inflację, bezrobocie. W takich przypadkach zagrożenia państwo podejmuje działania w wyniku których funkcjonujące podm. będą postępowały inaczej niż pod wpływem zasad funkcjonowania rynku. Celem podstawowym interwencjonalizmu (polityki) jest przyspieszenie procesu zmian w gosp w celu osiągnięcia lepszych rezultatów, których nie można uzyskać za pośrednictwem samoczynnych mechanizmów rynkowych. Koniecznosc ingerencji państwa w mech. Rynkowych wynika z niedoskonałości rynku, Projekcjonizm państwowy-oznacza politykę mającą na celu ochrone produkcji krajowej. Protekcja- osłona lub ułatwienia dla obrotu określonym produktem. Istota, formy i systematyka interwencjonalizmu. Istotą interwencjonalizmu 22
